سلامت روان، نوجوانان و جوانان (فرزندپروری 2 )

به نام خدا

خانواده به عنوان نخستین نهاد اجتماعی نقش پایدارتر و تعیین کننده تري در شکل گیري رفتار و افکار و شخصیت فرزندان ایفاء میکند.
خانواده اولین و قدیمی ترین محلی است که کودك در آن با دیگران ارتباط برقرار میکند و مسئولیت انتقال ارزشهاي اخلاقی، مذهبی و اجتماعی راخانواده به عهده دارد. یک خانواده از نظر ساختاري می تواند آزادمنشانه، بی قید و بند، دیکتاتور یا ترکیبی باشد. از نظر عاطفی، خانواده به صورت کنترل زیاد محبت کم، کنترل کم محبت زیاد ،کنترل کم محبت کم تقسیم بندي میشود.نحوه و ساختار تعامل کودك با دیگران و محیط اجتماعی در دوران بعدي تحت تأثیر رفتاري است که از محیط خانواده گرفته است.
روشهایی که والدین در برخورد با فرزندان خود اعمال می کنند در شکل گیري شخصیت و رشد کودك و ویژگیهاي رفتاري و اخلاقی او تاثیر فراوان و گاه همیشگی دارد. بنابراین خانواده یکی از ساختارهاي قدرتمند مراقبت و تربیت افراد در دوران طفولیت و کودکی است و آشنا کردن فرزندان با معیارهاي اجتماعی و اخلاقی، آنان را براي ورود به اجتماع و زندگی جمعی مهیا میسازد. در صورت شکل گیري اعتماد در کودك، جهان براي او محل امنی خواهد بود که بدون واهمه قادر به اکتشاف و بررسی آن میشود و اطرافیانش را افراد دوست داشتنی و قابل اطمینان می بیند، خانواده نیز محلی می شود که در بحرانها و دشواريها میتواند به آن پناه بیاورد.

سلامت روان،نوجوانان و جوانان

مقدمه:

دوران نوجوانی و جوانی یکی از حساسترین دوره هاي زندگی انسان است . مشکلات این دوره ، به اشکال مختلف ازجمله به صورت مسائل عاطفی ، اجتماعی ، اخلاقی و گاه آمیختهاي از آنها تجلی میکند . انباشته شدن این مشکلات ، خطري است که نوجوانان را تهدید میکند و اگر به موقع به آنها توجه نشود ، ممکن است به بسیاري از انحرافات فردي ، اجتماعی و حتی بزهکاري سوق داده شوند. با توجه به اینکه نوجوان ، بیش از سایر گروههاي سنی ، در معرض آسیبهاي اجتماعی قرار دارد ، باید او را در حد مورد نیاز با این گونه آسیبها آشنا ساخت . احتمال ابتلا به اعتیاد ، ارتکاب انواع بزهکاري از قبیل سرقت ، قاچاق ، حتی قتل و دوري یا فرار از مراکز تربیتی از قبیل خانه یا مدرسه ، مواردي از آسیبهایی هستند که همه ساله از میان نوجوانان ، قربانیان خود را انتخاب میکنند . بنابراین لازم است که نوجوان با این خطرات و آسیبهایی که او را تهدید میکند، آشنا گردد. با توجه به این واقعیت که نوجوانان و جوانان، پدران و مادران فردا هستند، پرداختن به مسائل بهداشتیشان (به خصوص بهداشت روان) نه فقط براي خود آنها بلکه براي خانوادهها، جامعه و نسل آینده سودمند است.

آشنایی با ویژگیهاي عاطفی و نیازهاي روانی نوجوانان، میتواند والدین را در تامین سلامت روان نوجوانان خود کمک کند که در این جا به اختیار در مورد این نیازها صحبت میشود.

آنچه دراین بخش می آموزیم:

-1 کدامیک از رفتارهاي زیر در دوره نوجوانی غیرطبیعی به حساب میآید؟

الف) زود خشمگین شدن، زودرنجی و حساس بودن.

