دفاع مقدس ،جدول عملیات های دفاع مقدس

جدول عملیات های دفاع مقدس

شماره    نام عملیات        رمز                               منطقه                  تاریخ

1-        بدر                 یا فاطمة الزهرا               شرق دجله            19/12/63

2-    بیت المقدس 1     یا على بن ابی طالب        غرب كارون            10/2/61     

3 -  بیت المقدس 2      یا زهرا                          شمال سلیمانیه      25/10/66

4-   بیت المقدس 3       یا موسى بن جعفر          سلیمانیه              24/12/66

5 -  بیت المقدس 4       یا ابا عبدالله                  دربندیخان                6/1/67

6   بیت المقدس 5        یا ابا عبدالله الحسین       پنجوین                   22/1/67

  7- بیت المقدس 6      یا امیرالمۆ منین              سلیمانیه                27/2/67

8- بیت المقدس 7        یا ابا عبدالله الحسین       شلمچه                   23/3/67   

9-  طزیق القدس         لبیک یا خمینی              دربندیخان عراق         21/11/62

10- ثار الله -                   ثار الله                     قصر شیرین               15/5/61

11- ثامن الائمه        نصر من الله و فتح قریب       شمال آبادان

12- حسین بن على    یا جواد الائمه                میمك                        26/6/61

  13- خیبر                یارسول الله             هور الهویزه و جزایر مجنون   3/12/62

14- رمضان              یاصاحب الزمان ادركنى    شرق بصره                 23/4/61

15- طریق القدس    یا حسین                   غرب سوسنگرد و بستان    8/9/60

16- ظفر 7            یا محمد رسول الله        شرق سلیمانیه               23/12/66

17- عاشورا          یا سید الشهداء           شمال فكه                        25/5/64

18- فتح 7           یا فاطمة الزهراء           حلبچه                               7/4/66

19- فتح 10        یا ابا عبدالله الحسین      شمال اربیل عراق              13/6/66

20- فتح المبین   یا زهرا                        غرب دزفول وشوش            1/1/61

21- قدس 1      یا محمد رسول الله         شرق دجله                       24/3/64 

22- قدس 2     یا محمد رسول الله          هور الهویزه                       4/4/64

23- قدس 3     یا امام جعفر صادق         جنوب دهلران                    19/4/64   

 24- قدس 4     محمد رسول الله           هور الهویزه                        1/5/64 

25-  قدس5     یا على بن ابیطالب غرب الهویزه                               16/5/64

26- كربلاى1     یاابالفضل العباس ادركنى مهران                             10/4/65

27-  كربلاى2    یا ابا عبدالله الحسین حاج عمران                             10/6/65

28- كربلاى3    حسبنا الله ونعم الوكیل اسكله نفتى الامیه والبكر          11/6/65

29- كربلاى 4   محمد رسول الله غرب اروند رود                               3/10/65

 30- كربلاى5   یا زهرا شلمچه و شرق بصره                                 19/10/65

31- كربلاى 6   یا فاطمة الزهراء شمال سومار                               23/10/65 

 32- كربلاى 7   یا مولای‌ متقیان حاج عمران                                  12/12/65

33- كربلاى 8    یا صاحب الزمان شرق بصره                                  18/1/66 

34- كربلاى9     یا مهدى ادركنى قصر شیرین                                20/1/66  

35- كربلای 10  یا صاحب الزمان ادركنى ماووت عراق                     30/1/66  

36- محرم        یازینب          شرهانى و زبیدات                             10/8/61

37- محمد رسول الله   لا اله الا الله محمد رسول الله غرب نوسود       12/10/61 

38- مسلم بن عقیل      یا ابالفضل العباس غرب سومار                 9/7/61

39- مطلع الفجر      یا مهدى ادركنى گیلانغرب ، سرپل ذهاب         10/9/60

40- مولاى متقیان     یا على ادركنى         چزابه                         1/12/60 

41- نصر 1       یاصاحب الزمان          غرب بانه درعراق                25/1/66 

42- نصر 2        یاحسین مظلوم              میمك                         13/3/66 

43-  نصر3 -                                 جنوب دهلران                      27/3/66  

44- نصر 4 -                                   سلیمانیه                          31/3/66 

45  - نصر5          یا زهرا                 جنوب غربى سردشت        3/4/66

46- نصر6           یاابا عبدالله              میمك                             10/5/66

47- نصر7            یا فاطمة الزهراء     غرب سردشت                 14/5/66 

48- نصر8          یا محمد بن عبدالله     ماووت عراق                  29/8/66

49- نصر 9          یا مولاى متقیان           حاج عمران                  1/9/66 

50- و الفجر مقدماتى  یا الله یا الله یا الله      فكه چزابه             18/11/61

51- و الفجر1  یا الله یا الله یا الله          شمال غرب فكه             20/1/62 

52- و الفجر 2 یا الله یا الله یا الله           حاج عمران                   29/4/62

53- و الفجر3  یا الله یا الله یا الله               مهران                     7/5/62 

54- و الفجر4 یا الله یا الله یا الله               پنجوین                    27/7/62

55- و الفجر5  یا زهرا                           چنگوله                     27/11/62

56- و الفجر6 یا زهرا                         چزابه و چیلات              2/12/62 

57- و الفجر 7   یا زهرا                   چزابه و چیلات                اسفند   62 

58- و الفجر8 یا زهرا                           فاو                           20/11/64 

59- و الفجر9   یا الله یا الله یا الله شرق چوارته عراق              5/12/64   

60- و الفجر10 یا الله یا الله یا الله          حلبچه                      25/12/66  

  آغاز تهاجم :

اختلافات مرزی ایران و عراق سابقه ای طولانی دارد . به طور کلی اینطور می توان گفت در سال 1975 این اختلافات تا آنجا بالا گرفت که احتمال بروز جنگ می رفت و طرفین در الجزایر قراردادی امضا کردند که مبنای حل اختلافات مرزی دو طرف بود .

