تحقیق درباره ساختمان اشتقاقی داستان مدیر مدرسه نوشته جلال آل احمد

محقق: حمید یوسفی دانشجوی ارشد زبان از تاکستان

داستان کوتاه مدیر مدرسه دارای ساختار های زبانی زیباییست زیرا به زبان کوچه بازاری نوشته شده و مشکلات و ناهنجاری های نظام آموزشی رژیم طاغوتی گذشته را نشان میدهد. امیدوارم استفاده کنید.

:مقدمه

واژه مشتق واژه ای است که در ساختمان آن یک تکواژ قاموسی و یک یا چند وند اشتقاقی بکار رفته افزوده شده و واژه مشتق پدید می آید.(افراشی 1388(root)باشد و وندهای اشتقاقی به تکواژ پایه

:85) فرایند اشتقاق از پربسامدترین فرایند های واژه سازی میباشد و به آن وند افزایی هم میگویند. با توجه به اینکه وند افزوده شده پیشوند یا پسوند باشد٬

میتوان آنها را بترتیب پیشوند افزایی و پسوند افزایی نیز نامید. ( شقاقی 1389: 88)همچنین وندهای اشتقاقی اغلب دچار تغییر مقوله میشوند مانند (-گرفت-) فعل + (-ار-) صفت ساز (گرفتار) صفت.

البته وندهای اشتقاقی همیشه مقوله را تغییر نمی دهند.( باغ) اسم+ (-بان-) اسم ساز (باغبان) اسم

) (کشانی 1371: 52

در این مقاله هدف از بررسی اشتقاق در داستان کوتاه مدیر مدرسه (حدودا چهل صحفه) تعیین انواع وندهای به کار رفته در این داستان اعم از صفت ساز-اسم ساز و غیره میباشد. با مطالعه ی ریشه شناختی میخواهیم پی ببریم که ترتیب اتصال وندها مرحله به مرحله انجام شده (اشتقاق پایگانی ) یا ساختها یکباره و با اتصال همزمان وند ها ساخته شده اند (اشتقاق نا پایگانی). (کلباسی 1371 : 98)

در مقاله همچنین سعی شده است با یک آمارگیری مشخص میکنیم که چه تعداد واژه های مشتق به کاررفته وچه ساختارهای اشتقاقی از بقیه بیشتر تکرار شده است برای مثال ساختار (اسم+پسوند+پسوند) چند بار در داستان استفاده شده در مقایسه با (پیشوند+اسم) تکرار بیشتر یا کمتری داشته است.

پیشینه مطالعات:

زبان شناسی همچون میلانیان (1357) طی یک پژوهشی در ساختمان اشتقاقی اثر بزرگ شاهنامه فردوسی به این نتیجه رسید که ساختار این مثنوی دارای طبقاتی از وند های اشتقاقی زایا-سترون- و مرده است. وند های عربی کمترین استفاده را داشته اند. وندهایی را که گویشوران فارسی قادر به تشخیص آنها نیستند را مرده تلقی کرده است که به طور چشم گیری استفاده شده اند مانند "آ" در (آمدن) و "پ" در (پدید). وندهای سترون که کاربرد کمی دارند و در واژه های معدودی کاربرد داشته اند در شاهنامه تا حد زیادی استفاده شده است (امشب-امروز-امسال).

همچنین وی در این پژوهش پی برد که مشتقات برگرفته شده از اسم در شاهنامه بیش از همه کاربرد داشتند از میان آنها ساختار اشتقاقی (اسم+پسوند) بسیار استفاده شده است. بعد از مشتقات گرفته شده از اسم- مشتقات بر گرفته از فعل پربسامد بودند به خصوص ساختار (پسوند+ستاک ماضی) مانند برگرفت-بر انداخت- بر شکفت.

اسپنسر (1991) طی پژوهشی در فرایند اشتقاقی نمایشنامه هملت به این نتیجه رسید که پسوند (ionاسم ساز (

کاربرد را در این نمایشنامه داشته و دفعات مکرر در این اثر تکرار شده است.بیشترین

هم به وفور استفاده شده است که از وند های زایا میباشند که هم اکنون (ityحتی پسوند اسم ساز (

هم کاربرد زیادی دارند.

