" سيب زميني ترشي " ؛ "Jerusalem artichoke"
" سيب زميني ترشي " ؛
"Jerusalem artichoke"
گردآوري و تدوين :
اسماعيل پوركاظم ؛ كارشناس ارشد زراعت ،
مدرس دانشگاه جامع علمي كاربردي گيلان
مقدمه :
--- سيب زميني ترشي با نام علمي "Helianthus tuberosum" و اسامي رايجی چون : "Jerusalem artichoke" ، "sunflower artichoke" و "sunchoke" از خانواده آفتابگردان (sunflower , compositae , daisy , Asteraceae) و جزو گياهان بومي آمريكاي شمالي محسوب مي گردد. این گیاه در مناطق شرق کانادا ، داکوتای شمالی ، فلوریدا ، تگزاس و "ماین" رشد می یابد. اولين مهاجرين اروپائي قاره آمريكا ابتدا به استعمال نام بومي اين سبزي مهم غذايي پرداختند امّا بمرور آنرا به واژه "اورشليم" منتسب ساختند. امروزه این گیاه بطور وسیع در سراسر مناطق معتدله دنیا برای حصول غده های ذخیره ای پرورش می یابد و بعنوان یک سبزی ریشه ای به مصرف می رسد (1،7).
--- ريشه هاي سيب زميني ترشي مزه اي همانند بخش داخلي يا مغز "كنگر فرنگي" يا "آرتيشو" دارند لذا بدين جهت آنرا ملقب به "آرتيشو اورشليم" نموده اند. اين گياه را مي توان بعنوان يك ديوار سبز موقت بمنظور ايجاد بادشكن و يا سايه اندازي "گياهان همراه" (companion plants) بكار گرفت. گياه مزبور با رسيدن به ارتفاع 8 فوت به گل مي نشيند و گل هاي زرد خورشيد مانندش را به نمايش مي گذارد وليكن اين ارتفاع در شرايط بهينه رشد افزايش مي يابد. از گل هاي زيباي آن براي تزئين استفاده مي گردد. بذرهاي ريز گياه باعث جلب پرندگان بومي مي شود.
هنگامي كه بوته هاي سيب زميني ترشي دوره گلدهي را پايان بخشند و به مرحله خشك شدن اندام هاي هوايي (die back) برسند آنگاه غده هاي زيرزميني (tubers) آماده كنده شدن از درون خاك براي مصارف خام يا پخته مي باشند. اين گياه حاوي كربوئيدرات هاي (carbs) كمتري نسبت به سيب زميني ها است امّا داراي پروتئين ها و ويتامين هاي بيشتري مي باشد. غده هاي آنرا همانند سيب زميني و "بگونياي غده اي" (tuberous begonia) انبار می کنند و یا اینکه در زمین باقی می گذارند تا در بهار آینده مجدداً سبز گردند. برای حصول بالاترین میزان عملکرد باید بستر کاشت را همانند محصولات غده ای از جمله سیب زمینی و چغندر قند بخوبي آماده ساخت (1).
اشتقاق لغات :
--- سيب زميني ترشي برخلاف نام منتسب به وي داراي هيچگونه ارتباطي با شهر "اورشليم" نيست. بعلاوه جزو گروه "كنگر فرنگي" يا "آرتيشو" نيز محسوب نمي گردد گواينكه هر دو گياه مزبور به خانواده آفتابگردان تعلق دارند. امروزه در مورد اساس اشتقاق اسم مرسوم به اين گياه يعني "Jerusalem artichoke" وثوق كاملي وجود ندارد. مهاجرين ايتاليايي آمريكا آنرا "girasole" به معني آفتابگردان یا آفتاب پرست مي ناميدند زيرا اين گياه شباهت بسياري به آفتابگردان دارد كه هر دو آنها از جنس "Helianthus" هستند. البته اين احتمال وجود دارد كه واژه "girasole" بتدريج به "Jerusalem" تغيير يافته باشد سپس مهاجرين انگليسي آنرا تحريف نموده و عبارت "girasole artichoke" را به معني "آفتابگردان آرتيشويي" به "آرتيشوي اورشليم" تغيير داده اند. تبيين اين تغييرات چنين است كه مذهبيون انگليسي مهاجر (pilgrims) براي اين گياه عنوان نموده اند زيرا باور داشتند كه گياه مذكور غالباً در اراضي فقير و لم يزرع (wilderness) مي رويد لذا بدين وسيله آنرا تقديس مي نمودند (7،4).
--- "sunchoke" نام ديگري است كه تاكنون رواج داشته است و از سال هاي 1960 ميلادي بر زبان ها جاري مي گردد. انتساب واژه "آرتيشو" كه بخشي از نام متداول سيب زميني ترشي شده است را بواسطه تشابه مزۀ غده هاي مأكولش مي دانند. ارتباطات گستردۀ امروزين نيز باعث گرديده است كه سيب زميني ترشي را در بسياري از نقاط گيتي از جمله اسپانيا ، آلمان ، ايتاليا ، روماني ، روسيه و فرانسه با نام "آرتيشو اورشليم" بشناسند (7).