اما عدم پایبندی عراق به شرایط قرارداد و وقوع انقلاب اسلامی در ایران عملاً اجرای آن را به تعویق انداخت . شرق و غرب که از انقلاب ایران به هراس افتاده بودند صدام حسین را تحریک به تجاوز نمودند و او با این بهانه که ایران بر سر میز مذاکره نمی آید و تنها راه حل استفاده از زور است ،

از اوایل سال 1959 تحرکات نظامی در طول مرز با ایران را آغاز نمود . این تحرکات از اوایل شهریور ماه شدت یافت و بسیاری از دلسوزان نظام و نیروهای مرزی به بنی صدر هشدار های لازم را دادند اما او از اعلام وضعیت آماده باش جنگی خودداری کرد .

در 31 شهریور ماه 1359 هجوم سراسری به ایران با بمب باران تهران (فرودگاه مهرآباد) و 19 شهر ایران آغاز شده و دهها لشکر پیاده و زرهی عراق از مرز عبور کردند .

در جبهه شمال غرب (کردستان و آذربایجان) به علت حضور فعال سپاه در جهت مقابله با ضد انقلاب ، نیروهای عراقی فقط به تقویت استحکامات و تصرف چند ارتفاع مرزی سوق الجیشی اکتفا کردند .

در جبهه غرب (کرمانشاه و شمال ایلام) هدف اصلی ، تامین امنیت بغداد با تصرف مناطق پرجمعیت منطقه بود . شهرهای سومار ، نفت شهر و مهران به سرعت سقوط کردند .

اما مقاومت مردم در قصرشیرین باعث شد عراقی ها با دور زدن شهر ابتدا سرپل ذهاب را گرفته و از شرق وارد قصر شیرین شوند . هرچند قصرشیرین سقوط کرد ، اما هجوم نیروهای مردمی ، سپاه و ارتش ، با پشتیبانی هلی کوپترهای کبری که شهیدان شیرودی و کشوری جلودارشان بودند ، باعث آزادی سرپل ذهاب گردید و حرکت دشمن به سمت گیلان غرب و ایلام هم ناکام ماند .

در جبهه جنوب هدف اولیه دشمن محاصره اهواز و تصرف کامل خوزستان بود اما با مقاومت نیروهای مردمی و سپاه در خرمشهر و سوسنگرد ، عملاً دشمن ابتکار عمل خود را از دست داد و در جبهه شوش و دزفول هم عقبه نامطمئن باعث توقف دشمن در نزدیکی کرخه گردید . خرمشهر سقوط کرد و آبادان محاصره شد .

اما در مرکز ، بعد از آنکه نیروهای عراقی به شهرک حمیدیه رسیدند ضد حمله عده اندکی از نیروهای سپاه به رهبری شهید غیوراصلی که در همین عملیات شهید شد ، باعث فرار دشمن تا آن سوی بستان گردید که این خود از امدادهای غیبی بود . چند روز بعد دشمن بدون مواجه با مقاومت شدیدی بستان را دوباره اشغال اما دیگر دستش به سوسنگرد نرسید .

لازم به ذکر است که با وجود برتری زمینی دشمن در نخستین روزهای آغازین جنگ ، در آسمان حمله بیش از 140 فروند جنگده ایرانی به اهداف عراقی در روز اول مهرماه ضربه کوبنده ایی به دشمن وارد نمود و در طول جنگ برتری هوایی کاملاً در اختیار ایران بود .

عملیات های مهم ایران در 8 سال دفاع مقدس :

1- عملیات پل نادری :

جبهه : جنوب موقعیت : غرب دزفول تاریخ : 23/7/1359 نوع تک : گسترده فرماندهی : ارتش سازمان : ارتش استعداد نیروهای درگیر : ایران : 10 گردان پیاده و زرهی عراق : 27 گردان پیاده ، زرهی و مکانیزه هدف عملیات : بازپس گیری مناطق اشغالی در غرب دزفول تلفات انسانی عراق : نامشخص توضیحات : نخستین حمله رسمی ایران ، با فرماندهی مستقیم بنی صدر توسط لشکر 21 حمزه در منطقه غرب دزفول به علت عدم شناخت نیروهای ایرانی از استعداد قوای دشمن کاملاً شکست خورد .

***

2- عملیات سوسنگرد :

جبهه : جنوب موقعیت : شرق سوسنگرد تاریخ : 26/8/1359 نوع تک : نیمه گسترده فرماندهی : مشترک سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 6 گردان پیاده و زرهی عراق : 8 گردان پیاده و زرهی هدف عملیات : نجات سوسنگرد از خطر سقوط حتمی تلفات انسانی عراق : 795 نفر توضیحات : بعد از شکست نخستین تلاش دشمن در اوایل مهرماه جهت اشغال سوسنگرد ، بعد از سقوط خرمشهر در اواسط آبان ، دشمن یک بار دیگر برای تصرف شهر اقدام و آن را محاصره نمود . در شرایطی که مدافعان شهر آخرین مقاومت ها را انجام می دادند ، 2 گردان زرهی از ارتش با همراهی نیروهای سپاه ، بسیج و ستاد جنگهای نامنظم دکتر چمران ، در امتداد جاده سوسنگرد-حمیدیه دست به حمله زده و ضمن شکستن خط محاصره ، عراقی ها را از داخل شهر عقب راندند .

***

3- عملیات نصر :

جبهه : جنوب موقعیت : جنوب کرخه کور (هویزه) تاریخ : 15 تا 18/10/59 نوع تک : گسترده فرماندهی : ارتش سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 10 گردان پیاده و زرهی عراق : 27 گردان پیاده ، زرهی و مکانیزه هدف عملیات : آزاد سازی مناطق اشغالی غرب کارون و در صورت امکان پیشروی تا شهرک تنومه در شمال بصره ! تلفات انسانی عراق : 1800 نفر توضیحات : این عملیات هم با دستور بنی صدر اجرا و هدایت گردید . در مرحله نخست ، نیروهای ایرانی موفق به شکستن خطوط مقدم عراق شده و تا نزدیکی ایستگاه حمید پیشروی کردند ، اما با آغاز پاتک گسترده عراق ، بنی صدر دستور عقب نشینی داد . بعد از عقب نشینی ، تعدادی از دانشجویان پیروخط امام به فرماندهی شهید علم الهدی ، که در محور هویزه وارد عمل شده بوده و از عقب نشینی خبر نداشتند ، به محاصره در آمدند و تا آخرین گلوله مقاومت کرده و همگی به شهادت رسیدند . پس از این پیروزی ، عراق بدون مواجه شدن با مانعی شهر هویزه را اشغال کرد و خط جبهه خود در جنوب سوسنگرد را کامل نمود .

