اقدام پژوهی : چگونه توانستم دانش آموزان را به انجام تحقيق و پژوهش ترغيب نمايم؟

فصل اول « تشخيص » مقدمه انسان از سرآغاز زندگي ، يعني از زماني كه چشم به جهان مي گشايدبا سؤالات فراو اني رو به رو مي شود و تا زماني كه چشم از جهان فرو مي بندد ، در جست و جوي يافتن پاسخ آنهاست . پژوهش ، زمينه ساز رشد و توسعه پايدار جامعه است . يكي از زير بنا ترين فعاليتها در امر پويايي و پيشرفت هر جامعه ،پرداختن به فعاليت هاي پژوهشي ، به ويژه در مراكز علمي و فرهنگي است[1] در طول تاريخ، انسان همواره كوشيده است تجارب و يافته هاي خود را به فرزندان و نسل آينده منتقل كند. اين نياز به آموزش و يادگيري ، سبب بقاي جوامع بشري شده و بدين سان، فرهنگ سازي و حفظ آن ، جزء لاينفك آرمان هاي انساني و شناسنامه انسان گرديده است . در جوامع نخستين ، ياد دادن و ياد گرفتن به شيوه ي سنتي و از طريق باز سازي تجارب انجام مي شد و به صورت اطلاعات مورد نياز ، در عرصه ي زندگي حفظ مي گرديد و گسترش مي يافت. در نتيجه، مردم كمتر به فكر توسعه بودند . در حالي كه در دهه هاي گذشته ، پيشرفت هاي مهمي صورت گرفته و تقريباً اكثر ابداعات، مربوط به يك صد سال گذشته است . توليد و گسترش سرسام آور اطلاعات ، دانش و كسب مهارت در علوم، وظايف نسل امروز را در مقايسه با نسل گذشته ، افزون تر ساخته است . تجارب بيش از هشتادوشش ميليارد انسان، دست آوردهاي ارزنده اي است كه بايد نسل آينده را براي كشف حقيقت و شناسايي خالق هستي ياري دهد . امروزه از آموزش به مثابه يك فرايند منظم ياد مي شود كه به موجب آن، اطلاعات، مهارتها و نگرشهاي دانش آموزان تقويت مي گرددو گسترش مي يابد . دراين فرايند، انباشت اطلاعات مورد نظر نيست و به توليد و گسترش اطلاعات و مهارت ها توجه ميشود [2] بيان مسأله امروزه بيش از هر زمان ديگر دانش آموزان نياز دارند كه علم بياموزند و بر آن ارج نهند . كشفيات علمي كه بر زندگي و آينده آنان اثر مي گذارند هر روز روي مي دهند . باتوجه به موضوع تحقيق مسأله اي كه به دنبال آن هستم اين است كه از چه راه هايي ميتوان فرهنگ تحقيق و پژوهش را در بين دانش آموزان گسترش بدهم؟ چگونه مي توانم آنها را به انجام فعاليتهاي پژوهشي ترغيب نمايم؟ پرسشهاي پژوهش -1 چگونه مي توانم سبب ايجاد رغبت و انگيزه در دانش آموزان براي انجام فعاليتهاي پژوهشي و تحقيقي بشوم؟ -2 چگونه مي توانم باعث افزايش مشاركت دانش آموزان در انجام امر تحقيق و پژوهش بشوم؟ -3 چگونه مي توانم در امر تدريسم از شيوه هاي مشاركتي كه باعث گسترش تحقيق و پژوهش در بين دانش آموزان مي شود استفاده كنم؟ توصيف وضع موجود اين جانب علی اکبر شعبانی كه درمجتمع فارابی مشغول به کار مي باشم در جريان اين پژوهش در صدد حل مسائل و مشكلات توجه به امر پژوهش در بين دانش آموزان هستم . با توجه به اين كه در دوره ي دبيرستان اكثر دبيران از دانش آموزان در دروس مختلف مقاله ي تحقيقي براي تكميل و تثبيت يادگيري مي خواهند و دانش آموزان چون با اصول روش تحقيق آشنا نيستند ، مطالب را از روي يك يا چند كتاب رونويسي كرده و يا از بزرگ ترهاي خود مي پرسند و سپس به عنوان نتيجه « تحقيق » آن را تحويل به معلم خود مي دهند و نيز مشاهده مي نمودم كه اكثر دانش آموزان روحيه پرسش گري ندارند، در فهم مطالب بيشتر متكي به حيطه دانش شده اند و در تجزيه و تحليل توانايي و مهارت كمي دارند و در مجموع به انجام پژوهش تمايل چنداني از خود نشان نمي دهند . با توجه به نقش پژوهش و اهميت آن در صدد برآمدم كه با اعمال روش هايي مشكل دانش آموزانم را حل كنم و تحقيق را براي آن ها از شيرين ترين و لذت بخش ترين كارها در زندگي كنم. گرد آوري اطلاعات شواهد 1 ابتدا از دانش آموزان سؤال كردم كه در سالهاي گذشته چه كارهاي پژوهشي را انجام داده اند؟ آنها اظهار كردند كه در مقطع راهنمايي بيشتر در درس علوم پژوهش را انجام مي دادندكه آن هم به صورت ساخت وسيله اي كه در كتاب درسي شان بوده اين كار در بعضي موارد به صورت گروهي صورت مي گرفته است و يا اگر انفرادي بوده به كمك اولياي آنان انجام مي شده . در مورد دروس ديگر نظير ادبيات و تعليمات اجتماعي تحقيق انجام داده اند البته تحقيقاتشان فقط رونويسي از يك منبع بوده و در حد يك تا دو برگه A4 بدون استفاده از روش خاصي انجام مي شده . از كتابدار مدرسه در مورد عضويت دانش آموزان در كتابخانه و اين كه چه تعداد عضو هستند؟ و بيشتر چه كتاب هايي را مي خواهند سؤالاتي را پرسيدم.كتابدار مدرسه پاسخ داد كه تعداد كمي از دانش آموزان عضو هستند و بيشتر اعضاء هم كتاب هاي رمان را انتخاب مي كنند. از معلمين مدرسه در مورد انجام تحقيق توسط دانش آموزان سؤالاتي را پرسيدم . آن ها نيز به عدم تمايل دانش آموزان اشاره كردند و نيز به رونويسي و كپي برد اري از روي كتاب اذعان داشتند پس از بررسي اين سؤالات اين اطلاعات را بدست آوردم .كه دانش آموزان ما به تفكر منطقي عادت نكرده اند بيشتر دروس را با توجه به محفوظ ات خود ارائه مي دهند، و در انجام تحقيق با اصول و روش آن آشنا نيستند و لذا انجام تحقيق براي آن ها به عنوان يك كار اضافه تلقي شده و نه تنها نمي دانند چه بايد بكنند بلكه تمايلي به انجام پژوهش ندارند. فرهنگ كتابخواني در بين دانش آموزان كم رنگ است و بيشتر كتاب هاي رمان را طالبند البته لازم به ذكر است كه تأكيد من بر كتاب هاي رمان بي اهميت بودن آن نيست بلكه منظور اين است كه دانش آموزان به كتاب هاي علمي، ادبي، سياسي، اخلاقی و اجتماعي و ... كمتر تمايل نشان مي دهند . كتاب هايي كه مي توانند علاوه بر دانش افزايي پاسخ سؤالات خود را در آن بيابندپيشينه تحقيق جهت تكميل اطلاعاتم علاوه بر مطالعه كتاب هاي روش تحقيق ويژه دانش آموزان و شيوه هاي مشاركتي و فعال در تدريس، مقالاتي را كه دانش آموزان جهت تحقيق درموضوعات مختلف درس تاريخ تهيه كرده بودند را مطالعه نموده و مشاهده نمودم بسياري از آنها از اصول روش تحقيق و مراحل آن اطلاعي ندارند و يا اطلاعات آن ها كامل نيست و نياز به آموزش در اين زمينه شديداً احساس مي شود . و از طرف ديگر شواهد نشان مي داد كه دانش آموزان انگيزه كمي جهت انجام تحقيق در درس تاريخ و ساير دروس خارج از مطالب كتاب درسي دارند با توجه به اطلاعات جمع آوري شده بر آن شدم كه مشكلات را تجزيه و تحليل كنم، تا بتوانم راه حلهايي را براي رفع مشكل ارائه دهم. تجزيه و تحليل اطلاعات ( شواهد 1) با توجه به اينكه در ريشه يابي مشكل چندين عامل دخالت داشتند كه بر هم تأثير متقابل نداشتند به همين دليل از روش تجزيه و تحليل 6 پرسش استفاده كردم كه به شرح زير مي باشد : - چرا دانش آموزان در دروس مختلف روحيه پرسش گري را ندارند؟ - چرا دانش آموزان به تفكر منطقي عادت ندارند؟ - به چه علت دانش آموزان متكي به محفوظات خود هستند؟ - چه چيزي باعث شده كه دانش آموزان به كتاب و كتابخواني اهميت ندهند؟ - چرا فرهنگ پژوهش در بين دانش آموزان هنوز به طور كامل شكل نگرفته و يا پژوهش هااصولي انجام نمي شود؟ - چگونه مي توان دانش آموزان را به انجام تفكر و پژوهش ترغيب نمود؟ انتخاب راه حل هاي جديد موقتي ( راه حل هاي پيشنهادي ) - تقويت مهارت دقت در دانش آموزان و اين كه نسبت به خود و اطراف شان دقت داشته باشند و بي تفاوت از مسائلي كه در پيش رو دارند نگذرند. - تقويت عادت به تفكر و حساسيت نشان دادن به استدلال منطقي در دانش آموزان .( ايجاد فضا و زمينه اي مناسب براي تفكر دانش آموزان). - تقويت مهارت فرضيه سازي و اين كه وقتي با سؤالات روبرو مي شوند براي پاسخ فرضيه سازي كنند و سپس به دنبال رد يا تأييد آن بروند. - روش تدريس در كلاسها به صورت پژوهش محور باشد - دانش آموزان ،محور فعاليت آموزشي و تربيتي باشند - با رعايت تفاوت فردي و با توجه به علايق و تواناييهاي دانش آموزان مي توان آنها را در فرايند آموزشي و انجام پروژه تحقيقي مشاركت داد - بررسي تحقيقات دانش آموزي و توجه به آنها - اعتبار بخشي به فعاليتها و تحقيقات دانش آموزان - پرورش تواناييهايي نظير گزارش نويسي و فعاليت عملي - تقويت مهارتهايي كه با تحقيق و پژوهش سروكار دارند مانند :مصاحبه ، آزمايش ، محاسبه ، تصميم گيري، اجرا، و ... - برپايي نمايشگاه پروژه علمي - برگزاري دوره آموزشي روش تحقيق براي دانش آموزان. - برگزاري دوره آموزشي پژوهش در اينترنت. فصل دوم اجراي راه حل هاي پيشنهادي و چگونگي نظارت بر آن با توجه به اين كه در اين دبيرستان درس مطال عه و پژوهش به عنوان يك واحد درسي دربرنامه هفتگي دانش آموزان قرار داده نشده و من دو ساعت در هفته به عنوان دبير پرورشي هستم در ابتدا تصميم گرفتم براي تقويت مهارت تفكر از دانش آموزانم بخواهم كه تحقيقي درباره ي خود انجام دهند، فكر كنند در چه مهارتي دوست دارند پيشرفت بيشتري داشته باشند و يا چه مشكلي را احساس مي كنند و دوست دارند كه اين مشكل برطرف بشود . مثلاً كسي دوست دارد مهارت تندخواني همراه با درك مطالب را در خود تقويت كند و يا مي خواهد اعتماد به نفس را در خود افزايش دهد و ... در واقع اين تصميم من به نوعي حالت اقدام پژوهي براي خود دانش آموز را داشت و او را به تفكر در مورد خودش وامي داشت . بعد از جمع آوري موضوعات ، آن ها را گروه بندي كردم كساني كه موضوعات مشترك و يا نزديك به هم داشتند را در يك گروه قرار دادم و از آن به بعد كلاس به شيوه كارگاهي در كتابخانه مدرسه تشك يل مي شد . گروه ها در كنار هم قرار مي گرفتند از آن ها خواستم كه سؤالاتي را كه با توجه به موضوع انتخابي در ذهنشان ايجاد شده ، بنويسند سپس سؤالات خود را با ديگراعضاءگروهشان به بحث و تبادل نظر گذاشته جمع بندي نمايند و در مقوايي كه به هر گروه داده بودم با ماژيك با خط درشت بنوي سند سپس آن را روي تابلو نصب كنند . هر گروه يك نماينده انتخاب مي كرد تا در مورد مطالبي كه در مقوا نوشته بودند توضيح دهد البته شيوه كلاس هميشه به همين ترتيب است يعني مطالب توسط گروه جمع بندي مي شود و يك نفر توضيح مي دهد ولي اين يك نفر هميشه ثابت نيست بلكه اعضاء به ترتيب هر كدام بايد به عنوان نماينده حاض ر شوند وصحبت كنند با اين كار مفهوم مشاركت و تلاش در دانش آموزان روشن مي شود و نيز علاقه و انگيزه دانش آموزان افزايش مي يابد و تدريس كسل كننده و ملال آور نمي شود، كم رويي و خجالت دانش آموزان كاهش مي يابد ، توانايي سخن گفتن و مهارت هاي كلامي آنان براي برقراري ارتباط افزايش مي يابد . درمرحله بعد هركدام از اعضاء بايد به جمع آوري مطلب بپردازند تا در مورد موضوع تحقيق خود اشراف بيابند سپس فرضيه سازي انجام مي شود و مانند بيان مسأله كلاس به شيوه كارگاهي ادار ه شده و فرضيات در گروه بعد از بحث و تبادل نظر جمع بندي مي شود . بعد از فرضيه سازي هر دانش آموز با توجه به فرضيات خود به دنبال مطالب در كتاب ها، سايت هاي اينترنتي و نيز افراد متخصص مي رود و مطالب خود را جمع آوري مي كند . در مرحله ي بعد هردانش آموز راه حل و يا راه حل هاي پيشنهادي براي مسئله و مشكل خود ارائه مي دهد . راه حل ها جمع بندي شده و نتيجه گيري انجام مي شود . در واقع باانجام اين تحقيق به اين شيوه دانش آموز علاوه بر اين كه مهارت تفكر و دقت در مورد خود در او تقويت مي شود، فرضيه سازي، مشاركت و كارگروهي را نيز ياد مي گيرد و چون در مورد خودش دارد تحقيق مي كند مي توان گفت با علاقه مراحل را طي مي كند چون مي خواهد مشكلي مربوط به خود را حل كند و اين مسئله از لحاظ روان شناسي و مشاوره نيز به نظر مهم مي باشد چون اگر هر كس چيزي را كه علاقه دارد بتواند تا حدي به آن د ست يابد در امور ديگر نيز موفق تر است و در اين مورد نيز دانش آموز با قرار گرفتن در مسير گام هاي پ ژوهش به نوعي اقدام پژوهي مي كند كه به نوعي مي تواند در پيشرفت تحصيلي آن ها مؤثر واقع شود . و همچنين دانش آموز به مفهوم واقعي پژوهش پي ببرد. اين قسمت فعاليت در سه ماه اول سال تحصيلي انجام مي شود يعني تا قبل از شروع امتحانات نوبت اول دانش آموزان اولين كار پژوهشي خود را تحويل مي دهند . و براي هفته پژوهش نمايشگاهي از تحقيقات دانش آموزان برپا نمودم. از دبيران دروس مختلف سايت هاي تخصصي هر درس را خواستم، خودم نيز در اين مدت با مطالعه كتاب هاي مختلف در