ضرورت توجه به ارزيابي هاي اقتصادي در پروژه ها

ضرورت توجه به ارزيابي هاي اقتصادي در پروژه ها

هر جامعه اي براي دستيابي به اهداف خود با دو عامل ناهماهنگ يا نامتعادل مواجه است . از يك طرف خواسته هايي كه مي خواهد به آنها دست بيابيدكه نامحدود و سيري ناپذيرند يعني ضمن آنكه غير قابل شمارش هستند ، حتي در صورت دستيابي به همان خواسته هايي كه امروز آرزويش را داريم قانع نشده و خواسته جديدي را مطرح مي كنيم. از طرف ديگر منابعي كه بايد از آنها جهت رسيدن به خواسته ها استفاده نمائيم كه از ويژگي محدوديت برخوردارند . ايجاد تعادل بين اين دو عامل ناهماهنگ يكي از وظايف اصلي برنامه ريزان اقتصادي در هر جامعه و حتي تك تك افراد يك جامعه مي باشد .

اگر چه اولين گام براي ايجاد چنين تعادلي الويت بندي خواسته هايي است كه رسيدن به همه آنها آرزوي هر جامعه اي مي باشد اما صرف الويت بندي براي اين كار كافي نيست. بلكه ارزيابي هاي اقتصادي براي كارهاي داراي اولويت نيز يكي ديگر از وظايف مهم برنامه ريزان جامعه مي باشد زيرا براي رسيدن به يك هدف ممكن است چندين راه وجود داشته باشد و براي انتخاب اقتصادي ترين راه كه كم هزينه ترين راه مي باشد ، ارزيابي هاي اقتصادي و يا همان اقتصاد مهندسي طرحها و پروژه ها يكي از فاكتورهاي مهم در استفاده درست از منابع مي باشد .

يكي از اشتباهات رايج در اين زمينه اين است كه دربسياري از طرحها و پروژه ها توجيهات فني را مترادف با توجيه اقتصادي گرفته و صرف آنكه طرحي از نظر فني قابليت اجرائي داشته باشد آنرا به اجرا در مي آورند ! گاهي نيز افراد و گروهها براي توجيه دار جلوه دادن يك طرح و يا پروژه و يا بهتر نشان دادن راهكار پيشنهادي خود ، فقط هزينه هاي اجرائي آنها را باهم مقايسه مي كنند و صرف اينكه هزينه اجرائي يك طرح كمتر از طرحهاي ديگر باشد آنرا داراي توجيه اقتصادي معرفي نموده و به اجرا در مي آورند !!! غافل از اينكه ارزيابي اقتصادي يك كار فني و تخصصي بوده و بدون مطالعات همه جانبه و بخصوص بدون در نظر گرفتن هزينه هاي پنهان و هزينه فرصتهاي از دست رفته نمي توان در مورد توجيه دار بودن يك طرح از نظر اقتصادي قضاوت نمود .

چنين روشهايي براي انتخاب طرحها در طول سالهاي مختلف بزرگترين ضربه هاي اقتصادي را به سازمانهاي مختلف و در نهايت به اقتصاد جامعه زده و مي زند كه هزينه هاي تمام اين اشتباهات از جيب مردم پرداخت مي شود . در بسياري از موارد نيز اين اشتباه كاري ها منجر به نيمه كاره ماندن برخي طرحها و يا حتي جايگزيني ديگر پروژه ها بجاي آنها مي گردد كه در اين صورت علاوه بر تحميل هزينه هاي اجرائي فراوان ،زمان بعنوان بزرگترين سرمايه جامعه براحتي از بين مي رود .

اگر اين اشتباهات كه بيشتر در سيستمهاي دولتي اتفاق مي افتد دانسته صورت پذيرد؛ نامي جز خيانت را نمي توان براي آن انتخاب نمود و اگر ندانسته چنين اشتباهاتي در يك جامعه صورت پذيرد نشان دهنده ضعف در برنامه ريزي و مديريت مي باشد و بايد به خود آئيم .چراكه در هر دوصورت متضرر اصلي اينگونه اشتباهات مردمي هستند كه ممكن است در سيستم برنامه ريزي جامعه حتي كمترين نقشي براي آنها قائل نشده باشيم .

نمونه هاي از اين نوع اقدامات در كشور ما زياد مي باشند كه اشاره به برخي از آنها در پيرامون خودمان شايد جرقه اي باشد در ذهن مسئولين استاني تا با عنايت به تاكيد مقام معظم رهبري در زمينه جلوگيري از اسراف بيت المال و نام گذاري اين سال به عنوان سال اصلاح الگوي مصرف، تلاش نمايند حد اقل در آينده در اجراي پروژه هاي مختلف به موضوع ارزيابي هاي اقتصادي پروژه ها نيز عنايتي ويژه داشته باشند .