***

4- عملیات ضربت ذوالفقار :

جبهه : غرب موقعیت : غرب صالح آباد تاریخ : 19/10 تا 20/11/1359 نوع تک : نیمه گسترده فرماندهی : ارتش سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 6 گردان پیاده ، زرهی و مکانیزه عراق : 9 گردان پیاده ، زرهی و مکانیزه هدف عملیات : آزاد سازی ارتفاعات میمک تلفات انسانی عراق : 2164 نفر توضیحات : ارتفاعات میمک در غرب صالح آباد ، از جمله نقاط مورد اختلاف ایران و عراق در قرارداد الجزایر بود . چون عراق به تعهدات خود عمل نمی کرد ، ایران هم خود را ملزم به حل مسئله ارتفاعات میمک نمی دانست . در 15 شهریور ماه 1359 ، پیش از آغاز هجوم سراسری ، عراق ارتفاعات میمک را اشغال کرد . عملیات ضربت ذوالفقار با هدف بازپس گیری این ارتفاعات انجام شده و با موفقیت پایان یافت .

***

5- عملیات توکل :

جبهه : جنوب موقعیت : شمال آبادان تاریخ : 20/10/1359 نوع تک : گسترده فرماندهی : ارتش سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 12 گردان پیاده ، زرهی و مکانیزه عراق : 18 گردان پیاده ، زرهی و مکانیزه هدف عملیات : شکست محاصره آبادان تلفات انسانی عراق : نامشخص توضیحات : همزمان با دو عملیات نصر و ضربت ذوالفقار ، در محور شمال آبادان و بخصوص جاده ماهشهر ، نیروهای ایرانی دست به حمله زدند اما این عملیات ناموفق بود .

***

6- عملیات بازی دراز : جبهه :

غرب موقعیت : غرب سرپل ذهاب تاریخ : 1 تا 9/2/1360 نوع تک : نیمه گسترده فرماندهی : مشترک سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 5 گردان پیاده عراق : 6 گردان پیاده و مکانیزه هدف عملیات : آزاد سازی ارتفاعات بازی دراز و رفع دید عراق بر روی دشت ذهاب تلفات انسانی عراق : 2200 نفر توضیحات : با وجود شکست دشمن در اشغال شهر سرپل ذهاب ، در اختیار داشتن ارتفاعات غرب منطقه باعث برتری دشمن و تلفات بالای نیروهای ایرانی زیر آتش توپخانه آنها شده بود . عملیات فوق با هدف آزادسازی ارتفاعات مذکور انجام گرفت و در ابتدا کاملاً موفق بود اما عراق با اجرای پاتک های سنگینی موفق شد غرب ارتفاعات را مجدداً اشغال نماید و تنها نیمی از اهداف عملیات محقق گردید .

***

7- عملیات امام علی (ع) :

جبهه : جنوب موقعیت : شمال سوسنگرد تاریخ : 31/2 تا 5/3/1360 نوع تک : نیمه گسترده فرماندهی : مشترک سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 7 گردان پیاده و زرهی عراق : 12 گردان پیاده ، زرهی و مکانیزه هدف عملیات : آزاد سازی تپه های الله اکبر تلفات انسانی عراق : 700 نفر توضیحات : با وجود اینکه دشمن از سه طرف شهر سوسنگرد را در محاصره داشت ، اهمیت محور شمال مهمتر بود چون وجود تپه های الله اکبر در این قسمت ، باعث دید دشمن روی شهر شده بود . عملیات امام علی (ع) با هدف آزادسازی ایت تپه ها انجام شد و با موفقیت پایان یافت .

***

8- عملیات فرمانده کل قوا :

جبهه : جنوب موقعیت : جنوب دارخوئین تاریخ : 21 تا 25/3/1360 نوع تک : نیمه گسترده فرماندهی : سپاه سازمان : سپاه استعداد نیروهای درگیر : ایران : 2 گردان پیاده و زرهی عراق : 4 گردان پیاده ، زرهی و مکانیزه هدف عملیات : تصرف استحکامات دشمن در جنوب دارخوئین تلفات انسانی عراق : 520 نفر توضیحات : در اوایل جنگ ، دشمن با عبور از کارون و محاصره آبادان سعی کرد از جاده آبادان- اهواز به سمت اهواز پیشروی کند . ایران در این محور بجز چند نیروی ژاندارم محلی هیچ نیرویی نداشت . اما تعدادی از نیروهای سپاه اصفهان که از جبهه کردستان با هدف پیوستن به مدافعان خرمشهر حرکت کرده بودند ، در نزدیکی روستای دارخوئین جلوی پیشروی عراقی ها را گرفتند . عراق بعد از آنکه نتوانست به پیشروی در این محور ادامه دهد اقدام به ایجاد استحکامات نفوذ ناپذیری در جنوب دارخوئین کرد و تبلیغات فراوانی روی آن انجام داد . همزمان با برکناری بنی صدر از فرماندهی کل قوا توسط امام (ره) ، نیروهای سپاه که از مدتها قبل برای اجرای این عملیات برنامه ریزی کرده بودند ، با نامگذاری عملیات خود با عنوان خمینی ، فرمانده کل قوا ، دست به حمله زده و این استحکامات را تصرف کردند . کارشناسان نظامی جهان در آن زمان ، این عملیات کوچک را یک پیروزی استراتیژیک بسیار مهم ارزیابی کرده و شکست حصر آبادان را پیشبینی نمودند .

***

9- عملیات رجایی و باهنر :

جبهه : غرب موقعیت : شمال سرپل ذهاب تاریخ : 11 تا 16/6/1360 نوع تک : نیمه گسترده فرماندهی : مشترک سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 7 گردان پیاده و زرهی عراق : 9 گردان پیاده ، زرهی و مکانیزه هدف عملیات : تصرف ارتفاعات قراویز و کوره موش در شمال دشت ذهاب تلفات انسانی عراق : 2130 نفر توضیحات : با وجود شش روز نبرد بی امان در منطقه عملیاتی ، فشار دشمن باعث شد تا نیروهای ایرانی در نهایت به مواضع اولیه عقب نشینی نمایند . این عملیات تنها چند روز بعد از شهادت رجایی و باهنر انجام گردید .