--- مهمترين اسامي رايج سيب زميني ترشي عبارتند از :
1) "French potato"
2) "Canada potato"
3) "Topinambour"
4) "Lambchoke"
5) "sunchoke"
6) "sunroot"
7) "earth apple" (7).
8) "Jerusalem artichoke"
9) "Jerusalem sunflower"
10) "girasole" (6).
تاریخچه :
--- سیب زمینی ترشی بعنوان یک ماده غذایی با ارزش توسط بومیان سرخپوست آمریکای شمالی تا قبل از سکونت اروپائیان مهاجر زراعت می شد فلذا متعاقباً توسط مهاجران مزبور مقبولیت یافت. امروزه گستردگي كشت و كار مانع شفافيت دقيق گونه هاي بومي هر منطقه شده اند (7).
--- كاشفان فرانسوي نمونه هاي اهلي سيب زميني ترشي را در سال 1605 ميلادي در منطقه "Cape cod" كانادا يافتند و آنرا در هنگام بازگشت به همراه آوردند. اين موضوع سبب گرديد كه در سده هفدهم ميلادي بسان يك سبزي معمولي در مصارف عمده غذايي اروپائيان و آمريكائيان مطرح گردد وليكن محصول مازاد آنرا براي تعليف دام ها مصرف مي نمودند (7). بسياري فرانسوی ها آنرا سیب زمینی کانادایی (Canada potatoes) می نامیدند زیرا غدّه های آنرا از کانادا به این کشور مي آوردند (3).
--- بر طبق روايتي ديگر ، تعدادی از غدّه های سیب زمینی ترشی در سال 1617 میلادی از قاره آمریکا به انگلستان منتقل شد و در منطقه "همپشایر" کاشته شد و بنام های "Jerusalem artichoke" و "Paradisus" موسوم گردید. از سال 1640 میلادی به گسترش زراعت سیب زمینی ترشی در سراسر قاره اروپا پرداختند امّا در ابتدا غالباً بعنوان سبزی باغچه ای مطرح گردید و موضوع زراعت مزرعه ای چندان مورد توجه نبود. این گیاه بزودی به هندوستان برده شد و مورد توجه هندوها قرار گرفت و با اسامی گوناگونی رواج يافت (3).
--- غده های این گیاه از سال 1805 میلادی بشیوه آماده سازی سنتی وارد جرگه غذاهای مردم عادی در رستوران هاي اروپا و آمريكا شد و از آن پس در مغازه ها نيز بفروش می رسید تا در خانه ها و رستوران ها بصورت های آب پز و برشته همانند سیب زمینی مصرف گردند (4). افزايش مصرف سيب زميني ترشي به حدي رسيد كه از مطلوب ترين سبزيجات غذايي قرن نوزدهم ميلادي اروپا گرديد و از آن جمله اينكه در فستيوال غذاهاي سنتي فرانسه در سال 2002 ميلادي بعنوان بهترين سوپ سبزيجات شناخته شد (7).
مشخصات گياهشناسي :
--- سيب زميني ترشي از گياهان علفي چندساله اي محسوب مي شود كه تا ارتفاع 3-5/1 متر رشد مي يابد.
--- ساقه هایش خشن و پُرزدار هستند. گیاه دارای شاخه های قوی و متعددی می باشد که هر کدام در انتها به یک گل درشت طلایی ختم می گردد.
--- اين گياه داراي برگ هاي متقابل در بخش هاي بالايي ساقه و برگ هاي متناوب در قسمت هاي زيرين ساقه است. برگ هايش پهن و داراي بافت خشن و پُرزدار هستند. برگ هاي بزرگتر در بخش هاي زيرين ساقه قرار دارند و بشكل تخم مرغي و نوك تيز (ovoid-acute) با طول بيش از 30 سانتيمتر ديده مي شوند وليكن برگ هاي فوقاني كوچكتر و باريكترند.
--- گل ها با زواید اشعه مانندش در ارتفاع 10-6 فوتی این گیاه چندساله ظاهر می شوند. سیب زمینی ترشی دارای گل های درشت و زرد رنگ مشابه آفتابگردان است. گل ها معمولاً به رنگ زرد و بصورت گل آذين (flowerhead) موسوم به "كلاپرك" يا "كاپيتول" (capitates) بقطر 10-5 سانتيمتر و شامل 20-10 گلچه (floret) شعاعي مي باشند. گل ها" دوجنسی" یا "هرمافرودیت" (hermaphrodite) و گرده افشانی توسط زنبورها و مگس های گلدوست صورت می پذیرد.