زمينه معرفي سايت هاي آموزشي – علمي ، تعدادي سايت مفيد جهت دانش آموزان را جمع آوري نمودم و آن ها در اختيار دانش آموزان قرار دادم تا دانش آموزان قسمتي از دانش IT سؤالات خود ر ا با جستجو در اينترنت پيدا كنند.. با اين كار توانستم با استفاده از فناوري آموزان را آشنا كنم و آن ها نيز با علاقه در سايت ها به جستجو سؤالات خود مي پرداختند. فصل سوم ارزيابي نتايج جمع آوري اطلاعات( شواهد 2) باتوجه به اين كه مفهوم پروژه علمي ارائه يك آزمايش، يك نمايش، جمع آوري ا قلام علمي يانمايش دستگاههاي علمي است . سعي نمودم كه دانش آموزان را تشويق كنم كه در حيطه ي موردعلاقه ي خود پروژه اي را به روش هايي كه نام بردم (ارائه آزمايش، نمايش، جمع آوري اقلام علمي، تحقيق ،و نمايش دستگاه علمي )ارائه دهند .تاكنجكاوي دانش آموزانم درباره ي جهان پيرامونشان ارضاءگردد و پاسخ پرسشهاي خود را پيدا كنند با اين روش آنها ارزش كشفيات و كارهاي خود را درمي يابند و اين امكان را پيدا مي كنندكه آزمايش كنند، تصميم بگيرند، فرضيه بسازند، ايده ها را بررسي و امتحان كند، به دنبال راه حلهايي بگردند و مهم تر از همه درباره ي خودو دنياي اطراف خود مطالعه كنند . ارزش يابي تأثير اقدام جديد وتعيين اعتبار جهت تعيين اعتبار كتاب هايي را كه در زمينه روش هاي مشاركتي در تدريس و روش تحقيق نوشته شده است را مطالعه نمودم. كه مطالب قسمت هايي از آن ها را در اين جا ذكر مي كنم: اهميت تحقيق تحقيق دانش آموزي حلقه ي اتصال و انتقال آموخته هاي كلاس و مدرسه به فضاي خارج و به عرصه زندگي است و كاربست علوم و فنون به حساب مي آيد. زيرا دانش آموزان آنچه را آموخته اند، در عمل مي آزمايند، كاربرد آن را درك مي كنند و به آن علاقه مند مي شوند . به علاوه بخشي از اهداف پرورشي ، كه در مدرسه تحقق نيافته است، در فعاليتهاي تكميلي (تحقيق ) مورد توجه قرار مي گيرد . بنابراين ، معلمان براي ارائه تحقيق مورد نظر، به علايق و تواناييهاي شاگردان توجه كنند و از اين طريق، زمينه ي مشاركت آنان و اوليايشان را فراهم آورند و براي كاربردي كردن مفاهيم ذهني و نظري تلاش كنند . تحقيق دانش آموزي از جمله كارهايي است كه اگر دانش آموز آن را با رغبت و علاقه و بدون تحميل و اجبار و شيوه هاي مكانيكي انجام دهد و تحقيق نيز با توانايي هاي فردي اش تناسب داشته باشد، سبب افزايش مهارتهاي بنيادي او در زندگي فردي و اجتماعي مي شود و استعدادهاي بالقوه اش را شكوفا مي سازد . پيوند مفاهيم مورد نظر معلمان در هر درس با واقعیت هاي بيروني و نيازهاي فردي دانش آموزان ، از طريق انجام دادن تحقيق حاصل مي شود و يكي از مؤثرترين راه هاي تحقق اهداف يادگيري مطلوب و اثر بخش در دوره هاي متفاوت تحصيلي است[3]. براي برخورداري از يك تكنولوژي پيشرفته و موفقيت آميز بايد روي مهمترين منابع خودمان حساب كنيم روي مردم . مردمي كه با نيرو و مغز خود موجب آباداني كشور و بالا رفتن سطح زندگي مردم مي شوند . بدون برخورداري از دانشمندان، مهندسان، تكنولوژيستها ، تكنسينها و كارگران ماهر ، نمي توان به چيرگي در قلمرو تكنولوژي دست يافت . و بدون اين چيرگي ، نمي توان به عمران و آباداني كشور ، بالا بردن سطح زندگي مردم و نيروي لازم براي دامه حيات و حفظ ارزشهاي مورد قبول دسترسي پيداكرد . چه بايد كرد تا مردم ما به اين تكنولوژي پيشرفته و موفقيت آميز برسند و همواره آن را در سطح چيرگي حفظ كنند؟ پندار خامي است اگر بيشتر روي بزرگسالان حساب باز كنيم 0 زيرا آنها شكل گرفته اند يعني آموزش ديده اند،شغل و رفتار اجتماعي خود را انتخاب كرده اند، و بايد آنها را به همين گونه كه هستند بپذيريم . اين بچه ها هستند كه هنوز آموزش نديده اند، شغلي انتخاب نكرده اند، شكل نگرفته اند . روي آنها بايد حساب باز كنيم، زيرا براي ادامه پيشرفت در تكنولوژي كه مورد نياز ضروري ما مي باشد بايد به آنها تكيه كنيم . به علاوه بزرگسالان به طور موقتي با ما هستند . دهه ها مي گذرد بزرگسالان ما باز نشسته مي شوند و بچه ها جاي آن ها را مي گيرند . حتي پس از باز نشستگي ، بزرگسالان درمي يابند كه از تكنولوژي در حال رشد و تغيير به سرعت دور مي شوند، در حالي كه بچه ها ،در اين دنياي متغير رشد مي كنندو با آن زندگي مي كنند .