***

10- عملیات ثامن الائمه :

جبهه : جنوب موقعیت : شمال آبادان تاریخ : 5/7/1360 نوع تک : گسترده فرماندهی : مشترک سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 30 گردان پیاده و زرهی و 8 گردان توپخانه عراق : 31 گردان پیاده ، زرهی ، مکانیزه و کماندویی هدف عملیات : شکست حصر آبادان به فرمان امام خمینی (ره) تلفات انسانی عراق : 3300 نفر توضیحات : نخستین عملیات گسترده موفق نیروهای ایران در یکمین سالگرد آغاز جنگ تحمیلی با هدف شکست محاصره آبادان انجام گرفت . سرعت عملکرد نیروهای ایرانی در این عملیات چنان بود که کارشناسان غربی آن را با سرعت پیشروی نیروهای آلمانی در خاک لهستان طی جنگ جهانی دوم مقایسه می کردند ، به نحوی که با وجود مقاومت نیروهای عراقی در یکی از محورها ، نیروهای ایرانی در سایر محورها با سرعت شگفتی ، همه اهداف را تصرف کرده و محور مقاومت کننده را به محاصره درآوردند . البته پیش از این عملیات ، به علت غریب الوقوع بودن حمله نیروهای ایرانی ، صدام دستور داده بود تا تعدادی از واحدهای نخبه و نورچشمی اش از منطقه خارج شوند ! چند روز بعد ، هواپیمای حامل فرماندهان عال رتبه سپاه و ارتش : فلاحی ، فکوری ، نامجو ، کلاهدوز و جهان آرا ، حین بازگشت به تهران سقوط کرد و این عزیزان که طراحان اصلی عملیات ثامن الائمه بودند به شهادت رسیدند .

***

11- عملیات طریق القدس :

جبهه : جنوب موقعیت : غرب سوسنگرد تاریخ : 8 تا 15/9/1360 نوع تک : گسترده فرماندهی : مشترک سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 32 گردان پیاده و زرهی عراق : 57 گردان پیاده ، زرهی ، مکانیزه و کماندویی ، 4 گردان گارد ریاست جمهوری و 6 گردان توپخانه هدف عملیات : آزاد سازی شهر بستان تلفات انسانی عراق : 9046 نفر توضیحات : اهمیت استراتژیک این عملیات بدان جهت است که نیروهای ایرانی با دور زدن قوای دشمن از طریق تپه های رملی غیرقابل عبور شمال بستان ، با غافلگیری کامل همزمان به کلیه خطوط دشمن از دهلاویه تا تنگه مرزی چزابه حمله کردند . البته مقاومت دشمن در جنوب منطقه عملیاتی ، پیشروی در این محور را ممکن نساخت اما چند روز بعد که عراق سعی کرد از این منطقه به سمت بستان پاتک کرده و شهر را دوباره اشغال کند متحمل تلفات سنگینی شد و به ناچار تا جنوب رودخانه نیسان که بسیار بیشتر از هدف پیشبینی شده در عملیات بود ، عقب نشینی کرد .

***

12- عملیات مطلع الفجر :

جبهه : غرب موقعیت : شمال گیلان غرب و جنوب سرپل ذهاب تاریخ : 20/9 تا 6/10/1360 نوع تک : نیمه گسترده فرماندهی : مشترک سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 18 گردان پیاده و زرهی عراق : 27 گردان پیاده ، زرهی و کماندویی هدف عملیات : آزادسازی ارتفاعات غرب گیلان غرب تلفات انسانی عراق : 2140 نفر توضیحات : با وجود تصرف بیشتر ارتفاعات هدف ، پاتک های سنگین عراق این عملیات را هم ناکام گذاشت . اهمیت جبهه غرب برای عراق در این بود که اگر نیروهای ایرانی موفق به بازپس گیری ارتفاعات مرزی این منطقه می شدند ، نسبت به نیروهای عراقی که در داخل خاک خود در موقعیت کم ارتفاع تری قرار می گرفتند ، برتری یافته و امنیت بغداد را تهدید می نمودند . در جریان این عملیات غلامعلی پیچک ، فرمانده سپاه در جبهه غرب که به عنوان یک نیروی عادی ، ناشناس در عملیات شرکت کرده بود به شهادت رسید .

***

13- عملیات محمد رسول الله (ص) :

جبهه : شمال غرب موقعیت : غرب و شمال نوسود تاریخ : 12 و 13/10/1360 نوع تک : نیمه گسترده فرماندهی : مشترک سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 6 گردان پیاده عراق : 8 گردان پیاده هدف عملیات : آزاد سازی ارتفاعات مرزی غرب و شمال نوسود تلفات انسانی عراق : 2691 نفر توضیحات : این عملیات ، نخستین حمله بزرگی بود که در آن نیروهای ایرانی از مرز گذشته و در عمق خاک عراق پیشروی کردند و حتی شهرک مرزی طویله را تصرف نمودند اما به علت مشکل تدارکات به مواضع اولیه بازگشتند .

***

14- عملیات فتح المبین :