--- غده ها ناصاف و طويل به طول 10-5/7 اينچ و ضخامت 2-2/1 اينچ مي باشند و شباهت نسبي با ريشه هاي زنجبيل (ginger) دارند. آنها در حالت خام داراي بافت تُرد هستند. غده هاي سيب زميني ترشي به رنگ هاي متفاوتي نظير : قهوه اي روشن ، سفيد ، قرمز و ارغواني ديده مي شوند. غده ها حاوي 10% پروتئين ، فاقد روغن و نشاسته هستند. آنها سرشار از كربوهيدرات "اينولين" بميزان 76 درصد مي باشند كه در حقيقت پليمري از منوساكاريد فروكتوز محسوب مي گردند. غده هاي انباري در طي زمان به تبديل "اينولين" به فروكتوز مي پردازند. آنها بواسطه حضور فروكتوز از مزه شيرين برخوردارند زيرا فروكتوز 5/1 برابر شيرين تر از ساكارز است . سيب زميني ترشي براي مبتلايان به ديابت نوع دوّم بسيار مفيد است زيرا فروكتوز توسط چنين افرادي بميزان بيشتري تحمل مي گردد. از سيب زميني ترشي در شيوه سنتي براي درمان ديابت بهره مي گيرند (7،5،4).
«جدول1) مشخصات رده بندی گیاه "سیب زمینی ترشی" (6،7) :»
|
سلسله (kingdom) |
گیاهان (plantae) |
اسامی مشابه : Helianthus tuberosus L. ؛ Helianthus tomentosus Michx ؛ Helianthus tuberosus var. subcanescens ؛ Helianthus subcanescens A.Gray واژه سمبلیک : HETU
|
|
زیر سلسله (subkingdom) |
آوندداران (tracheobionta) | |
|
سرگروه (super division) |
بذرزادان (spermatophyte) | |
|
گروه (division) |
گیاهان گلدار (magnoliophyta) | |
|
شاخه (phylum) |
نهاندانگان (angiosperms) | |
|
رده (class) |
دو لپه ای ها (eudicots) | |
|
زیر رده (subclass) |
asteridae | |
|
راسته (order) |
Asterales | |
|
خانواده (family) |
Asteraceae , compositae | |
|
جنس (genus) |
Helianthus | |
|
گونه (species) |
Tuberosus یا tuberosum |
رُستنگاه :
--- رُستنگاه (habitat) سیب زمینی ترشی را غالباً بیشه های مرطوب و حاصلخیز ، حواشی باغات ، جنگل ها و مزارع برخوردار از شرایط آفتابگیر تا نسبتاً سایه (dappled shade) تشکیل می دهند (5).
--- سیب زمینی ترشی را در دشت های بزرگ آمریکای شمالی (great plains) ، مناطق دریاچه ای کانادا ، بخش های غربی منطقه "ساسکاچوان" و نواحی جنوبی تری نظیر "آرکانزاس" و "جورجیا" می کارند. سیب زمینی ترشی معمولاً در انگلستان برای کسب غده های خوراکی پرورش می یابد. این گیاه بندرت در انگلستان به مرحله گلدهی می رسد. این محصول را در ایتالیا با عنوان "Girasola articiocco" می شناسند (3).
--- این گیاه در خاک های سبک (شنی) ، متوسط (لوم) و سنگین (رسی) با قابلیت زهکشی مناسب و حتی در خاک هایی با حاصلخیزی کم بعمل می آید. سیب زمینی ترشی در اراضي با واکنش های اسیدی (acid) ، خنثی (neutral) و بازی (basic , alkaline) رشد می یابد امّا بهترین رشد را در محدوده خنثی دارد. این گیاه بخوبی می تواند در خاک های فقیر و حتی نواحی سرد آلاسکا بقاء یابد زیرا تحمل حرارت های بالا تا نقطه صفر را دارد. بروز اولین یخبندان های پائیزه باعث خشکیدگی ساقه ها و برگ ها می شود ولی غدّه ها قادرند حتی در شرایط یخبندان نیز در داخل خاک برای ماه ها زنده بمانند (5).
--- این گیاه در شرایط سایه بخوبی رشد نمی یابد بلکه خاک های مرطوب با زهکشی مناسب و برخورداری از تابش خورشید را می پسندد. گیاه مزبور برای خاک های خشک و فقیر سازگاری یافته است درحالیکه اینگونه اراضی برای پرورش سیب زمینی مطلوب نمی باشند. سیب زمینی ترشی متحمل بادهای شدید است امّا نسبت به بادهای مرطوب دریایی حساسيت دارد (5).
--- تولید غدّه ها در واکنش به کوتاه شدن روزها در اواخر تابستان وقوع می یابد. میزان عملکرد در محدوده 2-1 کیلوگرم در هر مترمربع معادل 20-10 تن در هكتار است. غدّه ها نسبت به وقوع سرما متحمل هستند لذا آنها را می توان برای تمامی دوره زمستان در داخل خاک نگهداری نمود تا هر آنگاه که ضرورت یابد از آنجا استحصال کرد (5).