1- چند روز پيش در جمعي قرار داشتيم كه يكي از دوستان مي فرمودند علت كمبود آب آشاميدني مردم فلان روستا كمبود آب نيست بلكه كوچك بودن منبع ساخته شده مي باشد كه مناسب يك روستاي صد خانواري است وظرفيت و گنجايش لازم را ندارد و وقتي موتورهاي پمپاژ بكار مي اقتند به مدت دو ساعت كار مي كنند كه در كمتر از نيم ساعت منبع پرشده و بقيه آب به هدر مي رود و وقتي منبع خالي مي شود تا موتورهاي پمپ مجددا شروع بكار نموده و آن را پر كنند زماني سپري مي شود كه در اين فاصله مردم با كمبود آب مواجه مي شوند. اين در صورتي است كه از لوله كشي آب اين روستاي چند صد خانواري چند سالي بيشتر نگذشته است ؟!

2- چند سال قبل وقتي براي از بين بردن مشكل تصادف خود روي هاي عبوري از جاده آسيائي تهران - مشهد در تقاطع شهر آشخانه طرح زير گذر و يا تقاطع غير هم سطح را مطرح كرده بودند خدمت چند تن از دوستاني كه با ايشان ارتباط داشتم عرض كردم كه رايزني كنيد تا چنين كاري صورت نپذيرد زيرا با انتخاب هريك از آندو طرح ،هزينه فرصت از دست رفته طرح براي مردم آشخانه بسيار بالا خواهد بود و مردم عملا درآمد حاصل از توقف ميليونها مسافر را از دست خواهند داد اما مجريان محترم كمترين توجهي به آنچه گفته شد نكردند . ولي چند ماه پيش در يكي از نشريات محلي خواندم كه اعضاي محترم شوراي شهر آشخانه از مسئولي بخاطر پيشنهاد اصلاح طرح زير گذر آشخانه به منظور توقف مسافران تقديرو تشكر نموده بودند !!

3- چند سال پيش و در قبل از تقسيم استان در شهرستان شيروان براي كاهش تصادفات جاده اي قدم به قدم مياديني اجرا شد و آنگاه پس از اجراي آنها و تحميل كلي هزينه به مردم و شهرداري، كمر بندي شهر قبل از اولين ميدان به اجرا درآمد و از ورود اتومبيل ها به داخل شهر جلوگيري شد! آيا بهتر نبود از اول كمر بندي اجرا مي شد و هزينه هاي احداث ميادين مختلف صرف احداث يك پارك براي تفريح هم استاني هاي شيرواني و توقف مسافران و كسب درآمد مي شد ؟

4- امروزه كداميك از شما در مسيرحركت به سمت مشهد در چناران متوقف مي شويد؟ تقاطع غير هم سطح ايجاد شده در ورودي اين شهرهر چند از جهت فني داراي توجيه بوده است ،آيا از نظر اقتصادي نيز داراي توجيه مي باشد؟

5- آيا اگر درآمد حاصل ازعبور ميليونها مسافر نبود ، فاروج كه روزگاراني نه چندان دور يكي از بخشهاي قوچان محسوب مي شد به عنوان شهر آجيل لقب مي گرفت؟

6- آن روز كه موضوع احداث فرودگاه در بجنورد بطور جدي مطرح شد ، تخته اركان مناسب ترين محل براي اجراي اين طرح معرفي گرديد اما عده اي كه به زعم خود نزديكي به شهر را براي آسايش شهروندان يك امتياز مي ديدند بدون توجه به توجيهات فني و اقتصادي ،فرودگاه را به داخل شهر انتقال دادند كه هم از نظر فني و هم از نظر اقتصادي توجيه پذير بودن آن زير سئوال است . زيرا قرار گرفتن فرودگاه در دامنه كوه بابا موسي ،در چند سال اخير آن را بعنوان يكي از پر خبر ترين فرودگاههاي كشور تبديل نمود و بهروز ( فرهاد) كوه كن هنوز مشغول كندن كوه و كاهش ارتفاع براي فراهم آوردن شرايط توجيه فني مي باشد و از نظر اقتصادي نيز احداث فرودگاه در محل فعلي ضمن جلوگيري از توسعه شهر ،بخش بزرگي از زمينهاي حاصلخيز را از حيز انتفاع خارج نمود كه به اعتقاد بسياري از كارشناسان كاهش ارتفاع كوه بابا موسي حتي اگر از نظر فني اين فرودگاه را توجيه دار نمايد ، از نظر اقتصادي به هيچ وجه داراي توجيه نيست . با واگذاري حتي بخشي از زمين فعلي فرودگاه به سرمايه گذاران مي توانيم فرودگاهي مناسب و بدون وجود مشكلات موجود در جاي مناسب ديگري ايجاد نمود و با انتقال فرودگاه موانع ايجاد شده در توسعه شهري را نيز بر طرف نمود بدون آنكه لازم باشد تا راه اندازي فرودگاه جديد پروازها را تعطيل و مردم را با مشكل مواجه نمود .

