کلزا
اوایل قرن شانزدهم زراعت تجاری کلزا در هلند ثبت شده است در آن زمان از روغن این گیاه بعنوان سوخت چراغ و روان کننده ماشین های بخار استفاده می گردیده است.
کشت تجاری کلزا از سال 1342 در قسمت شمالی آمریکا یعنی کشورکانادا شروع گردیده و امکان استفاده از روغن کلزا برای مصرف خوراکی در سال 1948 مورد توجه قرارگرفت و منجر به استخراج روغن خوراکی ازکلزا در سال های 1956 تا 1957 گردید.
اهــمیت و جایــگاه کلــزا در ایـــران
دانه روغنی کلزا از سال های گذشته واردکشور شده است که در سال 1372 که سال پایه کشت کلزا می باشد 5/94 هکتارکلزا در ایران کشت شدکه در این سال حدود 2/51 تن کلزا تولید شد با تحقیقات متعددی که روی این محصول انجام شد سطح زیرکشت آن افزایش قابل ملاحظه ای یافته تا جائیکه حدود 8 سال بعد یعنی سال 1380 کشت آن به بیش از 70 هزار هکتار با تولید بیش از 65000 تن رسید و این رقم به دلیل جایگاهی که کلزا در ایران پیداکرده است هر سال روبه افزایش است.
چــرا کلــــزا بکــــاریم؟
-کلزا دارای پتانسیل عملکرد بالا بوده و در بین دانه های روغنی از درصد روغن دانه بالایی(40%- 45%) برخوردار است و می تواند درکاهش میزان وابستگی به خارج در زمینه روغن گیاهی موثر باشد.
- دارابودن تیپهای بهاره،زمستانه وحدواسط امکان کشت این گیاه رادرشرایط متفاوت اقلیمی فراهم می سازد.
-کلزا می تواند در تناوب با زراعت گندم و جو قرارگرفته و از افزایش بیماریها ، آفات و علفهای هرز بکاهد و باعث افزایش عملکرد دانه این محصولات شود.
- درکشت پاییزه نیاز به آبیاری کمتری بوده و امکان استفاده از نزولات آسمانی پاییزه و زمستانه وجود دارد.
فصل رشدکلزا با سایر دانه های روغنی متفاوت بوده و زمانی که ظرفیت واحدهای روغن کشی خالی است این گیاه برداشت می شود.
- بعلت بقایای گیاهی مطلوب علاوه بر تأثیر مثبت در میزان ماده آلی خاک در تأمین علوفه مورد نیاز دامداران نیز موثر است.
- در توسعه صنعت زنبورداری نقش مهمی را می تواند ایفا کند.
- در مناطقی که در بهار بعلت محدودیت آب و هم زمانی آبیاری محصولات بهاره با آخرین آب مشکلاتی در آبیاری دارند می توان باکشت کلزا به ویژه ارقام زودرس این مشکل را حل نمود (بخش مرکزی شهرستان ساوه).
- با اعمال مدیریت صحیح و استفاده از روش های ساده امکان کاشت ، داشت و برداشت آن در شرایط مختلف و با امکانات محلی وجود دارد.
ترکیــب شیــمیــایــی دانــه کلـــزا
دانه کلزا(کانولا) دارای40 تا 48% روغن در دانه و 38 تا45% پروتئین درکنجاله می باشد و میزان رطوبت دانه آن در حدود 5% است.
خصوصيات گياه شناسي
كلزا با نام علمي Brassica napus L. گياهي است از خانواده چليپاييان با عدد كروزومي 2n=38 كه عمدتاً داراي تيپ هاي رشد بهاره ، پاييزه و بينابين ميباشد. به طوركلي ويژگي هاي اندام هاي رويشي و زايشي آن به شرح زير است.
ريشه:
كلزا داراي يك ريشه اصلي عمودي و غالباً بلند به شكل دوك مي باشد كه قطا قسمت فوقاني آن به 1 تا 3 سانتي متر مي رسد و تا عمق 80 سانتي متري خاك نفوذ مي كند همچنين داراي ريشه هاي جانبي متعددي است كه معمولاً افقي هستند و كمتردر عمق خاك نفوذ مي كنند عمق نفوذ و گستردگي ريشه نقش بسزايي در تحمل خشكي و استفاده بهينه از رطوبت ذخيره شده در خاك دارد.
ساقه:
كلزا توليد يك ساقه اصلي مي كند كه از آن شاخه هاي زيادي منشعب مي شود پس از پايان زمستان ابتدا ساقه اصلي طويل مي شود و پس از به گل نشستن ساقه اصلي ، شاخه هاي فرعي نيز شروع به طويل مي كند عمدتاً شاخه هاي جانبي در قسمت هاي مياني و بالايي ساقه اصلي تشكيل مي شوند و از ساقه اصلي 8 تا 10 شاخه جانبي منشعب مي گردد. وقتي ساقه اصلي شروع به رشد مي كند شاخه ها در محل اتصال برگهاي فوقاني با ساقه جوانه زده و هر شاخه به يك گل آذين ختم مي شود ساقه مقطعي تقريباً مدور دارد عمودي و رنگ آن سبز روشن است كه به مرور زمان زرد مي گردد. ارتفاع ساقه در واريته هاي مختلف از 50 تا 200 سانتي متر تغيير مي كند ولي معمولاً ارتفاع آن 80 تا 150 سانتي متر است.
برگ
برگهاي كلزا به سه فرم چسبيده ساقه آغوش، چسيبده معمولي و داراي دمبرگ مي باشند برگهاي روزت اغلب بيضوي و چند قسمتي با يك لوب بزرگ در رأس برگ بوده و داراي دمبرگ هستند رنگ برگها سبز تمايل به آبي است و در متن آن رگبرگ ها مشاهده مي شوند. برگ هاي روزت و برگهاي پائيني ساقه كمي كرك دارند ولي برگهاي مياني و بالايي فاقد كرك ، دمبرگ و لوب هستند و لبه آنها ممكن است دندانه دار يا صاف باشد اين برگها به شكل قلب بوده و در محل اتصال با ساقه يك سوم تا نصف محيط ساقه را مي پوشانند برگهاي كلزا به صورت متناوب بر روي ساقه قرار مي گيرند.