--- بوته های بلند سیب زمینی ترشی بخوبی قادر به رقابت با علف های هرز هستند. آنها حتی توانایی سایه اندازی بر بسیاری از "گیاهان زراعی همراه" (companion plants) را دارند. بوته های سیب زمینی ترشی در شمال اروپا به مرحله گلدهی نمی رسند زیرا این گیاه حساس به طول روز است. آنها بدواً نیازمند طول روزهای بلندتر برای رسیدن به بلوغ و سپس خواهان دورۀ روز کوتاهی برای شکل گیری گل ها و غدّه ها می باشند. این گیاه در شرایطی که طول روزها بسیار کوتاه هستند ، به مرحله گلدهی نمی رسد. گیاه مذكور در بریتانیا پس از سپری کردن تابستان های گرم به گلدهی می رسد امّا بذردهی بسیار بندرت صورت می پذیرد (5).
«جدول2) مشخصات گیاهی و سازگاری با شرایط اقلیمی (2،6،4):»
|
دوام (duration) |
چندساله (perennial) |
|
عادت رشد (growth habit) |
علفی (forb , herbaceous) |
|
گروه (category) |
پیازها (bulbs) ، سبزیجات (vegetables) |
|
ارتفاع نهایی |
3-4/2 متر معادل 10-8 فوت |
|
برگ ها |
سبز متمایل به زرد |
|
زمان گلدهی |
اواخر تابستان تا اوایل پائیز |
|
رنگ گل ها |
زرد ، صورتی ، قرمز |
|
اندازه گل ها |
درشت و چشم نواز |
|
PHمناسب |
در محدوده خنثی یا "neutral" یعنی (5/7-6/6) |
|
نیاز به نور |
خواهان شرایط آفتابی |
|
مقاومت به کربنات کلسیم |
متوسط |
|
زمان رسیدگی غده ها |
پژمردگی برگ ها با وقوع اولین یخبندان (اواخر پائیز) |
|
زمان رسیدگی بذور |
نوامبر |
|
توصیه ها : |
این گیاه مقاومتی به وقوع یخبندان ندارد. |
|
آبیاری کم و منظم ، پرهیز از آبیاری مازاد | |
|
این گیاه می تواند برای محصول بعدی به گیاهی مهاجم (invasive , aggressive) و آزاردهنده (noxious) تبدیل گردد. |
خصوصیات واریته ای :
--- گیاه سیب زمینی ترشی برای تدارک مواد غذایی توسط سرخپوستان آمریکای شمالی پرورش می یافت امّا امروزه آنرا در بسیاری از مناطق معتدله جهان برای حصول غدّه های خوراکی کشت می کنند. این گیاه دارای واریته های متعددی است كه آنها را می توان در تمامی مناطقی که برای زراعت ذرت مناسبند ، پرورش داد. واریته هاي "پوست سفید" از جمله "New white Mammoth" برای اکثر مناطق توصیه می گردند. این واریته دارای غده های تمیز و پوست سفید است درحالیکه واریته های قدیمی دارای رنگ زمینه ای قرمز ارغوانی بودند. غده های واریته مزبور نسبتاً مدوّر هستند درحالیکه واریته های قدیمی ظاهری نامنظم دارند. این واریته از نظر سفتی بافت مشابه ارقام قدیمی است لذا از نظر عدم خسارت ناشی از یخبندان قابل اعتماد نیست (3،5).
طريقه ازدياد (propagation) :
*1) شيوه استفاده از بذور (seeds) :
در اين روش بذرها را در بهار درون "چارچوب هاي سرد" (cold frame) مي كارند سپس گياهچه ها را پس از رشد كافي از خاك خارج ساخته و بصورت انفرادي درون گلدان ها نشاء مي كنند سپس آنها را در داخل گلخانه ها براي اولين زمستان نگهداري مي كنند آنگاه آنها را در اواخر بهار تا اوايل تابستان پس از وثوق سپري شدن سرماي احتمالي به زمين اصلي منتقل مي سازند (5).
*2) شيوه بكارگيري غده ها (tubers) :
غده ها را در اواخر پائيز تا اوايل زمستان از خاك خارج مي سازند. غده هاي حاصله را بايد بلافاصله در اراضي مورد نظر كاشت و يا در شرايط خنك انبار نمود امّا بايد از مواجهه آنها با يخبندان پرهيز گردد. غده هاي انباري را مي توان در اوايل بهار در بسترهاي آماده كشت كرد. امروزه اين روش بيش از ساير روش ها مرسوم است. كاشت "ديرهنگام" يا "كُرپه" غدّه ها اغلب به كاهش عملكرد منتهي مي گردد و اندازه غده ها را به شدت كاهش مي دهد. در اين شيوه به انتخاب غده ها يا قطعاتي از آنها همانند زراعت سيب زميني با وزن تقريبي 50 گرم مي پردازند و آنها را در عمق 10 سانتيمتري خاك تعبيه مي سازند. غده ها و قطعات بزرگتر از 50 گرم به افزايش عملكرد نمي انجامند وليكن غده هاي كوچكتر موجب كاهش محصول مي شوند. كاشت عميق تر غدّه ها سبب تأخير در سبزشدن و ايجاد ساقه هاي (sprouts) ضعيف تر مي گردند. اين موضوع همچنين باعث ظهور غده ها در اعماق بيشتر خاك مي شود و برداشت را با اِشكال توأم مي سازد (5). پژوهش ها نشان مي دهند كه هر ریشه سیب زمینی ترشی می تواند 200-75 غده را لغایت پایان پائیز هر سال تولید نماید (7).
