روش تحقيق در روانشناسي و علوم تربيتي

روشهای معمول حل مشکلات
1- تجربه 2- باورهای رایج ( عرف و سنت ) 3- صاحب نظران ( استناد به مقام های صلاحیت دار ) 4- استدلال 5- روش علمی

تجربه

محاسن
- روشی همگانی و دست یافتنی - جلوگیری از اتلاف وقت و دوباره کاری
محدودیت ها
- تاثیرویژگی های شخصی در کسب تجربه - محدود بودن کاربرد تجربه

باورهای رایج ( عرف و سنت )

محدویت ها ونواقص
1- خرافات 2- تغییروتحول

استناد به مقام های صلاحیت دار (authority)

استفاده از نظر متخصصان که درواقع خود نوعی استفاده ازتجربه است
محدودیت ها
1- ناقص بودن اطلاعات 2- اختلاف نظر صاحب نظران 3- رکود علمی

استدلال

فرد بتواند با استفاده از یکسری اصول و استنتاج منطقی از برخی واقعیت ها دانش تازه ای راکسب یا نتیجه گیری کند

انواع استدلال
1- استدلال قیاسی 2- استدلال استقرایی

استدلال قیاسی

- قیاس قولی است مولف از چندقضیه که چون قبول و مسلم گردد ، نتیجه دیگری ذاتا ازآن لازم می گردد
- رسیدن از کل به جزء یاپیش بینی موارد جزئی براساس نظریه است
- شامل یک قضیه یا فرض کوچک و یک فرض بزرگتر (صغری و کبری قضیه ) ورابطه یا نتیجه حاصل از آن دو است
محدویت ها
* محدودیت در کاربرد * عدم دسترسی به اطلاعات جدید

استدلال استقرایی

استدلال استقرایی

- رسیدن از جزء به کل یاازواقعیت به نظریه
- ذهن جزئیات متعدد را تحقیق کند و ازآنهاحکم کلی درک کند
-اگر معلوم شود که تمام جزئیات تابع یک حکم هستند می توان یک حکم کلی ویا عمومی در مورد آنها صادر کرد
محدودیت ها
*عدم امکان بررسی و مشاهده تمام نمونه ها * تعمیم از جزء به کل

روش علمی

تعریف علم
- معادل واژه scienceکه خود از لفظ لاتین scientia گرفته شده است (به معنای دانستن یا آگاهی
- مجموعه ای از فعالیت های منظم و منسجم که به کمک آن واقعیت های جهان خارج درکنارهم نهاده می شوند
- بهترین معرفت نظام یافته که برحسب دقیق ترین و کامل ترین روشهای تحقیق به دست آمده ودرحال حاضر دردسترس می باشد و هدف آن رسیدن به حق و حقیقت است

روش علمی

بررسی و مطالعه منظم ، کنترل شده و آزمـایشـی قـضیه هـای فرضـی دربـاره روابط احتمالـی بین پدیده های طبیعـی با دیدی انتقادی

تحقیق یا پژوهش

- فـرایـند جـستجـوی منـظـم بـرای مشخص کردن یک موقعیت نامعین
- فعالیت منظم ومدون که هدف آن گسترش دانش و حقیقت است

شرایط یک پژوهش در درست ترین شکل خود
- کنترل دقیق - نمونه گیری صحیح

ویژگی های تحقیق علمی

1- نظام دار بودن            2- عینی بودن        3- تعمیم پذیری           4- تکرار پذیری
5- تجربی بودن              6- افزایشی بودن     7- دقت طلبی                 8- داشتن شهامت
9- صبروشکیبایی          10- تخصص طلبی     11- استفاده از تعاریف عملیاتی

انواع تحقیق

1- تحقیق بنیادی 2- تحقیق کاربردی

تحقیق بنیادی
- بـاکشف اصول و قـواعدکلی ، نظـریـه هاراایجاد می کند
- کشف مجهولات و ارضاء حس کنجکاوی انسان

تحقیق کاربردی
- پیداکردن راه حل برای مشکلات واقعی و استفاده مستقیم ازیافته های پژوهشی
- وجود محدودیت زمانی و مکانی

مراحل روش تحقیق

1- طرح سوال 2- تهیه و تنظیم فرضیه 3- بررسی منابع و مآخذ 4- انتخاب یک طرح تحقیقی مناسب
4- انتخاب یک طرح تحقیقی مناسب 5- جمع آوری اطلاعات6- طبقه بندی و تجزیه و تحلیل اطلاعات
7- نتیجه گیری ( رد یا قبول فرضیه ) 8 - تهیه گزارش تحقیق

انتخاب موضوع تحقیق

عوامل موثربرانتخاب موضوع تحقیق

* علاقه پژوهشگر * نیازو ضرورت * تجربه * کنجکاوی انسان * توانایی پژوهشگر- بضاعت علمی * محدودیت ها( مانند منابع مادی و...)

