بررسی نقش روزنامه اطلاعات در تامین امنیت ملی در دوران جنگ ایران و عراق، ش 4

بررسی نقش روزنامه اطلاعات در تامین امنیت ملی در دوران جنگ ایران و عراق، ش 4

قسمت سوم- مقطع پذیرش قطعنامه

4- مرحله پایانی جنگ و پذیرش قطعنامه

پس از رویارویی ایران و آمریکا جنگ وارد مرحلۀ حساسی شد و جبهه‌ای دریایی از فاو تا تنگۀ هرمز شکل گرفت. از ابتدای سال 1367 و به خصوص از روز 29/1/67، همزمان با عملیات آمریکا در خلیج فارس علیه ایران، که انهدام سکوهای نفتی دریایی پی آمد آن بود، انفعالی در جبهه‌های ایران ظاهر شد و عراقی‌ها فاو را که یکی از فتوحات مهم ایران بود، باز پس گرفتند و از آن پس، هرچند وقت یک بار قسمتی از تصرفات قبلی در جبهه از دست می‌رفت و عراقی ها، به طور غیرمنتظره ای، حالت تهاجمی به خود گرفته بودند. به طوری که خرمشهر مجدداً در معرض تهدید قرار گرفت و احتمال می‌رفت که عراقی‌ها از خطوط مرزی بگذرند و متصرفات اول جنگ را مجدداً تصرف کنند. شرح عملیات نظامی عراق در ماه‌های اردیبهشت و خرداد 1367 و پس از بازپس گیری شبه جزیرۀ فاو را به اسناد و متون مربوطه ارجاع می‌دهیم. گرچه زمان این مقطع دو ماه است، از لحاظ نظامی، چگونگی تدارکات و عملی ات دو کشور و تاکتیک‌ها و استراتژی‌های طرفین در همین مدت کوتاه نقش اساسی در خاتمه و سرنوشت نهایی جنگ داشت. چنان چه می‌خواستیم حق این مطلب را به شایستگی ادا کنیم بحث به درازا می‌انجامید و از آنجا که رویکرد اصلی این نوشتار "مطبوعات و ارتباطات" می‌باشد عملکرد روزنامۀ اطلاعات در ماه آخر جنگ مهم‌تر و شایان توجه بیشتر است.