*3)روش تهيّه قلمه هاي ساقه اي (basal cutting) :
ساقه هاي جوان (shoots) را زمانيكه به طول 15-10 سانتيمتر رسيدند ، در بهار از خاك خارج مي سازند و آنها را بطور منفرد در گلدان ها مي كارند سپس در محل سايه و خنك نظير گلخانه ها جهت ريشه دهي نگهداري مي كنند آنگاه در طي تابستان درون زمين اصلي مي كارند (5).
*4) استفاده از "کورم" (corm) یا "پیازچه های جانبی" (bulb) (2).
*5) تقسیم ریزوم ها (rhizome) (2).
زراعت سیب زمینی ترشی :
--- سیب زمینی ترشی بسادگی کشت و کار می گردد آنچنانکه باغبان ها اغوا می گردند که آنرا به تنهایی برای سال ها پرورش دهند. پرورش سیب زمینی ترشی در محوطه های سایه در مقایسه با سبزیجات برگی توصیه نمی گردد. آنها نیازمند اراضی باز ، گسترده و آفتابگیر هستند که بهره مند از خاک های سبک و حاصلخیز باشند. خاک های سنگین برخوردار از زهکشی نيز به تولید مناسبی ختم می گردند امّا بسیاری از غدّه ها در ضمن برداشت دچار خسارت می گردند لذا كشاورزان غالباً ترجیح می دهند که آنها را در خاک های سبک تر نظیر لوم شنی بکارند. بسترهای کاشت باید قابلیت حفر جهت خروج غده ها از زمین را داشته باشند. خاک های سنگین و سبک را می توان با افزودن مقادیری شن و یا کودهای آلی پوسیده اصلاح نمود. این گیاه خواهان مقادیری آهک در خاک بستر است (3،5).
--- کاشت سیب زمینی ترشی را در فاصله فوریه تا مارس با استفاده از غده های ریزی که برای این منظور انتخاب و نگهداری شده اند ، انجام می گیرد. غده های مزبور را در ردیف هایی به فواصل 3 فوت می کارند و فواصل بین بوته ها را 18 اینچ انتخاب می کنند. همچنین غده ها را در عمق حدود 6 اینچ (15-10سانتيمتر) قرار می دهند. تعداد زيادي از این گیاه می توانند از هر غده حاصل آیند (3،7).
--- بستر کاشت غده ها را بصورت سطحی با استفاده از فوکا از علف های هرز پاکسازی می کنند سپس هنگامی که بوته های مزبور به ارتفاع مناسب رسیدند آنگاه به خاکدهی آنها اقدام می گردد (3).
--- نتایج پژوهشی نشاندهنده تحمل گیاه مزبور به میانگین سالانه نزولات آسماني در محدودۀ 2820-310 میلیمتر ، متوسط حرارت 6/26-3/6 درجه سانتیگراد و محدوده PH 2/8-5/4 است (5).
--- این محصول را بهتر است حداکثر 3 سال در یک زمین بعمل آورند سپس اقدام به کاشت محصول مناسب بعدی نمايند زیرا ادامه زراعت آن باعث وخامت اندازه غدّه ها و نزول کیفیت محصول خواهد شد (3،7).
--- پاکسازی کامل زمین زیر کشت سیب زمینی ترشی از غده های محصول پیشین نسبتاً دشوار است لذا غالباً بوته های حاصل از غده های ریز باقیمانده در سال آتی مشکل آفرین می گردند. بنابراین كشاورزان غالباً از بکارگیری این گیاه در برنامه های تناوب زراعی امتناع می ورزند تا از ابتلاء مزرعه ها و باغچه ها به یک علف هرز مزاحم و خودخواسته جلوگیری شود. این گیاه همچنین می تواند بر گیاهان مجاور سایه اندازی نموده و حتی آنها را خفه سازد و اگر بدون کنترل رها گردد ، مجدداً بر محیط اطراف سلطه می یابند. مزارع تجاری سیب زمینی ترشی را در پایان دورۀ رشد برای کاشت سایر سبزیجات به کمک علفکش گلیفوسیت پاکسازی می کنند (3،7).
