خلیج فارس در آینه ادب پارسی (شعر معاصر)

البته اصرار بر این موضع را نباید خدای نکرده ضدیت با ملل عرب به شمار آورد، بلکه بالعکس روشن شدن چنین حقایقی موجب آشکار شدن ماهیت رژیم‌های وابسته و خود فروخته جهان عرب و نیز افشای توطئه‌های شوم و نفاق افکنانه غرب در منطقه خواهد شد. توطئه‌هایی که همواره در زرورق‌های رنگین و فریبنده پیچیده شده و در نتیجه آن جدایی بین ملل مسلمان بیشتر و خسارات جبران ناپذیری را در پی داشته است.

اصولاً ذکر این نکته حائز اهمیت بسیار است که هر واقعه‌ای به آسانی استحقاق آن را ندارد که قدم در قلمرو شگفت و سحر انگیز هنر و ادبیات بگذارد و مورد استقبال جمع کثیری از شاعران، نویسندگان و هنرمندان قرار گیرد؛ مگر آن که در پشت این واقعه، حقیقتی سترگ ایستاده باشد و نیاز و حمایت از حقانیتی مورد هجوم قرار گرفته، احساس شود.

در طول تاریخ غالباً رویکرد شاعران و هنرمندان جنبة حق طلبانه داشته است، چنان که از آنان به عنوان قانون گذاران گمنام بشریت یاد شده است و در این معنا شواهد و سخن بسیار می‌توان گفت.

اشعاری را که تا کنون درباره خلیج فارس سروده شده، می‌توان به چند گروه تقسیم کرد که عبارتند از:

ـ اشعاری که در ستایش ایران سروده شده و در بخشی از آن به خلیج فارس اشاره شده است.

ـ اشعاری که درباره خلیج فارس سروده شده و زیبایی‌ها و ویژگی‌های آن بیشتر مورد نظر شاعر بوده است.

ـ اشعاری که درباره جزایر و یا شهرهای ساحلی خلیج فارس سروده شده و از خلیج فارس نیز در شعر سخن گفته شده است.

ـ اشعاری با حال و هوای حماسی درباره خلیج فارس که مشخصا پیرامون جعل نام خلیج فارس توسط برخی از سران وابسته عرب و توطئه گران غربی می‌باشد.

ـ اشعاری درباره سلحشوری‌ها و جانبازی‌های رزمندگان اسلام در هشت سال دفاع مقدس و پاسداری از حریم دریایی ایران در خلیج فارس.

ـ اشعاری با حال و هوای ترانه و با مضامین گوناگون.

ـ اشعار محلی و عامیانه (فولکوریک)

ـ اشعاری که سرایندگان آن ایرانی نیستند و در شعر خویش از خلیج فارس نام برده اند.

روانشاد ابوالقاسم حالت، شاعر،مترجم و طنز پرداز پر آوازه معاصر در قصیده‌ای بلند که 125 بیت است، ضمن بیان تاریخچه خلیج فارس به توطئه‌های بیگانگان در این منطقه اشاره داشته و کوشیده است تا پرده از دسیسه‌ای که مزدوران اجنبی در جهت نفاق بین ملت‌های منطقه دارند، بر گیرد. وی نام این چکامه را «خلیج فارس» نهاده و در آغاز شعر مقدمه‌ای دارد که ذهن خواننده را برای ورود به دنیای این شعر آماده می‌سازد: «.... منظور از عرب در اواسط این قصیده تازیان منافقی هستند که رسماً مسلمان و رسماً دشمن مسلمانان‌اند و مشمول آیه مبارکه 97 سوره التوبه (الاعراب اشد کفراًو نفاقاً) می‌شوند.»

شعرابوالقاسم حالت:

....بدین خلیج، عرب نام تازه‌ای داده است

چنان نه بهره و بیجا که جای استهزاست

زنام تازه غرض چیست؟ عاقلان دانند

که این سخن ز دهان کدام هرزه در است

بلی به تفرقه افکندن و حکومت نیز

همیشه امپریالیسم را یدی طولاست

خلیج فارس اگر می‌شود «خلیج عرب»!

