تحليل و جمع‌بندي مشكلات شركت‌هاي كشت بافت گياهي در كشور

اطمينان از فروش محصولات توليدشده توسط شركت‌هاي مختلف مرتبط با زيست‌فناوري، ضامن بقاء و باعث توسعة آنهاست كه اين خود سبب رشد و شكوفايي بيوتكنولوژي در كشور خواهد شد. علي‌رغم نياز روزافزون كشور به منابع غذايي با منشاء گياهي كه در گزارشات و آمار واردات به روشني مشهود است، محصولات گياهي توليد‌شده مبتني بر زيست‌فناوري، در كشور با مشكل فروش و بازاريابي مواجه هستند. اغلب شركت‌هاي كشت بافت گياهي بنابر پيشنهاد مسئولين امر و بعضاً به‌واسطة عقد قرارداد، عمده فعاليت‌هاي خود را بر تهيه نهال‌هاي كشت بافتي موز متمركز كرده‌اند و در خصوص تأمين امكانات و مواد آزمايشگاهي، بهينه‌سازي روش‌ها و محيط‌هاي كشت و توليد نهال‌هاي حاصل از ريزازديادي متحمل هزينه‌هاي زيادي شده‌اند. اين در حالي است كه شركت‌هاي مذكور تاكنون فقط موفق به فروش بخشي از توليدات خود شده‌اند. بنا به اظهارات اكثر مديران اين شركت‌ها، تاكنون مقادير زيادي از نهال‌ها به علت عدم خريد در مراحل مختلف توليد از بين رفته‌اند. زيان حاصل از اين تلفات، باعث كاهش و يا از بين رفتن انگيزه لازم براي ادامة كار شده است و بعضاً اين شركت‌ها در معرض تعطيلي قرار گرفته‌اند.

رقابت منفي شركت‌ها در خصوص كاهش قيمت‌ها، مخرب و زيانبار است

انگيزه انعقاد قرارداد با دستگاه‌هاي دولتي، سبب رقابت منفي شركت‌ها در كاهش قيمت محصولات حتي بعضاً به صورت غيرواقعي و غيركارشناسانه شده است. اغلب شركت‌ها براي بقاء به عقد قراردادهاي خريد با دستگاه‌هاي دولتي وابسته هستند، بنابراين گاهي اوقات قيمت‌هاي پيشنهادي آنها به مراتب پائين‌تر از قيمت تمام‌شده براي توليد آن محصول است. اين موضوع باعث شكسته‌شدن پي‌درپي قيمت‌ها مي‌شود كه دود آن به چشم خود اين شركت‌ها خواهد رفت.

به نظرمي‌رسد، ايجاد يك تشكل منسجم و سازمان‌يافته كه سياست‌هاي اين شركت‌ها را هماهنگ‌ نمايد، مي‌تواند رقابت منفي آنها را در فروش محصولات و جذب تسهيلات كاهش دهد و از موازي‌كاري آنها جلوگيري نمايد.

شركت‌هاي كشت بافت گياهي كشور توان خود را به ريزازديادي چند محصول خاص محدود كرده‌اند

بررسي توليدات شركت‌هاي مختلف نشان مي‌‌دهد، توان توليدي اين شركت‌ها به چند گياه خاص از جمله خرما، موز، اركيده، آنتريوم، بنفشة آفريقايي و به ميزان كمتر توت‌فرنگي محدود شده است. در واقع بضاعت توليدي شركت‌هاي خصوصي در حد همين چند گياه مي‌باشد كه آن هم فقط به توليد يك يا چند رقم (واريته) خاص محدود مي‌شود. در صورتي‌كه ساير گياهان از قبيل مركبات، گردو، سيب‌زميني، گياهان دارويي، انبه (در مقياس كمتر) و گياهان زينتي مانند انواع رز و غيره، كمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.

بخش خصوصي در زمينة بيوتكنولوژي كشاورزي بايد وارد ساير عرصه‌هاي نوين و سودآور شود

تمام توان بخش خصوصي درگير در بيوتكنولوژي كشاورزي نبايد معطوف به ريزازديادي شود. اصلاح گياهان زراعي، باغي و زينتي با استفاده از روش‌هايي چون دابل‌هاپلوئيدي، جهش‌زايي در شرايط آزمايشگاهي، استفاده از تنوع سوماكلونال و گامتوكلونال، انتخاب گياهان مقاوم به تنش‌هاي محيطي از قبيل خشكي و شوري و غيره در شرايط آزمايشگاهي (Invitro Selection)، توليد اسانس‌ها، متابوليت‌ها و مواد دارويي و بيولوژيك از طريق روش‌هاي بيوتكنولوژي (Bioreactor) و حتي توليد گياهان تراريخته و موارد مشابه، از حوزه‌هاي بكر و سودآور كاربرد بيوتكنولوژي در كشاورزي هستند كه با توجه به تجربيات ساير كشورهاي جهان و پتانسيل‌هاي كشور مي‌بايست مورد توجه جدي قرار مي‌گرفتند. اما به نظر مي‌رسد بخش خصوصي، رغبتي براي ورود به اين موضوعات را ندارد. شايد عدم موفقيت يا كسب موفقيت‌هاي نسبي در خصوص توليد نهال‌هاي ريزازديادي‌شده، انگيزه چنين كارهايي را به كلي از بين برده است.