معیارهای انتخاب موضوع تحقیق

* بدیع بودن * پژوهش پذیربودن ( قابلیت اجرا ) * اهمیت و اولویت * به صرفه بودن
* محدودیت دامنه تحقیق * مختصروگویابودن * پیش بینی محدودیت ها و مشکلات * بدیهی نبودن

قاعده کلی برای بیان موضوع تحقیق
1- چه کسی؟ 2- چه متغیر یا متغیرهایی؟ 3- چگونه؟ 4- کجا ؟ 5- چه وقت ؟

بررسی رابطه بين خودپنداره و مـيزان اضـطراب در دانش آموزان دختر مقطع راهنمايي ناحيه 5 مشهد در سال تحصيلي 89-88

منابع کمکی برای انتخاب موضوع تحقیق - نقل از جان بست
1- مسایل کلاس درس ، مدرسه و یا محیط اجتماعی 2- تغییرات تکنولوژیکی و توسعه برنامه های درسی 3- سخنرانـی ها و بحث هـای کـلاسـی ، گـزارش سمـینارهـا ، تبـادل نـظرهـای خـارج از کـلاس با همکلاسان و اساتید 4- مشورت با استاد مربوط ، استاد راهنما ، استاد مشاور

فصل اول تحقيق ( طرح تحقيق ) شامل موارد زيراست :
1- مقدمه 2- بيان مسئله (سوالات تحقيق) 3- اهداف تحقيق 4- بيان فرضيه ها 5- تعاريف عملياتي واژه ها

مقدمه چگونه نوشته مي شود؟
ازموضوع كلي شروع كرده و سپس به موضوع جزئي يعني همان موضوع تحقيق برسيم

بیان مسئله

تعریف مسئله
- سوال یامشکلی که حداقل دوپاسخ ممکن بـرای آن وجود دارد ولـی مسلم نیست که کدام پاسخ صحیح است
- یک جمله استفهامی یا بیانی است که می پرسدچه رابطه ای بین دویاچندمتغیر وجود دارد

ملاک های لازم برای بیان مسئله

* رابطه بین دو یا چند متغیررا بیان کند * روشن وبدون ابهام و بصورت سوالی بیان شود
* آزمون پذیرباشد * مسئله تحقیق نباید موقعیت یا وضعیتی اخلاقی را پدید آورد

نکات مهم دربیان مسئله

- بصورت سوالی طرح شود - بصورت محدود بیان شود - تعریف واژه های بکاررفته - تعیین حوزه مشخص - مطالعه سابقه تاریخی ، منابع و موضوع موردتحقیق

چگونه بيان مسئله رابنويسيم؟
ابتدامقدمه كوتاهي مبني برتشخيص مشكل نوشته وپس از آن سوال يا سوالات تحقيق را مي نويسيم

اهداف تحقيق

- آنچه که باید با تحقیق به آن دست یافت - هدف کلی تحقیق : پاسخگویی به یک نیاز
مزایای بیان اهداف تحقیق
1- توجه به جنبه ها و متغیرهای اصلی مسئله 2- پی بردن به تفاوت تحقیق مورد نظر با تحقیقات دیگر 3- تشخیص اطلاعات مورد نیاز خود 4- کمک در طراحی روش تحقیق ، نحوه گردآوری ، تحلیل و تفسیر اطلاعات

ویژگی های هدف تحقیق مناسب
1- ارزشمند بودن 2- منطقی بودن 3- قابل تحقیق و ممکن 4- واقع بینانه 5- روشن ، دقیق و قابل درک

اهداف تحقيق راچگونه بنويسيم ؟
هدف اصلي تحقيق همان موضوع تحقيق است كه بايد نوشته شود وعلاوه برآن محقق اهداف ديگري رانيز دنبال مي كند ( اهداف جزئي ) كه فهرست وار نوشته خواهدشد

بیان فرضیه

تعریف فرضیه
حـدس ، ظن ، گمان یا تـوضیح آزمـایش نشده پژوهشگر در باره رابطه بین دویا چند متغیر ، رفـتار، پدیده یا واقـعه معینـی که به وقوع پیوسته یا هنوز اتفاق نیفتاده است ( دلاور )

- حـدس بـخردا نه در بـاره رابطه بـین دو یـا چند متـغیر ( سرمدو....)
- بیان میکند که { اگرچنین رخ دهد ، چنان نتیجه میشود }

- با اصول کلی دانش موجود و حقایق شناخته شده هماهنگ باشد
- مختصر ، گویا ، دقیق و بدون ابهام بیان شود
- فارغ از مفاهیم ارزشی و اخلاقی باشد
- دقیق و اختصاصی باشد

انواع فرضیه
1- فرضیه تحقیق ( فرضیه پژوهشی ) 2- فرضیه صفر ( فرض پوچ )

1- فرضیه تحقیق ( فرضیه پژوهشی )
- بیانی است که به توصیف رابطه بین متغیرها می پردازد
مثال : بین تراکم جمعیت و اختلال رفتاری رابطه مستقیم ( مثبت ) وجود دارد

انواع فرضیه تحقیق
1- فرضیه جهت دار ( یک دامنه ) 2- فرضیه بدون جهت ( دو دامنه )

فرضیه جهت دار ( یک دامنه )
- جهت ارتباط یا جهت تاثیر متغیر مستقل برمتغیر وابسته مشخص و معین است
- زمانی از این فرضیه استفاده می شود که پژوهشگر دلایل مشخصی برای پیش بینی رابطه معینی داشته باشد
مثال : بين وضعيت اقتصادي خانواده و اعتمادبه نفس دانش آموزان رابطه مثبت وجوددارد .

