كارگاه آموزش درس جمله سازي و انشاء

مقدمه

در طول تاريخ، آموزش نوشتن به اندازه ي آموزش خواندن مورد توجه بوده است. براي اينكه آموزش نوشتن از كارايي لازم برخوردار باشد، لازم است از نحوه ي فراگيري نوشتن كودكان و سطوحي كه در اين فراگيري طي مي كنند. آگاه باشيم. آگاهي از نقاط عطفي كه كودكان در فراگيري نوشتن طي مي كنند. به ما كمك مي كند، برنامه ريزي و تعامل با آن ها را متناسب با رشد و توانايي هاي آن ها پي ريزي كنيم. لازم به تذكر است كه اين نقاط عطف، حول و حوش يك سن به ميزان متفاوت در كودكان رخ مي دهد.

يكي از هدف هاي زبان آموزي درك مفاهيم مختلف از طريق گوش دادن و ارائه انتقال دقيق تجارب نگرش ها و برداشت هاي خويش به ديگران از طريق گفتن و نوشتن است. و براي رسيدن به اين هدف دانش آموزان بايد رمزهاي تصويري و حروف الفباي كلي را ياد بگيرند.

مباحث كلي درباره ي نوشتن

يك ديدگاه مشترك درباره نوشتن اين است كه نوشتن برقراري ارتباط و انتقال اطلاعات و عقايد از طريق نظامي از نشانه هاي مكتوب است اما اين تعريف، به ماهيت وجودي نوشتار توجهي ندارد و فقط ناظر بر نقش آن است.

نوشتن شامل مراحل زير است:

1ـ كشف چيزي كه مي خواهيم از طريق نوشتار بيان كنيم (انتخاب پيام)

2ـ تنظيم و سازماندهي پيام (در قالب زبان)؛

3ـ روي كاغذ آوردن پيام؛

4ـ بازبيني و انجام اصلاحات لازم؛

5ـ ارائه نهايي (بصورت مناسب) به خواننده

البته اين مراحل، جدا از كارهايي همچون آماده كردن قلم، استارت هاي ناقص و ديگر فعاليت هاي گوناگوني است كه براي برخي از نويسندگان لازمند. در واقع امر نوشتن يك آفرينش و خلاقيت نام است كه در يك طرف آن خلق افكار و انديشه ها و در طرف ديگر خلق و نظم بخشي از اين انديشه ها در قالب هاي زباني مورد نظر قرار داد.

يادگيري نوشتن شامل مراحل زير است:

1ـ توانايي نوشتن حروف الفبا (حروف نويسي) و دانش تركيب صحيح حروف (كلمه نويسي)

2ـ توانايي نوشتن صحيح عناصر زباني از حفظ املانويسي

3ـ توانايي ساخت كلمه (كلمه سازي)

4ـ مهارت بيان پيام از طريق جملات: (الف) جمله نويسي ؛ (ب) متن نويسي (انشا)

آموزش انشا در دوره ابتدايي:

امروزه موضوع انشا ر مدارس ابتدايي از جمله مسايلي است كه مربيان آموزشي را مواجه با مشكل ساخته است. كمتر آموزگاري است كه سؤال نكد چه كنم تا دانش آموزان بتوانند انشا بنويسند. اين مشكل نه تنها ر دبستان ها مطرح است بلكه در مدارس راهنمايي نيز جزيي از مشكلات مهم آموزش محسوب مي گردد. انشا از جمله انواع نوشتن محسوب مي شود و آخرين و پيشرفته ترين و در عين حال پيچيده ترين مراحل زبان آموزي به شمار مي رود. تا زماني كه پيش نيازهاي نوشتن تحقق نيافته امر نوشتن به خصوص انشا نويسي هم ميسر نخواهد شد.

در بحث زبان آموزي گوش دادن و سخن گفتن را پيش نياز براي خواندن و نوشتن مي دانند يعني تا مهارت هاي شنيداري و گفتاري يك فرد توسعه نيابد در زمينه خواندن و نوشتن ضعيف خواهد بود و از اين لحاظ است كه گذراندن يك دوره آمادگي را براي شاگردان كلاس اول الزامي مي دانند.

