پیر نقد ادبی از حافظ می گوید:

گفتگوی مریم یکرنگی با عبدالعلی دستغیب

ته تغاری ادبیات کلاسیک هم خدا را می خواست هم خرما را!

عبدالعلی دستغیب گفت: غزل های خواجه شیراز، شعری دو وجهی است که هم خواهان زندگی دنیوی است و هم آخرت را می خواهد، و همین شعر او را جذابتر و تاویل پذیرتر از شاعران دیگر می کند.

عبدالعلی دستغیب، منتقد و پژوهشگر ادبی پیشکسوت همزمان با بزرگداشت روز حافظ در گفتگو با شبستان گفت: آنچه درباره حافظ از دوره تیموری تا به حال نوشته‌اند، سراسر اشتباه بوده است، کسانی که درباره این شاعر اظهارنظر کرده‌اند، عقایدی را برایش در نظر گرفته‌اند که از آن او نیستریال در واقع بیشتر افراد از حافظ تفسیرهای تعبیری و اجتماعی ارایه داده اند.

هرکسی از ظن خود یار حافظ شد

وی با بیان اینکه همه این تفسیرها به نوعی پیش‌داوری است، افزود: این پژوهشگران با این پیش‌داوری‌ها به سراغ متن رفتند. مثلا فکر کرده اند که مثلا حافظ صوفی است، بنابراین کتاب‌های صوفیانه را پیش روی خود گذاشته‌اند و با آن به تفسیر شعر حافظ پرداختند.

نویسنده «نقد ادبی و نوعیت متن»در توضیح این مطلب اضافه کرد: برای نمونه داریوش آشوری، مترجمی است درمورد حافظ چنین اندیشیده که حافظ کشف‌الاسرار میبدی را پیش روی خود گذاشته و تمام شعرهای حافظ کپی از این اثر عرفانی است.

وی ادامه داد: یکی از نویسندگان مارکسیست درباره حافظ نوشته که وی از دراویش انقلابی بوده بدون اینکه به این نکته توجه کنند که کلمه درویش و انقلابی دو کلمه متضاد با یکدیگرند. همچنین محمدعلی بامداد، وی را صوفی ملامتیه خوانده و دیگران نیز حافظ را خراباتی، لاابالی و رند و کفرگو پنداشته‌اند و بقیه اظهارنظرها نیز درباره این شاعر کپی از همین حرف‌ها است.

تنها راه شناخت حافظ رجوع به متن اشعار اوست

دستغیب با انتقاد از اینکه متن‌شناسی دقیقی از حافظ صورت نگرفته، یادآور شد: در نظر داشته‌ باشیم که متن‌شناسی اعم از شناختن شاهنامه، دیوان حافظ، کلیات سعدی از جمله باورهای مؤلف و آنچه که درباره وی گفته‌اند، است. ما به عنوان پژوهشگر در این زمینه باید با آنچه که درباره این شاعر گفته‌اند کاری نداشته باشیم و ببینیم که خود متن درباره مولف چه می‌گوید و روابط، کلمه‌ها ،حروف و صداهایی را که از متن برمی‌خیزد را مورد کاوش و بررسی قرار دهیم تا به شناخت دقیق‌تری دست یابیم.

وی همچنین اظهار کرد: در متن ما درمی‌یابیم که یک شاعر چه طور به جهان و انسان نگاه می‌کند البته مواد لازم برای مطالعه متن را نیز مانند اطلاعات تاریخی، زندگی‌نامه شاعر، قضاوت هم‌عصران و غیره راباید اختیار داشته باشیم که البته کسانی مانند دکتر محمد قزوینی، علامه دهخدا، علامه معین، دکتر خانلری و دکتر زرین‌کوب، دکتر غنی، و...کوشش‌های فراوانی در این زمینه ارایه کرده‌اند و مواد لازم را برای پژوهشگران فراهم آورده‌اند.