--- گیاهان جنس "هیلیانتوس" بندرت توسط خرگوش ها و آهوان وحشی چریده (browsing) می شوند. بوته های جوان سیب زمینی ترشی برای لیسه ها (slugs) بسیار جذاب هستند بطوریکه ممکن است در اثر خسارت حاصله بکلی مضمحل گردند. غدّه های اين گیاه نیز ممکن است در معرض تهاجم لیسه ها واقع شوند فلذا در مکان هایی که محصول در معرض چنين مخاطراتي قرار دارند ، غالباً توصیه می گردد که غدّه ها را در پایان پائیز از خاک خارج ساخته و در سراسر زمستان انبار نمایند (5).
برداشت سیب زمینی ترشی :
الف) برداشت بذور :
--- برای این منظور اجازه مي دهند تا سرشاخه های گلدهنده بر روی بوته ها خشک گردند سپس آنها را بریده و نسبت به جمع آوری بذور ریز گیاه اقدام مي نمائید (2).
ب ) برداشت غده ها :
--- هنگامی که برگ های سیب زمینی ترشی شروع به پژمردگی نمودند ، باید نسبت به قطع بوته ها از نزدیکی سطح زمین مبادرت ورزید امّا اگر بریدن ساقه ها را اندکی زودتر انجام دهند آنگاه به جوانه زنی و رشد مجدد غدّه ها منجر خواهد شد (3). عملکرد محصول نسبتاً زیاد و در حدود 20-16 تن در هکتار از غده ها و 28-18 تن در هکتار از شاخه و برگ های سبز می باشد (7).
--- غدّه ها را می توان به همان حال در داخل زمین برای مواقع نیاز آتی باقی گذارد. اگر آنها را در پایان نوامبر از داخل خاک خارج می سازید ، باید بلافاصله در درون خاک یا شن انبار كنيد و بخوبی بپوشانید و مانع رسیدن نور و هوا به آنها گردید وگرنه در زمان پختن به رنگ سیاه در می آیند (3).
--- غده هاي سيب زميني ترشي بسادگي در اثر ضربديدگي دچار كبودي (bruise) مي شوند و يا سريعاً رطوبت خود را از دست مي دهند بنابراين بهترين راه آن است كه غده ها را در داخل زمين باقي بگذارند و فقط در مواقع نياز برداشت كنند (5).
ترکیبات سیب زمینی ترشی :
--- غده های سیب زمینی ترشی بجای اینکه همانند سیب زمینی حاوی مقادیر متنابهی نشاسته باشند ، حاوی ماده مشابهی موسوم به "اینولین" (inulin) می باشند. "اینولین" یک نوع "پلی ساکارید" سفید رنگ است که در ریشه ها و جوانه های گیاهان خانواده "کمپوزیته" یافت می گردد و متشکل از فروکتوز و گلوکز است. بنابراین غده های سیب زمینی ترشی بعنوان منابع غنی و ارزشمند "اینولین" و فراهم کننده فیبرهای رژیمی در غذاهای کارخانه ای می باشند(3،9،7).
--- تغييرات دما بر مقدار "اينولين" غده هاي سيب زميني ترشي تأثير مي گذارند بطوريكه مقدار آن در مناطق معتدله در قياس با مناطق گرم كاهش مي يابد (7).
--- غده هاي سيب زميني شيرين سرشار از "اينولين" هستند وليكن بدن انسان قادر به شكستن مولكول هايش نيست بنابراين مقادير زيادي از تركيبات غده ها بدون هيچگونه توليد كالري به هدر مي روند. برخي افراد نسبت به مصرف "اينولين" متحمل نيستند لذا آنرا در دستگاه گوارش تخمير مي سازند كه اين عمل منجر به توليد مقادير زياد باد معده و روده مي گردد. اينولين موجود در غده ها قابليت تبديل به فروكتوز را دارند. فروكتوز از مواد شيرين بشمار مي آيد كه براي مبتلايان به ديابت بي خطر است (5).
--- هر فنجان سیب زمینی ترشی معادل 150 گرم حاوی 650 میلیگرم پتاسیم است. این غده ها همچنین سرشار از آهن و حاوی 12-10 درصد فیبر ، مقادیری نیاسین ، تیامین ، فسفر و مس هستند (7).
--- عمده ترین مواد متشکله غده های سیب زمینی ترشی عبارتند از :
#1) آب بمیزان 80 درصد
#2) آلبومین (albuminoid) بمیزان 2 درصد
#3) صمغ (gum) از جمله "لیوالین" (laevulin) بمیزان 1/9 درصد
#4) قند بمیزان 2/4 درصد
#5) اینولین بمیزان 1/1 درصد (3).