67/4/1 از قول فرمانده بسیج چنین است: رحمانی: طرح جدید سازماندهی ارتش بیست میلیونی. واقعیت این بود که در آن برهه از میزان حضور افراد داوطلب کاسته شده بود. در حالی که عراق، طی یکی دو سال گذشته، با اصلی کردن جنگ همه امکانات و نفرات خود را، ولو به اکراه و اجبار یا فشار تبلیغات روانی، برای حضور در جبهه بسیج و تجهیز کرده بود. البته حمایت‌های مالی، اطلاعاتی و تسلیحاتی صف کشورهای منطقه و استکبار جهانی نیز در این آمادگی بسیار مؤثر بود. بنابراین، از ابتدای سال 1367 که عراق به ناگهان بیش از هزار گردان به صحنۀ نبرد آورد و پیشاپیش خطوط ایران را با آتش سنگین و کاربرد سلاح شیمیایی در حد وسیع می‌کوبید، معادله جنگ پس از شش سال، که ایران در حالت تهاجمی و آفندی بود، به هم خورد. در این وضع که نه تنها عراقی‌ها می‌توا نستند نقاط از دست رفتۀ کشور رابازپس بگیرند، حتی ممکن بود برای تحقق مقاصد سال اول جنگ نیز اقدام نمایند. بنابراین، به نظر می‌رسید که ایران می‌بایست برای سد نفوذ عراقی‌ها و برگرداندن صحنۀ جنگ به نفع خود به طور جدی و همه جانبه ایدۀ ارتش 20 میلیونی را به مرحلۀ اجرا بگذارد و همه نفرات و امکانات کشور را در اختیار جنگ قرار دهد، در غیر این صورت هیچ راه حلی برای تأمین امنیت ملی متصور نبود. روزنامۀ اطلاعات، در مورخ 1/4/67 در صفحۀ اول، 4 عنوان فرعی خود را به سفر هیئت پارلمان انگلیس به ایران اختصاص داد که محتوای آن ر اجع به مناسبات دو کشور و مسئلۀ بیطرفی انگلیس در جنگ بود. در مورخ 2/4/67 اطلاعات عنوان میانی صفحۀ اول خود را (به ابعاد 8 × 8 سانتی متر ) به گفتار آنتونی پارسونز، نماینده وقت انگلیس در سازمان ملل و سفیر آن کشور در زمان شاه در ایران اختصاص می‌دهد و چنین می‌نو یسد: تنها مانع حقیقی برای پایان جنگ عراق علیه ایران، آمریکاست. در متن خبر در صفحۀ 2، پارسونز، ضمن نشان دادن همدلی با ایران، قطعنامۀ 598 را تا حدودی ناکافی دانسته است. فعال شدن انگلیسی‌ها در این روزها شایان توجه است. روزنامۀ شنبه مورخ 4/4/67، از قول دکتر ولایتی، در سفرهای دیپلماتیکش نقل کرده است که ایران خواهان موضع گیری بهتر مقامات سازمان ملل است یعنی راه حل عادلانه و شرافتمندانه. این مطلب ضمن آنکه تلویحاً نقد و اعتراض به قطعنامۀ 598 است در مجموع نشان دهنده قبول راه حل سیاسی از طریق مجامع بین المللی است. اما رهنمودهای مسئولان و عنوان روزنامه و مطالب آن عمدتاً بر دعوت مردم به بسیج و مقاومت تأکید دارد. برای مثال به تیتر اول و بسیار بزرگ مورخ 6/4/67 نگاه می‌کنیم: امروز ایمان و مقاومت امت اسلامی ایران در مرحلۀ بزرگترین آزمایش تاریخ قرارداد. این عنوان، در واقع، مردم را مخاطب قرار داده است. باید پرسید مگر طی ده سال جنگ و انقلاب، از چه حمایتی دریغ کرده بودند؟ مردم به همۀ دعوت‌های مسئولان دولت لبیک گفته بودند. در این ایام رسانه‌ها و مسئولان، مرتب مردم را دعوت به حضور در جبهه می‌کنند و اخبار نیز حکایت از اعزام‌های سراسری و وسیع دارد. برای نمونه روزنامۀ دوشنبه مورخ 6/4/67، در یکی از عنوان‌های میانی (به ابعاد 10 × 8 سانتی متر ) چنین نوشت: هزاران نیروی رزمنده و سپاه عظیم محمد (ص) فردا از هفت استان کشور به یگان‌های رزم می‌پیوندند.

این اخبار به تحکیم امنیت ملی در کوتاه مدت مؤثر است. اما در درازمدت هنگامی که معلوم می‌شود که در میزان نیروهای اعزام مبالغه شده و فشار حملات عراق نیز سده نشده اثر معکوس خواهد گذاشت. روزنامه در مورخ 8/4/67 در سرمقالۀ خود با عنوان "نقد حال" در صفحه 2، به همین معنا به نوعی اشاره می‌کند، عنوان این سرمقاله اراده پیروزی است و بخشی از آن چنین است:

مردم ما ثابت کرده‌اند که از استقلال و آزادی و انقلاب دفاع می‌کنند. منتها بهره گیری از ظرفیت مردم نیاز به سازماندهی و شیوۀ مشخص و معین دارد. باید با مردم سخن گفت. باید ضعف‌ها و کاستی‌ها و نیز قوت‌ها و امکانات و نقاط امید را برای مردم توضیح داد. اگر مسئولان کشور برای مردم سخن نگویند در فضای ابهام و بی اطلاعی هرگونه شایعه و توطئه‌ای می‌تواند رشد کند و شیوع یابد. به مردم اعتماد کنیم و لازمۀ اعتماد سخن گفتن با مردم است. به نظر می‌رسد که نویسندۀ سرمقاله تلویحاً می‌خواهد بگوید که طی این سال‌ها مطالب مربوط به واقعیات جنگ آن چنان که باید و شاید به مردم گفته نشده است. در واقع، مخاطب این پیام حکومت و دولتمردان هستند.