گل آذين
گل آذين به شكل خوشه بلندي است كه در آن گل ها از قسمت پايين خوشه شروع به شكافتن مي كنند. كلزا گياهي است عمدتاً خودگشن كه ميزان خودگشني آن 67 تا 78 درصد مي باشد. گلها دوجنسي(هرمافردويت) بوده و داراي قرينه سطحي هستند. هرگل شامل 4 كاسبرگ ، 4 گلبرگ ، 6 پرچم و مادگي 2 برچه اي مي باشد كه دو پرچم آن كوتاه و 4 پرچم ديگر بلند است و رنگ گلبرگ ها نيز از پرتقالي تا زرد كم رنگ متغيير است.
ميوه
ميوه كلزا ، خورجيني به طول 5 تا 10 سانتي متر است كه فاقد كرك بوده و در انتها به يك منقار منتهي ميشود هر خورجين داراي دو برچه مي باشد. برچه ها به وسيله ديوار كاذبي ( غشاي مياني) از هم جدا مي گردند دانه ها در دو طرف غشاي مياني قرار دارند اين ديواره هنگام رسيدن ميوه پاره مي شود. در هر خورجين ممكن است 15 تا 40 عدد دانه تشكيل شود.
دانه
دانه كلزا داراي شكل كروي بوده و معمولاً به رنگ قهوه اي تيره تا سياه مي باشد دانه ها هرچه نارس تر باشند روشن تر خواهند بود پوست دانه از سه لايه اپيدرم، پارانشيم و پيگمان تشكيل شده است. در قسمت زير پوسته دانه آندوسپرم قرار دارد كه اغلب از يك سلول تشكيل مي گردد و در زير آن جنيني قرار دارد كه لپه هاي درشت و پر روغن آن را احاطه كرده اند وزن هزاردانه كلزا بين 3 تا 7 گرم متغيير مي باشد.
مراحل فنولوژي
اکــولــوژی کلــزا
الف) درجه حرارت:
تحقیقات نشان داده است که بیش از 90% بذرکلزا در دمای مطلوب 20 تا 25 درجه سانتیگراد در مدت 1 تا 2 روزجوانه می زند بنابراین در این دما بایدکشت کلزا انجام شود همچنین کلزا در تمام مراحل رشد تا حدودی نسبت به سرما مقاوم است ولی تحمل آن به سرما در حالت روزت(8 ـ 6 برگی) بسیار زیاد و در مرحله گلدهی بسیارکم می باشد.
این گیاه می تواند درصورت رشدکافی در پاییز و ایجاد روزت قوی دمای 15- درجه سانتیگراد را بدون پوشش برف به خوبی تحمل نماید بوته های تکامل یافته قوی (به موقع کشت شده)کمتر از بوته های دیرکاشت(کرپه) و تراکم های بالا در معرض خطر سرمازدگی قرار می گیرند درجه حرارت پایه برای کلزا معمولاً 5 درجه سانتیگراد در نظرگرفته می شود.
درجه حرارت مطلوب برای رشد و نمو این گیاه 25 تا 30 درجه سانتیگراد می باشد تا جائیکه دماهای طولانی بالای 35 درجه سانتیگراد سبب از بین رفتن قابلیت جوانه زنی و قابلیت دانه گرده می گردند.
ب) نور: بطورکلی کلزا یک گیاه روز بلند است و برای انتقال از مرحله رویش به زایشی نیاز به روزهای بلند دارد و با افزایش طول روزگل دهی تسریع می شود .
ج) رطوبت :
کمبود رطوبت سبب کوتاه شدن عمرگیاه کلزا وکاهش تولید ماده خشک و بازدهی محصول کم می شود. تحقیقات نشان داده است که آبیاری از مرحله ساقه رفتن تا گل دهی از نقطه نظر سطح برگ حائز اهمیت می باشد و حساس ترین مرحله رشد و نمو کلزا به کمبود آب مرحله گل دهی است.کمبود آب در این مرحله سبب افت شدید تعدادگل ،کپسول و دانه شده و وزن هزاردانه و میزان روغن دانه راکاهش می دهد همچنین تأمین 70 تا 75 % کل آب مصرفی گیاه بعد ازگل دهی برای تولید حداکثر ماده خشک و شاخص برداشت مناسب است. رطوبت زیاد نیز برای کلزا مضر بوده و سبب توسعه بیماریهای قارچی گردیده و مقاومت به سرما راکاهش می دهد.
د)خاک:
کلزا درگسترده وسیعی از خاک های رسی نسبتاً سنگین تا خاک های شنی سبک کشت می شود. زمین هایی که پس از باران سله می بندد برای این گیاه مناسب نیستند زیرا بذر آن کوچک است وگیاهچه حاصل نمی تواند از چنین خاک هایی خارج شود.
از ویژگیهای عمده خاک مناسب برای کلزا آن است که آب به سهولت از آن عبور نماید زیرا مردابی شدن زمین در طول دوره خــروج گیاهچه و مرحله رشد رویشــی برای رشد و نـموگیاه زیان آور است این گیاه را می توان در خاک هایی کشت کردکه PH آنها از 5/5 تا 8 متغیر است ولی مناسب ترین PH برای رشد و نمو کلزا حدود5/6 می باشد زیرا در این PH همه عناصر غذایی به سادگی در دسترس گیاه می باشند.
انتــخــاب مـزرعــه و تنــاوب زراعــی:
کلزا در محدوده وسیعی از خاک ها رشد می کند ولی مناسب ترین اراضی برای رشدکلزا خاک هایی با بافت متوسط ، زهکشی مناسب ، مواد آلی کافی و PH حدود 5/6 می باشد.کلزا درشرایط ایستایی ، سیلابی ، زهکشی ضعیف و PH پایین تر از 5/5 نبایدکشت شود. کلزا در تناوب هر محصولی که اجازه تهیه بستر مناسب بذر را داده و از توسعه عوامل بیماری زایی خاکسازی جلوگیری کند رشد می نماید بویژه در تناوب با غلات عکس العمل مطلوبی نشان می دهد این تناوب باعث کنترل بیماریها ،آفات و علفهای هرز غلات می گردد.