جبهه : جنوب موقعیت : غرب شوش و دزفول تاریخ : 2 تا 10/1/1361 نوع تک : گسترده فرماندهی : مشترک سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 133 گردان پیاده و زرهی عراق : 153 گردان پیاده ، زرهی ، مکانیزه و کماندویی و 3 گردان گارد ریاست جمهوری و 12 گردان توپخانه هدف عملیات : آزادی منطقه اشغالی عظیم غرب منطقه شوش و دزفول تلفات انسانی عراق : 19000 نفر توضیحات : این عملیات در ابتدا قرار بود همزمان با دهه فجر انجام شود ، اما عراقی ها که متوجه این قضیه شده بودند در منطقه تنگه چزابه دست به حمله زدند و هرچند ناکام ماندند اما عملیات فتح الفتوح ایران را به تاخیر انداختند . یک روز قبل از آغاز حمله ، عراق یک بار دیگر ، این بار در غرب شوش پاتک زد اما فرماندهان ایرانی برای مقابله با ادامه این رویه از سوی عراق ، عملیات را طبق برنامه خود آغاز نمودند . نفوذ 6 گردان از نیروهای ارتش و سپاه به عمق مواضع عراق باعث شد تا خطوط مقدم دشمن عملاً از پشتیبای توپخانه محروم بمانند و خیلی زود تسلیم گردند . هزاران سرباز سرگردان عراقی در این عملیات به اسارت درآمدند . به گفته یکی از اسرا ، اگر نیروهای ایرانی امکان هلی برن به منطقه فکه را می یافتند می توانستند دو برابر اسرای گرفته شده را در حال فرار به داخل خاک عراق دستگیر نمایند . در آخرین روزهای عملیات ، مقاومت تیپ 10 زرهی عراق در تنگه ابوغریب ، که آن زمان معروف ترین واحد ارتش عراق بود ، باعث درگیری شدیدی گردید و کل عملیات را به خطر انداخت اما در نهایت این تیپ هم منهدم شد و نیروهای ایرانی در نزدیکی رودخانه دویرج خط پدافندی تشکیل دادند .

***

15- عملیات بیت المقدس :

جبهه : جنوب موقعیت : غرب کارون تاریخ : 10/2 تا 3/3/1361 نوع تک : گسترده فرماندهی : مشترک سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 144 گردان پیاده ، زرهی و مکانیزه و 20 گردان توپخانه عراق : 188 گردان پیاده ، زرهی ، مکانیزه و کماندویی ، 12 گردان مرزبان و 30 گردان توپخانه هدف عملیات : آزادسازی شهرهای خرمشهر و هویزه و پاکسازی غرب کارون . تلفات انسانی عراق : 35000 نفر توضیحات : با فاصله اندکی از عملیات فتح المبین ، عملیات بزرگ بعدی ایران آغاز شد . مواضع صعب العبور دشمن در محور کرخه کور باعث شکست عملیات در این محور گردید ، اما نیروی اصلی ایران با عبور از کارون که عراقی ها نابخردانه آن را رها کرده بودند جاده اهواز- خرمشهر را آزاد کرده و پس از دفع پاتک عراق به سمت مرز پیشروی نمودند . در این مقطع دشمن نیروهایش را از هویزه و کرخه کور عقب کشید تا محاصره نشوند و ایرانی ها بعد از پر کردن مناطق تخلیه شده ، به سمت جنوب حمله کرده و خرمشهر را محاصره نمودند و در نهایت پس از چند درگیری جدی ، نیروهای عراقی مستقر در شهر تسلیم شده و خرمشهر آزاد گردید . یکی از برادران لودرچی در خاطرات خود ذکر کرده است که وحشت نیروهای عراقی از سقوط محور خرمشهر-بصره باعث شده بود این نیروها مناطق شمالی این محور را رها کنند به نحوی که این برادر بدون مواجه شدن با مقاومتی در حال احداث خاکریز در نزدیکی پاسگاه زبیر در داخل خاک عراق بوده که به عقب فراخوانده می شود !

***

پس از عملیات بیت المقدس ، به طور مقطعی وقفه ای در جبهه ها پیش آمد . عراق از چند منطقه در جبهه غرب که شدیداً به تله های انفجاری آلوده شده بود عقب نشینی کرد و تلویحاً خواستار آتش بس شد . تا جایی که برخی نیروهای ایرانی برای جنگ بر ضد اسرائیل راهی لبنان شدند اما با شدت گرفتن مجدد تبادل آتش بین طرفین و آشکار شدن تلاش عراق برای سازمان دهی مجدد نیروهایش ، امام (ره) در سخنرانی مهمی فرمودند : راه قدس از کربلا می گذرد .

***

16- عملیات رمضان جبهه :

جنوب موقعیت : شرق بصره تاریخ : 22/4 تا 7/5/1361 نوع تک : گسترده فرماندهی : مشترک سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 164 گردان پیاده ، زرهی و مکانیزه و 10 گردان توپخانه عراق : 162 گردان پیاده ، زرهی و مکانیزه هدف عملیات : تصرف مواضع دشمن در امتداد مرز شلمچه تا کوشک و تهدید شهر بصره تلفات انسانی عراق : 7715 نفر توضیحات : عملیات با هدف اصلی تصرف مواضع معروف به مثلثی عراق در منطقه انجام گرفت و پس از آنکه این مواضع به سرعت سقوط کردند نیروهای ایرانی پیشروی را به عمق ادامه داده و تا انتهای کانال پرورش ماهی نزدیک شط العرب و شمال شرقی بصره پیشروی نمودند ، اما این پیشروی بدون هیچ گونه پوشش و پشتیبانی انجام شد ، در نتیجه نیروهای عراقی که توانسته بودند پل های روی کانال را حفظ کنند به پشت نیروهای ایرانی آمده و آنها را به محاصره در آوردند . این یکی از دردناک ترین و پرتلفات ترین عملیات های ایران بود و فقط بخشی از واحدهای محاصره شده توانستند از منطقه عقب نشینی کنند . عملیات طی روزهای بعد با هدف انهدام نیروهای عراقی ادامه یافت تا پیروزی بدست آمده باعث تشویق آنها به پیشروی نگردد .

***

17- عملیات مسلم بن عقیل :

جبهه : غرب موقعیت : غرب سومار تاریخ : 9 تا 13/7/1361 نوع تک : نیمه گسترده فرماندهی : مشترک سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 33 گردان پیاده ، زرهی و مکانیزه ، 5 گردان هوابرد و 5 گردان توپخانه عراق : 31 گردان پیاده ، زرهی ، مکانیزه و کماندویی ، یک گردان جیش الشعبی و 7 گردان توپخانه هدف عملیات : آزادسازی ارتفاعات غرب سومار و پیدا کردن دید روی شهر مندلی عراق تلفات انسانی عراق : 1034 نفر توضیحات : شهر سومار در جریان عقب نشینی عراق بعد از عملیات بیت المقدس آزاد شده بود اما در اشغال ماندن ارتفاعات مرزی منطقه ، به دشمن برتری می داد . البته عدم توجه نیروهای ایرانی به این محور باعث شده بود تا این عملیات جنبه غافلگیر کننده داشته باشد تا جایی که بعضی فرماندهان معتقد بودند که حمله باید تا تصرف شهر مندلی ادامه یابد . اما اکتفا به تصرف ارتفاعات مرزی و نزدیکی این منطقه به مرکز عراق باعث شد تا با تجمع نیروهای عراقی ، عملیات بعدی با نام عملیات امام زین العابدین (ع) ، با هدف تصرف شهر مندلی ، که با فاصله چند روز بعد انجام گرفت ناکام بماند .