آموزش انشا از كلاس اول مستقيم يا غير مستقسم آغاز مي شود و آموزگاران محترم كلاس اول دبستان بايد نسبت به مسئله اينكه آموزش انشا مراحلي دارد توجه نمايد. اين مراحل عبارتند از:

1ـ آموزش انشاي شفاهي

2ـ آموزش جمله سازي و نگارش عبارات كوتاه

3ـ آموزش نوشتن جملات و عبارات طولاني

با توجه به مراحل فوق و انجام فعاليت هاي لازم در جهت توسعه و پيشرفت هر مرحله آن چه بيشتر در كلاس اول منظور نظر است همان تحقق مرحله اول انشا نويسي است كه تحت عنوان انشاي شفاهي ناميده مي شود.

با توجه به مطالب ذكر شده در زمينه بيان و كلام كودك ملاحظه مي شود خواه براي نوشتن انشا و خواه براي افكار و عقايد در زمينه نگارش، زبان فارسي ملاك عمل است هر چند كه شاگردان در اين سن در زمينه زبان مادري افكار و عقايد، تجارب و اندوخته هاي ذهني خاصي هستند، لكن لازمه بيان و نگارش آن ها به يك سري فعاليت هاي مغزي را دارد تا كودك مفاهيم ذهني را نتواند به صورت واژه هاي زبان فارسي بيان كند از تكلم به زبان فارسي عاجز خواهد بود سپس آنچه كه در اين پايه براي نوشتن و نگارش منظور نظر است رشد زبان گفتاري كودك در زمينه زبان فارسي است.

اينجاست كه آموزگار محترم از هر موقعيت آموزشي جهت توسعه فرهنگ لغات شاگردان كلاس اول استفاده مي نمايد و يك فرهنگ زيربنايي در زمينه گوش دادن، سخن گفتن و آمادگي هاي لازم را براي خواندن و نوشتن بوجود مي آورد چون هر نوشته خوب انعكاسي است از بيان خوب.

جمله سازي در واقع مقدمه اي است براي آماده سازي دانش آموزان در درس انشا. در جمله سازي است كه دانش آموزان مي توانند اولين تجربيات خلاقيت نوشتاري را كسب كنند، با انواع جمله هاي خبري، پرسشي، امري و تعجّبي آشنا شوند، جايگاه انواع مقاله هاي صرفي مثل گروه اسمي و ضماير و ... را در ساخت جمله بياموزند.

در جمله دو اصل مورد نظر است:

الف) پيام جمله، كه بايد از لحاظ معنايي و حقايق برون زماني صحيح و متناسب باشد.

ب) ساخت نحوي جمله، كه بايد با اصول و عقايد ساخت جمله در زبان فارسي منطبق باشد.

در اينجا بر آن شده ايم تا مجوعه اي از تمرينات كاربردي را فراهم آوريم.

٭ انواع تمرينات جمله سازي و نگارش:

تمرين هاي مختلفي براي آموزش جمله سازي و جود دارد كه مهم ترين آن ها عبارتند از:

1ـ جمله سازي شفاهي:

قبل از اين كه از دانش آموزان بخواهيم به شكل مكتوب جمله سازي نمايند، بهتر است با تمرينات شفاهي آمادگي لازم ذهني و رواني را در آنان بوجود آوريم. شيوه هايي كه مي توان در جمله سازي شفاهي از آن ها استفاده كرد عبارتند از:

الف) تمرين پرسش و پاسخ: اين تمرين بر اساس مطالب درسي فارسي و يا به كمك تصاوير انجام مي شود.

ب) دوباره سازي: در اين شيوه از دانش آموزان مي خواهيم جمله اي را كه خوانده اند يا ما براي آنان خوانده ايم دوباره سازي كرده، به زبان خود بازگو نمايند.

ج) جمله سازي: با كلمات داده شده در اين شيوه از دانش آموزان مي خواهيم با كلمات داده شده جمله هايي شفاهي بسازند.

2ـ تشخيص صحت جمله: در اين تمرين، با ارائه جند جمله صحيح و غلط، از دانش آموزان مي خواهيم صحت و سقم و آن را تشخيص دهند. مثال:

حسن به مدرسه رفت خرس پرواز كرد.

3ـ تغيير كلمات جمله: با اين تمرين، جمله هاي مكتوب آماده اي را به دانش آموزان ارائه مي دهيم كه زير بعضي از كلمات آن ها خط كشيده شده است.

دانش آموز بنا به خواسته ي ما يك كلمه ي ديگر به جاي كلمه ي مورد نظر قرار مي دهدو جمله ي جديدي مي سازد. مثال:

تضاد: امروز هوا خيلي سرد بود امروز هوا خيلي گرم بود.