فرضیه بدون جهت ( دو دامنه )
- فرضیه ای که در آن جهت اختلاف یا روابط مشخص نیست
- هرگاه دلیل منطقی برای بیان فرضیه وجود نداشته باشد از این نوع فرضیه استفاده می شود

2- فرضیه صفر ( فرض پوچ )
- یک فرضیه آماری است که بیان می کند بین متغیرهای مورد آزمایش ارتباط یا اختلاف معناداری وجود ندارد
- فرض صفر مغایر فرض تحقیق است و پژوهشگر را به ارزشیابی فرضیه تحقیق قادر می سازد

- فرض صفر گویای آن است که هرنوع تفاوت ، رابطه یا اثری صرفا نتیجه وقایع اتفاقی یا خطاها و اشتباهات آماری و نمونه گیری است
- هدف پژوهش و آزمون های انجام گرفته در رابطه با پژوهش ، رد یا تایید فرض صفر است
مثال : بین میزان موفقیت در تدریس و ویژگی های شخصیتی معلم رابطه ای وجود ندارد

رد یا تایید فرضیه
- هرزمان فرضیه صفر تایید شود یعنی فرضیه تحقیق که بصورت یک احتمال بیان شده ، تایید نمی شود و نشان میدهد که محقق برداشت و استنباط درستی از شواهد موجود برای تدوین فرضیه نداشته است
- اگر فرضیه صفر رد شود یعنی فرضیه تحقیق تایید شده و امکان تعمیم نتایج وجود دارد
تحقیق---- مسئله----- فرضیه ----- اثبات واقعیت ها ----- نظریه------ قانون ---- اصل بدیهی

چگونه فرضيه هاي تحقيق را بنويسيم ؟
درنوشتن فرضيه حتما نبايد انواع فرضيه ها ضرورتا وجودداشته باشد آنچه مهم است نوشتن تماميحدس ها و راه حل هاي ممكن است

تعاریف عملیاتی واژه ها و اصطلاحات
تعریف عملیاتی :
- تعریفی است که برویژگی های قابل مشاهده استوار است
- راهنمای محقق است در آنچه که باید انجام گیرد و شیوه انجام گرفتن آن
- فعالیت های محقق رادر اندازه گیری یا دستکاری یک متغیر مشخص می سازد
- تاحدزیادی به شرایط مسئله تحقیق و فرهنگ محقق بستگی دارد و نمی تواند تمام معانی علمی یک مفهوم راشامل شود

روشهای انجام تعریف عملیاتی

1- با استفاده از مثال
سوال : رسانه های گروهی تاچه اندازه برکاهش میزان مصرف سیگاردرنوجوانان تاثیر داشته است ؟

رسانه های گروهی مثل : روزنامه ها ، تلویزیون ، رادیو وغیره

سوال : آیا وسایل کمک آموزشی برمیزان یادگیری دانش آموزان دوره ابتدایی تاثیر دارد ؟

وسایل کمک آموزشی مثل : کامپیوتر ، اسلاید ، لوح ها ، فیلم ، نواروغیره

2- با استفاده از جنس و وجه امتیاز
طبقه بزرگتری ازمفهوم راتعیین می کنیم سپس وجه امتیاز مفهومی راکه بدنبال تعریف آن هستیم ، درآن طبقه مشخص میشود
سوال :تاچه اندازه به ارزشیابی اساتید توسط دانشجویان می توان اعتمادکرد ؟
تعریف واژه استاد : معلمی که دربالاترین مرتبه علمی قرار دارد ودر دانشگاهها و موسسات آموزش عالی به تدریس و تحقیق اشتغال دارد

3- بااستفاده از قید وشرط
زمانی که مفهوم واژه برای پژوهشگر قابل درک و فهم باشد ولی دیگران در مورد آن اتفاق نظر نداشته باشند و پژوهشگر بامشخص نمودن قید وشرط ها آن راواضح و روشن می نماید
سوال : آیا دانش آموزان تیزهوش در کلاس فعالترند ؟
تعریف دانش آموز تیزهوش : دانش آموزی که بهره هوشی او بالاتر از 130 باشد ودرهرسال تحصیلی معدل وی از 19 کمتر نباشد
دراین مثال قید وشرط ، معدل و بهره هوشی است که ملاک دانش آموز تیزهوش است

4- تعریف عملیاتی ( کاربردی )
اگر مفهوم یا واژه ای ازنظرافراد مختلف تعاریف متفاوتی داشته باشد با توجه به نحوه اندازه گیری شان می توان آن را تعریف و مشخص نمود
بنابراین تعریف عملیاتی مجموعه فعالیت هایی است که پژوهشگر برای اندازه گیری و یا دستکاری متغیر انجام می دهد
در مثال قبل در تعریف هوش می توان گفت : هوش آن چیزی است که توسط آزمون وکسلر اندازه گرفته می شود

چگونه تعاريف عملياتي را تدوين كنيم؟
دراين بخش لازم است كليه واژه ها و اصطلاحاتي راكه درموضوع وجوددارد و احتمال دارد افراد از اين واژه ها برداشت هاي متفاوتي داشته باشند به يكي از روشهاي مذكور تعريف شود بطوريكه بااين تعريف واژه هاي موردنظر قابل اندازه گيري شود