برای تفرقه اندر میان ما و شماست....

(طنز پردازان معاصر 2 - ص 65)

سروده‌های شاعران معاصر درباره خلیج فارس بسیار است و هر یک از زاویه‌ای به این موضوع پرداخته اند، که امکان نقل تمامی این آثار در این مجال میسر نمی‌باشد. اشعاری که در پی خواهد آمد، گزیده‌ای است از مجموعه‌های شعر شاعران، اشعاری که در جنگ‌ها و مطبوعات به چاپ رسیده و نیز اشعاری که در کنگره‌های شعر قرائت شده است:

* شیر نیعلی گلمرادی:

...در آن کران به حرمت نام خلیج فارس

از عمق جان به لحن خروشان من، سلام...

* عبدالحسین انصاری نسب:

ابرهایی سیاه می‌آیند، بادها می‌وزند از هر سو

یک خلیج همیشه فارس می‌ماند، جزر و مدهای ساده بی اثرند

(جام جم 21/2/1387/ ص 11)

*مصطفی باد کوبه‌ای هزاوه ای:

....وطن یعنی خزر، صیاد، جنگل

خلیج فارس، رقص نور، مشعل

وطن یعنی دیار عشق و امید

دیار ماندگار نسل خورشید

(اطلاعات 15/8/1387 ص 6 )

*محمود رضا برامکه:

...ای عشق آفتاب و زمین‌ای خلیج فارس

چشم آبی همیشگی قصه‌های من

(ایران ما - ص 156)

*پرویز بیگی حبیب آبادی:

‌ای همیشه نیلگون،‌ای خلیج فارس

نام نامی ات هماره جاودانه است

نام نامی ات هماره بر زبان موج

جاودان‌ترین سرود عاشقانه است...

(ایران ما - ص 155)

*علیرضا پور حسین:

نیلگون دریای زیبا و عظیم

پارس نام با وقارت از قدیم...

*محمد خلیل جمالی مذنب:

‌ای خلیج فارس،‌ای در دانه مرواریدها

دشمنان بر نام تو کردند بس تردیدها

نام نیکت در جهان بوده است، هم دریای پارس

پارس‌ها، بس سالها دارند بر نامت سپاس...

(ایران ما - ص 152)

*حداد پور:

‌ای خلیج فارس بام گنبد دوار ما

نام تو منقوش در قلب و دل بیدار ما...

(روزنامه جمهوری اسلامی 21/8/1387 - ص 14)

*عادل حسنی:

..ای وارثان پاکی! من آخرین نگاهم /بر آسمان ابی این خاک /وخلیج همیشگی فارس، فارس، فارس خواهد بود.

*دکتر جعفر حمیدی:

‌ای شب از مهتاب تو روشن شده

روی خاک از آب تو گلشن شده

‌ای خلیج فارس،‌ای نام بلند

‌ای شکوهت مثل الوند و سهند

‌ای غرورت مظهر پایندگی

نام تو دیباچه بالندگی...

(روزنامه اطلاعات 13/4/1387ص 6)

*کریم رجب زاده:

...نام تو زیباست/ موج‌هایت/ مهربان با ماست/ در حریمت پا اگر بیگانه بگذارد/ طعمة ناب نهنگان تو خواهد بود/ تاکنون ماندی/ بعد از این هم نیز می‌مانی...

(ایران ما - ص 153)

*محمد رضا سهرابی نژاد:

نمی‌فهمد رقیب گول و گیجت

که بی مرگند یاران بسیجت

و ما تا زنده‌ایم و زندگی هست

همیشه فارس می‌ماند خلیجت

*علیرضا شجاع پور:

...وطن یعنی سرای ترک تا پارس

وطن یعنی خلیج تا ابد فارس..

(ایران ما - ص 200)

*علیرضا طبایی:

خلیج فارس رنگین شعر، بر انگشتر مینایی ایران/ کتاب نیلگون رازهای سینه ی تاریخ/ رواقی ابگون، / - دهلیز قلبی پر تپش، جوشنده جاودان...