وی درباره توضیح و شروحی که بر دیوان حافظ نوشته شده نیز گفت: در توضیح دشواری‌های دیوان حافظ نیز کتاب‌هایی مانند شرح سودی بر حافظ با ترجمه دکتر عصمت ستارزاده، شرح حافظ از دکتر هروی و حافظ‌ نامه بهاءالدین خرمشاهی و شرح حافظ دکتر استعلامی را در دست داریم که در این آثار دشواری‌های دیوان حافظ مورد بررسی قرار داده اند که می تواند گره گشای علاقه مندان به حافظ باشد.

اغراق‌ها درباره حافظ معلول تبلیغات دوره تیموری به بعد است

دستغیب اغراق های صورت گرفته درباره حافظ را ناشی از کمبود اطلاعات گوینده آن دانست و خاطرنشان کرد: اغراق‌های زیادی در مورد حافظ صورت گرفته مثلا عده‌ای بدون مطالعه وی را بزرگ‌ترین شاعر جهان دانسته‌اند، در حالی که تنها در مورد حافظ می‌توان گفت که او یکی از شاعران بزرگ ماست و این اغراق‌ها معلول تبلیغات دوره تیموری به بعد است و دلیل آن هم این است که ما جماعتی اهل تعارف هستیم و حاضر نیستیم تکلف مطالعه متن را بپذیریم و نظرات نزدیک به متن ارایه دهیم.

نویسنده«نقد آثارجمال‌زاده» ادامه داد:گاه ما با این اغراق ها سعدی را کوچک می‌کنیم تا حافظ را بزرگ جلوه دهیم و مقامی را برای او قایل می‌شویم که خود حافظ نیز در متن برای خود قایل نبوده و این نوع نگاه مانع از شناخت حقیقی حافظ است، در واقع کسانی که درباره حافظ تحقیق می‌کنند هیچ‌وقت به این نکته توجه نکرده‌اند که ما در دیوان حافظ با دو حافظ روبه رو هستیم.

وی در ادامه این مطلب اضافه کرد: کسانی که حافظ را مطالعه کرد‌ه‌اند یا وی را متشرع و زاهد و مذهبی یا خراباتی و یا لاابالی و منکر‌الدین دیده‌اند و همه این پیش‌داوری‌ها مانع از این شده تا شخصیت دووجهی حافظ را دریابند و متوجه نشده‌اند که حافظ شاعری ضد و نقیض است.

دستغیب اظهار کرد: حافظ در طول زندگی خود از 18 سالگی شروع به سرایش شعر کرده و تقریبا 50 سال شعر سروده است و در این دوره 50 ساله شیراز دچار حوادث بسیاری شده و ناچار حافظ نیز در گیرودار این حوادث بحران‌های عاطفی و اجتماعی را از سر گذرانیده و از آن متأثر شده و همین نکته از او شخصیتی جامع اضداد ساخته است.

حافظ شاعری ضد و نقیض با شخصیتی دو وجهی است

این منتقد ادبی تاکید کرد:حافظ شخصیتی دو وجهی داشته، گاه عارف است که به متافیزیک توجه دارد و گاه نیز شاعری عشرت‌طلب و علاقه‌مند به زیست روزانه است و همین مسئله متن او را در دیوانش برای ما جذاب کرده زیرا مطالعه اشعارش نیرویی را که در وجود ما است تحریک می‌کند و ما را به هیجان می‌آورد چرا که وی در شرایطی مشابه شرایط ما زیست کرده است و از این رو ما خود را به او نزدیک احساس می‌کنیم.

صاحب کتاب «از اجتماع قبیله‌ای تا جامعه‌ی مدرن»ادامه داد: حافظ تمام حوادث روزگار را با جان و دل آزموده و از این رو است که ما برای تسکین طوفان‌های درونی خودمان راغبیم که شعر حافظ را مطالعه کنیم. به عبارتی حافظ چیز تازه‌ای نگفته و همه چیزهایی را که در دیوان‌های دیگران بوده به خوبی بازگو کرده در واقع دیوان حافظ حاصل احساسات و مطالعه آثار سعدی و خیام و دیگران است و تنها لحن کلام وی شدیدتر است.