زمان آينده: امروز به مشهد مي روم فردا به مشهد خواهم رفت.

منفي: من سيب دوست دارم من سيب دوست ندارم.

پرسش: شهر خود را دوست دارم شهر خود را دوست داري؟

4ـ جور كردن گروه كلمات: بوسيله ي اين تمرين، دو فهرست از گروه كلمات به دانش آموزان ارائه مي كنيم و از آنان مي خواهيم بين گروه هاي واژگاني ارتباطي معني دار برقرار كنند. مثال:

الف) ايران نان مي پزد.

ب) گندم را در فصل پاييز مي كارند.

ج) نانوا كشور ماست.

5ـ پر كردن جاي خالي جمله: در تمرين مذكور، جمله هايي را كه جاي يك يا جند كلمه ي آن ها خالي است به دانش آموزان ارائه مي كنيم و از آنان مي خواهيم كلمات مناسب را در جاي خالي قرار دهند. مثال:

ـ حسن سه سيب ........... ميز مي گذارد (از، زيرا، روي، در)

ـ سارا ........خانه......... بازار آمد. (بي، از، تا، چون، به)

ـ در دريا با ............ مسافرت مي كنند. (هواپيما، كشتي، قطار، اتوبوس، دوچرخه، شتر)

ـ با چاي .......... مي خورند. (سيب، گوشت، قند، ميوه)

ـ فردا به مدرسه .......... . (نمي روم، نمي خورم، نمي شويم، نمي توانيم)

ـ احمد شاگرد خوبي .......... . (هستي، است، هستيم، هستيد)

6ـ منظم سازي جملات درهم ريخته: در اين تمرين، كلمه هاي جمله را بدون نظم خاصي درهم مي

ريزيم و از دانش آموزان مي خواهيم جمله هاي صحيح و منظم بسازند. مثال:

سينما، به، ديروز، دوستم، رفتم، با، من

7ـ گسترش جمله ها: در تمرين گسترش جمله ها از دانش آموزان مي خواهيم جمله ي داده شده را ادامه دهند و كلمه يا جمله اي ديگر به آن اضافه نمايند. مثال:

تو به تهران مي روي و من . . . .

معلم درس مي دهد و شاگرد . . . .

بز علف دوست دارد و خرگوش . . . .

ما با ياري خدا پيروز . . . .

8ـ كوتاه سازي: در اين تمرين، از دانش آموزان مي خواهيم با استفاده از كلمات داده شده جمله هاي داده شده را كوتاه سازند. مثال:

حسن و برادرش به خانه ما آمدند. (آنان)

9ـ جمله سازي به كمك تصوير: در تمرين مذكور با استفاده از تصاوير كتاب يا تصاوير ديگر، از دانش آموزان مي خواهيم جمله هاي مناسب بسازند و بنويسند.

10ـ تمرينات افزايشي: در تمرينات افزايشي، با ارائه چند كلمه، از دانش آموزان مي خواهيم آن ها رابه جمله بيفزاند. مثال:

من سيب مي خورم. (قرمز) من سيب قرمز مي خورم.

پدر به مسجد مي رود. (با من، روزهاي جمعه) پدرم روزهاي جمعه با من به مسجد مي رود.

11ـ تركيب جمله هاي ساده: در اين تمرين دو عبارت يا جمله كوتاه به دانش آموزان ارائه مي دهيم و از آنان مي خواهيم آن ها را به يك جمله تبديل كنند. مثال:

آن مرد برادر حسن است. آن مرد كشاورز است.

آن مرد كشاورز برادر حسن است.

12ـ جمله سازي با كلمات داده شده: در تمرين مذكور، به دانش آموزان متناسب با درس هاي خوانده شده كلماتي ارائه مي شود و از آنان مي خواهيم با هر يك از آن ها جمله اي بسازند يا اين كه تصوير يا تصاويري به آنان نشان مي دهيم كه بر اساس آن ها جمله اي كتبي بسازند. اين تمرين از جمله تمرينات سنّتي است كه در همه كلاس ها ي جمله نويسي كاربرد دارد. ليكن بايد توجه داشت كه قبل از انجام تمرينات 1 تا 10 ، اين تمرين ارائه نشود.