(روزنامه اطلاعات 7/6/1387 - ص 6)

*علی غیاثی:

...از خطه جنوبم و چشمان نیلی ام

دارد دلیل‌های قشنگ از خلیج فارس

بالاترین نشان لیاقت برای ماست

این حرمت همیشه سه رنگ از خلیج فارس

شاعر در این غزل چنان که دیده می‌شود از «خلیج فارس»به عنوان ردیف شعر خویش بهره جسته است.

(ایران ما - ص 154)

*مهدی فرجی:

...که موجهای جهانگرد می‌کنند زیارت

خلیج آبی پر آفتاب فارس زبان را

چه سالهای درازی کشانده است به کشتی

روایتش دل دریانوردهای جوان را...

(روزنامه جام جم 28/3/1358 ص8)

* عبدالجبار کاکایی:

ای مرز آب و آبی /بر سرزمین روشن مهتابی/ فانوس یاد تو/ در کیش و قشم و هرمز و هنگام/ در کوچه‌های لارک و لاوان/ در سنگلاخ تنب و ابو موسی/ در خاطرات خارک/ پیوسته روشن است/ ما با تو‌ای خلیج شقایق/ خلیج فارس/ چون صخره‌های تو تا به ابد جاودانه ایم.

(فرصت نایاب - ص 223)

*سید حسین مهدوی (م.موید):

خلیج فارس/ رو به ماندن می‌وزد/ و همین که مه بر پشت/ با نسیم پگاهان/ بپراکند/ از تاری تا روشنای/ نرگس ایرانی/ می‌دمد/ در سورنای بودن خویش.

(ماهنامه شعر - خرداد 1387- ص 9)

*سید علی میر باذل (منصور):

..هر صبحدم/ سجاده می‌گشایم/ از خزر تا خلیج فارس

(ایران ما - ص 152)

*غلامحسین محمدی گلپایگانی (علوی):

...خلیج فارس چگونه شود خلیج عرب؟

که هر که گفت چنین، مبتلابه هذیان است

چگونه منکر نام بلند فارس شود

بر این خجسته لقب، صد دلیل و برهان است...

(روزنامه اطلاعات 8/3/1387 ص3)

خلیج فارس در شعر بانوان

دفاع از هویت ملی و مبارزه با کج فهمی‌ها و دسیسه‌ها رسالتی است است که عموم ایرانیان به آن وفادار و متعهدند و در این طریق فرهیختگان و اصحاب ادب و هنر با درک عمیق از رسالت تاریخی خویش همدل و همنفس مردم این دیار و زبان گویای آنانند.

بانوان شاعر ایرانی در بیان حماسه خلیج فارس نقش و سهم ارزنده‌ای داشته‌اند که هر اثری در این باره جلوه دیگری از ذوق و هنر و ایمان شکوهمند ملتی متمدن و غیرتمنداست به اب و خاک اهورایی خویش. در این مجال به ذکر چند نمونه از اشعار بانوان شاعر کشورمان اکتفا می‌کنیم:

*عطیه پژمان:

...از شرم رودهای زمین خشک می‌شوند

یک روز اگر خلیج، خلیج عرب شود!

(ایران ما - ص157)

*سارا جلوداریان:

...تو تا ابد تنها خلیج فارس خواهی ماند

می‌بوسمت از دور‌ای پهناور آبی

*سیمیندخت وحیدی:

...خلیج فارس ندارد هویت عربی

نه با دسیسه و آژیر سرخ و زنگ بنفش

بپرس از همه عالم، خلیج آینه پوش

چگونه فارس عرب شد به یک درنگ بنفش؟

وی همچنین در غزلی دیگر در این باره چنین سروده است:

ارثی پدر گذشت برایم همیشه سبز

با نام فارس کرد صدایم همیشه سبز

نامم خلیج فارس قشنگ است و مستدام

جوش و خروش و شور و نوایم همیشه سبز...

*پروانه نجاتی:

غروب و ساحل و توفان، خروش رستاخیز

خلیج فارس! الا سرزمین حادثه خیز

چگونه ات بسرام؟ همیشه آبی من!