بنابر اين بچه ها بزرگترين منبع ما هستند . و تنها منابعي كه ديگر منابع را براي مافراهم مي آورند. از آنجا كه چيرگي در تكنولوژي موجب تأمين آسايش و قدرت است، پس بچه هاي ما بايد خوب تحصيل كنند، خوب راهنمايي شوند،خوب تربيت شوند،در جهتي كه مهمتر است- در جهت علم و تكنولوژي .البته هر فردي استعداد اينكه دانشمند يا مهندس شودرا ندارد . اما آنها كه اين استعداد را دارندبايد تا حدممكن بهترين آموزش را در آن جهت ببينند . دوباره- ميليونها نفر ديگر كه در رشته هاي ديگري تخصص دارند، مانند كشاورزان، هنرمندان،كارگران فني ، نويسندگان و … ، نيز بايد نوعي درك اساسي از علم و تكنولوژي داشته باشند .سرانجام،ما به عنوان يك ملت براي مسائل حياتي كه بقا يا نابودي انسانها بستگي دارد،بايد به تصميم گيريهاي سنجيده دست بزنيم .مسائلي نظير لايه ازون ، باران اسيدي ، ضايعات هسته اي ، اثر گلخانه اي ، آلودگي محيط زيست و غيره را حل كنيم 0 همه اين مسائل نياز به درك كلي از علم دارند .بنابراين اگر بخواهيم رشد تكنولوژي خوب باشد ، تربيت و آموزش تكنولوژيكي بچه ها بايد خوب باشد . متأسفانه رأي عموم چنان است كه اين تربيت و آموزش مناسب نيست . ما به اندازه كافي معلم نداريم ، به ويژه معلميني كه در آموزش علوم با تجربه باشند . همچنين مدارس مجهز به تجهيزات آموزشي نداريم . بنابر اين بايد مؤلفه هاي آموزشي خود را تقويت و اصلاح كنيم .اين كار را به چند روش مي توان انجام داد . بودجه بيشتري به مدارس اختصاص دهيم . حقوق معلمان را افزايش دهيم . بودجه بيشتري براي تربيت معلم ، خريد تجهيزات، خريد وسائل آزمايشگاهياختصاص دهيم . به علاوه بايد تحولي در فلسفه آموزش علوم پديد آوريم .نمي توان علوم را با بيان كردن يك سري حقايق و يا دستور ها آموزش داد . اين آموزش براي بچه هاي با استعداد خسته كننده است و خلاقيت ها را از بين مي برد . بچه هايي كه هرگاه با شرايط انگيزاننده و الهام بخش رو به رو مي شوند، به خوبي پيش مي روند . ما چيزي بيش ازگفته هاي معلم نياز داريم كه به بچه ها ديكته مي شود و سپس توسط بچه ها روي ورقه ها به معلم باز گردانده مي شود . گفته هايي كه در آغاز ياد گرفته مي شوند و در پايان از ياد مي روند .بهتر است تا حد ممكن تعداد بيشتري از دانش آموزان را درگير فعاليت هاي علمي كنيم . نكته مهم در باره علم اين نيست كه نتايج و جمع بنديهاي پيشرفته داشته باشيم كه تنها آنها كه قابليتهاي هنري دارند، مي فهمند . همچنين علم يك سري حقايق بي پايان نيست كه مشاهده و ثبت شده است .علم يك فرايند است ، يك روش تفكر و عمل است . آنچه كه اهميت دا رد روش علمي است كه همه چيز را ممكن مي سازد . آنچه را كه بچه ها بايد بياموزند اين است كه چگونه علمي فكر كنند . چگونه منطقي بينديشند، چگونه مشاهده كنند، چگونه مشاهده هاي خود را جمع آوري و منظم كنند، چگونه آزمايش و نتيجه گيري كنند . چگونه جلوتر يك حدس هوشمندانه در باره نتايج احتمالي ارائه دهند، و ببينند آيا تأييد يا نفي مي شودو يا همچنان بلاتكليف مي ماند و به تحقيق بيشتري نياز پيدا مي كند . آنان بايد از آموختن وانجام دادن همه اين كارها لذت ببرند، نه آنكه آنهارا به خاطر نمره و پاداش انجام دهند، نظير بازي كردن فوتبال كه مهيج است حتي اگر در آن برنده نشوند . اين است اهميت برپايي نمايشگاه پروژه علمي – علاقه بچه ها را جلب كند – به آ نها روش علمي را بياموزد – آنهارا تشويق كند كه علم را بياموزندو احتمالاً يك دانشمند يا مهندس شوند – به آنها كمك كند تا رهبري علمي و خوشبختي را براي ملت خود به ارمغان ببرند – و شايد اين خوشبختي را به همه جهان انتقال دهند.[4] هدف تحقيق - مشاركت بيشتر دانش آموزان - خلاقيت بيشتر ، اصالت بيشتر و كيفيت بالاتر - كاربرد بيشتر مهارتهاي پژوهش و فعاليتهاي حل مسأله - نگرش مثبت تر نسبت به علم روش علمي چيست؟ پژوهشگري يك توانايي ذاتي نيست، بلكه مانند هر فعاليت ديگري قابل آموزش و يادگيري است . روش علمي پژوهش به ما مي آموزد كه چگونه پرسشهاي كنجكاوانه و پراكنده اي را كه به ذهنمان مي رسد، بپرورانيم و پاسخ آنها را بيابييم . پرسش هايي از قبيل آيا چنين است؟ تا چه اندازه چنين است؟ چرا چنين است؟ چه شرايط و اوضاع و احوال كلي موجب مي شود كه چنين باشد؟ و … علم يك فرايند است، يك روش تفكر و عمل است . آنچه اهميت دارد، روش علمي است كه همه چيز را ممكن است . پژوهش علمي، تلاشي است نظامدار و با وجود آنكه شايد فنون آن از يك علم به علم ديگر متفاوت باشد، اما ساختار همه ي آنها متكي بر يك نظام منطقي است كه همواره به دنبال حقيقت است . حقيقت زماني به دست مي آيد كه بياموزيم چگونه منطقي بينديشيم، چگونه مشاهده كنيم، چگونه مشاهده ي خودرا جمع آوري و منظم كنيم و چگونه آزمايش كنيم و نتيجه بگيريم .[5] پروژه علمي، فعاليتهاي پژوهشي معيني است كه در آن براي يافتن پاسخ مسأله اي علمي استفاده مي شود . هنگامي كه از روش علمي در زمينه اي ازدانش بشري سخن به ميان مي آيد ، ذهن هر پژوهشگري در آغازمتوجه انديشيدن به شيوه علمي مي شود . منطور از روش، مجموعه ابزارها تدابيري است كه وصول به هدف نهايي و مطلوب را آسان مي سازد و مقصود از روش علمي ، همه ي شيوه ها و راههايي است كه پژوهشگر را از خطر محفوظ بدارد و رسيدن به حقيقت را براي وي امكان پذير سازد . بنابراين پيش از پرداختن به پروژه بايد با روش علمي آشنا شد 0 روش علمي فرايند جست جوي پاسخ هاي احتمالي براي يك مسأله و به آزمايش گذاشتن يكايك آنها براي يافتن بهتر پاسخ است[6] . انگيزه انگيزه موضوعي نيست كه تنها در سالهاي اخير مورد توجه قرار گرفته باشد . اين مفهوم از دير بازعنايت فلاسفه ، انديشمندان و به ويژه مربيان تعليم و تربيت را به خود جلب كرده است . به استثناي مطالعات علمي - تجربي كه در چند دهه ي اخير ازانگيزش به عمل آمده ، بيشتر نگرش ها در رابطه با اين موضوع بعد فلسفي داشته و الگوهاي مشخص و فراگيري كه مشكلات مسئولان تربيتي را حل كند مطرح نشده است . از اين رو مفهوم انگيزش و شناخت عواملي كه موجب انگيزش انسان مي گردند يكي از پيچيده ترين بخش هاي روان شناسي ، تعليم و تربيت و مديريت امروز است و كارعملي و پژوهش گسترده اي را مي طلبد . گر چه از انگيزه تعاريف متعددي شده است ، با اين حال همه روان شناسان توافق دارندكه انگيزه عاملي است دروني كه رفتار فرد را در جهت معيني هدايت مي نمايد و راهنماي او براي گزينش گوششي از ميان كوششهاي ارادي وي مي شود .بدين ترتيب يكي از عوامل مهم در تعليم و تربيت ايجاد انگيزه در دانش آموزان است و كار بست راهبردهاي زير توسط معلمان مي تواند موجب انگيزش دانش آموزان گردد[7] . - راهبردهاي ايجاد انگيزه -1 نصب علائمي كه موجب حضور ذهن فراگيران را فراهم آورد، مهمترين حقايق درباره يادگيري و زندگي است (اصولاً% 75 ياديري از طريق ديدن، % 13 ازطريق شنيدن، % 6 از طريق لمس كردن ،% 3 از طريق بوئيدن، و % 3 از طريق چشيدن صورت مي گيرد . -2 سؤالات يا بيانيه ه ايي طراحي گردد تا علائم و شعارهاي مربوط به حقايق را تقويت نمايد .اين راهبرد باعث كاهش اضطراب در كلاس درس شده و به شاگردان كمك مي كند كه كاملاً در يادگيري مشاركت نما يند . -3 ارائه بيانيه هايي كه موجب برقراي ارتباط صادقانه در خصوص قدرداني از شاگرد شود . مثال : به دانش آموزان بگويد من از همه ي شما متشكرم، شما را درك مي كنم، خوب گوش كرديد ، شما مي توانيد بهتر ياد بگيريد و غيره . -4 دروني نمودن ارزشها از طريق تشويق جمعي دانش آموزان كه ، اين امر موجب وحدت گروهي مي شود . يك دانش آموزرا برجسته ننمايي و فقط از او قدرداني نكني، بلكه از همه ي آنهاتقدير شود . اين امر منجربه تقويت انظباط معنوي در دانش آموزان مي شود . -5 توجه كامل به اظهار نظر دانش آموزان به نحوي كه با دقت به سخن او گوش دهد . مثال : وقتي دانش آموزي اظهار نظر مي كند، معلم مؤدب و با احترام به حرف او گوش دهد . -6 دانش آموز بايد ب ه طور مستقيم از جواب صحيح يا غلط خود در پاسخ به سؤالات آگاه و معلم موظف است پاسخ صحيح را بيان كند . (زيرا پاسخ صحيح بخشي از واقعيات است) البته در ميان پاسخ هاي غلط دانش آموزان معلم بايد ظرافت به خرج دهد . مثال : به دانش آموز نگويد چرا اشتباه گفتي، بلكه بگويد اگر دقت كني مي تواني پاسخ صحيح دهي .