به هر حال بجز در مورد فرودگاه كه در زمان اجرا نه داراي توجيه فني بوده و نه توجيه اقتصادي ، در هيچيك از موارد ذكر شده توجيه اقتصادي طرحها مد نظر قرار نگرفته است و دهها مورد از اين نوع بي توجهي و يا كم توجهي ها به ارزيابي هاي اقتصادي را مي توان بر شمرد كه از حوصله اين نوشتار خارج است و به قول معرف :« در خانه اگر كس است، يك حرف بس است» .

مزيد اطلاع خوانندگان محترم عرض كنيم كه براي اجراي يك طرح و يا پروژه ،عبور ازمراحل زير به ترتيب لازم است و ناديده گرفتن هر مرحله منجر به اجراي ناقص و غير بهبنه طرح ها و پروژه ها خواهد شد .

1- ارزيابي هاي فني : يعني بررسي هاي لازم و مشخص نمودن اينكه اجراي طرح از فني ممكن بوده و در اجرا و يا بهره برداري مشكلي نخواهد داشت .

2- ارزيابي هاي مالي : يعني بررسي اينكه اجراي اين طرح چه مقدار هزينه خواهد داشت و تامين اين هزينه ممكن مي باشد و يا خير و اگر ممكن است منابع مالي تامين كننده سرمايه لازم براي اجراي طرح كدامها خواهند بود .

3- ارزيابي اقتصادي : يعني بررسي اينكه اجراي طرح فوق حتي در صورت تامين اعتبار ، با درنظر گرفتن هزينه هاي آشكار و پنهاني كه ايجاد مي كند و همچنين هزينه فرصتهاي از دست رفته اجراي آن به نفع جامعه مي باشد يا خير؟ در ارزيابي هاي اقتصادي ضمن بررسي اقتصادي بودن يا نبودن يك طرح ، مي توان اقتصادي ترين طرح را از ميان چندين طرح اقتصادي انتخاب نمود. بعنوان مثال براي برق رساني به يك روستا ممكن است چندين مسير پيشنهاد شده باشد كه همه آنها از نظر فني قابليت اجرائي داشته و تامين مالي براي همه راههاي پيشنهادي ممكن باشد اما الزاما روشي كه هزينه اجرائي آن كمتر است مسير اقتصادي طرح نمي باشد .در ارزيابي هاي اقتصادي زمان و ارزش زماني پولهاي هزينه شده يك فاكتور مهم مي باشد .

4- اجرا ي طرح : به اجرا درآمدن طرحها بدون طي هر يك از مراحل فوق يك اشتباه محض مي باشد حال چه اين طرح توسط بخش خصوصي به اجرا درآمده باشد و چه توسط بخش دولتي .

5- كنترل و نظارت : بسياري از اوقات وقتي پروژه ها به مرحله اجرا مي رسند و اعتبار لازم تخصيص مي يابد، طراحان و برنامه ريزان پروژه تقريبا وظيفه خود را تمام شده قلمداد نموده و تصور مي نمايند صرف تخصيص اعتبار ، پروژه اجرا شده و به اهداف خود خواهد رسيد در صورتي كه آنچه مهم است نحوه اجرا مي باشد زيرا توجيه دار بودن يك پروژه از نظر اقتصادي با در نظر گرفتن فاكتور زمان سنجيده مي شود و پروژه اي كه نتواند در وقت تعيين شده به بهره برداري برسد اصولا توجيه اقتصادي آن نبز زير سئوال مي رود .

به هر حال اميد است با عنايت به تاكيدات مقام معظم رهبري ،برنامه ريزان اقتصادي ومسئولين محترم اجرائي نهادها و سازمانهاي مختلف در اقصي نقاط كشور به اين مهم توجه داشته و با عنايت ويژه به جايگاه مشاوره هاي اقتصادي ،از به هدر رفتن منابع محدود جامعه جلوگيري نمايند .

ضرورت توجه به ارزيابي هاي اقتصادي در پروژه ها

مطالب مشابه :

درسنامه ارزیابی فنی و اقتصادی طرح ها و پروژه ها

لزوم ارزیابی فنی و اقتصادی اجزای پروژه

ضرورت توجه به ارزيابي هاي اقتصادي در پروژه ها

کتاب ارزیابی اقتصادی پروژه

دوره آموزشی ارزیابی اقتصادی پروژه ها و COMFAR III

دوره های آموزشی مهندسی صنایع

مفهوم گزارش توجیهی