ضايعه نخاعي چيست؟ ( شناخت و درمان ارتزی آن )

ضايعه نخاعي چيست؟

براي فهم بهتر ضايعه نخاعي ,دانستن مطالب راجع به آناتومي ستون فقرات ونخاع بسيار ضروري است.در اين قسمت خلاصه اي از آناتومي نخاع بيان مي شود.

آناتومي ستون فقرات

ستون مهره ها از قاعده جمجمه شروع شده ودر تمامي طول گردن ,تنه ,ناحيه كمري وخاجي امتداد دارد.اين ستون شامل 26 مهره به شرح زير مي باشد:7 مهره گردني ,12 مهره سينه اي , 5مهره كمري ,6 مهره خاجي و دنبالچه اي كه توسط بافت غضروفي ,رباط ها وعضلات به هم اتصال دارند .اين مجموعه ستون انعطاف پذيري را براي ثبات وحركت انسان ايجاد كرده است.نخاع كه بخشي از سيستم عصبي مركزي مي باشد در ميان اين ستون جاي گرفته و توسط آن محافظت ميشود.

آناتومي نخاع

نخاع در تمامي طول ستون فقرات امتداد ندارد بنابر اين تفاوت مشخصي در طول ستون فقرات وطول نخاع وجود دارد . علت اين امر به دليل تمام شدن نخاع در مرز بين مهره اول و دوم كمري مي باشد,ازاين به بعد نخاع به صورت ميله در داخل ستون فقرات وجود ندارد و به جاي آن شبكه اي نسبتا" فشرده اي از ريشه هاي نخاعي از سوراخ هاي بين مهره اي خارج مي شود به علت شبيه بودن اين رشته ها به دم اسب از آن تحت عنوان دم اسب در ساختمان نخاع نام مي برند .

همانطور كه ذكر شد ,نخاع به صورت ميله اي درميان ستون فقرات جاي دارد.طول نخاع دربالغين 45 سانتي متر مي باشد كه همراه با رشته هاي آن همچون شبكه تلفني سيستم عصبي مركزي را به قسمت هاي مختلف مرتبط مي كند. بسته به محل ضايعه نخاعي ,ارتباط نواحي پايين تر از منطقه آسيب ديده با مغز مختل ميشود ومانند شبكه تلفني كه خراب شده وديگر پيامي را از هيچ سو مخابره نمي كند عمل مي نمايد.در اين حال انتقال كليه فرامين از نواحي بالاي ضايعه متوقف ميشود و درنهايت منجر به از بين رفتن كليه حس ها چون گرما ,سرما,درد و ساير حس ها نظير حس وضعيت بدن انسان وحركت ونيز اختلال دراعمال وحركات ارادي عضلات مي گردد.از طرف ديگر اعصاب باقيمانده در زير ناحيه ضايعه ديده بطور خودكار وبدون كنترل ,فراميني را به اندامهاي مختلف صادر مي كنند كه نهايتاً باعث ايجاد رفلكس هاي غير طبيعي واختلال در عملكرد روده ها و مثانه ميشود .
به هريك از اين مباحث دربخش هاي آينده به تفكيك اشاره مي شود .

انواع ضايعات نخاعي
با توجه به مطالب ذكر شده درمورد تفاوت طول نخاع, ستون فقرات ووضعيت ريشه هاي نخاعي ودم اسب وبسته به سطح آسيب مهره اي , انواع گوناگوني از ضايعات نخاعي ميتواند اتفاق افتد.به طور كل ميتوان ضايعات نخاعي را با توجه به عوارض مختلف در اندامهاي فوقاني (دستها) وتحتاني (پا ها) در دوسطح كلي تقسيم كرد .
ضايعه نخاعي ميتواند در دو سطح اتفاق بيافتد :
1. چنانچه ضايعه درسطح مهره هاي سينه اي وپايين تر از آن اتفاق افتد,باعث فلج در اندامهاي تحتاني (Paraplegia) ميشود كه درنتيج فردقادر به حركت پاها نمي باشد.همانگونه كه در شكل 2-1 مشخص است , اين نوع از ضايعه نخاعي ميتواند باعث اختلالاتي نيز در عملكرد روده ,مثانه , اعمال جنسي ,عمل عضلات سينه اي وشكمي گردد.
2. چنانچه ضايعه درناحيه نخاع گردني اتفاق افتد منجر به فلج در دو دست و دو پا (quadriplegia) ميشود. در اين صورت فرد علاوه بر اينكه قادر به حركت پا نمي باشد, نمي تواند از دست وبازوهايش نيز همچون گذشته استفاده كند ودر واقع هرچه محل ضايعه نخاعي به مغز نزديك تر باشد سطح وشدت بيشتري از ضايعه نخاعي ديده ميشود وبخش گسترده تري از ارگانها از عملكرد طبيعي خارج ميشوند.در اينجا لازم به ذكر است كه درصورت وقوع ضايعه در ناحيه مهره اول تا چهارم گردني , حيات فرد در معرض خطر جدي قرار مي گيرد وبراي ادامه زندگي بايد تحت مراقبت هاي ويژه تنفسي باشد.

ضايعه نخاعي ناقص وكامل
ضايعات نخاعي ((SCI ميتواند به دو گونه كامل ويا ناقص ايجاد شود.در موارد ضايعات نخاعي كامل , نخاع كاملا" قطع ميشود وفرد هيچ گونه حس وحركتي در زير سطوح صدمه ديده نخواهد داشت.اما درضايعات ناقص بعضي از حس ها بطور خفيف دربخش هايي از سطوح ضايعه ديده همچنان باقي ميماند,اين امر بدون دليل است كه قسمتي از نخاع سالم باقي مانده است ودر نتيجه ميتواند به صورت نافص قسمتي عملكرد خود را حفظ نمايد .