تحقیقات نشان داده که عملکردگندم پس ازکلزا حدود 27% بیشتر از عملکردگندم پس از آیش بوده است.
کاشت متوالی کلزا در یک زمین یا کشت آن در تناوب با سایرگیاهان جنی براسیکا (شبیه به کلزا) باعث تشدید بیمارهای کلزا می گردد چرا که در این حالت عامل بیماری زا می تواند در سالهای متوالی در خاک و روی گیاه میزبان باقی بماند و جمعیت خود را افزایش دهد بنابراین هنگام انتخاب یک منطقه برای تولیدکلزا توجه به تناوب زراعی منطقه بسیار مهم است. از موارد مهم دیگرکه باید به آن توجه کرد علف های هرز و علفکشهای مصرف شده در زراعتهای قبلی مزرعه است بعنوان مثال در مناطقی که سم آترازین برای مبارزه با علفهای هرز ذرت سورگوم استفاده می شود حداقل یکسال باید ازکشت کلزا درآن مزرعه صرف نظر نمود.
انتــخاب رقــم
ارقام کلزا از نظر تیپ رشد به سه گروه عمده تقسیم بندی می شوند:
1- ارقام کلزا با تیپ بهاره (Spring)
این ارقام برای به گل رفتن به درجه حرارت حدود 3 درجه سانتی گراد بمدت یک هفته نیاز دارند.
2- ارقام کلزا با تیپ رشد بینابین (Intermediate)
این ارقام جهت بهاره سازی یا شروع رشد زایشی به درجه حرارت حدود 3 درجه سانتیگراد وکمتر به مدت یک ماه نیاز دارند.
3- ارقام کلزا با تیپ رشد زمستانه (Winter)
این گروه تحمل به سرمای بسیار خوبی داشته و جهت شروع رشد زایشی به درجه حرارت حدود 3 درجه سانتیگراد وکمتر به مدت یک ماه و نیم نیاز دارند.
کلزا دارای ارقام متفاوتی است که ازآن جمله می شود به ارقام هایولا 308 ، هایولا 401 ، ساری گل ، طلایه ، اورنیت اشاره نمودکه مشخصات چند رقم قابل کشت به شرح ذیر می باشد:
هیبرید Hyola 401) ـ هایولا 401)
دوره رویش این رقم 170 تا 180 روز(حدود 6 ماه) درصد روغن دانه آن 42 تا 45% وزن هزار دانه آن حدود 5/3 گرم منشأ آن ازکشورکانا دارای تیپ رشد بهاره مقاوم به خوابیدگی و دارای رسیدگی یکنواخت با عملکرد دانه بیش از 3 تن در هکتار می باشد(این رقم بیشتر در بخش مرکزی شهرستان ساوه کشت می شود).
رقــم اکــاپی (Okapi)
منشأ این رقم ازکشور فرانسه ، دارای تیپ رشد بینابین مقاوم به سرما ، متوسط رس با طول دوره رشد 230 تا 240 روز (حدود 8 ماه) درصد روغن آن 43 تا 45% و وزن دانه آن حدود 3/4 گرم با عملکرد دانه بیش از 3 تن در هکتار می باشد. جایگاه کشت آن عمدتاً درد و اقلیم معتدل سرد و سردکشور است که در شهرستان ساوه بیشتر در بخش نوبران ، غرق آباد و دشت لوئین این رقم کشت می شودکه عملکرد بالای 5 تن را داشته است.
هيبريد Hyola 308
اين هيبريد از زودرسترين رقم ها بوده و عمدتاً جايگاه آن در شاليزارهاي شمال و مناطق گرم جنوب كشور است دورة رويش آن 160 تا 170 روز درصد روغن آن 40 تا 43% وزن هزاردانه آن حدود 2/3 گرم داراي تيپ رشد بهاره مقاوم به خوابيدگي ، از ارقام دوصفر داراي رسيدگي يكنواخت با عملكرد دانه بيش از 3 تن در هكتار مي باشد.
رقم ساري گل
منشأ اين رقم از كشور آلمان تيپ رشد آن بينابين نسبت به سرما متحمل ، متوسط رس با طول دورة رشد 190 تا 210 روز درصد روغن دانه آن 41 تا 43 درصد وزن هزاردانه آن حدود 8/3 گرم ، از ارقام دوصفر مقاوم به خوابيدگي با عملكرد دانه بيش از 3 تن در هكتار مي باشد.
رقم طلايه
منشأ آن از كشور آلمان ، داراي تيپ رشد زمستان هاست متحمل به سرما، مقاوم به خوابيدگي ، حساس به تاريخ كاشت ، ديررس با طول دورة رشد 240 تا 250 روز درصد روغن دانه آن 40 تا 42% وزن هزاردانه آن 4 گرم از ارقام دوصفر عملكرد دانه بيش از سه تن در هكتار جايگاه زراعت آن عمدتاً در دو اقليم معتدل سرد و سرد كشور است.
رقم Orient
منشأ آن از كشور آلمان داراي تيپ رشد بينابين مقاوم به سرما متوسط رس با طول دورة رشد 220 تا 230 روز ، درصد روغن دانه آن 43 تا 45 درصد وزن هزاردانه آن 3/4 گرم از ارقام دوصفر با عملكرد دانه بيش از 3 تن در هكتار مي باشد. جايگاه كشت آن در اقليم معتدل سرد كشور است.