شکوه جاری این نقشه‌های بی پاییز..

(ایران ما - ص156)

خلیج فارس در شعر شاعران ملل دیگر

نام خلیج فارس تنها در اشعار شاعران ایرانی مورد استفاده قرار نگرفته است، بلکه شاعران ملل دیگر نیز در سروده‌های خویش از خلیج فارس نام برده اند؛ چنان که دکتر سید محمد اکرم شاعر معاصر پاکستانی در غزلی به زبان فارسی چنین سروده است:

در خلیج فارس بنگر، کفر سرافراخته

با هزاران لشکر طاغوتی خود باخته...

(ایران ما - ص184)

خلیج فارس و ترانه‌ها

یکی دیگر از جلوه‌های عشق ایرانیان به خلیج فارس دنیـای سحر انگیز و دلپذیر ترانه‌هاست.

ترانه‌ها آمیزه‌ای از شعر و موسیقی است که این آثار غالباً با استقبال گسترده خاص و عام روبرو می‌شود. ترانه‌ها زاییده یک کار دشوار و منظم حرفه‌ای است که توسط یک گروه متشکل از شاعر، آهنگساز، نوازنده و....تهیه، اجرا و پخش می‌شود.

در طول سه دهه اخیر ترانه‌های متعددی درباره خلیج فارس ساخته و پخش شده است که صد البته در این زمینه می‌بایست اهتمام افزون تری به کار بسته شود. خصوصاً جای آن دارد که رسانه ملی در این مهم تحرک و توجه بیشتری را صرف نماید و علاوه بر ساخت آثار تازه در این زمینه، نسبت به پخش این آثار، خصوصا در ساعات پر بیننده و پر شنونده، نقش فعال تری را ایفا کند.

سر آغاز این جریان، ترانه‌ای بود از عادل حسنی در دهه شصت با صدای سیامک (محمود) علیقلی که در آلبوم «فصل ایثار» منتشر شد.

از جمله معروفترین آثاری که در زمینه ترانه تولید شده است، ترانه «خلیج فارس» با شعری از سهیل محمودی در دهه هفتاد است. آهنگ آن اثر علی غلامعلی و خواننده آن حمید غلامعلی است. این اثر در آلبومی با نام «خلیج فارس» توسط موسسه «پیام کاست» ضبط و پخش شده است.

حرکت شاخص دیگر در این عرصه ساخت سمفونی خلیج فارس اثر شاهین فرهت موسیقیدان و آهنگساز نامدار معاصر بر اساس اشعاری از عبد الجبار کاکایی شاعر و ترانه سرای نام آشنای معاصر است. این اثر در سال 1385 توسط ارکستر فیلارمونیک ارمنستان به رهبری لوریس چکناواریان اجرا شده است.

به گفته عبد الجبار کاکایی در ابتدا این سمفونی بر اساس شعری نیمایی ساخته شده که از سروده‌های کاکایی بوده و در کنار این شعر، غزلی نیز از وی ارائه شده، که در نهایت در اجرای نهایی تنها شاهد اجرای غزل کاکایی هستیم. ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که اجرای این اثر به وسیله موسسه انتشارات «سروش» وابسته به صدا و سیما ضبط و در دسترس علاقه مندان قرار گرفته است.

بی گمان یکی از روشهای مؤثر در انتقال مفاهیم مهم و حساس بهره جستن از فرهنگ ترانه است که تمامی اقشار جامعه نسبت به آن علاقه مند هستند و از این طریق می‌توان انگیزه توده‌های مردم را جهت مشارکت اجتماعی افزونتر و حضور پویا و پرثمرتر آنان را تقویت کرد.