در حالی که، طی این سالیان، اطلاعات مانند بسیاری دیگر از رسانه‌ها عمدتاً به عنوان زبان حکومت سخن گفته و مخاطبش نیز مردم بوده اند. البته شاید بنای این روزنامه در این روزها نوعی تبرئه کردن خود است. سؤال این است که آیا مسئولان روزنامه، طی آن سالیان، از مطالبی خبر داشته اند که به مردم نگفته‌اند؟ و آیا این کتمان زیر نظر مسئولان کشور صورت گرفته است؟ یا به دلیل پاسداری از امنیت ملی مصلحت ندانسته‌اند که آن مطالب را فاش کنند.

در تاریخ 9/4/67 روزنامه خبر از رأی اعتماد مجلس سوم به نخست وزیری مهندس موسوی می‌دهد. دو عنوان فرعی را در صفحۀ اول به جنگ اختصاص می‌دهد: نخست وزیر: وظیفه ما مقاومت و پیروزی است. در شرایطی قرار گرفته ایم که حق پیروز نشدن نداریم. این گفتار نشان از آرمان گرایی و اصول گرایی دارد. باید دید با توجه به واقعیات جبهه نخست وزیر چه طرحی برای پیروزی نظامی داشته است. رئیس مجلس: امیدواریم رزمندگان بتوانند در جبهه‌ها از تحرک جدید دشمن که تحت حمایت کامل استکبار است جلوگیری کنند. اما این گفتار رئیس مجلس نشان دهندۀ واقع گرایی و انفعال است و دیگر از اهداف آرمانی نشانی در آن نمی‌شود. در این روزها به نظر می‌رسد که هم مسئولان ایران و هم طرف‌های مقابل منتظر استقرار مجلس سوم و چگونگی رابطۀ آن با قوۀ مجریه بوده اند تا تکلیف جنگ را روشن کنند.

صفحۀ اول روزنامه شنبه مورخ 11/4/67، منکعکس کنندۀ مطالب زیر است: رویتر: بیانیۀ مهم شورای عالی پشتیبانی جنگ و بیانات رئیس جمهور پیرامون: عنوان اول: تعیین وضعیت حساس جبهه‌های جنگ و مسئولیت تاریخی ملت ایران.

عنوان دوم: وقایع اخیر جبهه ها، عزم ما را برای ادامه دفاع مقدس و تنبیه دشمن متجاوز و جنگ افروز به هیچ وجه سست نکرده است.

عنوان فرعی (به ابعاد 8 × 8 سانتی متر ): رئیس جمهوری در خطبه نمازجمعه: به دنیا نشان خواهیم داد که ایران اسلامی برای تداوم مبارزه و سرکوب دشمن متجاوز تا پای جان ایستاده است.

آیت الله موسوی اردبیلی، در خطبۀ پیش از نمازجمعۀ تبریز: دفاع مقدس ما تا سقوط رژیم متجاوز صدام ادامه می‌یابد. جمع بندی بیانات مسئولان طراز اول کشور در این ایام حکایت از آن دارد که استراتژی نبرد هم چنان همان شعار امام و امت یعنی جنگ، جنگ، تا پیروزی است. اما احساس می‌شود که چنین هدفی با امکانات و شرایط موجود تحقق یافتنی نیست.

