بانه

حدود وسعت :

شهرستان بانه منطقه ای است کوهستانی و جنگلی تابع استان کردستان . از نظر جغرافیایی در45 درجه و53 دقیقه طول شرقی و35 درجه و59 دقیقه عرض شمالی و در ارتفاع 1540 متری از سطح دریا قرار دارد .
این شهرستان از شمال به شهرستان سردشت از شرق به شهرستان سقز و از غرب و جنوب به کشور عراق محدود می گردد . مرکز شهرستان بانه در 270 کیلومتری شمال غرب شهر سنندج و در آغاز راه بانه- مهاباد قرار دارد .
از جمله مسیرهای ارتباطی بانه به اطراف می توان به راه های زیر اشاره کرد:
1. راه اسفالته بانه- سقز به سمت شمال شرقی به درازای 60 کیلومتر
2. راه اسفالته بانه – سردشت به سمت شمال غربی به درازای 60 کیلومتر
3. راه بانه – مریوان به سمت جنوب شرقی به درازای 160 کیلومتر
4. راه بانه – مهاباد به درازای 197 کیلومتر
5. راه بانه به مرز ایران – عراق به درازای 21 کیلومتر

وضع طبیعی:

شهرستان بانه محصور به کوه های بلندی است که دور تا دور آن را احاطه نموده است . ورود و خروج از آن مستلزم عبور از گردنه های مرتفع می باشد که در قسمت غربی از ارتفاعات کاسته می شود . طول جغرافیایی بانه از نصف النهار گرینویچ 45 درجه و52 دقیقه و عرض آن از استوا 35 درجه و 59 دقیقه است مساحت آن طبق جلد 122 نشریه مرکز آمار ایران در اردیبهشت 1347 شمسی 794 کیلومتر مربع برآورد شده است ولی بنابر آمارنامه ی کردستان در سال 1375 مساحت بانه به 145.39 کیلومتر افزایش یافته است .

رودخانه ها:

همه رودخانه های بانه از بلندی های خاور (شرق ) سرچشمه گرفته به سوی باختر (غرب) روان شده وبه کردستان عراق داخل می شوند که از این قرارند :
1. رودخانه ( بوار سلیمان بگ ) که از کوههای ننور و خوری اباد سرچشمه می گیرد
2. رودخانه بوین از کوه ( قرج دابان ) پشت سورین ودوسینه سرچشمه میگیرد
3. رودخانه شهر بانه از(کلیخان ) سرچشمه میگیرد
4. رودخانه( نه مشیر ) از کوههای پشت نجنه ومنیجلان سرچشمه میگیرد
5. رودخانه(شوی) از کوه پشت ابادی ساوان سرچشمه میگیرد
6. از پیوند2 رودخانه ( بوار سلیمان بگ وبوین ) در جنوب غرب روستای کارستم (رودخانه نیروان) که در نزدیکی ده نیروان است تشکبل میشود
همینطور 2 رودخانه بانه و شوی در روستای (زربنه) به هم ملحق شده و چون نزدیک روستای تاژبان است رودخانه تاژه بان نامیده می شود. از به هم پیوستن 2 رود نیروان و تاژه بان نزدیک موچه رود ( چومان ) به وجود می اید .
آب و هوا :

بانه زمستانی سرد و تابستانی معتدل دارد . اختلاف دمای هوا از 20 درجه زیر صفر تا 36 درجه بالای صفر است . بارندگی از نیمه دوم پاییز شروع می شود و تا 2 ماه بهار به طور متناوب ادامه می یابد این بارندگی ها از ابرهایی ایجاد می شود که از دریای مدیترانه به سوی غرب ایران به حرکت در می آید . مقدار بارندگی سالانه به طور متوسط 720 میلی متر است . به طور کلی می توان گفت که آب و هوای بانه نسبتا سرد و مرطوب است .