بررسی ساختمان واژگان داستان مربوطه:

در این داستان کوتاه واژگان اشتقاقی کاربرد قابل ملاحظه ای داشته و از انواع مشتقات اعم از فعلی- اسمی- صفت ساز با زیر مجموعه های آنها استفاده شده است. در این داستان کوتاه گاه ما با افزوده شدن چند پیشوند و پسوند به پایه رو به رو هستیم.میتوان با صراحت گفت که در داستان کوتاه مدیر مدرسه اکثر وند افزایی ها از نوع اشتقاق پایگانی هستند- بدین معنا که ابتدا وندی به پایه متصل شده و بعد ساخت واژه جدید به صورت مرحله به مرحله وند دیگری به پایه متصل شده و واژه جدید را میسازد(شقاقی 1389 :86 ). برای نمونه واژه "آهنگری" از اتصال پسوند "گر"به ریشه آزاد "آهن" واژه "آهنگر" ساخته شده و در مرحله بعدی با پذیرفتن پسوندی دیگر به واژه "آهنگری" تبدیل شده است یعنی (اسم+پسوند+پسوند).

نمونه دیگر از فرایند اشتقاق بکار رفته در مدیر مدرسه که از نوع اشتقاق پایگانی میباشد

پیشوند+اسم+پسوند است. از اتصال پیشوند "بی" به ریشه های آزاد (راه-زبان-سواد-کار) واژه های (بی راه- بی زبان- بی سواد- بیکار) ساخته شده و در مرحله ی بعد با پذیرفتن وند جدید(پسوند "ی") به واژه های ( بیراهی-بی زبانی-بی سوادی و بیکاری) تبدیل شده اند.

بنظر میرسد که فرایند اشتقاقی که یکباره و با اتصال همزمان دو وند به پایه ساخته شده اند در قیاس با اشتقاق پایگانی در داستان مدیر مدرسه کمتر باشد.

برای نمونه کلماتی چون "نارضایتی-بررسی-وارسی " ساختاری هم زمانی دارند- زیرا واژه هایی {نا-رضایت} > نارضایت- {رضایت+-ی} > رضایتی- {وارس+-ی-} > {بر-+-رس-} به همان معنای بکار رفته در مشتقهای همزمانی- در زبان وجود نداشته تا به آنها وندی متصل شود.

همانطور که میدانیم اتصال وند اشتقاقی به پایه اغلب باعث تغییر مقوله آن میشود در داستان مدیر مدرسه وند هایی که باعث تغییر مقوله میشوند تعداد قابل ملاحظه ای دارند.

برای نمونه (صفت+پسوند) راستی-سابقه-سختی-غریبی-بیکاری

این نوع مشتق ها در مرحله نخست صفت بوده اند و با اتصال وند اسم ساز ی تغییر مقوله داده و به اسم تبدیل شده اند.

البته وندهای اشتقاقی متصل به پایه- همیشه مقوله آن را تغییر نمی دهند بلکه به سبب فراوانی چنین رویدادی از تغییر مقوله به منزله یک معیار شناسایی استفاده میکنند.(شقاقی:1389 : 54)

برای نمونه در مدیر مدرسه اکثر ساختار های اشتقاقی (اسم +پسوند) مقوله را تغییر نداده است. برای نمونه (باغ) اسم +(-بان) اسم ساز> (باغبان) اسم

(کار) اسم + (-مند) اسم ساز > (کارمند) اسم نمونه دیگر گوش+ه =گوشه

البته در این کتاب همین ساختار (اسم +پسوند) مقوله را تغییر داده است مانند:

(هند) اسم+ (-ی) صفت ساز > (هندی) صفت

انگلیسی-بارانی-راهی-فرهنگی

وندهای عربی هم در مدیر مدرسه دیده میشود مانند (یت-ات)

عصبانیت-شخصیت- مزخرفات-اشتباهات-خرافات-

اما وند "چی" که وندی ترکی است در این داستان کوتاه استفاده نشده است.

داده و تحلیل

در این داستان کوتاه مجموعا از چهارصد و هشتاد و هشت واژه مشتق استفاده شده که از ریشه های آزاد مختلف گرفته شده اند که میتوان گفت که از نظر آماری واژه هایی که مشتق شده از اسم بیشترین تعداد را داشته اند. کل واژه ی مشتق شده از اسم 239 میباشد که مشتق های اسمی با ساختار (اسم +پسوند) در حدود 191 مشتق که بیشترین تعداد را داشته مانند جاندار-متلک-پسرک... .مشتقات گرفته شده از اسم با ساختار (اسم+پسوند+پسوند) فقط با سه عدد

مشتق مانند آهنگری- شهربانی و ساختار( اسم+پسوند+پسوند) با پنج عدد مشتق مانند شمعدانی-روزگاری-انتخاباتی-اتوبوسرانی. (پیشوند+اسم+پسوند) سیزده عدد مشتق بر گرفته شده از ریشه آزاد اسم داریم مانند بی زبانی- بیکاری-بفهمی و در آخر ساختار پیشوند+اسم دارای بیست و هفت مشتق میباشد که 17 پیشوند در بین آنها از نوع منفی ساز بوده است.