***

18- عملیات محرم

جبهه : جنوب موقعیت : جنوب موسیان تاریخ : 10 تا 20/8/1361 نوع تک : نیمه گسترده فرماندهی : مشترک سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 66 گردان پیاده ، زرهی و مکانیزه عراق : 46 گردان پیاده ، زرهی ، مکانیزه و کماندویی هدف عملیات : تصرف ارتفاعات مرزی مشرف بر شهر العماره عراق تلفات انسانی عراق : 8350 نفر توضیحات : با هدف جبران ناکامی های اخیر و گشودن جبهه جدیدی جهت غافلگیری دشمن ، این عملیات انجام گرفت و با موفقیت پایان یافت .

***

19- عملیات والفجر مقدماتی :

جبهه : جنوب موقعیت : جنوب فکه تاریخ : 17 تا 21/11/1361 نوع تک : گسترده فرماندهی : سپاه سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 164 گردان پیاده ، زرهی و مکانیزه و 23 گردان توپخانه عراق : 76 گردان پیاده ، زرهی و مکانیزه و 4 گردان گارد ریاست جمهوری هدف عملیات : تصرف مناطق شمال هورالهویزه با هدف وادار کردن عراق به قبول آتش بس تلفات انسانی عراق : 2613 نفر توضیحات : خیانت منافقین باعث شد تا نیروهای دشمن کاملاً در برابر حمله نیروهای ایرانی آماده باشند و در نهایت نیروهای ایرانی به مواضع اولیه خود بازگشتند .

***

20- عملیات والفجر 1 :

جبهه : جنوب موقعیت : شمال فکه تاریخ : 21 تا 28/1/1362 نوع تک : گسترده فرماندهی : ارتش سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 132 گردان پیاده ، زرهی و مکانیزه و 18 گردان توپخانه عراق : 128 گردان پیاده ، زرهی ، مکانیزه و کماندویی هدف عملیات : پیشروی به سمت شهر العماره عراق تلفات انسانی عراق : 8850 نفر توضیحات : مقاومت نیروهای عراقی در برخی محورها و حجم بی سابقه آتش توپخانه دشمن باعث شد تا در نهایت نیروهای ایرانی به مواضع اولیه خود بازگردند .

***

21- عملیات والفجر 2 :

جبهه : شمال غرب موقعیت : غرب پیرانشهر تاریخ : 29/4 تا 13/5/1362 نوع تک : نیمه گسترده فرماندهی : مشترک سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 24 گردان پیاده و مکانیزه عراق : 36 گردان پیاده و کماندویی هدف عملیات : گشودن جبهه جدید در شمالغرب و بستن یکی از راه های اصلی تردد ضد انقلاب به داخل کشور تلفات انسانی عراق : 4164 نفر توضیحات : این عملیات با موفقیت انجام گرفت و منطقه عمومی حاج عمران که مهمترین پادگان نظامی عراق در شمال شرق این کشور بود به تصرف نیروهای ایران در آمده و آتش توپخانه دشمن از شهر پیرانشهر دور گردید . مصطفی ردانی پور ، فرمانده روحانی مشهور اصفهان در پایان این عملیات به شهادت رسید و پیکرش هیچگاه یافت نشد .

***

22- عملیات والفجر3 :

جبهه : غرب موقعیت : مهران تاریخ : 7 تا 20/5/1362 نوع تک : نیمه گسترده فرماندهی : مشترک سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 32 گردان پیاده ، زرهی و مکانیزه و 4 گردان توپخانه عراق : 58 گردان پیاده ، زرهی ، مکانیزه و کماندویی و 3 گردان توپخانه هدف عملیات : تامین امنیت شهر مهران تلفات انسانی عراق : 10509 نفر توضیحات : شهر مهران هم بعد از عملیات بیت المقدس آزاد شد اما حضور دشمن در ارتفاعات شهر ، عملاً شهر را بی دفاع کرده بود . عملیات والفجر3 با هدف آزاد سازی این ارتفاعات انجام گرفت و با وجود آزادی ارتفاعات شمالی موسوم به کله قندی ، پاتک شدید عراق در محور غرب مهران مانع از تثبیت اهداف در این قسمت گردید .

***

23- عملیات والفجر 4 :

جبهه : شمال غرب موقعیت : شمال مریوان تاریخ : 27/7 تا 30/8/1362 نوع تک : گسترده فرماندهی : مشترک سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 71 گردان پیاده ، زرهی و مکانیزه و 11 گردان توپخانه عراق : 141 گردان پیاده ، زرهی ، مکانیزه و کماندویی ، 8 گردان گارد ریاست جمهوری و 7 گردان توپخانه هدف عملیات : تصرف دشت شیلر و انهدام پایگاه های نفوذ دشمن و ضد انقلاب به داخل کشور تلفات انسانی عراق : 18785 نفر توضیحات : دشت شیلر به عنوان یک تو رفتگی عمیق از خاک عراق در داخل خاک ایران ، به عنوان پایگاهی برای نفوذ ضد انقلاب و عوامل خرابکار دشمن مورد استفاده بود . عملیات والفجر4 در ابتدا یک عملیات محدود برای تصرف این دشت بود ، اما مقاومت شدید عراق این عملیات را تبدیل به یکی از بزرگترین رویارویی های دو طرف در طول 8 سال جنگ کرد . در نهایت ایران نتنها موفق به تصرف دشت شیلر گردید بلکه تا ارتفاعات کانی مانگا پیشروی نمود و شهر پنجوین عراق را تصرف کرد اما تخریب گسترده شهر از سوی عوامل رژیم بعث باعث گردید تا شهر به عنوان یک هدف غیر استراتیژیک رها شده و نیروهای ایرانی در ارتفاعات اطراف مستقر شوند ، ضمن آنکه این عملیات خطوط جبهه را به شهر سلیمانیه عراق بسیار نزدیک کرد . لشکر 14 امام حسین(ع) اصفهان ، در این عملیات نقش مهمی بر عهده داشت و این عملیات از نقاط عطف تاریخ این لشکر به حساب می آید .