باد:
مهمترین باد هایی که آب و هوای ایران را تحت تاثیر قرار می دهد عبارتند از :
1.باد شمال از دریای مدیترانه (جنوب ) به سمت شمال می وزد .
2. باد (باره ش) زریان که جهت وزش آن شمال شرقی است
باد شمال مطبوع است و در تابستان باعث خنکی هوا میشود و دهقانان برای ( شن : باد دادن غلات برای جدا کردن دانه از کاه ) استفاده می کنند . این باد برای زراعت سودمند است ولی ( باره ش ) برای بدن ناسازگار است در زمستان موجب سردی هرچه بیشتر هوا می شود و در تابستان باعث گرمی آب و هوا خواهد بود . برای محصولاتی چون( توتون ، صیفی کاری ) زیان آور است ولی برای ( گزو) نافع است .
مشخصات خاک:

متاسفانه تا کنون به طریق علمی از خاک بانه آزمایش نشده است و تحقیقات لازم انجام نگرفته ولی آنچه معلوم است خاک آن بسیار سست و در مقابل سرما و رطوبت کم مقاومت است به همین علت ساختمان ها و بناهای ان دیر پا نیستند . اگر کوههای آن مستور از جنگل نبود ارتفاعات به واسطه شسته شدن خاک استعداد کشاورزی را از دست می دادند و جز سنگلاخ اثری از آن ها باقی نمی ماند .
جنگل:

تمامی ارتفاعات بانه پوشیده از جنگل طبیعی است که به جنگل های سردشت و مریوان میپیوندد . درختان جنگلی عبارتند از : مازو ، به رو(بلوط )، قزوان یا داره بن (ون یا بنه) کویژ ( زالزالک) کیویله (گلآبی وحشی ) بلالوک ( البالوی وحشی ) بناو ، که وت ، گزچار، گردو و بادام کوهی .
گیاهان و گلها:

غیر از جنگل در بانه گیاهان معطر و طبی و صمغی فراوان است . گوینی ( گه ه ن ) که از کتیرا به دست می آید به مقدار زیادی در ارتفاعات یافت می شود .
هر ساله گروهی از اطراف یزد و کرمان برای تهیه کتیرا به بانه می آمدند و در حدود 4 ماه از اوایل تابستان تا یک ماه از پاییز در کوهها و ارتفاعات به کار ادامه می دادند ( اما بعد از انقلاب به علت جنگ در کردستان کار تهیه کتیرا توسط افراد غیر بومی ادامه نیافت)
پیاز گیاه خوشبویی به نام سعلم ( ثعلب ) در ساختن بستنی و شیرینی استفاده می شود . نعناع ، گل ختمی ، بنفشه ، گل گاو زبان ، لاله ، سوسن و نیز گیاهانی از قبیل ریواس ، قارچ، تره و سیر کوهی به مقدار زیادی یافت می شود .

حیوانات و جانوران:
بز ، گوسفند کوهی ، دله که پوست آن قیمتی است ، سمور ، روباه، خرگوش ، گرگ، خرس ، سگ آبی و گراز در بانه وجود دارد همچنین می توان از پرندگانی چون عقاب ، شاهین ، اردک ، لک لک، هد هد (شانه به سر ) ، کبک و کرکس نام برد .

خصوصیات دموگرافیک و اجتماعی جمعیت:
جمعیت:
شهرستان بانه در سرشماری آبان ماه سال 1345 دارای 367.2 نفر بوده است و تراکم جمعیت در این سال 46.2 نفر در کیلومتر مربع بوده است. در سرشماری سال 1335 شهرستان بانه به 7 دهستان و 26997 هزار نفر جمعیت جزو حوضه سرشماری سقز بوده است .
اما در آبان سال 1375 این شهر دارای جمعیتی معادل 105.606 نفر بوده است که از این تعداد 55.433 نفر در نقاط شهری و50.173 نفر در نقاط روستایی زندگی کرده اند . در سال 1377 بانه 115734 نفر بوده است که 65561 نفر از این تعداد در شهرستان بانه و50173 نفر از آنها در روستا می زیسته اند .
محل تولد:
از کل جمعیت سرشماری شده در شهرستان بانه 94.25 درصد متولد خود شهرستان و3 درصد متولد شهرستان های دیگر استان کردستان و2.3 درصد متولد سایر استان ها بوده است . به این ترتیب جمعا 5.3 درصد خارج از شهرستان بانه متولد شده اندو تعداد 70 نفر خارج از کشور بوده اند این نسبت ها در شهر بانه 83.8 درصد متولد خود شهرستان 9.2 درصد متولد سایر شهرستان های استان کردستان و6.7 درصد متولد سایر استانها بوده اند.
جنس و سن:
از 36697نفر در سال 1345 جمعیت ثابت این شهرستان 18178 نفر مرد و185119 نفر زن بوده اند که در برابر هر 100 زن 98.2 نفر مرد وجود داشته است. میانگین سنی در این شهرستان 23.6 سال و میانه سنی 16.4 سال بوده است،افراد کمتر از 10 سال 35.4 درصد و افراد کمتر از 20 سال 53.9 درصد جمعیت بوده است .
نژاد و زبان:
مردم بانه کرد و از نژاد ماد هستند. زبان آنها کردی( سورانی ) می باشد و همان زبانی است که ساکنین سلیمانیه در کردستان عراق و ساکنان کردستان ایران ( سقز ، مهاباد، مریوان و سنندج ) با آن صحبت می کنند و تنها کمی در لهجه با سنندج و مهآباد اختلاف دارد .
دین و مذهب:
مردم بانه مسلمان و اهل سنت و جماعت و پیرو مذهب امام شافعی هستند . در بانه یک اقلیت یهودی وجود داشت که تعدادشان با لغ بر 40 خانوار بود . آنها بعد از اعلام استقلال اسرائیل در سال 1984 میلادی و تقسیم فلسطین ، در سال 1327 شمسی به فکر مهاجرت به فلسطین افتادند و در اواخر سال 1328 شمسی به کل، بانه را ترک و به فلسطین مهاجرت کردند .
تقسیمات بانه و مرکز آن:
بانه دارای یک شهر و4 بخش ( الوت ، مرکزی ، نمشیر ، ننور) و8 دهستان ،203 آبادی داراری سکنه است .