مثال پیشوند منفی ساز -بی +اسم= بی نام- بی گدار-بی انصاف

پیشوند منفی ساز "نا" + اسم= ناسزا- نا شناس

کل واژه های مشتق شده از صفت 106 میباشد که مشتقات با ساختار (صفت+پسوند)=101

عدد میباشد مانند سفید رو که در اینجا در مقله ی آن تغییر داده نشده است اما در واژه های مشتق بیچارگی- خوبی- گدایی-بیمارستان تغییر مقوله اتفاق افتاده و صفت به اسم تبدیل شده است.

ساختار (پیشوند+صفت+پسوند)= با پنج عدد مانند همدردی-بی مقدمه

واژه های مشتق از فعل هم تعداد قابل ملاحظه ای داشتند که به انواع خود تقسیم میشوند. در کل 143 واژه مشتق از فعل داشتیم که ساختار (پیشوند+بن مضارع) با 12 واژه مشتق میباشد.

ساختار (بن مضارع و پسوند) با 6 عدد مشتق مانند خوانا- خواهش-ورزش-فرمایش. ساختار (بن ماضی+پسوند) بیشترین بسامد را در بین ستاک افعال داشته با 75 واژه مشتق مثال:

گذشته-شکسته-شمرده-گرفتار-کوبیده بیشتر مشتق های ساخته شده در این داستان با این ساختار از ستاک فعل+ه بوده است. ساختار (پیشوند+بن ماضی+پسوند) با 19 عدد مشتق مانند که اکثرا دارای پیشوند منفیساز "ن" میباشند :ننشسته-نادیده. (بن مضارع+پسوند+پسوند) با 6 مشتق مانند دانشسرا-بارندگی- دوندگی

کمترین ساختار اشتقاق استفاده شده (اسم+پسوند+پسوند) فقط با سه عدد.

پربسامدترین ساختار اشتقاقی (اسم +پسوند) با 191 عدد

نتیجه گیری

- با توجه به بررسی ساختمان اشتقاقی داستان کوتاه مدیر مدرسه میتوان گفت که در این اثر هر دو نوع از سه نوع طبقات اشتقاقی به کار رفته است یعنی وندهای اشتقاقی زایا و سترون را داشتیم حتی تعداد وندهای مشتق از نوع سترون بسیار کم مشاهده شدند. همچنین هیچ نوع وند اشتقاقی مرده را نداشتیم.

- فرایند اشتقاق بکار رفته در مدیر مدرسه از نوع اشتقاق پایگانی میباشد.

- میزان وندهای اشتقاقی بکار رفته در این داستان کوتاه نسبت به حجم آن بسیار پرکاربرد بوده است.

-از آنجا که ساختار داستان و واژه های بکار برده شده در این داستان شیوه ای عامیانه دارد

وند های بکار رفته از طبقه زایا هستند تا از طبقه مرده

منابع

میلانیان، هرمز (1357) ، بررسی روند های اشتقاق در شاهنامه فردوسی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، شیراز؛

کلباسی، ایران (1371) ، ساخت اشتقاقی واژه در زبان فارسی امروز ، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه) ،تهران ؛

افراشی، آزیتا (1388) ، ساخت زبان فارسی، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) ، تهران ؛

کشانی، خسرو (1371) ، اشتقاق پسوندی در زبان فارسی امروز، مرکز دانشگاهی، تهران؛

شقاقی، ویدا (1389) ، مبانی صرف ، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) ، تهران ؛

Spencer, A. (1991), Investigation Of Derivation In Hamlet,Routledge,Londen;

Katamba, F. (1993), Morphology, Macmillan Press Ltd., London;

Bauer, L. (1983), English Word Formation , Cambridge University Press, Cambridge;

تحقیق درباره ساختمان اشتقاقی داستان مدیر مدرسه نوشته جلال آل احمد

مطالب مشابه :

نام تعدادی از حیوانات به انگلیسی با ترجمه

سامری داستانهای کوتاه کتاب بیان شفاهی داستان (رشته زبان انگلیسی)

مقاله و تحقیق آماده انگلیسی رشته مهندسی عمران+ترجمه متن

مطالب جالب در مورد سيزده بدر به زبان فارسي و انگليسي

تحقیق درباره ساختمان اشتقاقی داستان مدیر مدرسه نوشته جلال آل احمد

ترجمه فارسی مقاله انگلیسی حسابداری (تحقیق)

دانلود خلاصه کتاب اصول و روش تحقیق 2 Research Methods in Applied Linguistics

دانلود نمونه سوال اصول و روش تحقیق 2 همراه با پاسخ نیم سال اول 91-92