در دهة اخیر ترانه‌های متعددی با مضمون «خلیج فارس» سروده شده است که در این مجال به نمونه‌هایی بسنده می‌شود:

*عبدالجبار کاکایی:

...سوداگران خیره سر و رهز نان باد

گم می‌شوند در شکم موجهای تو

دریای تو همیشه خروشان خلیج فارس

تاریخ پر حماسه ایران بهای تو

(فرصت نایاب - ص160)

*کامران شرفشاهی:

نام خلیج فارس، یک نام بی نظیر، یک نام سربلند

رنگ خلیج فارس، همرنگ آسمان، ناب و شکوهمند چون پرچم سه رنگ، این نام اشنا، در قلب من نشست

نام خلیج فارس، مفهوم زندگی، آیینه من است....

بیان مسائل خلیج فارس

در گونه‌ای از اشعار اگرچه به صراحت نامی از خلیج فارس آورده نشده است، اما خواننده یا شنونده شعر در می‌یابد که موضوع شعر کاملاً مرتبط با خلیج فارس است. به عنوان مثال می‌توان از ادعاهای پوچ و مضحک یکی از شیخ نشین‌هایی یاد کرد که تاریخ آن به دویست سال هم نمی‌رسد و با وقاحت تمام ادعای مالکیت بر سه جزیره ایرانی را دارد. در این اشعار، شاعران ایرانی به دفاع از تمامیت ارضی و حاکمیت ملی ایران بر خلیج فارس سخن گفته اند:

*محمدرضا سهرابی نژاد:

«این از شرم برهنگان / هرگز، هرگز، هرگز/ صاحب تنبان نخواهند شد/ این را »ابوموسی» / می‌گوید و فرزندانش. »

در برخی دیگر از اشعاری از این دست، دیگر مسائل مربوط به خلیج فارس ذکر شده است و در اشعاری نیز که جنبه ملی دارد، شاعر به ذکر نام جزایر و دیگر خصوصیات مربوط به خلیج فارس پرداخته است. هر چند که ظاهراً نامی از خلیج فارس نبرده است که این موضوع گاه مربوط به تنگنای وزن و قافیه بوده، اما بر مخاطب آگاه پوشیده نیست که شاعر قلباً به این موضوع متمایل بوده و این احساس در کلیت شعر نمایان است.

خلیج فارس و دفاع مقدس

بخشی از حماسه هشت سال دفاع مقدس مربوط به دلاوریها و از جان گذشتگی‌های رزمندگان پر توان میهن اسلامی در خلیج فارس و پاسداری از مرزهای دریایی کشورمان است. این مهم مضمون حماسی بسیاری از سروده‌های شاعران معاصر بوده است که در ادبیات معاصر نمودی چشمگیر دارد:

*فیروزه حافظیان:

...وعشق / که در خون جوان ساقه‌ها تناور می‌شد/ خلیج فارس از عظمت تقدس پیکرها می‌لرزید/ سرود سرهای بی تن بود/ و تن‌های تکه تکه / که هزاران چراغ می‌شد/ تا بی نهایت هستی/ و ستاره‌ها سلام می‌گفتند.

(اطلاعات ضمیمه روزنامه 10/2/1387 ص1)

نتیجه؛خلیج فارس و ما

رویکرد شاعران معاصر ایران که میراث دار سخن سرایان نامدار جهان هستند به سرودن از خلیج فارس، حرکتی ژرف و خود جوش است که بر حقانیت این نام کهن اصرار و التزام دارد. به عبارت دیگر هر اثر ادبی و هنری که با تأکید بر هویت خلیج فارس آفریده می‌شود به منزله سند« تازه دیگری است که بر اصالت این نام گواهی می‌دهد.

خلق آثار هنری و ادبی نشانگر این واقعیت است که ادبا و هنرمندان این سامان که آیینه‌های زلال و وجدان‌های بیدار عصر خویش هستند هشیارانه بر تحرکات عصر خویش نظارت و اشراف دارند و تا این عشق و شور مقدس در سینه‌های فرهیختگان و دوستداران ایران موج می‌زند، دلارهای آلوده به توطئه‌های شوم در کار جعل نام پر آوازه و ماندگار خلیج همیشه فارس، راه به جایی نخواهد برد. در چنین احوالی که دشمنان دیرینه میهن با چنین دسیسه‌هایی، سعی در ضربه زدن به هویت ملی ما را دارند و حتی از بیان نام فارس بر این خلیج بیمناک و پریشانند، جای آن دارد که مسؤولان و متولیان فرهنگی به همراه تمام ایرانیان متعهد، در تمام جبهه‌ها به مقابله با ترفندهای سیاهکاران برخاسته و رویاهای خام خائنان و دشمنان را نقش بر آب سازد.