ب) توجه زیاد به وضع ظاهر و لباس و آرایش.

ج) کم کاري و بیحوصلگی و عدم علاقه براي ادامه تحصیل.

د) عدم ارتباط صمیمانه با والدین و تحمل نکردن انتقادهاي آنان.

-2 کدامیک از واکنشهاي زیر یک نوجوان در برخورد با موقعیتهاي مختلف به حساب میآید؟

الف) انکار واقعیت.

ب) خیالبافی و رویاپردازي.

ج) دلیل تراشی براي توجیه کارهاي خود.

د) همه موارد.

-3 کدامیک از رفتارهاي زیر در برخورد با یک نوجوان صحیح به نظر نمیرسد؟

الف) صحبت با فرزند در زمینه مسائل اخلاقی و برخی مسائل شرعی و خصوصی وي.

ب) محدود کردن روابط با همسالان و دوستان در خارج از محیط خانه.

ج) توضیح نتایج اعمال خوب و بد و عواقب مخرب برخی رفتارهاي پرخطر.

د) همه موارد.

ویژگی‌های عاطفی:

لازم است نوجوان، با برخي از تحولات عاطفي و احساسي در دوره‌ی نوجواني آشنا شود. اين آشنايي، او را براي مواجه شدن با تغييرات اين دوره آماده خواهد کرد و به او کمک مي کند تا خود را بي‌اختيار ، به دست هيجانات عاطفي اين دوره‌ نسپارد. از طرفی والدین هم باید به تفاوت‌های فردی فرزندان توجه کنند. با شناخت شخصیت نوجوان و شناخت ویژگی‌های عاطفی دوره‌ی نوجوانی، برخی از رفتارهای ناخوشایند آنان غیر طبیعی انگاشته نمی‌شود تا موجب بروز عکس العمل در والدین گردد و به تیرگی روابط با نوجوان بیانجامد. برخی از اين ویژگی‌ها عبارتند از: عدم تعادل و بی‌ثباتی عاطفی (عدم کنترل خشم، زودرنجی و...)، مورد توجه همسالان واقع شدن (کسب تأیید همسالان، افزایش دوستان همجنس و...)، عدم تحمل در مقابل انتقاد و سرزنش (اختلاف نظر با والدین, عدم ارتباط صمیمانه با والدین و...)، ظاهر شدن احساسات فداکارانه (احساسات مبارزه طلبانه با ظالم، دفاع از مظلوم و ستمدیده و...)، مهم جلوه دادن خود در برابر دیگران، یأس و ناامیدی سریع در برابر ناکامی‌ها، توجه به وضع ظاهر و لباس و آرایش، داشتن حالت رویایی و عاشق پیشگی، نگرانی و پریشان خاطری از آینده و... .

نیازهای روانی:

هر انسانی دارای نیازهای روانی می‌باشد این نیازها شامل نیاز به مهربانی و محبت، نیاز به امنیت و آسایش خاطر، نیاز به احساس تعلق داشتن و مورد قبول گروه همسالان قرار گرفتن، نیاز به مقبولیت و احترام، نیاز به استقلال، نیاز به تشخیص و قدردانی، نیاز به مذهب و فلسفه‌ی حیات، نیاز به داشتن هدفی مشخص در زندگی، نیاز به احساس هویت و شناخت خود. درصورتی که این نیازها تامین نشوند احتمال وقوع آسيب‌هاي اجتماعي در نوجوان بیشتر می‌شود.

عوامل تأثیرگذار بر سلامت روانی:

مدرسه، اجتماع، رسانه‌های گروهی و همسالان جزء عواملی هستند که می توانند بر سلامت روان نوجوانان تاثیرگذار باشند. نوجوان در این محدوده سنی بیشتر از هر زمان دیگری تحت تاثیر دوستان هم سن خود قرار می‌گیرد و به خاطر اهمیت این موضوع لازم است والدین شناخت کافی از دوستان فرزند خود داشته باشند.