فصل دوم تحقيق
مطالعه منابع مربوط به موضوع تحقیق ( مطالعه پیشینه تحقیق )
بررسی پیشینه تحقیق معمولا نقدی از دانش موجود درباره موضوع پژوهش است

اهداف مطالعه منابع مربوط به موضوع تحقیق
1- محدود کردن مسئله تحقیق 2- قراردادن یافته های تحقیق در چارچوب تحقیقات قبلی 3- اجتناب از دوباره کاری 4- انتخاب روش ها وابزاراندازه گیری دقیق تر 5- تعیین متغیرهای اساسی
6- تعیین کردن معانی و روابط بین متغیرها 7- مقایسه نتایج تحقیقات انجام شده با فرضیه های تحقیق

پیشینه تحقیق به دوقسمت تقسیم می شود :
1- پیشینه نظری تحقیق 2- پیشینه عملی تحقیق

پیشینه نظری تحقیق
جـمع آوری مـطالـب بـراساس تـئوری هـا و نظریات موجـود و ایجاد ارتباط منطقـی بین مـطالب جمع آوری شده

پیشینه عملی تحقیق
جمع آوری اطلاعاتی که روی موضوع صورت گرفته - بررسی نتایج بدست آمده - دسته بندی آنها
نتیجه گیری معقول و مستقل

چگونه مطالعه منابع راانجام دهیم ؟
1- شروع مطالعه با جدید ترین منابع مطالعاتی 2- مطالعه حوزه معین و مشخص 3- مطالعه چکیده یا خلاصه منابع 4- بیان مشخصات کامل کتاب یا منابع مورد مطالعه 5- مشخص کردن دقیق نقل قول مستقیم از منابع مختلف

روش های ارائه مشخصات منابع - روش پیشنهادی a.p.a

الف ) اگر منبع کتاب باشد
نام خانوادگی ، نام – عنوان کتاب ( درشت تر )- نوبت چاپ- شهر- انتشارات- سال انتشار- صفحه
مثال :
دلاور ، علی- مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی- چاپ اول- تهران- انتشارات رشد- 1374

ب ) اگر منبع ، ترجمه کتاب باشد
نام خانوادگی ، نام( مترجم ) - نام کتاب ( درشت تر ) - نوبت چاپ - نام مولف - شهر- انتشارات - سال انتشار- صفحه
مثال :
سید محمدی ، یحیی - روانشناسی رشد - چاپ دهم - تالیف لورا ای،برک - تهران - نشر ارسباران -1386

ج ) اگر منبع مورد مطالعه مقاله ای از یک مجله باشد
نام خانوادگی ، نام-عنوان تحقیق-نام منبع( درشت تر ) - سال انتشار- شماره - صفحه
مثال:
رضایی ، علیرضا - تاثیر جنگ برویژگیهای شخصیتی جانبازان - مجله پژوهشهای روانشناختی - 1373- شماره 3و4- صفحه.....

نحوه بیان نقل قول مستقیم

الف ) درصورتی که نقل قول حدود 2یا3جمله معمولی باشد
دراین صورت نقل قول باخط ریزتر در گیومه نوشته میشود.

ب ) درصورتی که نقل قول بیش از 2یا3 جمله معمولی باشد
دراین صورت مطالب نقل قول به صورت سطر یا سطرهای جداگانه نوشته می شود وسمت راست وچپ مطالب نقل قول فضای خالـی بیشتری دارد و از حـروف کـوچک تر استفاده می شود
مطالب اصلی :
......................................................................................................................................................................................................................................
نقل قول مستقیم :
”..........................................
.........................................“

چگونه فصل دوم راتدوين كنيم ؟
*پس از مطالعه كليه منابع درمورد موضوع تحقيق خود (چـه مطالبـي كـه مستقيما با مـوضوع مـورد نـظرارتباط داردوچه موضوعات مشابه موضوع خود) ، آنها را براساس يك نظم منطقي مرتب نماييد بطوري كه بين مطالب يك ارتباط منطقـي حـاكم باشد ( براساس موضوع يا براساس تاريخ )
* سعـي كنيد مـطالب حداكثر5 سال گذشته را بررسـي نماييد

فصل سوم تحقيق ( روش تحقيق) شامل موارد ذيل است :
* جامعه * نمونه * روش نمونه گيري * ابزارجمع آوري اطلاعات * روش تحقيق ( باذكردليل منطقي ) * متغيرها * روش اجراي تحقيق * روش آماري

جامعه و نمونه

جامعه
مجموعه ای از افراد یا واحدها که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند
مانند :
جامعه دبستان های شهرتهران درسال تحصیلی 87-88

انواع جامعه
1- جامعه نامحدود 2- جامعه محدود

جامعه نامحدود
حجم بسیارزیادی دارد و محقق توانایی مطالعه آنها را در آن حجم وسیع ندارد
مانند :
تاثیر روش تدریس ”الف ” برمیزان پیشرفت تحصیلی دانش آموزان کشور

جامعه محدود
پژوهشگر امکان مطالعه آنها را دارد
مانند :
تاثیر روش تدریس ” الف“ برمیزان پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مقطع راهنمایی شهر مشهد