اميد بستن صرف به قراردادهاي دولتي باعث هدر رفتن ظرفيت‌هاي شركت‌هاي خصوصي مي‌شود

تكيه بر خريداران دولتي باعث شده است كه شركت‌هاي مذكور چندان در فكر رسوخ در بازارهاي داخلي و بين‌المللي و گسترش آن با عرضه محصولات جديد نباشند. البته اين موضوع شايد از عدم آگاهي كشاورزان نسبت به مزاياي نهال‌هاي كشت بافتي و همچنين متكي بودن سيستم توزيع بذور و نهال‌هاي اصلاح شده به پيكره دولت ناشي مي‌شود. به همين دليل ساير توليدات اين شركت‌‌ها از قبيل بنفشة آفريقايي، اركيدة ميلتونيا و آنتريوم نيز امكان حضور در بازار را نمي‌يابند. ايجاد شعبه‌هاي فروش، نمايشگاه‌هاي فن_ بازار (market - Techno)، برقراري ارتباط با توزيع‌كنندگان گل و گياه در داخل و خارج كشور و مسائلي از اين دست مي‌توانند راه‌حل مشكل مذكور باشند كه در قالب تشكيل يك واحد صنفي به شكل منسجم‌تري انجام خواهد يافت. البته فراموش نشود كه معاونت ترويج وزارت جهاد كشاورزي نيز در امر اطلاع‌رساني و ترويج مزاياي بذور و نهال‌هاي حاصل از كشت بافت و ساير فراورده‌هاي بيوتكنولوژي كشاورزي مي‌بايست وارد عمل شود و بستر مناسب براي بكارگيري اين قبيل نهاده‌هاي نوين را فراهم نمايد.

سيستم‌هاي ارزيابي و تاييد كيفيت محصولات كشت بافتي در كشور وجود ندارد

ريزازديادي از طريق كشت بافت گياهي معمولاً با وقوع جهش‌هايي توأم باشد كه باعث تغيير در اصالت رقم و عدم يكنواختي ژنتيكي در محصولات مي‌شود؛ به‌ويژه اگر در شرايط مناسب انجام نشود. شرايط محيطي و مقدار و نسبت مواد (به‌ويژه هورمون‌هاي) مورد استفاده در محيط‌كشت بر افزايش و يا كاهش اين تنوع يعني تنوع سوماكلونال (Somaclonal Variation) تأثير زيادي دارند. بنابراين بهينه‌كردن شرايط و محيط‌كشت، باعث كاهش اين تنوع و توليد گياهان هر چه يكنواخت‌تر مي‌گردد.

براي تشخيص ميزان خلوص ژنتيكي و يكنواختي در اين محصولات مي‌‌توان از ابزارهاي (نشانگرهاي) مختلف از قبيل نشانگرهاي مورفولوژيك و مولكولي استفاده نمود، كه روش‌هاي مولكولي داراي دقت و سرعت بيشتري هستند. در حال حاضر، امكان استفاده از هر كدام از اين نشانگرها در كشور وجود دارد؛ اما متأسفانه هنوز نهاد و مرجع رسمي كه مسئول نظارت و تأييديكنواختي اين محصولات باشد، مشخص نيست، درصورتي‌كه لزوم وجود آن به شدت احساس مي‌شود. كنترل كيفي محصولات شركت‌هاي مختلف علاوه بر اينكه باعث استانداردسازي آنها مي‌شود، تمايل خريداران را براي خريد و استفاده از اين محصولات افزايش مي‌دهد، ضمن اينكه باعث رقابت مثبت شركت‌هاي مختلف در افزايش كيفيت و سطح يكنواختي محصولات آنها خواهد شد.