فراهم آوردن این آثار در تیراژی گسترده، و ترجمه این آثار به دیگر زبان‌ها از جمله فعالیت‌هایی است که می‌بایست با جدیت تمام و در اسرع وقت به مورد اجرا درآید.

* اهم منابع:

ـ اقتداری، احمد/ خلیج فارس- تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی- چاپ دوم 1356

ـ تکمیل همایون، ناصر /خلیج فارس- تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی- چاپ اول 1380

ـ بنیاد ایران شناسی/ نقشه‌های تاریخی خلیج فارس- تهران: بنیاد ایران شناسی- چاپ اول؟

ـ سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح/ جغرافیای جزایر ایرانی خلیج فارس- تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح- چاپ اول 1382

ـ قزوه، علیرضا/ ایران ما- تهران: موسسه نشر شهر- چاپ اول 1384

ـ واحــد نشــر اسناد/ گزیده اسناد خلیج فارس- تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول 1368

ـ مجتهد زاده، پیروز/ کشورها و مرزها در منطقه ژئوپلیتیک خلیج فارس- ترجمه حمیدرضا ملک محمدی نور- تهران: انتشارات وزارت امور خارجه - چاپ دوم 1373

ـ مشکور، محمد جواد/ نام خلیج فارس در طول تاریخ- با مقدمه: فرید قاسملو، عطاءالله تدین- تهران: نشر المعی- چاپ اول 1387

ـ حالت، ابوالقاسم/ طنز پردازان معاصر (2) -پژوهش: ریتا اصغر پور- تهران: نشر گل اقا- چاپ اول 1382

ـ حکیم ناصر بن خسرو قبادیانی مروزی/ سفر نامه ناصر خسرو- به کوشش: دکتر نادر وزین پور- تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی- چاپ سوم 1356

ـ کاکایی، عبدالجبار/ فرصت نایاب(مجموعه شعر، - تهران: انجمن شاعران ایران - چاپ اول 1385

ـ صفا تاج، مجید/ سیاست شیطانی، سلطه گری آمریکا در خلیج فارس- تهران: انتشارات نیروی مقاومت بسیج- چاپ اول 1377

* مطبوعات:

ـ جام جم، 21/2/1387،سال 9 شماره 3279، ص11

ـ اطلاعات، 15/8/1387،شماره 24330،ص6

ـ اطلاعات، ضمیمه ادب و هنر، 5/10/1387 شماره،24370ص8

ـ جمهوری اسلامی، 21/8/1387،سال 30،شماره 8479، ص14

ـ اطلاعات، 13/4/1387،شماره 24232، ص6

ـ جام جم، 28/3/1385، سال هفتم، ص8

ـ اطلاعات، 8/3/1387،شماره، 24205ص3

ـ اطلاعات، ضمیمه سه شنبه 10/2/،1387شماره، 24180، ص1

برگرفته از :روزنامه اطلاعات

خلیج فارس در آینه ادب پارسی (شعر معاصر)

مطالب مشابه :

شعر درباره خلیج فارس ومطلبی درباره مسائل اخیر در ادامه مطلب به مناسبت روز خلیج فارس

خليج فارس در شعر معاصر ايران

خلیج فارس در آینه ادب پارسی (شعر معاصر)

شعری در وصف خلیج فارس

درباره‌ی اسم باستانی‌ خلیج فارس

سه شعر زیبا در وصف خلیج فارس از شاعران برجسته شهرستان ایوان غرب به مناسب روز ملی خلیج فارس

تمدید زمان ارائه آثار به چهارمین کنگره‌ی ملی شعر خلیج فارس

دبیرخانه دائمی کنگره شعر فارسی و عربی خلیج فارس در خوزستان تشکیل شد