[8] نگرش فرا شناختي نگرش فراشناختي به معناي « شناسايي و دانش انسان نسبت به فرايند ها و توليدات شناختي خود انسان» به به كار رفته است. به بيان ساده تر « نگرش فرا شناختي » به شناسايي و آگاهي انسان ، نسبت به فرايند و نتايج شناسايي و آگاهي هاي وي گفته مي شود.( قورچيان ، خورشيدي ، 1376) در « نگرش فرا شناختي» سه مؤلفه: دانش بياني : دانشي كه با حقايق و اطلاعات سرو كار دارد . دانش رويه اي: دانشي كه چگونگي و روش اجراي كار را بيان مي كند . دانش زمينه اي : دانشي كه علت و چرايي انجام کار را بيان مي كند . جزء ابعاد اساسي اين نگرش هستند . اگر دانش آموزي بخواهد با « نگرش فراشناختي » درباره ي يك موضوع تحقيقي انجام و ارائه دهد . در ابتدا بايد، اطلاعات و حقايق (دانش بياني) ، مفاهيم كليدي آن موضوع را گرد آوري و مسائل عمومي را از مسائل ويژه مجزا سازد و آنگاه در جهت سازمان دادن آن تلاش كند (دانش رويه اي) و در نهايت چرايي و شيوه بسط و تعميم را در نوشتن تحقيق و ارائه آن مشخص نمايد(دانش زمينه اي ) شاگرد با راهنمايي و هدايت معلم، خودآغازگري ، خود مشاهده گري ، خود قضاوتي، تفكر انتقادي و منطقي او متشكل دانش و كنترل خود را به طور آگاهانه و داوطلبانه از طريق تعهد به يادگيري و دانش ، با استفاده از داربست هاي فكري ، آمادگي عاطفي ، ذهني و سطح توجه و تمركزش به عهده مي گيرد و كنترل فرايند را از طريق دانش بياني ، رويه اي و زمينه اي به دست مي آورد و آنگاه با استفاده از مكانيسم هاي خود ارزيابي ، برنامه ريزي و خود تنطيم كنندگي ، بر رفتار اجرايي تسلط مي يابد و تغييرات مطلوب در رفتارش ، در ابعد مختلف همچون طرز تفكر ، مهارت ذهني و مهارت هاي فيزيكي حاصل مي گردد . مي تواند زمينه درگيري علمي، شادابي عاطفي، « فراشناختی » ياددهي و يادگيري با عنايت به نگرش سازندگي و خلاقيت ، پختگي ، بلوغ فكري و خود مسئوليت پذيري اجتماعي را ، در دانش آموزان فراهم آورده، حس اعتماد به نفس آنها را در جهت يادگيري تقويت نمايد ، به گونه اي كه با شركت سهامي فكر و » حداكثر انرژي از طريق خود راهبري به امر يادگيري بپردازد و با تشكيل با ساير دانش آموزان ، گروهي فعال تشكيل دهد و كليه فرايند هاي يادگيري كلاسي را « انديشه آگاهانه زير نظر گيرند . مي توان ابزار به قدرت رساندن علمي و واقعي شاگردان را « نگرش فراشناختی» آري از طريق نمود . در حقيقت در اين نگرش فرمان رشد فراگيران را به خودشان مي سپاريم منابع انسا ني را تبديل به سرمايه هاي انساني » فراهم آورد و مي سپاريم و آموزش از طريق قلب وارد مغز مي شود [9]
نتيجه:
با استفاده از اقداماتي كه ذكرنمودم توانستم تا حد زيادي دانش آموزان را به انجام پژوهش و تحقيق علاقه مند سازم. همچنين در كتابخانه مدرسه اكثريت دانش آموزان عضو شدند علاوه بر آن تعدادي از دانش آموزانم در كتابخانه هاي عمومي ديگر نيز عضو شدند تا بتوانند جواب سؤالات خود را بيابند. علاوه بر اين موارد، در تحقيقي كه انجام دادم ،تحقيقات انجام شده در درس تاريخ توسط دانش آموزان سال دوم ،آن هايي را كه در سال اول روش تحقيق را گذرانده بودند با آن هايي كه اين درس را نگذرانده بودند مقايسه كردم ، مشاهده نمودم كه تحقيقات اين دو گروه از لحاظ كيفيت و محتوا خيلي متفاوت است پس دانش آموزان ما علاوه بر ايجاد انگيزه نياز به آموزش نيزدارند.
تصميم نهايي
جهت گسترش فرهنگ تحقيق و پژوهش در مقاطع مختلف تحصيلي پيشنهادهاي زير ارائه مي شود:
-1 آشنايي معلمان با روشهاي تدريس پژوهش محور و بر پايي كارگاههاي آموزشي در اين زمينه با استفاده از افراد مجرب و متخصص .
-2 پرورش استعدادها و توانائيهاي دانش آموزان نظير گزارش نويسي، و فعاليتهاي عملي .