نمونه
انتخاب تعداد یا درصدی از افراد ، اشیاء ، حوادث ازیک جامعه تعریف شده به عنوان نماینده ای از آن

چرا از نمونه استفاده می کنیم ؟
1- صرفه جویی در وقت 2- صرفه جویی درهزینه 3- جلوگیری از خطرات و ضایعات احتمالی
4- برنامه ریزی آسان 5- سهل الوصول بودن نمونه

روشهای نمونه گیری

الف ) روشهای نمونه گیری غیر احتمالی ب ) روشهای نمونه گیری احتمالی

الف ) روشهای نمونه گیری غیر احتمالی
1- نمونه گیری قضاوتی 2- نمونه گيري دردسترس 3- نمونه گيري سهمیه ای
ب ) روشهای نمونه گیری احتمالی
1- تصادفی ساده 2- منظم یا سیستماتیک 3- طبقه ای 4- خوشه ای

روش های نمونه گیری غیراحتمالی

احتمال شانس حضور همه اعضاء جامعه در انتخاب نمونه یکسان نیست

1- نمونه گیری قضاوتی
- بخشی ازجامعه برمبنای قضاوت محقق به عنوان نمونه انتخاب می شوند.
- دراین روش نمونه معرف واقعی جامعه نیست
( نقطه ضعف )
-زمان استفاده : حجم جامعه خیلی بزرگ نباشد مثل جامعه بیماران مبتلا به مانیا

2- نمونه گيري دردسترس (داوطلبانه)
- افراد نمونه فقط به دليل سهولت ، سادگي و دردسترس بودن انتخاب مي شوند
- درپژوهش هـاي زمينه يابـي ازيك جـامعه وسيـع كه برآزموني متكي است امكان پذيراست
- دربسياري ازتحقيقات علوم انساني ازاين روش استفاده مي شود
- آزمودني هاي انتخاب شده (داوطلب)تقريبا يك نمونه سودار ازجامعه خواهدبود

3- نمونه گیری سهمیه ای
زمانی استفاده می شود که محقق شناخت دقیقی از عناصر انتخابی خود داشته باشد
مثال :
پژوهشگرمی خواهد یک آزمون شخصیت راهنجارکند . میتواند از افراد طبقات مختلف تعدادی را انتخاب کند تاازهمه طبقات جامعه در کار هنجار کردن مشارکت داشته باشند

روشهای نمونه گیری احتمالی
هریک از اعضاء جامعه شانس مشخص و معلومی برای انتخاب در گروه نمونه دارد

1- نمونه گیری تصادفی ساده
همه اعضاء جامعه تعریف شده جهت انتخاب شدن شانس مساوی و مستقل دارند
مستقل بودن یعنی اینکه انتخاب یک عضو به هیچ شکل در انتخاب سایر اعضاء جامعه تاثیری نداشته باشد

روش انجام نمونه گیری تصادفی ساده
1- با استفاده از جدول اعداد تصادفی
لازم است ابتدا اسامی افراد جامعه را فهرست کرده و به هر یک عددی را اختصاص دهیم
2- روش قرعه کشی

2- روش نمونه گیری منظم
- مانند نمونه گیری تصادفی ساده است منتها از جدول اعداد تصادفی استفاده نمی شود
- ازاین روش زمانی استفاده می شود که تمام اعضاء جامعه تعریف شده قبلا بصورت تصادفی فهرست شده باشند

- تفاوت این روش با روش قبل این است که در این روش انتخاب هرعضو مستقل از انتخاب سایراعضاء جامعه نیست یعنی هنگامی که اولین عضو انتخاب شد بقیه اعضاء نمونه مورد نظر بصورت خودکار تعیین می شوند

مثال :
حجم جامعه = 1000نفر نمونه مورد نیاز= 100نفر
- ابتدا تعداد اعضاء جامعه را برتعداد اعضاء نمونه تقسیم می کنیم (100/1000= 10 )

- حال بطور تصادفی شماره ای را که ازعدد بدست آمده کوچکتر است ( مثلا8) را انتخاب می کنیم

- شماره 8 بعنوان نقطه شروع انتخاب میشود و بدین ترتیب افرادی راکه درفهرست جامعه شماره آنها به ترتیب 8 ، 18 ، 28 ، 38 ، 48 ، .......است انتخاب می کنیم و این عمل را تا انتخاب 100نفر ادامه می دهیم

3- روش نمونه گیری طبقه ای

- زمانی استفاده می شود که جامعه متجانس و همگن نباشد
( یعنی جامعه به طبقات مختلف تقسیم شده باشد)
- دراین صورت باید از هرطبقه یک نمونه تصادفی به نسبت تعداد افراد جامعه انتخاب شود
- مزایا : ویژگیهای طبقات مختلف جامعه در نمونه هست و هزینه اجرای آن از نمونه گیری تصادفی ساده کمتر است