نوجوانان در برابر محیط واکنش‌های متفاوتی از خود نشان می‌دهند این واکنش‌ها می‌توانند که مکانیسم دفاعی نام دارند می‌تواند به اشکال زیر بروز پیدا کنند:

* انکار:

در این واکنش فرد سعی در رد مشکل و یا عوامل ایجاد فشار می‌کند و تمایلی به پذیرش حقیقت ندارد.

*خیال بافی:

که عبارتست از ارضای احتیاجات و آرزوها به وسیله تخیل در بیداری، این مکانیسم وسیله‌ای است برای فرار از مشکلات زندگی و پناه بردن به عالم تخیل که در آن ناکامی‌ها حتی الامکان تقلیل یافته یا وجود ندارند. از نظر بهداشت روانی خیال بافی هنگامی مضر و خطرناک محسوب می‌شود که ارتباط فرد با واقعیت قطع شود و طی آن فرد بکوشد با استفاده از قوه تخیل خود آرزوهایی را بپروراند که انجام آنها امکان‌پذیر نیست. در این حالت به تدریج رویا‌ها جانشین واقعیت‌ها می‌گردند و این مانع سازگاری عملی فرد می‌شود.

* جبران:

این مکانیسم می‌تواند هم به صورت مثبت و هم به صورت منفی ظاهر شود. صورت مثبت آن این است که وقتی فرد می‌بیند در یک موضوع نمی‌تواند موفق شود یا اینکه با شکست مواجه می‌شود، با تلاش در جنبه‌ای دیگر موفقیت‌هایی به دست می‌آورد. اما جنبه منفی آن وقتی است که فرد در جایی با عدم موفقیت روبرو می‌شود و برای جبران این عدم موفقیت دست به کارهای تخریبی می‌زند.

*همانند سازی:

در این مکانیسم فرد به طور ناخود آگاه از رفتار، گفتار، کردار، حرکات شخصی و یا اشخاص دیگر پیروی می‌کند و حتی خود را شبیه شخصی که مورد احترام او است، قرار می‌دهد و بدین ترتیب، مزایا، کامیابی، برتری و ارزش‌های او را از آن خود تلقی می‌کند و به این نحو ارضا می‌شود. مانند تقلید نوجوان از رفتارهای یک هنرپیشه.

* برون فکنی:

که عبارتست از انکار بعضی خصوصیات، حالات، صفات و یا تمایلاتی که در فرد وجود دارد، و نسبت دادن آن به دیگران. فرا فکنی یکی از مکانیسم‌های متداولی است که از طریق آن، شخص اندیشه‌ها و افکار غیرقابل پذیرش و تمایلات درونی و ناخودآگاه خویش و همچنین تقصیرها و اشتباهات و بدکاری‌های خود را به دیگری نسبت می‌دهد، مثلا نوجوانی در درون خود نسبت به دوستش حس حسادت دارد ولی مرتب ازاین شکایت می‌کند که دوستش به او حسادت می‌کند.

*دلیل تراشی:

در این حالت فرد سعی در بیان دلیل مردم پسندانه برای عمل یا فکری که از نظر اجتماعی و یا خود شخص ناپسند است دارد، به عنوان مثال دانش آموزی در یک درس نا‌موفق است، وی این مسأله را به دشمنی معلم با خود نسبت می‌دهد.

* تصعید یا والایش:

گاهی فرد برای ارضای خواسته‌‌های محروم شده‌ی خود، از راه‌های اجتماع پسندانه وارد شده. در بین مکانیسم‌ها، مکانیسم تصعید سالم‌ترین آنهاست. شخص به مدد تصعید می‌تواند احساسات هیجان انگیز و کنش‌های ابتدایی خود را از حالت اولیه به سوی هدف‌های عالی‌تر و بهتر سوق دهد، به گونه‌ای که هم رضایت خاطر خودش را تأمین کند و هم نفعی عاید اجتماع شود. به عنوان مثال فردی که میل به پرخاشگری دارد به ورزش‌های رزمی روی می‌آورد و موفقیت‌های زیادی را در این زمینه کسب می‌کند.