«جدول3) ترکیبات غده های خام سیب زمینی ترشی به ازای یکصد گرم (7):»
|
انرژی |
73 کیلوکالری |
|
پانتوتینیک اسید (B5) |
39/0 میلیگرم (8%) |
|
کربوهیدرات ها |
4/17 گرم |
|
ویتامین B6 |
07/0 میلیگرم (6%) |
|
قندها |
6/9 گرم |
|
فولیت (B9) |
13 میلیگرم (3%) |
|
فیبر |
6/1 گرم |
|
ویتامین C |
4 میلیگرم (5%) |
|
چربی |
01/0 گرم |
|
کلسیم |
14 میلیگرم (1%) |
|
پروتئین |
2 گرم |
|
آهن |
4/3 میلیگرم (26%) |
|
تیامین (B1) |
2/0 میلیگرم (17%) |
|
منزیم |
17 میلیگرم (5%) |
|
ریبوفلاوین (B2) |
06/0 میلیگرم (5%) |
|
فسفر |
78 میلیگرم (11%) |
|
نیاسین (B3) |
3/1 میلیگرم (9%) |
|
پتاسیم |
429 میلیگرم (9%) |
موارد کاربرد سیب زمینی ترشی :
1) غالباً غده های سیب زمینی ترشی را بموازات نرده های چوبی و حصارهای فلزی می کارند تا باعث تکمیل عملکرد آنها گردند (3).
2) گیاه سیب زمینی ترشی را بعنوان یک منبع مناسب جهت تولید بیوماس می شناسند (5).
3) نژادهایی از مخمرهای سازگار با "اینولین" قادر به تخمیر غده های سیب زمینی ترشی می باشند لذا از غده های این گیاه جهت توليد الكل در صنايع بهره مي گيرند آنچنانكه الكل حاصل از تخمير غده هاي اين گياه را مرغوب تر از الكل حاصل از چغندر قند مي دانند (5،7).
4) گياهي بسيار سريع الرشد است لذا آنرا مي توان در برنامه هاي كوتاه مدت و موقت تابستانه بكار گرفت. اين گياه در جولاي به ارتفاع مناسب مي رسد و در اكتبر به زوال مي گرايد (5).
5) سیب زمینی ترشی قابلیت تولید سوخت اتانول را دارد (7).
6) ماده "اینولین" در دستگاه گوارش انسان تجزیه نمی گردد لذا در بسیاری اوقات با ایجاد نفخ سبب دردهای شکمی می شود. دانشمندان معتقدند که آماده سازی و خوردن غده ها باعث تولید باد بدبو و ناراحت کننده ای در داخل بدن می شود و در نتیجه موجب دردهای بطنی می گردد لذا برای تعلیف حیواناتی نظیر خوک ها مناسب تر از تغذیه انسان ها می باشند. برای استفاده از غده های سیب زمینی ترشی در تعلیف دام ها باید آنها را بخوبی شستشو داد ولیکن خوک ها قادر به تغذیه مستقيم آنها از داخل زمین می باشند (7).
7) ساقه ها و برگ های آنرا نیز می توان برداشت نموده و بصورت سیلاژ (silage) در آورد گرچه قطع شاخه ها و برگ ها بمنظور تعلیف دام ها نهایتاً منجر به کاهش راندمان غده ها خواهد شد (7).
8) گل های این گیاه می توانند موجب جلب زنبورهای عسل ، پروانه ها و پرندگان کوچک گردند (2).
9) برای ایجاد پوشش سبز در بسترهای طبیعی نامرغوب و اراضی کوچک و حاشیه ای مناسب است (4).
10) براي تأمین بخشی از نیازهای غذایی حیات وحش در فصول خشک و نامساعد بكار مي آيد (4).
11) از دانه هايش روغن با كيفيتي استحصال مي كنند .
مصارف غذایی سیب زمینی ترشی :
1) غده های سیب زمینی ترشی را آب پز می کنند سپس پوست گیری نموده و می خورند. وجود کربوهیدرات ها در ترکیب غده ها باعث نرمی و ترُدی بافت هایش پس از آب پز شدن می گردد امّا ساختار بافت ها در حالت بخارپز مطلوب ترند (3،7).
2) آنرا بصورت برش هایی درآورده و بمنظور تهیّه "تاس کباب" می پزند سپس آنها را با کره و ادویه ها مصرف می کنند (3).
3) غده های سیب زمینی ترشی را در قالب شیرینی میوه ای (pie) می پزند و با خرما ، مغز استخوان (marrow) ، زنجبیل ، کشمش (raisin) مصرف می نمایند (3).
4) زمانیکه غده های آنرا تنوری نمایند آنگاه مزۀ دودی (sooty) خواهد داشت که این حالت غالباً مطلوب ذائقه بسیاری از اشخاص قرار نمی گیرد (3).
5) غده هایش را درون شیر می جوشانند و با گوشت گوساله بریانی سرو می کنند (3).
6) غده هاي آنرا بصورت هاي خام مصرف مي كنند. اين غده ها بويژه در حالت يخزده بصورت خام مصرف مي گردند(5). برش های باریک حاصل از غده های خام را در سالادها نیز مصرف می کنند (7). این غده ها در حالت خام دارای مزه ای شیرین و طعمی آجیلی (nut-like) هستند (4).