مثال :
محققی می خواهد تاثیر یک روش تدریس ریاضی را درپیشرفت یادگیری درس ریاضی 1000دانش آموز اندازه گیری کند اما
آزمودنی ها قبلا ازطریق اجرای یک آزمون هوش به سه دسته
عالی ( 350 نفر ) ، متوسط ( 400نفر ) ، ضعیف ( 250نفر )
طبقه بندی شده اند
- اگر نمونه مورد نظر 250 نفرباشد ( 1000/250= 4/1 )
350*4/1 = 87.5= 88
400* 4/1= 100
250*4/1= 62.5= 62
حال با توجه به سهمیه مشخص شده هرکدام ازطبقات برای انتخاب افرادنمونه می توان به روش تصادفی ساده افراد نمونه را انتخاب کرد
4 - روش نمونه گیری خوشه ای
- واحد اندازه گیری فرد نیست بلکه گروهی از افراد است که به صورت طبیعی شکل گرفته و گروه خود را تشکیل داده اند
- زمانی از این روش استفاده می شود که انتخاب گروهی از افراد امکان پذیرو آسانتر از انتخاب افراد در یک جامعه تعریف شده باشد. این موقعیت زمانی فرامیرسد که نتوانیم فهرست افرادیااعضاء جامعه را تهیه و تدوین کنیم
* مثال :
اگرجامعه مورد نظر کلیه افراد یک شهرباشدکه بیشتراز 18 سال سن داشته باشند
برای اجرای نمونه گیری می توان منطقه را واحدنمونه گیری قرار داد ( مثلا 16 منطقه ) سپس ازبین 16 منطقه به روش نمونه گیری تصادفی ساده منطقه یا مناطق مورد نیاز را انتخاب کرده و بعد ازهرمنطقه به روش تصادفی ساده سهمیه موردنظر را انتخاب می کنیم

انواع نمونه گیری خوشه ای
1- تک مرحله ای 2- چندمرحله ای

1- تک مرحله ای

نمونه گیری بااستفاده از روش خوشه ای یک مرتبه انجام می شود

2- چندمرحله ای
بیش از یک مرتبه نمونه گیری خوشه ای انجام می گیرد
مثال :
در برآورد توانایی ریاضی دانش آموزان پایه پنجم ابتدایی دریک شهر می توان دانش آموزان را در4 مرحله انتخاب کرد :
مرحله اول : منطقه 1           منطقه2                 منطقه3........
مرحله دوم : دبستان1و3     دبستان 2و4             دبستان 3و5..........
مرحله سوم : کلاس......     کلاس......           کلاس ..........
مرحله چهارم :دانش آموز.....   دانش آموز....    دانش اموز......

حجم نمونه
- قانون کلی دراین مورد بزرگ ترین اندازه ممکن راتصویب می کند.
- اگر روش نمونه گیری تصادفی ساده باشد حجم بین 30تا100نفر مناسب است
- اندازه نمونه به نوع تحقیق بستگی دارد:
* اگر روش علی - مقایسه ای یا آزمایشی باشد حجم 30نفر خوب است ( حداقل15نفربرای هرگروه )
* اگر روش همبستگی باشد حجم 30 نفرمناسب است
* اگر روش توصیفی باشد حجم 100 نفر مناسب است
* اکرهدف هنجاریابی باشد نمونه ای خیلی بیشتراز 100 نفر لازم است

در چه شرایطی انتخاب نمونه با اندازه بزرگ ضروری به نظر میرسد ؟
1- زمانی که درتحقیق متغیرهای کنترل نشده زیادی وجود دارند
2- هنگامی که پیش بینی تفاوت یا همبستگی پایین است
3- زمانی که گروههای انتخاب شده باید به زیرگروههای دیگر تقسیم شوند
4- زمانی که جامعه مورد نظر براساس متغیرهای مورد مطالعه نامتجانس است
5- زمانی که وسیله پایایی برای اندازه گیری متغیر وابسته وجود ندارد
* برای انتخاب نمونه میتوان میانگین حجم نمونه 3تا 5 تحقیق در زمینه موضوع مورد نظر راملاک قرار داد

5- مقیاس های اندازه گیری نگرش ها
1- مقیاس بوگاردوس 2- مقیاس لیکرت 3- مقیاس آزگود 4- مقیاس گاتمن

مقیاس لیکرت
از مجموعه ای منظم از گویه ها ( عبارات ) که به ترتیب خاصی تدوین شده است ، ساخته می شود.
این گویه ها حالات خاصی از پدیده مورد اندازه گیری را بصورت گویه هایی که از لحاظ ارزش اندازه گیری دارای وزن های مساوی است عرضه می کند.
برای تدوین گویه ها معمولا از عبارات مساعد و نامساعد
( مثبت و منفی ) درباره پدیده مورد اندازه گیری به تعداد مساوی استفاده می شود

پاسخ دهنده باید میزان موافقت خود رابا هریک از این عبارات در یک مقیاس درجه بندی شده که معمولا از 1 تا 5 ( یا7 ) درجه است نشان دهد.
پس از آن پاسخ آزمودنی به هریک از گویه ها از نظر عددی ارزش گذاری می شود.حاصل جمع عددی این ارزش ها نمره آزمودنی رادراین مقیاس بدست می دهد.