پس تعارضی بزرگ برای تصمیم گیری و اقدام بروز کرده است. با توجه به این صورت مسئله یعنی بزرگ بودن و بعید بودن هدف یعنی تنبیه و نابودی متجاوز و ضعف امکانات خودی و قوت و وسعت امکانا ت صف متحد دشمنان، چنین به نظر می‌رسید که تنها راه دفاع از انقلاب و کشور آن است که وقتی دشمنان از هر سو به شهر و دیار ما هجوم آوردند خانه به خانه با آنان بجنگیم و برای دفاع از شرف انقلابی و اسلامی خودمان همه چیز را فدا کنیم تا مانند ویتنام، دشمن سرانجام از پا درآید و با سرافکندگی خاک ما را ترک کند و تن به شکست دهد. تصویر مذکور از گفتار مردم و مسئولان تلویحاً استنباط می‌شد در حالی که تا اواخر سال 1366، یعنی پیش از بروز انفعال در جبهۀ خودی، طرح جنگ و دفاع این طور ترسیم شده بود که در یک جنگ فرسایشی که در آن ایران متکی به روحیه ایثار و شهادت طلبی است و همواره در جبهه دست بالا را دارد و بعثی‌ها نیز همواره در حالت تدافعی هستند و فقط توان عملیات وحشیانۀ ایذایی در پشت جبهه را دارند - سرانجام عراق و متحدانش در هم شکسته خواهند شد و انقلاب اسلامی ایران با افتخار و سربلندی به حقوق حقه خود خواهد رسید.

در این دوران رسالت مطبوعات سبیار خطیر بود زیرا در کم‌تر از چند ماه باید تصویر دوم را جایگزین تصویر پیش ساخته می‌کردند تا از این طریق بتوانند امنیت ملی را در مردم تقویت کنند.

بدین ترتیب، روزنامۀ اطلاعات واقع گرایی و انفعال خود را در مقابل آرمان گرایی پیشین در سرمقالۀ شنبه، مورخ 11/4/67، ذیل نام »نقد حال « و با عنوان دشمن نتوان حقیر و بیچاره شمرد به نمایش می‌گذارد. در بخشی از آن چنین آمده است:

دز نمازجمعۀ دیروز تهران سخنران قبل از خطبه‌ها (حجت الاسلام فردوسی پور) از ضعف و زبونی و ترسویی سربازان عراقی سخن می‌گفت. این تعابیر که ناشی از خوش خیالی است ممکن است باعث راحت شدن خیال مردم شود و آنان از همه امکان و قوایشان بهره نگیرند.

ملاحظه می‌شود که رهنمود و استراتژی اطلاعات نیز همان شعار جنگ، جنگ، تا پیروزی است، اما صورت مسئله را طور دیگری می‌بیند. با این وجود، سرمقاله تلویحاً به قدرت ارتش عراق و ضعف جبهۀ خودی اعتراف کرده است.

یکشنبه، 12/4/67، عنوان اطلاعات از قول هاشمی رفسنجانی: تدابیر و برنامه‌های ستاد فرماندهی کل قوا برای مرحله جدید جنگ. این گفتار عمدتاً تأکید بر جذب نیرو برای جبهه دارد و مفهوم مستقر در آن این است که در حال حاضر اعزام نیرو در حد مطلوب نیست. در حالی که عنوان‌های اول اطلاعات و رسانه‌ها هر روز خبر از اعزام گسترده دارند. در این روز خبر حملۀ نیروی دریایی آمریکا به هواپیمای مسافربری ارباس ایران منتشر می‌شود و تا چند روز همه چیز را تحت الشعاع قرار می‌دهد و نشان می‌دهد که جنگ وارد مرحله‌ای شده است که آمریکا، در حمایت از عراق و قطع جنگ، دست به هر کاری خواهد زد.

صفحه اول روزنامه دوشنبه 13/4/66، اختصاص به پیام آقای منتظری (به عنوان قائم مقام رهبری) به امام داشت که عمدتاً مربوط به فاجعۀ سقوط هواپیمای ارباس (هواپیمای مسافربری ایران توسط نیروی دریای امریکا) بود، جوهرۀ پیام آن بود که باید با دشمن اصلی، یعنی آمریکا، رویاروی شد. حجم بالای انعکاس خبر انفجار ارباس ایران در رسانه‌ها از جمله روزنامۀ اطلاعات نشان داد که این واقعه چه مقد ار اذهان دولت و ملت را به خود متوجه کرده به طوری که حتی مسئله جبهه و جنگ نیز تحت الشعاع آن قرار گرفته بود.