***

24- عملیات خیبر :

جبهه : جنوب موقعیت : هورالهویزه تاریخ : 3 تا 22/12/1362 نوع تک : گسترده فرماندهی : مشترک سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 283 گردان پیاده و زرهی و 7 گردان توپخانه عراق : 188 گردان پیاده ، زرهی ، مکانیزه و کماندویی ، 4 گردان گارد ریاست جمهوری و 30 گردان توپخانه هدف عملیات : گشودن جبهه جدید علیه دشمن و قطع محور بصره-العماره تلفات انسانی عراق : 16140 نفر توضیحات : یکی از بزرگترین دستاوردهای نظامی 8 سال دفاع مقدس این بود که طراحان نظامی ایران ثابت کردند غیرممکن را نمی شناسند . هرگاه در جبهه ایی رکود ایجاد می شد به سرعت راهی برای گشودن جبهه جدید پیشنهاد می کردند و عملیات خیبر هم یکی از این پیشنهادات بود . دشمن هیچگاه تصور نمی کرد نیروهای ایرانی بدون پشتیبانی توپخانه و قوای زرهی ، عرض چند ده کیلومتری هورالهویزه را پیموده و خود را به دجله برسانند . طبق طرح عملیات ، نیروهای ایرانی از سه محور هورالهویزه ، طلاییه و شلمچه دست به حمله می زدند . نیروهای ایرانی با عبور از هورالهویزه و تصرف جزایر مجنون ، خود را به ساحل دجله رسانده و با عبور از آن جاده بسیار مهم بصره- العماره را تصرف می کردند . نیروهای عمل کننده در محور طلاییه و شلمچه هم با پیشروی به سمت شط العرب و تصرف نشوه ، از طریق جاده نشوه-قرنه ، ادوات سنگین را به شمال اعزام می کردند تا منطقه تثبیت گردد . عملیات در محور هورالهویزه با موفقیت همراه بود و در چند محور نیروهای ایران به ساحل دجله دست یافته و از آن عبور کردند ، اما مقاومت شدید نیروهای عراقی در طلاییه و شلمچه که برای اولین بار به طور گسترده اقدام به استفاده از سلاح های شیمیایی نمودند ، باعث شد تا پیشروی در این دو محور شکست بخورد و نیروهای محور دجله بدون پشتیبانی ، در مقابل پاتک های عراق به ناچار به جزایر مجنون عقب نشینی کردند . تلاش عراق برای بازپس گیری جزایر ادامه یافت و بی سابقه ترین حملات زرهی ، توپخانه ایی و شیمیایی علیه نیروهای ایرانی انجام گرفت بویژه اینکه دشمن پل بین مجنون جنوبی و طلاییه را حفظ کرده و از این طریق ستون تانک های خود را به سمت نیروهایی روانه می کرد که سنگین ترین سلاحشان آر.پی.جی بود . با این حال نیروهای ایرانی بالاخره موفق شدند تسلط خود بر جزایر را تثبیت کنند و عراقی ها کوتاه آمدند . در این عملیات سرداران زیادی همچون حمید باکری ، همّت و زجاجی به شهادت رسیدند و حسین خرازی جانباز گردید .

***

25- عملیات عاشورا :

جبهه : غرب موقعیت : جنوب سومار تاریخ : 26 تا 30/7/1363 نوع تک : نیمه گسترده فرماندهی : سپاه سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 14 گردان پیاده و زرهی و 5 گردان توپخانه عراق : 27 گردان پیاده و زرهی ، مکانیزه ، کماندویی و گارد هدف عملیات : آزاد سازی ارتفاعات گرکنی و بخشی از ارتفاعات میمک تلفات انسانی عراق : 1690 نفر توضیحات : ارتفاعات گرکنی و فصیل آزاد گردید اما تلاش برای آزاد سازی کامل دامنه غربی ارتفاعات میمک نتیجه ایی نداشت .

***

26- عملیات بدر :

جبهه : جنوب موقعیت : هورالهویزه تاریخ : 19 تا 26/12/1363 نوع تک : گسترده فرماندهی : سپاه سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 115 گردان پیاده ، زرهی و مکانیزه عراق : 98 گردان پیاده ، زرهی ، مکانیزه و کماندویی ، 28 گردان گارد ریاست جمهوری و 9 گردان توپخانه هدف عملیات : انهدام مواضع دشمن در شرق و غرب دجله و در صورت امکان قطع جاده بصره-العماره تلفات انسانی عراق : 13200 نفر توضیحات : در سالگرد عملیات خیبر ، نیروهای ایرانی بار دیگر در همان محور دست به حمله زدند اما این بار چون امیدی به گشودن جبهه طلاییه و پشتیبانی زرهی از حمله وجود نداشت ، هدف اصلی انهدام دژهای معروف دشمن در دو طرف دجله قرار گرفت . عملیات با موفقیت انجام شد اما با توجه به پاتک های سنگین دشمن مواضع تصرف شده ، تثبیت نگردید و نیروهای ایرانی به داخل هورالهویزه عقب نشینی کردند . البته این بار هورالهویزه کاملاً در اختیار نیروهای ایران قرار گرفت و خط اول عراق ساحل غربی آن شد . در این عملیات سرداران موسوی و مهدی باکری به شهادت رسیدند . همچنین از شهدا معروف این عملیات می توان به شهید نوجوان پهلوان سعید طوقانیاشاره کرد که در سالهای قبل و اوایل انقلاب ، با وجود سن کم از نامداران ورزش باستانی به شمار می رفت .