كمبود آمار و اطلاعات دقيق از اولويت‌ها و ميزان نياز كشور، برنامه‌ريزي را دچار مشكل مي‌كند

وجود آمار و اطلاعات دقيق و قابل استناد در هر كشور باعث رشد و شكوفايي صنعت و قدرت در برنامه‌ريزي براي آينده مي‌شود. چه بسا به علت عدم وجود اطلاعات كافي، سرمايه‌گذاري در زمينه‌هايي صورت گيرد كه بازار مناسبي را در اختيار ندارند و يا بازارهاي بزرگي كه فرصت‌هاي مناسبي براي سرمايه‌گذاري به شمار مي‌روند، ناديده گرفته شوند. در همين مورد، اولويت‌ها و نيازهاي توليدي كشور در زمينه‌هاي مختلف بيوتكنولوژي اعم از كشاورزي، پزشكي، دام و آبزيان، صنعت و محيط‌زيست همچنان مبهم و نامشخص هستند. از اين بين آنچه به شركت‌هاي كشت بافت گياهي مربوط مي‌شود، نيازهاي كشور در خصوص محصولات كشاورزي است كه مي‌توانند از اين طريق تكثير و يا اصلاح شوند. حتي اگر نوع محصولات هم به‌عنوان اولويت مشخص شده باشند، آمار مربوط به نياز بازار و ميزان واردات و صادرات در مورد اين محصولات، عموماً ناقص و دستيابي به آنها مشكل است. در چنين فضايي امكان برنامه‌ريزي دقيق و اصولي عملاً از بين مي‌رود.

جمع بندي

با توجه به مسائل فوق‌الذكر به نظر مي‌رسد مهمترين راهكارهاي حل مشكلات شركت‌هاي كشت بافت گياهي و توسعة توانمندي‌هاي آنها به شرح زير باشند:

1- عمل به تعهدات مطرح‌شده در قراردادها از طرف نهادهاي دولتي

2- تعيين مراكز ارزيابي و كنترل كيفي محصولات توليدشده

3- ايجاد يك مجمع و يا شوراي صنفي جهت هماهنگي سياست‌هاي توليد گياهان از روش‌هاي بيوتكنولوژي

4- تنوع‌بخشي و گسترش توان توليدي به ساير گياهان از قبيل مركبات، گردو، سيب، سيب‌زميني، گياهان دارويي و ساير گياهان زينتي مطابق با نياز كشور

5- بهره‌گيري از ساير روش‌هاي مرتبط با بيوتكنولوژي كشاورزي از قبيل دابلدهاپلوئيدي، جهش‌زايي در شرايط آزمايشگاهي، استفاده از تنوع سوماكلونال و گامتوكلونال، انتخاب گياهان مقاوم به تنش‌هاي محيطي از قبيل خشكي و شوري، آنتي‌بيوتيك و غيره در شرايط آزمايشگاهي (Invitro Selection)، توليد اسانس‌ها، متابوليت‌ها و مواد دارويي و بيولوژيك از طريق روش‌هاي بيوتكنولوژي، توليد سموم و كودهاي بيولوژيك و غيره با توجه به اهداف و امكانات موجود

6- برقراري ارتباط با توزيع‌كنندگان گل و گياه و استفاده از امكانات آنها در قالب توافق‌نامه‌هاي مشترك

7- برگزاري و يا شركت در نمايشگاه‌هاي فن _ بازار جهت آشنايي مصرف‌كنندگان با اين قبيل محصولات

8- ترويج مزاياي بذور و نهال‌هاي حاصل از كشت بافت و آگاه نمودن كشاورزان

9- توجه بيشتر شركت‌ها به موضوع تبليغات و بازاريابي در خصوص فروش محصولات

10- ايجاد بانك‌هاي اطلاعاتي قوي در خصوص نيازها، ميزان واردات و صادرات، ميزان توليد داخلي و ...

تحليل‌هاي مرتبط:

معرفي برخي شركت‌هاي كشت بافت گياهي ايران: (شركت‌هاي كشت‌بافت ايران، ريزافزا كشت، سبزگلان تهران)

مشكلات توسعه بخش خصوصي بيوتكنولوژي گياهي در كشور (مطالعه موردي: شركت كشت بافت ايران)

مشكلات توسعه بخش خصوصي بيوتكنولوژي گياهي در كشور (مطالعه موردي: شركت ريزافزاكشت)

مشكلات توسعه بخش خصوصي بيوتكنولوژي گياهي در كشور (مطالعه موردي: شركت سبزگلان تهران)

پاسخ يك مقام مسئول: خشكسالي مهمترين دليل عدم خريد نهال‌ها بود

تحليل و جمع‌بندي مشكلات شركت‌هاي كشت بافت گياهي در كشور

مطالب مشابه :

مراحل انتقال وكاشت نهال

روز درختکاری

راهنماي فني انتقال و كاشت نهال

دستورالعمل پيوند گردو

شركت كشت و صنعت و دامپروري مغان

نکات مهم در احداث باغ-کاربردی

عناوین پایان نامه، پیشنهادی سازمان جنگها و مراتع

عناوین پایان نامه، پیشنهادی سازمان جنگها و مراتع

عناوين پيشنهادي طرح هاي پژوهشي پایان نامه کارشناسی ارشد و .....

تحليل و جمع‌بندي مشكلات شركت‌هاي كشت بافت گياهي در كشور