روزنامۀ سه شنبه 14/4/67، با عنوان بسیار درشت، قسمتی از پیام امام را در پاسخ به پیام آقای منتظری راجع به ارباس، منتشر می‌کند: امام خمینی: جنگ امروز ما، جنگ قدرت، عزت، شرف و استقامت علیه نامردی هاست. این عنوان نشان می‌دهد که بنای امام در این مرحله نیز هنوز بر ادامه دفاع و نبرد است. در همین روز در عنوان دومی (به ابعاد 5 × 8 سانتی متر) چنین آمده است: طرح تعیین استراتژی نظامی جمهوری اسلامی ایران در دستور کار مجلس قرار گرفت. طبیعت کار مجلس در قانون‌گذاری و برنامه‌ریزی

درازمدت است در حالی که وضعیت در آن روزها اضطراری است و معلوم نیست که احاله تدوین استراتژی نظامی به مجلس چه مقدار وقت لازم دارد تا به نتیجه برسد. از سوی دیگر، استراتژی جنگ عملاً چندین سال بود که حول محور جنگ جنگ تا پیروزی طرح و اجرا شده بود و متولی این امر نیز عمدتاً شورای عالی دفاع و قوای مسلح بودند. بدین ترتیب، طرح این مسئله در روزنامه تحت چنین وضعی بدان معناست که تجدید نظرهایی در استراتژی فعلی در دست انجام است و مسئولیت قضیه را هم می‌خواهند عمدتاً در مجلس متمرکز کنند.

روزنامه اطلاعات در سه شنبه مورخ 14/4/67، در صفحۀ 16 مقاله‌ای به قلم معاون آموزشی و پژوهشی وزارت خارجه با عنوان سازمان ملل و جنگ تحمیلی چاپ می‌کند که چند شماره ادامه می‌یابد. تحلیل این مقام رسمی از قطعنامۀ 598، علمی و دیپلماتیک و حاوی اشاره به نکات مثبت و مهم آن است. اما در مجموع قطعنامه را سست و بی اعتبار تعبیر کرده است. بررسی قطعنامۀ 598 در روزنامۀ اطلاعات، آن هم به قلم یک مقام رسمی یعنی معاونت آموزشی و پژوهشی وزارت امورخارجه، نشانگر آن است که روزنامه و برخی از مقامات، از همان زمان، بلکه زودتر، به دخالت اهرم سیاسی برای خاتمه جنگ می‌اندیشیده‌اند.

تیتر اول روزنامه چهارشنبه 15/4/67 از قول نخست وزیر در پیام به امام. نخست وزیر: تمام کشور را به صحنه مبارزه مقدس با دشمنان اسلام و انقلاب می‌آوریم. چند خبر نیز راجع به دفع حملات عراقی‌ها و ناکامی‌های آنها در جبهه ذکر شده و هم چنین، اخبار حکایت از اعزام هزاران نفر به جبهه‌ها دارد.

روزنامۀ پنجشنبه، مورخ 16/4/67، عنوان اول: رئیس جمهور: آمریکایی‌ها باید سریعاً از خلیج فارس خارج شوند، هر اتفاقی از این پس روی دهد مسئولیت آن با آمریکاست. شنبه 18/4/67، عنوان اول: بیانیه مهم ستاد فرماندهی کل قوا خطاب به ملت ایران، عنوان‌های فرعی که از بیانیه استخراج شده عمدتاً ناظر به لزوم بسیج و اعزام همه جانبه به جبهه است. نکتۀ مهم آن است که روزنامه در عنوان خود، که از بیانیه اتخاذ شده، پیام خاصی را القا نکرده ا ست، احتمالاً تمایل به اهرم سیاسی با نومید بودن از اهرم نظامی برای ختم جنگ شیوۀ پیام رسانی را عوض کرده است.

سرمقالۀ صفحۀ 2 (نقد حال )، با عنوان "سرعت عمل"، بر بیانیۀ فرماندهی کل قوا و تدارک همه جانبه به ادامۀ جنگ تأکید نموده است. این مسائل نشان می‌دهد که روزنامۀ اطلاعات عمدتاً مبدل به وسیله پیام رسانی حکومت و مسئولان به ملت شده است.