13ـ جمله سازي در قالب پاسخ به پرسش هاي مكتوب: در اين تمرين، كه در تقويت درس هاي ديگر مثل علوم، رياضي، تاريخ و .... بسيار مؤثر است از دانش آموزان بصورت كتبي سؤالاتي مي پرسيم و از آنان مي خواهيم با ساختن جمله يا چند جمله سوالات را پاسخ دهند. بدين تريب تعامل درس هاي ديگر با درس جمله نويسي بخوبي برقرار مي شود.

14ـ جمله سازي با مفاهيم كتاب هاي درسي: در اين گونه تمرين ها مفاهيم كتاب هاي ديگر درسي مانند علوم، رياضي، هديه هاي آسمان در قالب جملاتي مطرح مي شود. در اين تمرين به رويكرد تلفيقي توجه مي شود.

15ـ نگارش ساده و خلاق: انشا نويسي، خاطره نويسي، بند نويسي، گسترده نويسي، دنباله نويسي، نامه نگاري، گزارش نويسي و ... .

در اين نوع تمرينات، دانش آموز از جمله نويسي به سمت واحدهاي بزرگتر زبان مانند بند و متن هدايت و راهنمايي مي شود.

بايد توجه داشت كه انشا نويسي جزء برنامه پايه سوم تا پنجم است بنابراين براي اجراي مطلوب آن به روش هايي خلّاق، بديع و ابتكاري كه باعث نشاط، سرزندگي و انگيزش دانش آموزان مي شود، عنايت ويژه شود و از هر روش متنوع و جالبي براي ايجاد انگيزه بچه ها در درس انشاء استفاده كنند تا آنها به اين درس علاقمند شوند.

آموزش انشاء در دوره ابتدايي

انشا از جمله انواع نوشتن محسوب مي شود و آخرين و پيچيده ترين مرحله زبان آموزي به شمار مي رود تا زماني كه پيش نيازهاي نوشتن تحقق نيافته امر نوشتن بخصوص انشاءنويسي هم ميسر نخواهد شد.

رونويسي و مشق نويسي هاي خسته كننده در دوره ابتدايي يكي از علل بارز افت تحصيلي مي باشد كه دانش آموزان را نسبت به تحصيل و ادامه آن بي ميل مي كند و هر گونه ابداع و ابتكار را از يادگيرنده سلب مي كندو فرصت هاي گرانبهاي نونهالان دوره ابتدايي را براي بارورشدن ازبين مي برد.

مي توان گفت با وجود اينكه انشاء آخرين و پيچيده ترين مرحله زبان آموزي است اما آموزش آن از همان كلاس اول مستقيم يا غير مستقيم آغاز مي شود و آموزگاران محترم كلاس اول دبستان بايد نسبت به اين مسئله كه آموزش انشاء مراحلي دارد حساس باشند و اين مراحل عبارتند از آموزش انشاي شفاهي ـ آموزش جمله سازي ـ نگارش عبارات كوتاه ـ آموزش نوشتن جملات و عبارات طولاني.

آموزگار محترم كلاس اول بايد از هر موقعيت آموزشي جهت توسعه فرهنگ لغات شاگردان كلاس اول استفاده نمايد و يك فرهنگ زيربنايي در زمينه گوش دادن، سخن گفتن و آمادگي هاي لازم را براي خواندن و نوشتن بوجود مي آورد چون هر نوشته خوب انعكاسي است از بيان خوب.

معلمان پايه هاي بالاتر نيز بايد به اين روند ادامه دهند و از هر روش متنوع و جالبي براي ايجاد انگيزه بچه ها در درس انشاء استفاده كنند تا آنها به اين درس علاقمند شوند.

طرح تنظيمي 1

طرح تنظيمي 1 يا همان روش خورشيدي مراحلي دارد كه عبارتند از:

(1) ابتدا خورشيدي را مي كشيم و داخل آن موضوع انشاء را مي نويسيم.

(2) دانش آموزان با توجه به موضوع هر كلمه اي كه به نظرشان مي رسد در اطراف خورشيد مي نويسند.

(3) معلم كلمات را بازبيني مي كند و در صورت تأييد دانش آموز براي كلمات نوشته شده جمله مي نويسد.

(4) سپس دانش آموز جملات نوشته شده را گروهبندي مي كند يعني جملاتي را كه از لحاظ معنايي به هم نزديك هستند در يك گروه قرار مي دهد.

(5) در مرحله پاياني گروه هاي جملات را اولويت بندي مي كند و پشت سر هم مي نويسد.

‌‌طرح تنظيمي 2

طرح تنظيمي 2 روشي ديگر براي نوشتن انشاء است كه تقريباً شبيه به روش تنظيمي 1 است كه شامل مراحل زير مي باشد.

