177- فضا در شعر و معماری (2)

بازبینی فضا در شعر فارسی :

شاید یکی از زیباترین و کهن ترین اشاره های نغز به مفهوم فضا ، در داستان «فیل شناسی» حضرت مولانا ، بررسی شدنی باشد؛ آنجا که مشخصه های گفته شده درباره فضا درست به دید می آید :

- اختلاف فضای شب و فضای روز

- عنصر فاصله (نزدیکی به هر یک از اندام فیل)

- و از همه مهمتر ؛ فضای شعری سرشار از کنایه و استعاره – که به فراخور ، سخنش خواهد رفت.

از دیگر نمونه های شگرف توجه به فضا و معماری در شعر کهن فارسی ، «پنج گنج» نظامی گنجه ای است که تصویری ترین اشعار را درخود دارد.

اما ؛ شاهکار بی مانند و یگانه شعر فارسی در پردازش فضای شعر ، «شاهنامه» حکیم توس است که به فرموده ی استاد "بیضایی" ، گویی استاد کهن ، فیلمنامه ای کامل با همه ویژگی های یک سناریوی حماسی می نگاشته است ؛ جنگل و کوه و دشت ، شهر و آبادی و کمپ ، سریر و پرده و تالار و میدان ، رزم و بزم و شکار ، اهورا و انسان و اهرمن ، ... هریک در فضایی درخور و بایسته و به اندازه ، همراه با ریتم و فضایابی موسیقایی واژگان و سخن در فضاهای ذهنی و احساسی گونه گون و ... همه و همه نشان آگاهی حکیم توس از پردازش آن چیزی است که ما "فضا" می خوانیمش.

و همچنین است بازگویی فضاهای انسانی و احساسی در حکایت های «بوستان» و «گلستان» و فضای عرفانی حاکم بر غزلیات شیخ اجل و استاد سخن "سعدی" و جهان سراسر رقص و سماع و جام و نگار پادشاه هفت شهر عشق "عطار" در غزلل های عارفانه و داستان های سراسر حکمت و فلسفه ، بویژه در شاهکار «منطق الطیر» و نیز ابیات نغز لسان الحق «حافظ» که نمونه های بی همتای شعر فارسی هستند.

اینجا ، این بیت شگفت حضرت «مولانا» خالی از دلبری نخواهد بود که فرمود:

هفت شهر عشق را عطار گشت ما هنوز اندر خم یک کوچه ایم

برای خواننده معمار ، شرح و بیان فضا در این شاه بیت ، نیازی به تفصیل نخواهد داشت.

و اما در شعر امروز (معاصر) که صدالبته قابلیت لمس و ادراک بیشتری برای مهندسان معمار ما دارد :

با ورود جهان به دوره مدرن ، مبانی فلسفه و انگاره های خردمندانه نیز دچار دگرگونی شده بود و تعاریف تازه ، جای تعاریف سنتی و کهنه را گرفته بودند.

ناگفته پیداست که جنبش مدرنیسم ، خود در پی همین دگرگونی های فکری و فلسفی پدید آمده بود.

شاعران ایران زمین ، این روزگار را «دوره ی بیداری» نامیده اند که سرآغازش به جنبش مشروطه باز می گردد.

از مهمرین عوامل پدیداری این دگرگونی شگرف ، می توان به پیشرفت صنعت چاپ ، گسترش روزنامه نگاری ، رفت و آمد ایرانیان به باخترزمین و برگردان و نشر کتاب ها و نوشتارهای فرنگی اشاره داشت.

این عوامل سبب شده بود که فضای سنتی حاکم بر ایران ، به سوی مدرنیته ای که سوغات فرنگ بشمار می رفت ، گرایش یابد.

از مهمترین ویژگی های شعر دوره ی بیداری این بود که شعر از فضای انحصاری دربار و طبقه وابسته به حاکمان ، بی میان فرهیختگان ، اندیشمندان ، دانشوران و هنرمندان انقلابی و از گذر ایشان ، به میان مردم کوچه و بازار راه یافت و چه بسیار که بخشی از ساختار زبان ، موسیقی و فنی ، به زبان کوچه و بازار نزدیک گشت.

اینجا بود که شاعران قاب شکنی چون "میرزاده عشقی" ، "سیداشرف الدین گیلانی"(نسیم شمال) و "عارف قزوینی" ، پرچم حضور عامه در نهضت را بر دوش کشیدند.

در آغاز این راه بود که فریاد شاعری چون "ادیب الممالک فراهانی" در اعتراض به فضای بی تخیل و مکررات حاکم بر فکر و شعر و ادب ، بر آسمان برخاست :

ای ادبا تا به کی معانی بی اصل می بتراشد ابجد و کلمن را ؟

ای شعرا چند هشته در طبق فکر لیموی پستان یار و سیب ذقن را ؟

ای عرفا چند گسترید درین راه دانه تسبیح و دام حیله و فن را ؟

بزرگترین شاعران و اندیشمندان این دوره "ملک الشعرا بهار" از مشهد ، "ایرج میرزا" از تبریز و "جهانگیرخان صوراسرافیل" از شیراز بودند و از نمونه های شعر فرهیخته ی این دوران ، می توان به شعرهای «مرغ سحر» و «دماوند» "بهار" و «مادر» و «قلب مادر» "ایرج میرزا" اشاره داشت.

بریدن شعر و ادب از طبقه مرف و دربار ، و روی آوردن به مردم کوچه و بازار ،سبب شد که در این دوره بیش از گذشته ، نیازها و خواسته های عامه مردم و اقشار محروم جامعه در آن بازخورد داشته است.

بسیاری از شاعران این دوره ، از میان مردم برخاسته ، با آنها زیسته ، فضا و آهنگ و پیام شعر را از زندگی آنان وام گرفته و سرانجام در میان آنها سر بر خاک سوده اند.

با انقلاب اکتبر روسیه ، ادبیات بلشویکی با تاکید بر تضاد دارا و ندار ، و یا به تعبیری ، سرمایه دار و رنجبر و باویژگی ضدبورژوازی خود به فضای شعر و ادب ایران راه یافت . اینگونه بود که «ادبیات کارگری» با واژگان و فضایی نو و تازه ، شکل گرفت.

ارجمندترین شاعر این دوره "محمد فرخی یزدی" بود که سرانجام با تزریق آمپول هوا ، در زندان ، به قتل رسید.

شاید بتوان این دوره شعری را در مقایسه با معماری ایران ، به دورانی نسبت داد که با حکومت "سلجوقیان" آغاز و با "زندیه" به پایان رسید.

دورانی که معماری ایران از انحصار کاخ نشینان بیرون آمد و با ساخت مسجدها و تکایا و کوشک ها و خانه باغ های بازرگان ها و بزرگان شهرها ، به میان مردم کوچه و بازار آمد و مردم طبقات پایین اجتماع از لذت معماری بهره مند گشتند...

ادامه خواهد داشت.

مجتبا نبی زاده «م.رها»

پی آمود پارتیان

177- فضا در شعر و معماری (2)

مطالب مشابه :

20- کنگ نامه (3) : «کنگ» در اوستا

روش تحقیق,پاورپوینت,پایان نامه,مقاله,پروژه,دانلود,رایگان,سمینار,پروپوزال,انجام

تحلیل شرکت سرمایه گذاری در مسکن

زمین شناسی استان فارس

177- فضا در شعر و معماری (2)

274- معماران بزرگ ایرانی : هوشنگ سیهون

تازه هاي بازار كار+ خبرهاي مهم از استخدام