دوشنبه 20/4/67، عنوان اول: بمباران شدید مواضع و استحکامات دشمن در جبهه‌های جنوب و غرب. این عنوان با عکسی از پرواز جنگنده‌ها همراه است که در آن وضعیت می‌توانست موجب تقویت روحیۀ مردم شود. در عنوان دوم (در ابعاد 10 × 15 سانتی متر ) نخست وزیر خطاب به روحانیون اعزامی به جبهه می‌گوید: ما راهی جز مقاومت تا پیروزی نداریم و باید خود را برای تحمل سختی‌ها آماده کنیم. با توجه به فشار همه جانبه عراق و آمریکا و ضعف نیرو و امکانات ایران در جبهه ها، در این ایام، مسئلۀ مقاومت و تداوم جنگ به معنی آن بود که اگر دشمن وارد خاک ما شود جنگ مردمی و خانه به خانه و پارتیزانی و چیزی شبیه انقلاب الجزایر یا جنگ ویتنام آغاز خواهد شد که ضمن به بار آوردن خرابی‌های جدی، سرانجام دشمن را با خفت مجبور به عقب نشینی و پذیرش شکستی نظامی و سیاسی خواهد کرد. و ایران مرحلۀ جدیدی از انقلاب اسلامی خود را در دنیا به نمایش خواهد گذاشت. بنابراین شعار جنگ، جنگ، تا پیروزی برای مخالفان جنگ، جنگ تا نابودی تعبیر می‌شد. آنها می‌گفتنند که این نابودی آخر خط است اما موافقان معتقد بودند ‌این نابودی، در واقع، اول پیروزی و رویش و زایش مجدد است.

سه شنبه 21/4/67 عنوان اول چنین است: عملیات نیروی هوایی ارتش و سپاه 9 بدر در شلمچه و هورالعظیم. عنوان‌های چند روز اخیر بیشتر مسئلۀ بمباران مواضع دشمن را در شلمچه و هورالعظیم مطرح می‌کند. این عنوان‌ها برای اهل معنا حاوی این پیام است که اولاً، عراقی‌ها سرزمین‌هایی را مورد تهدید قرار داده اند که سال اول جنگ در دست داشته اند، ثانیاً، گویی عملیات زمینی نیروهای خودی توفیقی ندارد و نیروی هوایی برای سرکوب دشمن و جلوگیری از نفوذ آن نقش اصلی را دارد.

اینک نگاهی به سرمقالۀ چهارشنبه مورخ 2 2/4/67، در صفحۀ دوم می‌اندازیم که عنوان آن استراتژی دشمن است. در این سرمقاله به این نکته تصریح شده که عراق درصدد دست یافتن دوباره به موقعیت خود ر آغاز جنگ است. پس باید مجهز باشیم. این سرمقاله نشان می‌دهد که مسائل جناحی که در آستانۀ انتخابات مجلس سوم بروز کرد و منجر به انشعاب مجمع روحانیون مبارز از جامعه روحانیت مبارز گردید، روی مسئلۀ جنگ اثر داشته است و رهنمود می‌دهد که باید حواسمان جمع باشد تا از این مرحلۀ جنگ برای اتحاد سیاسی بهره گیریم. این نکته جای تأمل دارد زیرا در عوض آن که جناح‌ها به اتحاد دعوت شوند تا با فشار جنگ مقابله کنند. از آنها خواسته شده تا با توجه به فشار جنگ، به وحدت روی آورند.

عنوان اول روزنامه در پنجشنبه، مورخ 23/4/67، چنین است: مصاحبه جانشین فرمانده کل قوا دربارۀ تحولات جدید جنگ، بسیج نیروها و مسائل بین المللی. آقای هاشمی رفسنجانی در این مصاحبه هم چنان از لزوم اعزام فراوان نیرو به جبهه و پشتیبانی مردم از جنگ صحبت می‌کند. با توجه به این که کم‌تر از یک هفته بعد امام، غیرمنتظره، قطعنامۀ 598 را پذیرفتند و نظر به این که، با توجه به انفعال ماه‌های اخیر جبهۀ خودی و فشار عراق، تمایل به استفاده از اهرم سیاسی و پذیرش قطعنامه در بخش هایی از نظام بروز کرده بود، احتمالاً تاکتیک آقای هاشمی آن است که هم چنان استراتژی جنگ جنگ تا پیروزی را تبلیغ نماید مبادا که طرح راه حل سیاسی، پیشاپیش جبهه‌ها را تضعیف کند و موجب پیشروی دشمن شود. اینک نگاهی به روزنامه شنبه 25/4/67 می‌اندازیم: عنوان اول: حملات سنگین خلبانان شجاع ایران به مواضع دشمن در فکه، مهران، حاج عمران.