دستغیب خاطرنشان کرد: حافظ گاهی آمرانه حرف می‌زند و گاهی با لطافت بسیار آنچه را که شاعران پیش از او سروده‌اند را بازگو می‌کند اما آنچنان زیبا آن را بازتاب می‌دهد که در وجود مخاطب بسیار تأثیر می‌گذارد.

ته تغاری ادبیات سرودهای دیگران زیرگانه گلچین کرده است

وی حافظ را کودک ته‌تغاری ادبیات کلاسیک خواند و اضافه کرد: کودک ته‌تغاری اگرهم زیبا نباشد بسیار محبوب والدین است و خانواده او را بسیار دوست می‌دارند. حافظ نیز همین‌گونه است چرا که در شعر کلاسیک همه ظرفیت‌ها را سعدی و فردوسی به مصرف رسانیده و حافظ زیرکانه تمام آنچه را که آنها سروده‌اند را گلچین می‌کند و این گلچین کردن سبب می‌شود که مخاطب به خود زحمت ندهد تا به سراغ دیگر شاعران برود.

این پژوهشگرعنوان کرد: غزل حافظ به پای سعدی نمی‌رسد، در عرفان به هیچ‌وجه پی‌گیری مولوی را ندارد، شخصیت حافظ عرفان و رندی را با یکدیگر دارد، در عرفان به سمت متافیزیک می‌رود و مطالبی را روزبهان بقلی، بایزید بسطامی، احمد غزالی و سنایی سروده‌اند را تکرار می‌کند اما رنگ عاشقانه این عرفان شدیدتر است و عشق حافظ عشقی شفاف و روشن است. اط سوی دیگر قطب دیگر شخصیت حافظ رندی است که به معنای شک کردن، غنیمت شمردن و دقت و بهره‌ بردن از زیبایی‌های دلپذیر دنیاست.

وی درباره معیشت و تلاطم های روحی حافظ تاکید کرد:آنچه که ما از زیست روزانه خود به آن نیازمندیم در سراسر دیوان حافظ پراکنده است. در واقع از دوره جوانی حافظ که بگذریم تلاطم های روحی این شاعر در همه جای غزلیات وی دیده می‌شود.

حافظ شاعری که بر سرمطالبات دنیا و آخرت معلق است

وی در توضیح این مطلب اضافه کرد: این شاعر بین مطالبات دنیوی زیستن و آخرت اندیشی معلق است، گاهی به این سو و گاهی به سوی دیگر کشیده می‌شود، آن هم در یک غزل، مثلا در بیت « من ملک بودم و فردوس برین جایم بود /آدم آورد در این دیر خراب‌آبادم » نخست به رفتن به جهان ماورا و موطن اصلی می اندیشد و در مصرعی مانند «وعده فردای زاهد را چرا باور کنم » همین اندیشه را نقض می کند در واقع او رشته عرفانی خودش را به دست خودش پاره می‌کند.

وی در پایان گفت: به عبارتی به زبان خودمانی می‌توان درباره این شاعر شهیر چنین گفت که وی شاعری است که هم خدا را می‌خواهد، هم خرما. او هم طالب خوشی‌های دنیا است و هم طالب آخرت است.

پایان پیام/

پیر نقد ادبی از حافظ می گوید:

مطالب مشابه :

متن برنامه معرفت - تفسیر غزل اول حافظ

آب گونگي شعر حافظ

دیوان حافظ (1)

5- دیوان حافظ شیرین کلام

غزلهایی از حافظ

مفهوم رند در اشعار حافظ چیست؟

دیوان حافظ

متن کامل برنامه معرفت - تفسیر گلچینی از ابیات دیوان حافظ

پیر نقد ادبی از حافظ می گوید:

کلمه رند در دیوان حافظ