-3 معلمان سعي كنند كه دانش آموزان را محور فعاليتهاي آموزشي و تربيتي خود قرار دهند يعني كلاس هايشان دانش آموز محور باشد نه معلم محور .
-4 فراهم آوردن فضا و زمينه ي مناسب در تدريس براي تفكر دانش آموزان
-5 تقوت مهارت هايي كه با ت حقيق و پژوهش سرو كار دارند مانند : ارائه يك آزمايش، نمايش، جمع آوري اقلام علمي و نمايش دستگاههاي علمي
-6 تقويت مهارت هايي مانند: مشاهده، مصاحبه، محاسبه، تصميم گيري، اجرا، و …
-7 رشد و پرورش احساس حميت و همكاري متقابل در ميان دانش آموزان .
-8 تصميم دانش آموزان به گ روههاي دو به دو تا از نظرات و برداشت هاي يكديگر استفاده نمايند كه اين راهبرد باعث تقويت تمرين صحبت، مبادله و گوش دادن به نتايج انديشه هاي يكديگر مي گردند .
-9 انجام كار دسته جمعي دانش آموزان به منظور تكرار حقايق و اطلاعات .
-10 تقويت نوشتن و يادداشت برداشتن دانش آموزان در هنگام سخنراني و صحبت معلم .
-11 معلم يك سري سؤال در مورد مواد تدريس شده به دانش آموزان بدهد و از همه آ نها بخواهد كه به صورت كتبي جواب بدهند اين امر به منظور درگير نمودن همه ي دانش آموزان در تمرين و تسلط به محتواي درسي است و از طرفي ديگر نوشتن ميوه تفكر است . همچنين اين راهبرد باعث تقويت فرهنگ كتبي در دانش آموزان ميشود .
-12 طرح سؤالات انگيزشي به نحوي كه موجب توجه دانش آموزان و تحريك تفكر آنان شود .
-13 از دانش آموزان خواسته شود تا يافته هاي خود را براي ساير دانش آموزان بيان كنند .
-14 آموزش دانش آموزان كه چگونه با يك مسئله بايد بارز و متفكرانه مواجه شد .
-15 انتخاب بهتري فكر از طريق كمك به دانش آموزان كه ياد بگيرند چگونه به تحقيق در خصوصا موضوعات مورد مناقشه پرداخته و به مشاركت فكري و درحل آن موضوعات با فكر باز بپردازند .
-16 از دانش آموزان به طور داوطلبانه خواسته شود تا در خصوص مطالب درسي كنفرانس ارائه دهند .
-17 آموزش به نحوي كه شاگردان هر لحظه منتظر سؤال كردن معلم باشند . معلم بايستي دانش آموزان را مثل ماشين آتش نشاني كه هر لحظه آماده مأموريت هستند، آماده سؤال و جواب داد نكند .
-18 قرار دادن ساعتي تحت عنوان روشهاي مطالعه و پژوهش به عنوان يك ساعت درسي در برنامه ي درسي دانش آموزان .
-19 استفاده كردن از افراد متخصص براي تدريس اين درس .
-20 آموزش دادن معلمان كه روشهاي پژوهش را هم خود استفاده كنند يعني كلاس خود را پژوهش محور قراردهند و هم اينكه بتوانند در امر پژوهش راهنماي دانش آموزان خود باشند .

منابع و ماخذ
-1 آنتوني فردريك؛ ايزاك آسيموف، كتاب كامل راهنماي پروژه عملي، ترجمه عليرضا توكلي، تهران: انتشارات مدرسه، 1383
-2 جنيس ون كيلو، چگونه پژوهش كنيم؟، ترجمه هادي حري، تهران: انتشارات كارگاه كودك، 1382
. -3 خورشيدي، عباس، روش ها و فنون تدريس، تهران: يسطرون، 1381
. -4 رشد معلم، آذرماه 1382
-5 فضلي خاني، منوچهر، راهنماي روش هاي مشاركتي و فعال در فرايند تدريس، تهران: آزمون. نوين، 1382
. -6 قاسمي پويا، اقبال، راهنماي معلمان پژوهنده، تهران: نشر اشاره، 1382

[1] رشد معلم،آذر ماه 82
[2] منوچهر فضلي خاني،راهنماي علمی روش هاي مشاركتي و فعال در فرايند تدريس
[3] منوچهر فضلي خاني، راهنماي روش هاي مشاركتي و فعال در فرا يندتدريس
[4] ترجمه علي رضا توكلي، راهنماي پروژه علمي
[5] جنيس ون كليو، ترجمه هادي حري، چگونه پژوهش كنيم؟ ص 14
[6] جنيس ون كليو، ترجمه هادي حري، چگونه پژوهش كنيم ؟ص 9
[7] دكتر عباس خورشيدي ، روشها و فنون تدريس، ص 56
[8] دكتر عباس خورشيدي ، روشها و فنون تدريس
[9] دكتر عباس خورشيدي، روشها و فنون تدريس

اقدام پژوهی : چگونه توانستم دانش آموزان را به انجام تحقيق و پژوهش ترغيب نمايم؟

مطالب مشابه :

اقدام پژوهی

اقدام پژوهی : چگونه توانستم دانش آموزان را به انجام تحقيق و پژوهش ترغيب نمايم؟

گزیده ای از چکیده طرح های اقدام پژوهی

اقدام پژوهی

اقدام پژوهی گوشه گیری

اقدام پژوهی