عنوان‌های دیگر: مصاحبه قائم مقام وزارت اطلاعات و معاون سیاسی نخست وزیر در میزگرد سیاسی شبکه دوم سیما: بدون تنبیه متجاوز هرگز تن به صلح و سازش نخواهیم داد … در شرایط موجود صلح موجب امنیت نخواهد شد. اینک با گذشت سالیان دراز از جنگ جا دارد طی تحقیقی مستقل بررسی شود که انگیزه و نتیجۀ مصاحبه دو مقام مهم کشور در شبکۀ دوم تلویزیون و تنها چهار روز پیش از پذیرش قطعنامه چه بوده است؟ آیا مقامات مذکور کم و بیش از شکل گیری جریان پذیرش قطعنامه مطلع بوده‌اند؟ مطلب ضمنی عنوان اولی که روزنامه از این مصاحبه درج کرده آن است که به هر حال ایران می‌تواند سازش و صلح را بپذیرد. به شرط آن که متجاوز تنبیه شود. محتوای کلام حکایت از اطلاع گوینده از جریان پذیرش قطعنامه دارد. اما مشروط کردن آن به تنبیه متجاوز عملی نیست. زیرا ایران در موضع انفعال است و عراق و متحدانش در حال تهاجم هستند.

اما عنوان دومی که روزنامه از مصاحبه اخذ کرده به کلی با پذیرش قطعنامه مغایرت دارد زیرا می‌گوید که پذیرش صلح موجب امنیت نخواهد شد. سرمقالۀ اطلاعات در صفحۀ 2 با عنوان قاطعیت اشاره به وضعیت حساس جنگ و تأکید بر استراتژی جنگ، جنگ، تا پیروزی دارد.

یکشنبه 26/4/67 عنوان اول روزنامه چنین است: بررسی مسائل مهم کشور در اجلاس مشترک سران سه قوه، مجلس، خبرگان و شورای نگهبان. این نشست در حاشیۀ اجلاس سالانۀ مجلس خبرگان انجام شده است. البته برای اهل نظر انعقاد چنین جلسه‌ای در این سطح و در این وضع نشان دهندۀ اهمیت مسائل مورد بحث است. بعدها به طور غیررسمی گفته شد که مسئله پذیرش قطعنامه در این نشست بررسی نهایی شد و مسئولان نتیجه را به اطلاع امام رس اندند. عنوان دوم: هاشمی، تا احقاق حقوق مسلم خود به دفاع مقدس ادامه خواهیم داد. گفتار آقای هاشمی رفسنجانی، در مجلس خبرگان، هم چنان، منعکس کنندۀ همان نظر پیشین است و نشان می‌دهد که روی پردۀ سیاست و تبلیغات با پشت پرده متفاوت است. گرچه این نوع موضع گیری مسئولان و رسانه‌ها می‌تواند یک تاکتیک امنیتی باشد در جهت افشا نشدن اسرار و ضعیف نشدن روحیۀ نیروهای خودی و تقویت احتمالی دشمن. کما این که با اعلام رسمی پذیرش قطعنامه این مسئله پیش آمد و عراق در مغرب و جنوب دست به پیشروی‌های گسترده زد که البته دفع شد. عنوان اول ر وزنامه در دوشنبه 27/4/67 (که ساعت 2 بعدازظهر پذیرش قطعنامه از رادیو پخش شد ) چنین است: اعزام گسترده نیروهای داوطلب رزمی - تخصصی به میدان‌های نبرد. در روز آغاز حملۀ عراق به ایران یعنی 31/6/59 نیز ملاحظه شد که روزنامه در مقایسه با رادیو عقب ماند و نتوانست هما ن روز عنوان اول خود را به خبر آغاز جنگ اختصاص دهد.