(1) ابتدا خورشيدي كشيده مي شود و در داخل آن موضوع انشاء نوشته مي شود.

(2) سپس دانش آموزان با توجه به موضوع عبارت هايي كه به ذهنشان مي رسد در اطراف خورشيد مي نويسند مثلاً در مورد موضوع مادر عبارت هايي مانند وظايف مادر خوبي هاي مادر و .... .

(3) در اين مرحله دانش آموزان در مورد هر عبارت چند جمله مي نويسند.

(4) در مرحله آخر جملات نوشته شده را مرتب مي كنند.

ـ روش استفاده از كلمات

در اين روش معلم موضوع انشاء را بيان مي كند سپس كلماتي را با توجه به موضوع انشاء روي تخته مي نويسد تا دانش آموزان در نوشتن انشاء از آن ها استفاده كنند . دانش آموزان با توجه به كلمات داده شده جملاتي را مي نويسند، سپس جمله هايي را كه مرتبط با هم هستند در يك گروه قرار مي دهند و در پايان آن ها را مرتب مي كنند.

ـ روش مشاركتي

موضوعي به دانش آموزان ارائه مي شود و هر كدام از بچه ها به نوبت در مورد آن فرضي مي زنند (البته چند دقيقه فرصت فكر كردن به بچه ها مي دهيم) معلم مطالب بچه ها را روي تابلو مي نويسد و به كمك بچه ها جملات روي تابلو را پس و پيش مي كند تا به صورت يك انشاي كامل درآيد.

ـ قصه ناتمام

معلم قصه يا انشايي ناتمام را در اختيار شاگردان قرار مي دهد تا آن ها يا بصورت انفرادي يا بصورت گروهي و با هم فكري آن اين انشاء را تمام كنند اگر كار بصورت گروهي اجرا شود گروههاي 2 يا 3 نفره مناسب هستند و بهتر است براي خوب ترين انشاء يا داستان نمره اي در نظر گرفته شود.

ـ مرتب كردن انشاء يا داستان

معلم قصه يا انشايي را كه ترتيب حوادث آن به هم ريخته است در اختيار دانش آموزان قرار مي دهد بچه ها توالي جملات و حوادث را درست مي كنند و با شماره گذاري و رونويسي مجدد آن را بصورت يك انشاء يا داستان در مي آورند. براي پرورش خلاقيت آنها مي توان انتخاب نام قصّه را بر عهده خود آنها گذاشت.

ـ روش داستان تصويري

در اين روش كه شبيه به همان نوشتن جمله براي تصاوير سريالي است كتاب داستان 3 يا 4 صفحه اي همراه با تصاوير آن در اختيار دانش آموزان قرار مي گيرد تا آنها با توجه به تصاوير جملاتي را بنويسند. و در پايان هم اسم داستان را خودشان انتخاب كنند.

ـ روش بديعه پردازي و چهارچوب هاي نظري آن

بسياري از پژوهشگران به تفاوت كاركرد نيمكره راست و چپ مغز اشاره مي كنند و معتقدند بخش چپ مغز مسئول آن دسته از فعاليت هاي ذهني است كه عمدتاً مي توان آن ها را در حيطه تفكر همگرا همانند حافظه محض، استدلال كلامي و منطق قرار داد درحالي كه بخش راست مغز آن دسته از فعاليت هاي ذهني را توليد و اداره مي كند كه در دسته تفكر واگرا قرار مي گيرند.

ساندر (1982) همچنان كه پژوهشهاي مختلف بر روي نيمكره هاي مغز و كاركردهاي آن رو به گسترش است راهبردهاي آموزشي نيز رو به افزايش است و روشن مي شود كه يك تعادل ميان سيستم پردازش اطلاعات نيمكره راست و چپ براي يادگيري مؤثر، مفيد و لازم است.

وي اعتقاد دارد كه سيستم آموزشي حاكم صرفاً به پرورش بخش چپ مغز مي پردازد و به حافظه محض و فعاليت هاي ذهني ساده توجه مي كند و خلاقيت را در كودكان از بين مي برد سخن اين نيست كه اين فعاليت ها نبايد در كلاس صورت گيرد بلكه آنها محتواي ضروري اما بايد يك اصلاحي در برنامه ها و شيوه هاي آموزشي صورت بگيرد و از كاركردهاي نيمكره راست مغز هم استفاده شود. او بهترين روش براي ارتباط دادن دو نيمكره راست و چپ مغز را استفاده از مدل استعاره مي داند. در حقيقت استعاره نيروي بالقوه نيمكره راست مغز را بكار مي گيرد، نيرويي كه مدارس ما از آن اغماض شده است.