***

27- عملیات قادر :

جبهه : شمال غرب موقعیت : امتداد مرز استان آذربایجان و عراق تاریخ : 24/4 تا 18/6/1364 نوع تک : گسترده فرماندهی : ارتش سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 30 گردان پیاده و 9 گردان توپخانه عراق : 29 گردان پیاده ، زرهی و کماندویی هدف عملیات : گسترش منطقه آزاد شده شمال عراق تلفات انسانی عراق : 1520 نفر توضیحات : بعد ناکامی عملیات بدر ، به سپاه دستور داده شد تا دست به بازسازی خود بزند و منطقه بین اشنویه تا پیرانشهر که برای عملیات تابستانی سپاه آماده شده بود در اختیار ارتش قرار گرفت . نیروهای ارتش طی دو ماه چندین بار سعی کردند در این منطقه دست به حمله بزنند اما کاری از پیش نبردند و عملاً بسیاری از پایگاه ها و معابر نفوذ سپاه طی این عملیات ها لو رفته یا منهدم گردید !

***

28- عملیات والفجر 8 :

جبهه : جنوب موقعیت : جنوب آبادان تاریخ : 20/11/1364 تا 9/2/1365 نوع تک : گسترده فرماندهی : سپاه سازمان : سپاه استعداد نیروهای درگیر : ایران : 140 گردان پیاده و 16 گردان توپخانه عراق : 241 گردان پیاده ، زرهی ، مکانیزه ، کماندویی و گارد هدف عملیات : تصرف شبه جزیره فاو تلفات انسانی عراق : 52105 نفر توضیحات : عبور از عرض اروند رود یکی از آن شاهکارهای نظامی در تاریخ جنگ ها به شمار می رود . در اهمیت بندر و شبه جزیره فاو همین بس که عراق با قبول تلفات بسیار سنگینی ، بیش از 80 شبانه روز برای بازپس گیری منطقه تلاش می کرد و 39 جنگنده خود را در این منطقه از دست داد . هرچند دشمن نتوانست فاو را بازپس گیرد ، اما حملات مکرر آنها باعث شد تا هدف نهایی نیروهای ایرانی که گشودن جبهه جدید و پیشروی در جنوب بصره بود به جایی نرسد .

***

29- عملیات والفجر 9 :

جبهه : شمال غرب موقعیت : شرق سلیمانیه تاریخ : 5 تا 9/12/1364 نوع تک : نیمه گسترده فرماندهی : سپاه سازمان : سپاه استعداد نیروهای درگیر : ایران : 26 گردان پیاده و زرهی و 4 گردان توپخانه عراق : 10 گردان پیاده ، زرهی و کماندویی و 2 گردان توپخانه هدف عملیات : نزدیک شدن به شهر سلیمانیه عراق و مقابله با تجمع نیروهای عراق در فاو تلفات انسانی عراق : 1634 توضیحات : در این عملیات منطقه گسترده ایی از کردستان عراق به تصرف ایران در آمد و شهر سلیمانیه در برد آتش ایران قرار گرفت . اما طی هفته های بعد به دلیل پاره ایی مشکلات از جمله بمب باران شیمیایی چند روستای کردنشین از سوی عراق ، نیروهای ایرانی به مواضع اولیه خود بازگشتند . *** در اوایل سال 65 ، ارتش عراق با سازماندهی مجدد و افزایش واردات سلاح های مختلف متعارف و کشتار جمعی ، موقتاً در موضع برتری قرار گرفت و با استراتیژی معروف به دفاع متحرک در چند جبهه دست به حمله زد که مهمترینش دستاوردش اشغال مجدد شهر مهران بود .

***

30- عملیات کربلای 1 :

جبهه : غرب موقعیت : مهران تاریخ : 9 تا 19/4/1365 نوع تک : گسترده فرماندهی : سپاه سازمان : سپاه استعداد نیروهای درگیر : ایران : 37 گردان پیاده و زرهی و 6 گردان توپخانه عراق : 111 گردان پیاده ، زرهی ، مکانیزه ، کماندویی و گارد و 9 گردان توپخانه هدف عملیات : آزادسازی مهران تلفات انسانی عراق : 11210 نفر توضیحات : طی نبرد سختی که در این عملیات رخ داد ، نیروهای عراقی با وجود برتری کامل نفر و تجهیزات متحمل تلفات سنگینی شده و شهر مهران و ارتفاعات اطراف آن آزاد گردید . *** 31- عملیات کربلای 2 : جبهه : شمال غرب موقعیت : غرب پادگان حاج عمران تاریخ : 10 و 11/6/1365 نوع تک : نیمه گسترده فرماندهی : مشترک سازمان : مشترک استعداد نیروهای درگیر : ایران : 26 گردان پیاده و 4 گردان توپخانه عراق : 30 گردان پیاده ، زرهی و کمااندویی و 5 گردان توپخانه هدف عملیات : بازپس گیری ارتفاعات 2435 و 2519 تلفات انسانی عراق : 3277 نفر توضیحات : ارتفاعات 2435 و 2519 ، مشرف بر پادگان حاج عمران ، از جمله نقاطی بود که در جریان دفاع متحرک عراق سقوط کرده بود . در این عملیات ارتفاع 2435 تصرف شد اما تلاش برای آزادی ارتفاع دوم ناکام ماند .

***

32- عملیات فتح 1 :

جبهه : شمال غرب موقعیت : کرکوک تاریخ : 19 و 20/7/1365 نوع تک : نامنظم فرماندهی : سپاه سازمان : سپاه استعداد نیروهای درگیر : ایران : 2 گردان نیروی ویژه ، 1 گردان ادوات و 2 گردان از نیروهای اتحادیه میهنی کردستان عراق عراق : نامشخص هدف عملیات : وارد کردن خسارت در عمق و ممانعت از تمرکز قوای عراق در جبهه ها تلفات انسانی عراق : 600 نفر توضیحات : از مدتها قبل سپاه با ایجاد پایگاه هایی در شمال عراق ، با گروههای ضد بعثی کردستان عراق همکاری می کرد . پیش از این عملیات های مشترکی انجام شده بود اما عملیات فتح 1 را می توان مهمترین همکاری دو طرف دانست . در این عملیات نیروهای ایرانی و کرد با طی مسیر 150 کیلومتری در عمق خاک عراق ، با بستن جاده های منتهی به شهر کرکوک ، به پالایشگاه و چند مقر نظامی این شهر حمله کرده و سپس با کمترین تلفات به مواضع خودی بازگشتند .

***

33- عملیات کر