کوه های بانه :
همان طور که گفته شد اطراف بانه را کوه هایی احاطه کرده است که از مهمترین آنها می توان :
1. کوه آردبآبا در جنوب بانه، به ارتفاع 2220 متر از سطح دریا
2. کوه بآبوس در شرق بانه ، به ارتفاع 2380 متر از سطح دریا
3. کوه دوزین در شمال بانه ، به ارتفاع 2122 متر از سطح دریا

وجه تسمیه بانه و پیشینه تاریخی آن:
کلمه بانه در معنی به اردو گفته میشود چنان که دو اصطلاح ( بانه مازو – بانه مه ر ) در منطقه متداول است . بانه مازو ، آن است که در 15 مرداد آغاز چیدن مازو ( بلوط) گروههای متشکل از زنان و مردان برای چند روز روستاهای خود را ترک کرده و به چیدن مازو می پرداختند . اما بانه مه ر آن است که در اردیبهشت اغنام و احشام را به قصد چرانیدن به مراتع و ارتفاعات می بردند. ( بانه کاری ) به زندگی و کار سیار هم گفته می شود.
نام بانه به طور عام به شهرستان و به طور خاص به مرکز آن که شهر بانه است گفته می شود. چند قرن پیش به مرکز شهرستان، بانه می گفتند ولی در اثر بیماری های واگیر از قبیل وبا و طاعون و یا آتش سوزی ، شهر ویران شده است . چنان که گورستان شمال شرق را اکنون بانه کوون می نامند که (کوون ) به معنی کهنه است . پس از آن در دامنه جنوب شرق دوزین شهر دیگری بنا گردید و آن را به روژه نامیدند . آن هم پس از مدت زمانی به علل گوناگون از رونق افتاده و به صورت یک روستای کوچک درآمده است به همین سبب آن روستا را به روژه کوون مینامند و به جایش شهر بانه کنونی را ساخته و آن را هم به روژه یعنی آفتآب گیر نامیده اند . تا اواخر سده ی 13 هجری شمسی استعمال نام به روژه رایج بود و اسنادی موجود است که به مرکز شهرستان بانه به روژه گفته اند پس از آن نام به روژه متروک شده و جای خود را مجددا به بانه داده است.
برخی از نویسندگان پیشینه بانه را بسیار کهن پنداشته و احتمال داده اند که همان سرزمین تاریخی پارسواش یا پارسواست . و بر این باورند که پارسها پیش از ماد ها و در سده 12 ق م به کوهستان زاگرس رسیده و پیش از آنکه به پارس بروند ، 3 سده یا بیشتر در اینجا زیسته اند ( نک : ادمندز،. 5)بانه در دوره آشوریان از سرزمینهای به شمار می رفت که در معرض تهدید بود چنان که در دوره فرمانروایی تیگلت پیلسر سوم ( 748-728 ق م ) سپاهیان آشور در تهاجم خود تا اطراف بانه پیش رفتند .
از تاریخ پیش از اسلام بانه ، آگاهی دیگری در دست نیست جز آن که در این سرزمین حکومتی وجود داشته است ( بآبا مردوخ ، 3(2).413) . به نوشته بدلیسی در شرفنامه که در اوایل سده 10 قمری تالیف شده ، ولایت بانه متشکل از 2 قلعه و ناحیه بود که یکی را ( بیروز ) و دیگری را قلعه ( شیوه) می نامیدند (ص413) در همین دوره فرمانروایان بانه اختیار الدینی لقب داشتند . گفته شده است که اینان چون به اختیار خود آیین اسلام را پذیرفتند به این لقب شهرت یافتند ( نک: همانجا) . نخستین کسی که از میان آنها مشهور گردید میرزا بیگ فرزند میر محمد است پس از وی فرزندش بوداق بیگ به حکومت رسید ولی پس از چندی با شورش برادران خود رو