ويليام گوردون (1969) اولين يار براي آموزش استعاره روش بديعه پردازي را بوجود آورد. يك راهردي كه امروزه بصورت عمومي در تمام سطوح بكار گرفته مي شود.

ـ خلاقيت و بديعه پردازي

از طريق فعاليت استعاره لگوي بديعه پردازي خلاقيت به جرياني آگاهانه تبديل مي شود. استعاره ارتباطي از شباهت و مقايسه يك چيز با چيز ديگر و استفاده يكي به جاي ديگري را بوجود مي آورد

كه جريان خلاقيت در خلال اين جايگزيني ها رخ مي دهد. يعني مطالب آشنا را به مطالب ناآشنا ارتباط داده يا نظري جديد از نظرات آشنا بوجود مي آورد. (بهرنگي 1375)

استعاره به معرفي فاصله مفهومي ميان شاگرد و موضوع درسي مي پردازد و افكار اوليه را اعتلا مي بخشد. مثلاً ما با درخواست از از شاگردان كه آنان درباره ي كتاب درسي خود همچون روخانه اي فكر كنند يك ساخت استعاره اي بوجود مي آوريم كه شاگردان با آن مي توانند دراره ي چيزي آشنا به طريق جديد فكر كنند و يا برعكس. بنابراين فعليت استعاره اي به دانش شگردان بستگي داشته و از آن نشأت مي گيرد، به آنان كمك مي كند تا نظريات ناشي از محتواي آشنا را به نظريات موجود در محتواي جديد ارتباط دهند و يا محتواي جديد را از چشم اندازي نو بنگرند.

پس روش بديعه پردازي با استفاده از فعاليت استعاره اي براي آن تدوين يافته اند تا ساختي را بوجود آورند كه اشخاص به وسيله آن بتوانند خود را براي ايجاد تخيل و بصيرت در فعاليت هاي روزانه رها سازند. در بديعه پردازي از سه نوع قياس به عنوان پايه براي تمرينات استفاده مي شود.

الف) قياس مستقيم :

مقايسه ساده دو موجود يا دو مفهوم است كه در اين مقايسه نبايد تمام جهان لزوماً همسان باشد كاركرد آن به سادگي پس و پيش كردن يك موضوع يا موقعيت واقعي داراي مسأله با موقعيتي ديگر است تا نظري جديد از يك نظر يا مسأله اي ارائه شود.

ب) قياس شخصي :

ايجاد قياس شخصي نيازمند آن است كه شاگردان با نظرات يا موضوعاتي كه مي شوند احساس همدلي كنند. همانندسازي ممكن است با يك شخص گياه حيوان يا موجود غير زنده باشد.

قياس شخصي نياز دارد كه فردي كه خود را داخل فضا يا شيء ديگر انتقال مي دهد وجود خود را كنار بگذارد هرچه فاصله مفهومي بوسيله كنار گذاردن خود بيشتر مي شود احتمال يك قياس تازه و خلاقيت نوآوري بيشتر مي شود.

آوردن 4 سطح اشتغال در قياس شخصي را بيان مي كند.

1ـ توصيف اول شخص از حقايق

2ـ همانندسازي اول شخص توأم با هيجان

3ـ سيري در همانندسازي با موجودي زنده

4ـ همدلي در همانندسازي با موجود غير زنده

ج) تعارض فشرده

تعارض فشرده سومين شكل استعاري است و آن معمولاً توصيفي دو كلمه اي از يك موضوع است بطوري كه اين كلمات به نظر ضد يا نقيض هم باشند به نظر ويليام گوردون تعارض فشرده وسيع ترين بينش را به درون مضوع جديد مي آورد آنها بازتاب توانايي شاگرد براي به هم پيوستن دو چهارچوب ذهني داوري در ارتباط با يك موجود منفرد است هرچه فاصله ي بين چهارچوب هاي داوري بيشتر باشد انعطاف پذيري ذهني بيشتر است. همانند دو كلمه اي نابودگر حيات بخش، پرتكاپوي خسته، دوست دشمن.