نکات مورد توجه در این مقیاس :
1- اعتبار و روایی سوالات باید مشخص باشد
2- این روش بار ارزشی دارد. لذاباید برای فرهنگ های مختلف سوالات متفاوتی طراحی شود

مثال : نگرش دانش آموزان نسبت به درس ریاضی
1- حل مسایل ریاضی مرا عصبانی می کند
کاملا مخالف              کمی مخالف             نظری ندارم       کمی موافق           کاملا موافق
       2+                       1+                     0                     1-                      2-
2- ریاضی را به راحتی درک می کنم
کاملا مخالف              کمی مخالف              نظری ندارم        کمی موافق          کاملا موافق
       2-                        1-                     0                     1+                        2+

مقیاس آزگود( مقیاس افتراق معنایی )
برای موضوعات ودر فرهنگ های مختلف کاربرد دارد - مراحل آن :
1- ارائه یک محرک 2- انتخاب صفات متضاد مرتبط با محرک(تعداد صفات می تواند زیاد باشد )
3- هردو صفت متضاد در دوسر مقیاس قرار می گیرند واز آزمودنی خواسته می شود که با توجه به محرک فوق آن را ارزیابی کند

مثال : مقیاس بازخورد معلم
معلم من دارای ویژگی های زیر است :
1- نامنظم          1            2          3          4          5         6          7      منظم
2- روشن          1            2          3          4          5         6          7      مبهم
3- پرخاشگر      1            2          3          4          5         6          7      مهربان
4- مطمئن         1            2          3          4          5         6          7      متزلزل
5- معمولی        1            2          3          4          5          6         7      زرنگ
6- خلاق          1            2          3          4          5         6          7      غیرخلاق

6- روش های جمع آوری اطلاعات از طریق روش های بالینی
الف ) آزمون
وسیله ای برای اندازه گیری منظم نمونه هایی از رفتار آزمودنی
برای ارزیابی تفاوت های فردی و یا تفاوت هایی که در فرد در مواقع مختلف دیده می شود بکار می رود

A) آزمونهای شناختی
ویژگی های شناختی و فکری را ارزیابی می کند مانند آزمون هوش وکسلر، آزمونهای پیشرفت تحصیلی در زمینه های مختلف مثل ریاضی و .....، آزمونهای استعداد در زمینه های مختلف مانند مکانیکی ، ورزشی و .......
B) آزمونهای شخصیت
ویژگی های شخصیتی افراد را ارزیابی می کند مانند آزمون رورشاخ و......

ب ) روانکاوی
بررسی علت بروز اختلالات با کنکاش عمیق در ویژگی های شخصیتی فرد
ج ) مصاحبه بالینی
روانشناس از طریق ارتباط مناسب با مراجع ، به علل بیماری پی می برد
برای کشف علل اختلالات رفتاری و درمان آنها استفاده می شود
د) بیوگرافی ( شرح حال نویسی )
- اگر توسط دیگران نوشته شود بیوگرافی
- اگر توسط خود فرد نوشته شود اتوبیوگرافی

7- روش جمع آوری اطلاعات از طریق استفاده از کتابخانه
استفاده از آن اختصاص به روش خاصی ندارد
تقریبا درتمامی روش های جمع آوری اطلاعات ، مطالعات اولیه از طریق مطالعه کتابخانه ای حاصل می شود
در تحقیقات تاریخی بیشترین کاربرد را دارد
علاوه بر نکاتی که قبلا در پژوهش تاریخی به آن اشاره شد، در استفاده ازکتب ، نشریات و..... به نکات زیر باید توجه داشت :
1- یادداشت مشخصات کامل کتاب ، نشریه یا مقاله استفاده شده
2- یادداشت آنچه که از کتاب یا نشریه نقل قول مستقیم یا غیرمستقیم می شود
3- صبروحوصله برای دسترسی به منابع بیشتر و بررسی تمام منابع موجود در زمینه تحقیق و یادداشت مطالب مفید
4- قابل اعتمادبودن منابع مورد تحقیق و یادداشت انتقاداتی که برمطالب شده است
5- ارائه مطالب بانظم و ترتیب منطقی و زمانی

متغیرها و انواع آن

تعریف متغیر
” ویژگی یا صفتی از افراد ، اشیاء و رویدادها که مقادیر مختلفی را به خود اختصاص می دهد“
عدد یا ارزش نسبت داده شده به متغیر ، نشان دهنده تغییراز یک فرد به فرد دیگر ، از یک حالت به حالت دیگر است مثلا میز یک مفهوم است نه یک متغیر اما وزن میز یک متغیر است
مثال : جنسیت ، هوش ، وزن ، قد ، سن

متغیر پیوست و متغيرگسسته ( ناپیوسته یا طبقه ای )

متغیر پیوسته
متغیری است که بین دو واحد آن هرنقطه یا ارزشی را می توان انتخاب کرد
مانند : وزن ، قد ، زمان و.........