رقم SIM 046
منشأ آن از كشور آلمان داراي تيپ رشد زمستانه بسيار متحمل به سرما مقاوم به كم آبي ديررس با طول دورة رشد 240 تا 250 روز درصد روغن آن 45 تا 46 درصد وزن هزاردانه آن حدود 5/4 گرم از ارقام دوصفر با عملكرد دانه بيش از سه تن در هكتار مي باشد. جايگاه زراعت آن عمدتاً در دو اقليم معتدل سرد و سرد كشور است.
کاشت
دمای مناسب خاک برای جوانه زنی بذر کلزا حدود 20 درجه سانتیگراد می باشد ولی این دما از 15 تا 25 درجه قابل تغییر می باشد در اکثر موارد تاخیر در کاشت ، چه پاییزه و چه بهاره موجب کاهش عملکرد می شود .
اصولا شش هفته قبل از اولین یخبندان زمان مناسبی برای کاشت می دانند مثلا درمناطقی مثل اصفهان اواسط مهر و در مناطقی مثل همدان ، شهرکرد ، تبریز در اواسط شهریور زمان مناسب کاشت می دانند .
تاریخ کاشت کلزای دیم را قبل از شروع بارانهای پاییزه بایستی انجام داد . ( نواحی ساحلی خزر )
تاریخ کاشت بهاره کلزا را اولین زمان امکان ورود به زمین پس از رفع یخبندان خاک و یا مساعد شدن رطوبت خاک دانست .
اطلاعاتی در خصوص کاشت
|
میزان بذر در هکتار 4 تا 8 کیلوگرم |
عمق کاشت 1 تا 5 ساتیمتر |
|
صفر پایه ( پاییزه ) 0 تا 5 درجه سانتیگراد |
دوره رشد از 70 روز تا 380 روز متفاوت است |
|
صفر پایه ( بهاره ) 6 درجه سانتیگراد |
وزن 1000 دانه 3 تا 7 گرم است |
|
مقدار بوته در هرمترمربع 80 تا 100 بوته |
فاصله ردیف 20 سانتیمتر |
|
PH = 5/5 تا 8 |
عمق نفوذ ریشه از 90 تا 150 سانتیمتر |
خاک باید دارای ساختمان خوب ، زهکشی مناسب و دارای قابلیت نگهداری رطوبت باشد و در خصوص عمق کاشت باید متذکر شد که هرچه خاک خشکتر باشد عمق کاشت بیشتر می شود .
آماده سازی زمین جهت کاشت
ماخار کردن : یک آیش تابستانه قبل از کاشت کلزای زمستانه موجب می شود بذور علفهای هرز جوانه زنند سپس می توان گیاهچه ی این علفهای هرز را قبل از کاشت کلزا به صورت مکانیکی یا با مصرف مواد شیمیایی ( مثل گراماکسون ) از بین برد . البته این روش در ارقام بهاره قابل مصرف نمی باشد .
در تناوب زراعی که با گندم صورت می گیرد بایستی ارتفاع برداشت گندم از 20 سانتیمتر تجاوز ننماید زیرا که قطعات کاه بایستی به میزان زیادی خشک گردند و هزینه زیادی را کشاورز متحمل می شود . ضمنا این بقایا ( قطعات کاه ) در استقرار کلزا تداخل ایجاد می نمایند و چون بذر کلزا ریز می باشد از تماس بذور با خاک جلوگیری می نمایند در شهریور ماه و قبل از شروع ریزش بارانهای پاییزه لازم است حدود 100 کیلوگرم در هکتار اوره برای کمک به پوسیدگی بقایای گندم روی زمین پاشیده گردد و دو دیسک سنگین عمود بر هم زده شود تا بقایای گندم به خوبی در خاک اختلال یابند . در تابستان علفکش مصرفی جهت علفهای هرز بایستی منطبق باشد . مثلا جهت علف هرز یکساله از گراماکسون به میزان 4 – 2 لیتر در هکتار از مایع حل شونده 20 % و جهت علفهای پهن برگ و چندساله از علفکش 46 U با ماده موثره توفوردی به میزان 5/1 تا 2 لیتر در هکتار از مایع حل شونده 72% نمک آمین توفوردی استفاده شود .
گنجاندن کلزا در تناوب زراعی مزایای چندی در بر دارد . عملکرد محصول گندم بعد از کلزا افزایش می یابد ، علفهای هرز چمنی کنترل می شوند و میزان عوامل بیماریزای غلات کاهش می یابد . کلزا را نباید با گوجه فرنگی ، سیب زمینی ، پنبه ، چغندر قند ،کنجد ، منداب ، کلم شاهی ، تربچه ، نخود ایرانی ، تره ، کاهو در یک تناوب زراعی قرار داد چرا که بیماریهای مشترک دارند . حداکثر فاصله زمانی جهت تناوب سه سال می باشد .
روش کاشت
پخش بذر
به صورت دستی انجام می شود . مقدار بذر زیادی لازم می باشد . رطوبت خاک بایستی مناسب باشد تا فعالیت موجودات شکارچی مشکلاتی را برای استقرار بوجود نیاورد . بستر بذر بعد از بذرپاشی باید یک دیسک و غلتک سبک زد تا از تماس مناسب بذر و خاک اطمینان یافت .
خط کاری بذر
برای اجتناب از خرید ماشینهای مخصوص کاشت ( هزینه بالا ) معمولا از خط کارهای غلات مثل بذر کار همدانی استفاده می شود .