مراحل اجراي روش بديعه پردازي

دو شيوه مشخص در اجراي روش بديعه پردازي وجود دارد اولين شيوه بر آن است كه مسائل و نظريات آشنا را در پرتو خلاقيت و بينشي تازه نگاه كند و شيوه دوم بر اين تلاش است كه مفاهيم و عقايد جديد ناآشنا را بوسيله ي مفاهيم معني دار كند.

شيوه اول) نگاه به مسائل و نظريات آشنا در پرتو بينش تازه و جديد

در اين شيوه با استفاده از قياس ها براي ايجاد فاصله مفهومي به دانش آموزان كمك مي شود تا بتوانند موجودات و پديده هاي آشنا را به گونه اي جديد و ناآشنا بنگرند. دانش آموزان جز در مرحله نهايي كه به مسائل اوليه بازمي گردند مقايسه ساده انجام نمي دهند هدف از اجراي اين شيوه ايجاد دركي جديد از مسائل است. نقش معلم در فرآيند آموزش مواظبت از تحليل هاي ناپخته دانش آموزان و ختم مذاكرات است. اين شيوه 6 مرحله دارد.

مرحله1ـ توصيف مسئله يا وضعيت جديد، در اين مرحله معلم دانش آموزان را به توصيف موقعيت جديد وا مي دارد. به عنوان مثال معلم از دانش آموزان مي خواهد كه شهروند بي فرهنگ را توصيف كنند. اين موضوع در يك كلاس تدريس شده و دانش آموزان اين موارد را نام بردند:

موي سياه فرفري ـ ظاهري ژوليده ـ چشمان خون آلود و ... .

مرحله 2ـ قياس مستقيم، اينك مي خواهيم از منظري جديد به موضوع نگاه كنيم. مثلا بگوييم او شبيه ماشين است. دانش آموزان پس از قياس اين موارد را ذكر كردند.

ماشين بي ترمزـ ماشين قديمي ـ ماشين اوراق شده.

مرحله 3ـ قياس شخصي، معلم از دانش آموزان مي خواهد تا با قياس مورد نظر درگيري همدلانه پيدا كنند. معلم: سعي كنيد يك ماشين بي ترمز شويد، چه احساسي داريد؟

دانش آموزان: عصباني هستم قانون را نمي شناسم قانون را زير پا مي گذارم به هر سو حركت مي كنم و .... .

مرحله 4ـ تعارض فشرده، دانش آموزان با استفاده از توصيف هاي گام دوم و سوم چند قياس فشرده پيشنهاد مي كنند. متفكر بي فكرـ قانون مدار قانون شكن ـ حركت بخش نابود كننده و ...

معلم با كمك دانش آموزان قانون مدار قانون شكن را انتخاب مي كند.

مرحله 5ـ قياس مستقيم دانش آموزان به انتخاب و ارائه قياس مستقيم ديگري مبتني بر تعارض فشرده مي پردازند.

دانش آموزان: گاو رها شده در گاو بازي ـ مار زنگي دست آموز و ....

معلم: كدام يك از اينها مهيج ترين قياس مستقيم با مفهوم قانون مدار بي قانون است؟

دانش آموزان: گاو رها شده در بازي

معلم: چگونه مي توان از گاو رها شده در بازي براي توصيف شهروند بي فرهنگ استفاده كرد؟

مرحله 6ـ بررسي مجدد تكليف، در اين مرحله معلم دانش آموزان را وادار مي كند به وظيفه يا مسئله اصلي برگردند و از آخرين قياس با تمام تجربه بديعه پردازي استفاده كنند.

شيوه دوم ) معني دار ساختن مفاهيم و عقايد جديد و ناآشنا با مفاهيم آشنا

تلاش بر اين است كه مفاهيم ناآشنا به وسيله مفاهيم آشنا معني دار شود.

برعكس شيوه اول شيوه دوم به دنبال افزايش درك دانش آموزان و درون سازي مقدار قابل توجهي از مطالب جديد يا دشوار است. استعاره در اين قياس بر خلاف شيوه اول كه بر فاصله مفهومي تأكيد داشت، براي تحليل به كار مي رود.

معلم از دانش آموزان مي خواهد (مردم سالاري) را با يك قياس آشنا، مثل بدن انسان مقايسه كنند. اين شيوه به طور تحليلي و همگرا است.

مرحله1ـ عرضه و توضيح اطلاعات درباره موضوع جديد، در اين مرحله يك توضيح كوتاه واقعي در زمينه موضوع جديد مثلاً مردن سالاري به دانش آموزان ارائه مي دهد.