7) از غده ها به همراه قهوه بعنوان شيرين كننده (sweetener) بهره مي گيرند. از غده هاي سيب زميني ترشي بعنوان شيرين كننده اي دلپذير در ضمن زمستان ها استفاده مي كنند (5).
8) غده هاي آن را بخوبي پخته و بجاي سيب زميني مصرف مي كنند (5).
9) از غده هاي برشته شده بعنوان جايگزين قهوه مي توان بهره گرفت (5).
10) بیش از 90 درصد غده های حاصل از پرورش سیب زمینی ترشی در ایالت "بادن وارتیمبرگ" آلمان برای تهیّه "افشره هاي گازدار" (liquor) و نوشابه های تقطیری (spirit) موسوم به : "Topinabur" ، "Topi" ، "Rossler" ، "Erdapfler" ، "Borbel" ، "Jerosalem artichoke brandy" بکار می روند. برای این منظور ابتدا غده ها را بخوبی می شویند سپس قبل از تخمیر و تقطیر در آون خشک می کنند آنگاه به محلول حاصل از تقطیر موادی نظیر :
1-10) "گیاه پنج انگشتی" یا "Tormentil" با نام علمی "potentilla tormentilla"
2-10) "کشمش بیدانه" یا "currant" با نام علمی "vitis vinifera"
می افزایند تا جوشانده ای قابض حاصل آید. از این ماده بعنوان گوارنده یا تسهیل کننده هضم غذاها و همچنین درمان اسهال و دردهای شکمی بهره می برند (7).
مصارف داروئی سیب زمینی ترشی :
--- مهمترین موارد کاربرد داروئی غده های این گیاه در طب سنتی بشرح زیر می باشند :
$1) ملین و مسهل (aperients)
$2) مقوی باء (aphrodisiac)
$3) ضد صفرا (cholagogue)
$4) مُدِر (diuretic)
$5) اسپرم ساز (spermatogenetic)
$6) اشتهاآور (stomachic)
$7) نیروبخش (tonic)
$8) دیابت (diabete)
$9) رماتیسم (rheumatism) (5).
--- غده های این گیاه می توانند در افراد گوناگون موجب اثرات مغایري گردند لذا همواره قبل از مصرف آنها بعنوان گیاه داروئی با افراد آگاه مشورت نمائید (5).
منابع و مآخذ :
1) Corner , Pedricks – 2012 – Jerusalem artichokes ; helianthus tuberosum – http://www.pedrickscorner.com
2) Dave , G – 2014 – Plantfiles : Jerusalem artichoke , sunchoke , helianthus tuberosus – http://davesgarden.com
3) Grieve , M – 2014 – Artichoke ; Jerusalem – http://www.botanical.com
4) Johnson , L.B – 2014 – Helianthus tuberosus – Wild Flower Center ; www.wildflower.org 5) PFAF – 2012 – Helianthus tuberosus – Plants For A Future : earth , plants , oeople ; http://www.pfaf.org
6) USDA – 2014 – Helianthus tuberosus ; Jerusalem artichoke – USDA ; United State Department of Agriculture ; Natural Resources Conservation Service ; http://plants.usda.gov 7) Wikipedia – 2014 – Jerusalem artichoke – http://en.wikipedia.org
8) http://www.merriam-webster.com/dictionary
مطالب مشابه :
" سيب زمينی شيرين 1 " ( sweet potato 1 )
كاشت سيب زميني بخاطر داشته باشيد كه سوراخ هاي زهكش ته گلدان --- سيب زميني شيرين در
" سيب زميني ترشي " ؛ "Jerusalem artichoke"
از سيب زميني ترشي در شيوه در اراضي مورد نظر كاشت و يا منفرد در گلدان ها مي
" سيب زمينی شيرين 3 " ( sweet potato 3 )
قدرت آنتي اكسيداني كل در سيب زميني كاشت واريته هاي آب در داخل خاک گلدان می
استفاده از نشا در تولید سبزیجات
سال ها پيش، نشاها در گلدان هاي سفالي در عمق كاشت توسط يك در نشاي سيب زميني و
کشت خيار و گوجه فرنگي و توت فرنگي
به ياد داشته باشيم مدت قرار گرفتن نشاء در گلدان نبايد از حد معمول گوجه فرنگي و سيب زميني
كلم گل
پس از برداشت سيب زميني و گوجه فرنگي كه در اواخر را در گلدان هاي كاشت در محل
گل نرگس
شايع در چمن ميوه کاری درخت سيب درخت زير زميني ميتوان در گلدان كاشت و
ماشين هاي كاشت و داشت
وبلاگی با این آدرس پیدا نشد ممکن است آدرس وبلاگ را اشتباه وارد کرده باشید و یا وبلاگ حذف شده
درباره آناناس چه ميدانيد؟
روز يكبار آب اضافه كنيد تا ريشه بزند بعد 4 هفته ميتوان آن را در گلدان كاشت. سيب زميني
برچسب :
كاشت سيب زميني در گلدان