دقیق کاری
اخیرا کاشت بذر با بذرکارهای پنوماتیک انجام می گیرد در این شیوه کشت بذر با تراکم نهایی کاشته می شود و نیازی به تنک بعدی نیست این دستگاه کلوخه ها را به کنار زده و بذر را در بستر مسطح و مناسب آن می کارند . بذرها در عمق ثابت با فواصل مساوی از یکدیگر کشت می شوند .
|
داشت آبیاری مقاومت کلزا به خشکی خاک ، از گندم و گلرنگ کمتر می باشد . کلزا به دلیل کمی عمق کاشت و پایینی توان جذب آب طی دوران جوانه زنی و سبز شدن به تاخیر آبیاری و خشک شدن لایه سطحی خاک در این دوران حساس است بعلاوه کمی عمق کاشت اجازه سله شکنی روی ردیفهای کاشت را طی دوران سبز شدن نمی دهد . حداکثر میزان حساسیت کلزا به تنش رطوبتی در مرحله گل آذین سبز تا اوایل میان بندی دیده می شود . تنش رطوبتی موجب کاهش عملکرد دانه و نقصان درصد روغن می گردد . همراه با سبز رنگ شدن دانه ها به تدریج به مقاومت گیاه به خشکی افزوده می شود . فراوانی رطوبت خاک یا تداوم آبیاری در اواخر دوران رشد کلزا سبب سبز ماندن بوته ها و تاخیر در رسیدگی می گردد . آبیاری در پیش از گلدهی می تواند تعداد غلاف را افزایش دهد . مراحل آبیاری 2 تا 3 نوبت در پاییز و 3 تا 4 نوبت در بهار صورت می گیرد . اولین آبیاری قبل از کاشت و آبیاری بعدی مرحله 2 تا 4 برگی شدن گیاهچه یا آغاز دوره روزت می باشد که هر 4 تا 12 روز یکبار صورت می گیرد . مصرف بیش از حد آب در پاییز سبب سطحی شدن ریشه ها و افزایش حساسیت به سرما در مناطق سرد و معتدل سرد و همچنین شسته شدن مواد غذایی و خارج شدن آنها از دسترس ریشه می گردد آخرین نوبت آبیاری تا زمان 20% رسیدگی کپسولهای ساقه اصلی صورت می پذیرد و گرنه باعث رشد رویشی و ایجاد شاخه های جانبی و عدم رسیدگی یکنواخت محصول می گردد که این کار برداشت محصول را با مشکل مواجه می سازد . تاخیر در آبیاری دوم موجب تاخیر در رشد اولیه و نرسیدن کلزا به روزت مناسب و کاهش مقاومت به سرما را در بر دارد . کلزا نیازمند مقادیر زیادی آب برای فتوسنتز و انتقال مواد غذایی است . در حدود زمان گلدهی ، تبخیر و تعرق روزانه بیشتر از 8 میلیمتر است از شروع پیدایش رنگ سبز در دانه های واقع در ناحیه پایینی گل آذین اصلی بوته ها از سهم فتوسنتز برگها در تامین مواد فتوسنتزی برای رشد دانه های کاشته شده و به وابستگی پر شدن دانه ها به انتقال مواد ذخیره ای از سایر اندام ها افزوده می شود . به همین جهت مقاومت گیاه شروع به افزایش می کند و در نتیجه می توان به تدریج بر فاصله آبیاری ها افزود . کودها ( عناصر غذایی ) ازت : کلزا نیاز فراوانی به ازت دارد و استفاده از کود ازته برای افزایش عملکرد بسیار ضروری است . کلزا برای تولید هر تن دانه 60 تا 70 کیلوگرم ازت خالص از خاک جذب می کند . میزان ازت مصرفی در هکتار 150 تا 210 کیلوگرم برای 3 تن دانه کلزای پاییزه می باشد . علایم کمبود ازت : کوتاه قامت شدن گیاه ، رنگ به زردی می رود و پوشش گیاه ضعیف و نازک می شود تعداد غلاف کاهش می یابد . گزارش شده که اگر در برگهای مسن تر ازت توزیع گردد برگها جوان تر و باعث خشک شدن برگهای پیر و پژمرده می شود . فسفات : فسفر به دلیل کم تحرکی باید قبل از کاشت با خاک مزرعه مخلوط شود جهت توید 3 تن دانه 30 کیلوگرم در هکتار فسفر نیاز می باشد البته بسته به شرایط خاک تا 100 کیلوگرم قابل تغییر می باشد . علایم کمبود فسفر : ابتدا برگها و ساقه ها به رنگ سبز متمایل به آبی تیره و بعد ارغوانی می شوند ، گیاه کوتوله شده و ریشه ها کوتاه می مانند . مطالعات نشان دادند که بخشهای جوان ریشه کلزا قادرند که در شرایط کمبود فسفر خاک ، مقدار قابل توجهی اسید مالیک و اسید سیتریک از خود ترشح نمایند . این اسیدها ، ترکیباتی از فسفر غیرمحلول را به صورت محلول و قابل جذب کلزا در می آورند . به هین جهت ، کلزا قدرت زیادی برای جذب فسفر از خاکهای فقیر دارد و بالعکس ، توان کلزا در جذب نیتروژن خاک کم می باشد . پتاسیم : جهت تولید 3 تن دانه کلزا 40 تا 50 کیلوگرم پتاسیم لازم است . علایم کمبود پتاسیم : برگها رنگ سبز تیره و گاهی دچار پیچش و گیاه کوتاه قد می ماند . گوگرد : بر خلاف غلات زمستانه کلزا تقاضای زیادی برای جذب گوگرد از خاک دارد و این به دلیل وجود مقادیر بالای گوگرد در پروتئین های محتوی گوگرد است ، گوگرد باعث افزایش کارآیی مصرف ازت می شود . علایم کمبود گوگرد : برگهای جوان به زردی گراییده شده ، اختلال در رشد ایجاد می شود و باعث کاهش کلروفیل می شود . منیزیم : علایم کمبود منیزیم ظهور لکه های کلروتیک مرمرین در برگها و ساقه هاست . علفهای هرز علفای هرز رایج کلزای پاییزه : گندمک ، بابونه وحشی و سیزاب می باشد . علفهای هرز کلزای بهاره : خردل وحشی ، علف چمنی ، گندم سیاه وحشی و کنگر وحشی و شوکران می باشد . مشکلات ناشی از علفهای هرز