مرحله 2ـ پيشنهاد قياس مستقيم، پس از توضيح و ارائه اطلاعات در مورد موضوع جديد، معلم از دانش آموزان مي خواهد كه مفهوم مردم سالاري (موضوع جديد) و بدن انسان) را با هم مقايسه كنند و در دو ستون بنويسند.

بدن انسان

هر سلول

عضلات

مغز

كل بدن

مردم سالاري

هر فرد

آموزش و پرورش

قانون

كشور مردم سالار

مرحله3ـ قياس شخصي، در بعضي از مراحل اجرا، گام سوم يعني قياس شخصي وجود ندارد به نظر مي رسد اگر قبل از آنكه دانش آموزان با موضوع ارتباط عقلاني پيدا كنند خود را به جاي مردم سالاري قرار دهند موجب غناي بيشتر تفكر آنان خواهد شد.

مرحله 4ـ مقايسه موضوع آشنا با مفهوم آشنا، در اين مرحله دانش آموزان به تعيين و توضيح نكات مشابه ميان قياس و موضوع واقعي مي پردازند.

مرحله 5ـ استفاده از مهارت هاي آموخته شده، در اين مرحله از دانش آموزان خواسته مي شود كه به قياس هاي خود كاملاً توجه كنند و سپس قياسي از موجودات غير زنده را كه شبيه «قياس بدن» نباشد تصور كنند. قياس جديد خود را همراه با موضوع در دو ستون بنويسند و عناصر مربوط به قياس خود را يادداشت كنند.

قياس دانش آموزان

اتومبيل

هر قطعه

طراحي اجزاء

كل ماشين

موضوع اصلي (مردم سالاري)

مردم سالاري

هر فرد

آموزش و پرورش

جامعه مردم سالاري

مرحله 6 و7ـ تحليل و نگرش قياس ها با بهترين نثر ممكن در مراحل نهايي از دانش آموزان خواسته مي شود كه قياس خود را با بهترين نثر ممكن به صورت يك انشاء بنويسند.

تفاوت عمده دو شيوه ذكر شده در استفاده آنها از قياس ها است دانش آموزان در روش اول بدون محدوديت هاي منطقي از قياس هاي مختلف مي گذرند تا فاصله مفهومي زياد شود و تحليل بارور شود امّا در شيوه دوم دانش آموزان سعي مي كنند دو ايده دو مفهوم يا موضوع اصلي را به هم ربط دهند و در حال عبور از قياس ها، رابطه ها را نيز معين كنند. شيوه اي كه معلم انتخاب مي كند به كوشش او در كمك به دانش آموزان در توليد مفهومي جديد يا در كشف مفهومي ناآشنا بستگي دارد.

جمع بندي و نتيجه گيري

با توجه به اينكه نياز به روش هاي مناسب تدريس براي خلاقيت نوشتاري در نظام آموزشي كشور به شدت محسوس است روش بديعه پردازي در توسعه توانايي نوشتن خلاق بسيار مفيد خواهد بود. از طريق بديعه پردازي تخيلات كودكان و نوجوانان را مي توان برانگيخت و به آنان در گزارش تفكرات و احساساتشان كمك كرد.

از بديعه پردازي مي توان براي تمام سنين استفاده كرد هر چند كه بهتر است با كودكان خيلي كوچك به بسط تمرينات بسنده كرد. اين الگوي تدريس براي شاگردان بيشتر مفيد است كه از فعاليت هاي يادگيري و تخصيص بيشتر به اين دليل كناره مي گيرند كه نمي خواهند خود را در مخاطره اشتباه قرار دهند. در صورتي كه بتوان اين روش تدريس را با ساير روش هاي اجتماعي مانند ايفاي نقش، بررسي گروهي و ياران ياريگر و ... تركيب كرد و كارايي آن بيشتر خواهد شد.

كارگاه آموزش درس جمله سازي و انشاء

مطالب مشابه :

انشا در مورد عید نوروز

كارگاه آموزش درس جمله سازي و انشاء

نوشتن انشا در ابتدایی

انشا در مورد فصل زمستان ( دو انشاي طنزآلود در مورد زمستان)

زنگ انشا( موضوع: نامه ای به مادر)

تابستان را تعريف كنيد / انشا در مورد فصل تابستان

موضوع انشا پیشنهادی برای استفاده همکاران دوره راهنمایی

چگونه زبان یاد بگیریم

انشا نویسی در ابتدایی