در روز پذیرش قطعنامه نیز همین مسئله تکرار شد ساعت دو بعدازظهر 27/4/67، روزنامه با این عنوان اول منتشر شد: اعزام گسترده نیروهای داوطلب رزمی - تخصصی به میدان‌های نبرد. در حالی که رادیو در همان زمان در اخبار ساعت دو خبر از پذیرش قطعنامه داد. این امر، به طور کلی، ضعف رسانه‌های نوشتاری در مقایسه با رسانه‌های صوتی و تصویری را نشان می‌دهد که قدرت و سرعت تهیه و پخش خبرشان بسیار زیاد است. بدین ترتیب، خبر پذیرش قطعنامه در روزنامۀ فردا منتشر می‌شود و عنوان سه شنبه مور خ 67/4/28، چنین است:

عنوان اول: بیانیۀ مهم ستاد فرماندهی کل قوا پیرامون موضع تازه ایران در جنگ. عنوان درشت دوم: هاشمی: پذیرش قطعنامه 598 تضمینی تاریخی و در جهت مصالح اسلام و امت است. کروبی: اتخاذ شیوه‌های تازه‌ای که بتواند صحنه را به نفع اسلام عوض کند و توطئه‌ها را خنثی سازد مظهر تدبیر و شجاعت است.

ملاحظه می‌شود که روزنامه حتی روز بعد زا پذیرش قطعنامه که، یکی از مهم‌ترین خبرهای دوران ده سالۀ انقلاب بود، در عنوان اول خود، به صراحت، صحبت از پذیرش قطعنامه نمی‌کند گویی برای این رسانه نیز سخت است تا شعار جنگ جنگ تا پیروزی را که از فردای فتح خرمشهر تا دیروز وسیعاً و عمیقاً تبلیغ کرده است، به یک باره، کنار بگذارد و مطلبی را عنوان کند که به کلی با آن متفاوت است. ظرافت کار مطبوعاتی در آن است که خبر پذیرش قطعنامه را در عنوان دوم و آن هم از زبان آقای هاشمی رفسنجان ی، بیان می‌کند.

عنوان روزنامۀ چهارشنبه 29/4/67 چنین است: پیام مهم و تاریخی رهبر معظم انقلاب در آستانه سال روز فاجعه خونین مکه. به هر حال پس از پذیرش قطعنامه خیلی‌ها بر این باور بودند که این چرخش سریع ممکن است موجب بروز اختلافات شدیدی بین مسئولان یا بین مردم و مسئولان شود و مسائل و آشوب‌های زیادی بروز کند. کما این که صدام و منافقین نیز، مبتنی بر این تحلیل، به سرعت دور جدید و شدیدی از حمله و تجاوز را آغاز کردند که نتیجۀ عکس داد و باعث شد که مردم و مسئولان با اتحاد و انسجام زیاد متحد شوند و ضربۀ شدیدی به متجاوزان بزنند.[1]

[1] محمدباقر حشمت زاده، کتاب ارتباطات و امنیت ملی در جنگ ایران و عراق، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، صص152-189

بررسی نقش روزنامه اطلاعات در تامین امنیت ملی در دوران جنگ ایران و عراق، ش 4

مطالب مشابه :

نقش سردار شهید دکتر مجید بقایی در دوران جنگ تحمیلی

نقش و کمک های شوروی در جنگ ایران و عراق

نقش توپخانه ارتش در جنگ

نقش زنان مؤمن و ايثارگر در دوران دفاع مقدس

آمار شهداء ومجروحین جنگ 8ساله ایران وتعداد کشته وزخمی های عراق

جنگ تحمیلی

جنگ تحمیلی و میراث فرهنگی خوزستان

بررسی نقش روزنامه اطلاعات در تامین امنیت ملی در دوران جنگ ایران و عراق، ش 4

بررسی نقش روزنامه اطلاعات در تامین امنیت ملی در دوران جنگ ایران و عراق، شماره 3