کنترل علفهای هرز ۱-روش زراعی : تناوب زمان کاشت ، شخم برگردان و ردیف های کاشت است . زمان کاشت برای همه علفهای هرز امکان پذیر نیست . درروششخم برگردانباعث مدفونشدن بذور علفهای هرز می شود ۲-روش مکانیکی : موثرترین روش های مکانیکی آنهایی هستند که منجر به دفن سطحی گیاهچه های علف هرز شود . دو تا سه بار وجین و سله شکنی لازم است و آخرین بار آن همراه با پاشش کود نیتروژن سرک می باشد . ۳-روشهای شیمیایی : علفکش پیش کاشت ( ترفلان ) – علفکش پیش از سبز شدن ( پروپاکلر ، متازاکلر ) – علفکش پس از سبز شدن ( بنازلین ) – علفکش های معمولی ( گلیفوسایت ، پاراکوات ) – علفکش های پیش برداشت ( گلیفوسایت ) . راهبردهای کنترل علف هرز از طریق پیشگیری :
آفات آفات مهم کلزا شاملسوسک کک مانند ، کک ساقه خوار کلم ، سرخرطومی ساقه ، شته ها ( شته مومی کلم ) ، بال پولک داران ، سوسکهای گرده خوار و پرندگان . شته مومی کلم به برگ ، ساقه و کپسولهای در حال رشد کلزا حمله تموده و با مکیدن شیره سلولی باعث کاهش شدید رشد و ایجاد تغییر شکل می گردد . مقاومت شته در برابر سرما بسیار زیاد است . بیماریها پوسیدگی اسکلروتینائی ساقه : مهمترین بیماری این گیاه و مولد این بیماری آسکومیست است . نشانه ها : زخم روی برگها متمایل به رنگ خاکستری ، با اشکال نا منظم و چسبندگی گلرنگ هاست . زخم روی ساقه به رنگ سفید و گاهی حلقه ای تیره که نشان دهنده رشد قارچ هاست . کنترل : از مواد شیمیایی مثل بنومیل و ایپرودیون استفاده می شود . ارقام فاقد گلبرگ مقاوم به این بیماری هستنند . شانکر ساقه ( ساق سیاه ) : زخم های برگ به رنگ خاکستری می شود که بعد از گلدهی پوسیدگی خشک چوب پنبه ای را بوجود می آورد . علت بذور آلوده و کنترل این بیماری با ارقام مقاوم و تناوب می باشد . آلترناریای برگ : این بیماری باعث افت شدید عملکرد می شود . نشانه : لکه سیاه در قسمت برگ ، ساقه و غلاف دیده می شود و علت بیماری بیشتر از طریق بذور آلوده است و عامل بیماری به صورت ساپروفیت روی بقایای مزده گیاهی زندگی می گند . کنترل : ضدعفونی بذر با قارچ کش ( دی کاربوک سیمیت ) و آیپرودین . ارقام روغنی به این بیماری بسیار هستند . بیماریهای دیگر : لکه برگی روشن و سفید ، سفیدک داخلی ، زنگ سفید ( عامل بیماری اوومیست است ) . برداشت کلزا ویافتهای جدید مشکل اصلی در برداشت کلزا این است که بذور با هم نمی رسند و همواره میوه های موجود در ساقه اصلی زودتر از میوه های روی ساقه فرعی می رسند ضمن آن که شکل گل ها به گونه ای است که گل های پایینی گل آذین زودتر از گل های بالای گل آذین می رسند بنابراین در بهترین حالت های برداشت نیزباید از حداقل 10 درصد محصول صرف نظر کرد و وقتی90 درصد گل ها می رسند برداشت را انجام داد . کلزا گیاهی است با نامهای شکوفا و بدین لحاظ ، تاخیر در برداشت می تواند با ریزش شدید دانه همراه باشد . از سوی دیگر ، در برداشت زود هنگام نسبت اسیدهای چرب آزاد و مقدار کلروفیل دانه بالا می باشد . حذف کلروفیل از روغن بسیار مشکل است . وجود کلروفیل سبب بدرنگ شدن روغن می شود ، فرآیند هیدروژنه کردن روغن را مختل می سازد و پایداری روغن را به دلیل افزایش سرعت اکسیده شدن آن کاهش می دهد . دانه هایی که مقدار کلروفیل آنها بیش از 20 میکروگرم در گرم دانه باشد ، برای روغن گیری نامطلوب می باشند . زیادی ارتفاع بوته نیز می تواند مشکلاتی در برداشت به وجود آورد . ورود مقدار زیادی شاخ و برگ به درون کمباین سبب نقصان راندمان برداشت می شود . استفاده از ارقام کوتاه که با تراکم زیادی کاسته شده باشند سبب سهولت برداشت می شود ، زیرا در چنین شرایطی ساقه ها در محل برش ظرفیت بوده و حجم کمتری از شاخ و برگ وارد دستگاه کوبنده می گردد .تلقین زودرسی رقم و تاریخ مورد برداشت قرار گیرد . البته در این تلقین باید به مساحت مورد برداشت و روش و امکانات برداشت و در نتیجه زمان مورد نیاز برای برداشت دقیقا توجه گردد . روشهای برداشت 1-روش مستقیم 2-روش غیر مستقیم روش غیر مستقیم دراین روش برداشت با دست ، دروگر و یا موور در مدت کوتاهی بعد از رسیدگی فیزیولوژیک و دررطوبت 30تا 35درصد حداکثر تا حذف کامل آثار لکه های سبز دانه ها انجام می شود . این زمان و روش برداشت سبب یکنواختی خشک شدن محصول و کاهش خطر ریزش و خوابیدگی محصول می گردد . محصول برداشت شده با دست یا دروگر را پس از خشک شدن نسبی در مزرعه به خرمن جا انتقال می دهن تا پس از خشک شدن کامل مورد خرمن کوبی قرار گیرد . برداشت با موور در روش کاشت مسطح انجام پذیر است و از ارتفاعی بین 20 تا 25 سانتی متری از سطح زمین انجام می شود . در پشت موور ، غلتک سبکی قرار میدهند که ساقه های بریده شده را به لابلای ته ساقه ها هدایت می نماید تا از برده شدن آنها توسط باد جلوگیری گردد . محصول را در مزرعه به همین حال رها می کنند تا خشک شود. جمع آوری و خرمن کوبی محصول توسط کمبانی های مجهز به استوانه انگشتی دار بلند کننده ساقه ها انجام می شود . روش برداشت در مناطق با تابستان مرطوب در نواحی با تابستان مرطوب، به کارگیری علف کش پاراکوات به نام تجاری گراماکسون به میزان حدود 2 لیتر در هکتار از مایع حل شونده 20 درصد سبب خشک شدن برگها شده ، یکنواختی و سرعت خشک شدن دانه ها را افزایش داده و