* مکانیسم جابجایی:

در این مکانیسم فرد ممکن است عواطف خود نسبت به شخص یا موضوع معینی را به فرد یا موضوع یا پدیده‌ی دیگری انتقال دهد، مثلاً نوجوانی از معلم خود ناراضی می‌باشد و چون نمی‌تواند آن را بروز دهد در منزل با افراد خانواده درگیر می‌شود.

نوجوانان و جوانان بیشتر از سایر اقشار سنی از این دسته واکنش ها استفاده می کنند برخی از این واکنش ها عادی هستند و همه به درجاتی از آن استفاده می کنند، مگر این که در استفاده از آن افراط گردد .

نوجوان بر عکس کودک، نه تنها نمی خواهد با محیط سازگار شود بلکه می خواهد محیط را با خود سازگار کند که معمولاً با مقاومت بزرگسالان و بروز واکنش هایی همراه خواهد بوددر این زمان ممکن است یکسری واکنش هایی از خود نشان دهد که می تواند آسیب زا باشند.

برخی از این واکنش ها عبارتند از: اضطراب شدید، کشمکش های روانی، در پسران دیر به خانه آمدن، در دختران تمایل به آرایش سر و صورت، حالت عصیانی و سرکشی به شکل مخالفت با والدین( با طرز تفکر، سلیقه، ذوق، اعمال طرز لباس پوشیدن، طرز زندگی کردن بزرگسالان و...)، فرار از خانه در مراحل شدیدتر اختلافات ( بدلیل مخالفت با اقتدار و گاهی استبداد خانواده، فشار و رفتار غیر عادلانه ی خانواده و...)

توصیه‌هایی به والدین وبزرگسالان:

در برخی موارد پدران و مادران در این دوره، با برخوردهای غلط و ایجاد محدودیت‌های نادرست و سخت‌گیری‌های بی‌مورد، رشد، تکامل، شخصیت و آینده‌ی نوجوانان را ناآگاهانه در مسیر منفی و بحرانی هدایت می‌کنند، در حالی که برخورد منطقی و مناسب و آرام با جوانان، باعث می‌شود این دوره‌ی طوفانی و بسیار حساس، به آرامی و با تنش‌های کم‌تر طی شود، در نتیجه از انحراف جوانان به سوی اعمال ناشایست، اعتیاد و بزهکاری‌های ناخواسته پیشگیری گردد.

برخی از رفتارهایی که برای برخورد با دورهنوجوانی توصیه شده‌اند در ذیل فهرست شده‌اند:

- آموزش گرفتن والدین در زمینه‌ی مهارت‌های کامل زندگی و فرزندپروری و استفاده از آن در زندگی و در طول ارتباط با فرزند و راهنمایی گرفتن از مشاوران در صورت لزوم.
- برقراری ارتباط مؤثر، صمیمانه، صحیح و سالم همراه با احترام.
- به یاد آوردن احساسات، هیجانات و افکار دوران نوجوانی خود جهت شناختن و درک بهتر نوجوانان و جوانان.
- گوش دادن با حوصله به افکار و نظرات آنان.
- کمک، راهنمایی و آموزش به آنان جهت درک علت درستی یا نادرستی مسائل.
- تحقیر نکردن و دادن فرصت جهت رفع نواقص در صورت ارتکاب به اشتباه.
- در میان گذاشتن نصایح و تذکرات با اعتدال و منطق و در خلوت با آنان.
- عمل کردن والدین به آنچه برای فرزندان به زبان می‌آورند.
- آشنا کردن فرزندان با مذاکره‌ی اصولی از طریق تشکیل جلسات مختلف با حضور همه‌ی اعضای خانواده در مورد مسائل مختلف.
- تشویق و علاقه‌مند کردن فرزندان به آموزش و یادگیری در مدرسه و پیگیری روند پیشرفت آنان و استفاده از راهنمایی مربیان جهت رفع معایب.
- انتظار از فرزند در حد توان و ظرفیت او.