متغیر گسسته
متغیری است که اعداد یا ارزش هایی را که مشخص کننده یک وجه مشخص و معین از یک مقیاس هستند را به خود اختصاص می دهد
مانند : جنسیت یک شخص ( زن یا مرد ) ، اختصاص هرنوع ارزش دیگری بین این دو نوع ارزش امکان پذیر نیست یا تعداد بازیکنان یک تیم فوتبال ( 1- 2-.......11)

متغیر های دوارزشی و چندارزشی

متغیر دوارزشی ( دووجهی )
- فقط دو ارزش یا دو عدد را می توان به آنها نسبت داد مانند : جنسیت ( زن و مرد )
- یا ویژگی هایی که فقط حضور یا عدم حضور به آنها تعلق می گیرد یعنی حضور در یک طبقه به معنای عدم حضوردر طبقه دیگر است

این متغیرها دو نوعند :
الف ) دوارزشی واقعی:
دارای ویژگی هایی هستند که بصورت واقعی وجود دارند مانند زن و مرد ، مرگ و حیات
ب ) دوارزشی ساختگی :
ویژگی هایمورد نظر ساختگی و اعتباری هستند مانند : قبولی و مردودی

متغیر چندارزشی
بیش از دو عدد یا ارزش به آن اختصاص داده می شود مثل : سطح تحصیلات و هوش که دارای درجات مختلف هستند و به هریک از درجات آنها می توان عدد یا ارزشی معین را اختصاص داد.
متغیر چندارزشی می تواند مقادیر پیوسته را به خود نسبت دهد در حالیکه متغیر دو ارزشی چنین قابلیتی ندارد

متغیرهای کمی و کیفی

متغیر کمی
متغیری است که از نظر کمیت تغییر می کند و اختلاف مقادیر آن را می توان با استفاده از عدد ثبت کرد و آنها را می توان با هم جمع کرد
متغیرهایی هستند که انسان توانسته است برای آنها واحد و مبدا اندازه گیری معین کند مثل قد ، وزن ، سن ، نمرات استعداد تحصیلی

متغیر کیفی
متغیری است که اختلاف و تغییرات بین میزان های مختلف آن کیفی است و برای ثبت آنها ممکن است از روش های دیگری غیر از بکاربردن عدد استفاده شود
برای ثبت مشاهدات یا اندازه گیریهایی که از این متغیر به عمل می آید از حروف الفبا یا کد استفاده می شود
اینگونه متغیرها را نمی توان جمع و تفریق کرد و برای آنها مبدا اندازه گیری نیز وجود ندارد مثل : رنگ مو ، رنگ چشم ، جنس

متغیرهای فعال و خصیصه ای

تفاوت آنها در شیوه اجرای آن توسط محقق است

متغیر فعال
متغیرهایی که توسط پژوهشگر دستکاری می شود . مشابه متغیر مستقل هستند
مانند روشهای مشاوره و راهنمایی یا روش های تدریس

متغیر خصیصه ای
محقق نمی تواند آنها را دستکاری کند . در برخی موارد همان متغیرهای وابسته یا کیفی و یا طبقه ای هستند مانند هوش ، جنسیت
متغیر خصیصه ای گاهی اوقات می تواند متغیر فعال باشد مثل جنسیت که یک متغیر خصیصه ای است که بعضی اوقات از طرف محقق کنترل می شود تا اثر آن رابرمتغیردیگری بررسی کند

متغیرهای مستقل و وابسته

متغیر مستقل
متغیر محرک یا درونداد است که به وسیله پژوهشگر اندازه گیری ، دستکاری یا انتخاب می شود تا اثر آن یا ارتباط آن با متغیر دیگری معین شود
این متغیر پیش فرض متغیر وابسته است . به عبارت دیگر این متغیر ، مقدمه و متغیر وابسته ، نتیجه است

متغیر وابسته ( تابع )
متغیر پاسخ ، برونداد یا ملاک است و عبارتست از وجهی از رفتار ارگانیسم که تحریک شده است
متغیر وابسته مشاهده یا اندازه گیری می شود تا تاثیر متغیر مستقل بر آن معلوم شود
به این دلیل وابسته نامیده میشود که وجود آنها بستگی به متغیر مستقل دارد

مثال :
تاثيرمشاوره گروهي بر ميزان بروز اختلالات رفتاري در كودكان
متغیر مستقل : مشاوره گروهي
متغیر وابسته : ميزان اختلالات رفتاري

متغیرهای تعدیل کننده

متغیر ثانوی است که از نوع متغیر مستقل است و محقق سعی دارد آن را کنترل و دستکاری کند تا مشخص شود آیا این متغیر روابط متغیر مستقل و وابسته را تحت تاثیر قرار می دهدیانه
مثال : بررسی رابطه بین اضطراب و میزان یادگیری در دانش آموزان دختر و پسر
متغیر مستقل : اضطراب - متغیر وابسته : میزان یادگیری - متغیر تعدیل کننده : جنسیت

متغیرهای مزاحم یا مداخله گر

متغیرهایی که پژوهشگر به طور مستقیم به پیداکردن اثر آنها علاقمند نیست و حتی تلاش می کند که اثر آنها را ثابت نگه دارد یا آنها رابا استفاده از طرح های پژوهشی مناسب حذف کند
این متغیرها را متغیر نهفته می نامند که قابل مشاهده نیستند و اثر آنها فقط در رفتار افراد استنباط می شود
طبق تعاریف صاحب نظران ” سازه ها ” معمولا هرکدام یک متغیر مداخله گر و مزاحم هستند

روش تحقيق در روانشناسي و علوم تربيتي

مطالب مشابه :

روش تحقيق در روانشناسي و علوم تربيتي

آمار و روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی

روش تحقیق در روانشناسی صنعتی و سازمانی

روش تحقیق روانشناسی

موضوعات روش تحقیق

روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی (پاورپوینت)

روانشناسی تجربی

تحقیق شماره 5: خلاصه روش های تحقیق در روانشناسی رشد