به رو شد و به دربار شاه تهماسب صفوی ( 1576-1524م.) ( 930-984 ق) پناه برد و در قزوین درگذشت . پادشاه صفوی، سلیمان بگ، برادر او را به فرمانروایی بانه برگزید و وی 20 سال بر آن سرزمین حکومت کرد ( همو ، 413-415) سلیمان بیگ فرمانروای عادلی بود و آرامگاه او که در 3 کیلومتری بانه قرار دارد زیارتگاه مردم این سرزمین است . فرمانروایی اختیارالدینی ها از 912 تا 1289 ق / 1506 تا 1872 م به طول انجامید و در این مدت 16 نفر از آنها بر بانه حکومت کردند ( صفی زاده 646) آنان افزون بر حکومت سیاسی از مقام مذهبی نیز برخوردار بودند . در طی این سده ها اهمیت سیاسی و مو قعیت نظامی بانه ، به سبب هم مرزی با امپراطوری عثمانی بوده است و نیز به این سبب که این سرزمین زیستگاه سه قبیله بزرگ و متحد کرد : اردلان ، بآبان و موکریان به شمار می رفت .
معمولا پاسداری از مرز بانه از شهر خوی گرفته تا کرمانشاه به فرمانروایان بانه واگذار گردیده بود ( ایرانیکا حکام بانه و اورامان دارای لقب سلطان بودند برخی از نویسندگان بر این باورند که این لقب را نادر شاه افشار (1184-1160ق/1735-1747م) به آنها داده بود ولی از آنجا که در زمان شاه عباس اول ( 996-1038ق/1588-1629م) نیز یکی از فرمانروایان بانه به نام اسکندر سلطان بوده است به نظر میرسد که این لقب را شاهان صفوی به آنها داده باشند . آخرین فرمانروای اختبار الدینی عبدالکریم خان است که به دست یکی از گماشتگان خود به نام یونس خان در 1290 ق /1873م کشته شد .
در سال 1323شمسی شهر بانه به وسیله محمد رشید خان داروخانی که بر ضد دولت مرکزی ایران دست به شورش زده بود به آتش کشیده شد ولی با حمله نیروهای دولتی و فرار او به عراق بازسازی شهر آغاز شد و طی 10 سال ادامه یافت . بانه و برخی از روستاهای آن در جنگ عراق با ایران (1359-1367ش/1980-1988م) هدف بمبارانهای هوایی با سلاح های شیمیایی گردید و مردم آن آسیبهای فراوان دیدند .
گورستان های بانه:
گورستان های شهر بانه تا سال های اخیر عبارتند از :
1. گورستان بانه کوون در شمال شرق شهر
2. گورستان غریبان در جنوب
3. گورستان نآبالغان ( کودکان) در جنوب
4. گورستان یهودیان در دامنه شمال غربی آرد بآبا
5. گورستان سوغانان در غرب شهر
6. گورستان سلیمان بگ در یک کیلومتری غرب شهر

گورستان بانه کوون و سوغانان متروکه است ،در گورستان نآبالغان خانه سازی شده ، سوغانان نیز به محاصره درآمده است و از گورستان غریبان نیز جز چند قبر چیزی بر جا نمانده و گورستان نیز چون در مجاورت پادگان قرار دارد مورد دستبرد زیادی قرار نگرفته است.

گرداوری شده از :
کتآب تاریخ وجغرافیای کردستان- بانه ( رئوف توکلی )
مجموعه ای از وب سایت های : پایگاه ملی داده های علوم زمین : اطلاعات علوم زمین
شهرستان بانه ، دایره المعارف بزرگ اسلامی

تهیه کننده : خانم سمیه رحمانپور دانشجوی جغرافیای طبیعی دانشگاه کردستان

بانه

مطالب مشابه :

لیست قیمت تلویزیون- انواع ال ای دی و ال سی دی در بانه -خرید از فروشگاه اینترنتی بانه

شهرستان بانه

بانه