- تشویق و علاقه‌مند کردن فرزندان به شناخت جهان اطراف، شخصیت‌های علمی، فرهنگی، هنری، مذهبی و مکان‌های تاریخی.
- صحبت با فرزند با کمک والدین، مربیان و اساتید مربوطه در زمینه مسائل اخلاقی و برخی مسائل شرعی و خصوصی قبل از دسترسی او به منابع و اطلاعات نادرست.
- آموزش ارزش‌ها، اصول اجتماعی ، آداب صحیح معاشرت و معیارها و روش‌های صحیح انتخاب دوست.
- توضیح نتایج اعمال خوب و بد و عواقب مخرب برخی رفتارهای پرخطر.
- تشویق به اطاعت و بکارگیری اوامر و دستورات الهی در زندگی.
- همگام شدن با مسائل، مشکلات، نگرانی‌ها و علائق امروز جوانان و نوجوانان با کنار گذاشتن برخی افکار و اندیشه‌های کلیشه‌ای توسط والدین.
- بدست آوردن اطلاعات روز در مورد آسیب‌های اجتماعی و آشنایی با راهکارهای جدید مقابله با آن.
- استفاده از روش‌های صحیح و منطقی درجهت ریشه‌یابی رفتارهای نادرست فرزندان.
- تشویق رفتارهای درست مثل بخشش، محبت، همکاری، شناخت، تفاهم و همدردی در فرزندان.
- داشتن محبت کافی به فرزند به منظور جلوگیری از روی آوردن فرزندان به بیگانه‌ها و افراد فاسد.
- آموزش مهارت حل مشکل همراه با صبر و بردباری.
- استفاده از سبک‌های تربیتی به روش صحیح و عدم استفاده از تنبیه بدنی.
- ارتباط مستمر با فرزندان پرانرژی، کنجکاو، حساس و تأثیرپذیر.

خلاصه:

نوجوانی و جوانی دوره ي بسیار حساسی است که نوجوانان در آن بیشتر از هر دوره ي دیگر، دست خوش هجوم احساسات و عواطف گوناگون می شوند. جوان تازه بالغ به دلیل رشد فیزیکی، ذهنی و روانی، اجتماعی و هورمونی و... تحت تأثیر شدید احساسها وعواطف بحرانی خویش، بسیار حساس و زودرنج می شود. در این دوره، فرزندان دوست دارند بیشتر وقت خود را با دوستان و درمحیط بیرون از منزل بگذرانند و در فعالیتهاي گروهی شرکت کنند. در برخی موارد پدران و مادران در این دوره، با برخوردهاي غلط و ایجاد محدودیتهاي نادرست و سختگیريهاي بی مورد، رشد، تکامل، شخصیت و آینده ي نوجوانان را ناآگاهانه در مسیرمنفی و بحرانی هدایت میکنند، در حالی که برخورد منطقی و مناسب و آرام با جوانان، باعث میشود این دوره ي طوفانی و بسیارحساس، به آرامی و با تنشهاي کمتر طی شود، در نتیجه از انحراف نوجوانان به سوي اعمال ناشایست، اعتیاد و بزهکاريهاي ناخواسته پیشگیري میگردد. نوجوان، عاشق استقلال و رهائی است. نوجوانان گاهی براي رهایی از رنج و ناراحتی، فقر و گرفتاري ویا نجات از سرزنشهاي مداوم ، فرار از خانه را بر می گزینند. مناقشات و بحث و دعواي آشکار والدین به این فضا لطمه می زند و بهانه ي گریز نوجوان از خانواده را فراهم میآورد. گاهی فرار آنها به خاطر احساس بی پناهی و عدم امنیت است. خانه باید محلی آرام،امن و مستحکم براي اعضاي خانواده به ویژه نوجوان باشد. نوجوان به عنوان عضوي از اعضاي خانواده به شمار میآید . در صورت سلامت روح و جسمش ، خانواده نیز در آرامش بسر میبرد ، ولی اگر نوجوان در ورطهي فساد و بزهکاري گرفتار شود، خواه ناخواه خانواده هم آسیب می بیند. همانطور که حفظ سلامت اعضاي بدن براي هر انسانی ضروري است، هدایت و ارشاد نوجوان نیز براي پدر و مادر امري اجتناب ناپذیر است. پدران و مادران باید بدانند که هیجان عاطفی و احساسی پرتلاطم و پرتنش نوجوانان، طبیعی و اقتضاي سنشان بوده و تحت تأثیر نیازهاي طبیعی و اصیل روانی و جسمانی قرار دارد. بنابراین باید آگاهیهاي خود را بالا ببرند، ویژگیهاي نوجوانان را بشناسند و با برخوردهاي مناسب و آرام و منطقی به جوانان کمک کنند تا این دوره را سپري کنند و از کشیده شدن جوانان به سوي رفتارهاي پرخطر و ناهنجاريهاي بیشتر پیشگیري کنند. مادران و پدرانی که قادر به درك منطقی و درست فرزندان خود هستند، با دانستن علت حساسیتها، زودرنجی ها و تغییراتی که در جوانان بروز میکند، می توانند کنش ها و واکنشهاي آنان را پذیرفته و با آنان کنار آیند. در حالی که سوء تفاهم ها، بدفهمی ها و کج فهمی ها، اثرهاي بسیار منفی و خانه براندازي به دنبال دارند. به عبارت دیگر، بسیاري از اختلافها و درگیريهاي بین فرزندان و پدر و مادر، ناشی از سوء تفاهم ها میباشد. علت این است که فرزندان محبت پدر و مادر را مزاحمت، و ارشاد و راهنمایی آنان را دخالت، و مراقبت آنان را فشارتلقی می کنند.