احتمال ریزش دانه ها را کاهش می دهد . این علف کش را می توان چند روزقبل از برداشت پاشید . روش مستقیم برداشت مستقیم با کمباین در زمان رسیدگی کامل و هنگامی انجام می شود که دانه ها به طور کامل رنگ معمول رقم را داشته و رطوبت آنها کمتر از 15 درصد باشد . از آنجایی که رطوبت دانه برای برداشت به احتمال ریزش دانه ، دسترسی به امکانات خشک کردن دانه و مقدار کلروفیل دانه بستگی دارد . در صورت زیادی احتمال ریزش و دسترسی به امکانات خشک کردن دانه ، برداشت دانه با رطوبت حدود 15 درصد انجام می شود . در غیر اینصورت ، باید منتظر خشک شدن دانه ها و رسیدن دانه ها به حدود 9 درصد ماند. در صورت وجود خطر ریزش دانه ، لازم است برداشت با رطوبت حدود 15 درصد به عمل به عمل آید و امکانات لازم برای خشک کردن دانه ها تامین شود . در هر حال ، ارتفاع برش بوته ها باید حتی الامکان بالا باشد تا مقدار زیادی بقایای محصول وارد کمباین نگردد . تنظیمات کمباین برای به حداقل رسیدن ریزش دانه 1- سرعت کمباین بیش از 5/2 کیلومتر در ساعت نباشد . 2- ارتفاع برش حتی الامکان بلند باشد . 3- چرخ و فلک پلاتفرم کمباین در بالاترین قسمت خود قرار گیرد . 4- دور چرخ و فلک حدودا 15% بیشتر از حرکت کمباین باشد. 5- ارتفاع مارپیچ جو از کف پلاتفرم 2 تا 3 سانتیمتر نباشد . 6- سرعت کوبنده ها بین 700 تا 500 دور در دقیقه باشد . 7- فاصله کوبنده تا کوبنده در قسمت جلو3 سانتیمتر و در قسمت عقب 5/1سانتیمتر باشد. 8- سرعت بادبزن از 350 دور در دقیقه بیشترنباشد . در صورت بالایی رطوبت دانه های برداشت شده ، باید آنها را توسط هوای گرم خشک کرد و به رطوبت حدود یا کمتر از 9درصد رسانید . در صورتی که محصول برداشت شده به عنوان بذر مورد استفاده خواهد بود ، می توان از هوای گرم با دمای 45 تا 50 روغن گیری می توان از هوای گرم با دمای 60 تا 70 درجه سانتی گراد استفاده به عمل آورد . هرچه رطوبت اولیه بذر بیشتر باشد ، باید دمای پایین تری به کار برده شود ، زیرا بذر خشک به دمای بالا حساسیت کمتری داشته و نیز گرفتن رطوبت از دانه خشک به انرژی بیشتری نیاز دارد . دانه خشک شده را باید بلافاصله تا زیر 10 درجه سانتی گراد خنک نمود و در انبارهای خشک و خنک نگاه داری کرد . پژوهشها علوفه کلزا : ارقام اولیه داشتن اسید اوراسیک در روغن و کلیکوزینولات سمی در کنجاله کمتر مورد استفاده قرار می گرفتند اما هم اکنون یک صفر و دو صفر و به خصوص ارقام سه صفر که اسید اورسیک کمتر از 2 درصد و گلوکز ینولیتهای سمی کنجاله به 18 تا 30 میکرو مول در هر گرم رسیده است برای تهیه علوفه دام مناسب هستند . مزایای علوفه کلزا : تولید علوفه کلزا در تیپ های پاییزه که مصادف با کمبود علوفه در شرایط آب و هوایی ایران است . بالا بودن مقدار پروتئین در کنجاله حدود 40 درصد و از نظر کیفی نزدیک به کنجاله سویا پروتئین موجود در کنجاله حاوی ترکیب مناسبی از اسید های آمینه و قابل رقابت با کنجاله سایر دانه روغن ها میانگین پروتئین خام بر مبنای ماده خشک 10 تا 12 درصد و مواد معدنی قابل هضم 50 تا 55 درصد معایب علوفه کلزا به علت وجود کلزاکزینولات دامدار مجاز است فقط 50 تا 60 درصد جیره دام ها را به آن اختصاص می دهد . بالا بودن مقدا ر نیترات در علوفه (که در طی زمان از سمیت خود را را از دست می دهد) به علت بالابودن پروتئین نسبت به مقدار کم الیاف . برداشت علوفه کلزا : حداکثر ماده خشک در علوفه خشک شده زمانی به دست می آید که کلزا در ابتدای مرحله غلاف بندی قبل از آنکه گل ها ریزش کنند از محل ریزش برگ ها بریده شود بعداز این مرحله میزان کلیکوز ینولات در علوفه بالا می رود زیرا خلاف ها محل اصلی سنتزگلوکزبنولات هستند . سیلوی کلزا اگر علوفه کلزا سیلو شود از نظر ارزش غذایی رقیبی برای علوفه خشک یونجه می باشد . به علت آن که علوفه سبز کلزا جهت سیلوکردن قند محلول زیادی ندارد به سطوح کربوهیدرات مانند لایه های متناوبی از علوفه سبز غلات مثل یولاف وحشی یا اسپری ماده تلقیحی برای کمک به فرایند تخمیر می باشد . تغذیه دام با علوفه کلزا درتغذیه دام با علوفه کلزا باید احتیاطاتی صورت گیرد و بیشتر از 50 درصد از جیره غذایی دام را نباید به کلزا اختصاص داد زیرا ممکن است باعث کم خونی همولیتیک شود و همچنین ممکن است در طولانی مدت مانع جذب مواد معدنی مخصوص مس و سیلنیوم شود که باید این مواد در جیره اضافه شود . مزایای روغن کلزا : اسیدهای چرب اشباع : مصرف زیاد اسیدهای چرب اشباع برای سلامتی مضر است به دلیل افزایش نسبت کلسترول بد به خوب و افزایش انعقاد پذیری خود خطر ابتلاء به بیماری های قلبی عروقی و عوارض ناشی از آن را تشدید می کند. اسیدهای چرب غیر اشباع : مصرف اسیدهای چرب غیر اشباع مثل اولئیک –لینولئیک و به خصوص 2 اسید چرب اشباع لینولنیک (امگا3) و اسیدلینولئیک (ا مگا6) ضروری شناخته شده و برای کاهش فشار خون و کلسترول و تری گلیسرید و بهبود عملکرد قلب – بیماریهای مفصلی – روماتیسمی بیماریهای روانی و پیشگیری از ابتلا به سرطان ضروری شناخته شده است .