خودآزمایی:

-1 بیشترین خطري که نوجوان را تهدید میکند چیست؟

الف) بیماريهاي جسمی.

ب) بیماريهاي روانی.

ج) حوادث.

د) آسیبهاي اجتماعی.

-2 کدامیک از نیازها جزء نیازهاي روانی نوجوانان محسوب میشود؟

الف) نیاز به احساس هویت و شناخت خود، نیاز به پول.

ب) نیاز به مهربانی و محبت، نیاز به امنیت و آسایش خاطر.

ج) نیاز به قدرت وزیبایی، نیاز به امنیت و آسایش.

د) نیاز به استقلال، نیاز به پول و نیاز به آسایش.

-3 یأس و ناامیدي سریع نوجوان در برابر ناکامیها نشانه ي چه چیزي است؟

الف) دلیل افسردگی است و باید سریع درمان شود.

ب) دلیل اضطراب است و خودبخود بدون درمان خوب میشود.

ج) ویژگیهاي عاطفی است و با برخورد صحیح والدین به مرور زمان برطرف میشود.

د) دلیل استرس است و نیاز به درمان ندارد.

-4 بیشتراختلافات و درگیريهاي بین فرزندان و پدر و مادر، ناشی از چه میباشد؟

الف) اضطراب شدید.

ب) عدم تامین نیازهاي دو طرف.

ج) سوء تفاهم ها.

د) زیاده خواهی نوجوان.__

سلامت روان، نوجوانان و جوانان (فرزندپروری 2 )

مطالب مشابه :

نوروز فاطمی

اولین خانه سلامت روان محلی در کیش

اهمیت و جایگاه معنویت در زندگی خانوادگی/تاثیر معنویت بر خانواده

خانه سلامت روان محلی طراوت مقدم شما مراجعین محترم را گرامی می داریم

معرفی مراکز مشاوره استان فارس

سلامت روان، نوجوانان و جوانان (فرزندپروری 2 )

بهداشت روان ( سلامت روان )

طرح توانبخشی مبتنی برجامعه (CBR)

همياران كيمياي مهر شهرضا درخشيدند