روغن کلزا در میان روغن های خوراکی شناخته شده نظیر سویا ، آفتابگردان ، بادام زمینی ، زیتون و روغن های حیوانی و کره کمترین میزان اسیدهای چرب اشباع را داراست و همچنین روغن کلزا بیشترین میزان اسید چرب غیر اشباع لینولینک (1 مگا3) در میان روغنهای گیاهی شناخته شده را داراست که امروزه در الگوی تغذیه ای جدید مصرف 7/1 گرم اسید لینولنیک (1 مگا 3) در روز توصیه می شود که یک قاشق غذاخوری روغن کلزا حاوی یک گرم از این اسید است . تاریخ های کاشت زیر برای اقلیم های مختلف توصیه می شوند : اقلیم گرم و مرطوب : گیلان (10 تا 25 مهر) ، مازندران (15 مهرماه تا 15 آبان ماه) ، گلستان(30 مهرتا 15 آبان ) ، در منطقه گنبد به دلیل خشکی اول فصل و عدم وجود سرمای شدید زمستانه ، تاریخ کاشت 10 تا 30 آبان توصیه می گردد . اقلیم گرم و خشک : خوزستان (1 تا 20 آبان) ، جیرفت (نیمه اول آبان) ، زابل (20 مهر تا 10 آبان) ، ارزوییه کرمان (نیمه دوم مهر تا نیمه اول آبان ) ، ایران شهر (10 تا 20 آبان) ، برازجان(10 تا 30 آبان) ، سرپل ذهاب(1 تا 15 آبان ) ، حاجی آباد(1 تا 15 آبان) و بم (نیمه اول آبان ) . اقلیم معتدل سرد : تهران (20 تا 30 شهریور )، زرقان فارس(20 شهریور تا 15 مهر) ، قزوین (15 تا 30شهریور) ، اصفهان (15 تا 30 شهریور) ، اسلام آباد غرب (15 تا 30 شهریور) و نیشابور (20 شهریور تا 10 مهر) . اقلیم سرد : همدان (10 تا 20 شهریور) ، مشهد (نیمه دوم شهریور) ، شهرکرد(نیمه دوم شهریور) ، ارومیه (نیمه دوم شهریور) ، اراک (نیمه دوم شهریور) ، شاهرود(نیمه دوم شهریور) و میاندوآب (نیمه دوم شهریور) . لیست زراعت های عمده و فاصله زمانی بین تولید آنها با کشت کلزا
بررسی ارقام مختلف کلزا و تاثیر طول دوره های مختلف رشد بر عملکرد دانه : 1- جوانه زنی سریعی داشته باشد 2- روزت سریع تشکیل شود. 3- طول دوران ساقه دهی طولانی باشد . 4- طول دوران گل دهی کوتاه باشد . 5- طول دوران تشکیل خورجین طولانی باشد . |
مطالب مشابه :
سایت دانشگاههای پیام نور وسایر دانشگاهها
راهنمای سیستم گلستان دانشجویان پیام سایت دانشگاههای پیام نور وسایر پیام نورشاهین شهر .
قابل توجه دانشجویان عزیز
گروه کامپیوتر و it دانشگاه پیام نور شاهین شهر است.از تمامی دانشجویان و گلستان. وب سایت
دانشگاه پیام نور اصفهان امروز تعطیل شد/تکمیلی:چهارشنبه و پنجشنبه اصفهان تعطیل شد
پیام نور شاهین شهر ، پیام نور خمینی نور"سیستم گلستان پیام نور " reg.pnu.ac.ir
دنیای کروکی
مهندسی شهر سازی طنز با دانشگاه پیام نور. ولایت شاهین شهر.
سراب
مهندسی شهر سازی طنز با دانشگاه پیام نور. سیستم جامع دانشگاهی گلستان.
علت نام گذاری خیابان میرداماد تهران
مهندسی شهر سازی طنز با دانشگاه پیام نور. ولایت شاهین شهر.
اعلام نمرات پایان ترم نیمسال اول 91-92 دانشگاه پیام نور
انجمن علمی صنایع پیام نور شاهین شهر. پیام نور در سیستم گلستان پیام نور از ۱۶
امکان ثبت در خواست گواهی اشتغال به تحصیل در سیستم گلستان پیام نور فراهم شد
انجمن صنایع پیام نور شاهین شهر. گواهی اشتغال به تحصیل در سیستم گلستان پیام نور
حذف و اضافه ترم اول سال تحصیلی ۹۳-۹۲ دانشگاه پیام نور از دوشنبه آغاز خواهد شد
مهندسی صنایع دانشگاه پیام نور در سیستم گلستان پیام نور پیام نور شاهین شهر.
کلزا
گروه کشاورزی دانشگاه پیام نور شاهین سیستم جامع گلستان دانشگاه پیام نور. ، ایران شهر
برچسب :
گلستان پیام نور شاهین شهر