گلخانه ها و تعاریف مربوط به آن

از نظر نوع سازه گلخانه ها به دو دسته چوبی یا سنتی و مدرن یا فلزی تقسیم می شوند:
۱) گلخانه های چوبی

اسكلت اصلی این گلخانه ها از چوب با پوشش پلاستیك مـی باشد. ارتفاع در ایـن سازه هـا ۲ تا ۳ متر و سیستم گرمایی و تهویه مناسبی ندارد و بدلیل ارتفاع پایین مناسب كشت محصولاتی نظیر خیار و گوجه فرنگی نمی باشد. مزیت این گلخانه ها قیمت ارزان احداث هر واحد آن می باشد ولی بدلیل نامناسب بودن محیط داخلی برای رشد گیاه معمولاً میزان تولید در واحد سطح در مقایسه با گلخانه های مدرن بسیار كمتر است. بدلایل ذكر شده این نوع گلخانه ها توسعه نیافته است و گلخانه های چوبی كه قبلاً احداث شده به تدریج به گلخانه های مدرن تبدیل می شود

احداث گلخانه برای تولید میوه های خارج از فصل و همچنین گل و گیاهان زینتی از قرن ۱۷ میلادی در اروپا آغاز و در سالهای اخیر به منظور استفاده بهینه از منابع خاك وآب و یا اشتغال زایی در سراسر جهان گسترش یافته است.
● تعریف گلخانه:
گلخانه بخش محدودی از فضاست كه در آن كلیه عوامل محیطی قابل كنترل بوده و برای كشتهای متراكم و تولید محصول خارج فصل و یا خارج از محیط طبیعی گیاه احداث میگردد.
● انواع گلخانه ها :
گلخانه ها از نظر نوع تو لید و نوع تیپ سازه دارای انواع مختلفی به شرح ذیل می باشند.
تقسیم بندی بر اساس نوع تولید:
▪ گلخانه های تولیدی سبزی و صیفی شامل محصولاتی نظیر خیار, گوجه فرنگی, توت فرنگی, فلفل, بادمجان, طالبی, سبزیجات برگی (ریحان- شاهی و...) می باشد.
▪ گلخانه های تولید گل و گیاهان زینتی برای تولید انواع گلهای شاخه بریده(رُز- ژربرا – گلایول – داودی) وگلهای آپارتمانی می باشد.
▪ سالنهای گلخانه ای تولید قارچ دكمه ای و قارچ صدفی
از نظر نوع سازه گلخانه ها به دو دسته چوبی یا سنتی و مدرن یا فلزی تقسیم می شوند:
۱) گلخانه های چوبی
اسكلت اصلی این گلخانه ها از چوب با پوشش پلاستیك مـی باشد. ارتفاع در ایـن سازه هـا ۲ تا ۳ متر و سیستم گرمایی و تهویه مناسبی ندارد و بدلیل ارتفاع پایین مناسب كشت محصولاتی نظیر خیار و گوجه فرنگی نمی باشد. مزیت این گلخانه ها قیمت ارزان احداث هر واحد آن می باشد ولی بدلیل نامناسب بودن محیط داخلی برای رشد گیاه معمولاً میزان تولید در واحد سطح در مقایسه با گلخانه های مدرن بسیار كمتر است. بدلایل ذكر شده این نوع گلخانه ها توسعه نیافته است و گلخانه های چوبی كه قبلاً احداث شده به تدریج به گلخانه های مدرن تبدیل می شوند.
۲) گلخانه های فلزی یا مدرن
اسكلت این گلخانه ها از فلز است كه معمولاً با پلاستیك های ضد اشعه ماوراء بنفش (uv) پوشش و دارای سیستم گرمایشی و تهویه مناسب می باشد. ارتفاع این نوع گلخانه ها بیش از ۵/۴ متر است و بدلیل شرایط مناسب رشد گیاه در اینگونه سازه, عملكرد در واحد سطح نسبت به گلخانه های چوبی افزایش دارد.
اتصال قطعات در گلخانه های فلزی بوسیله پیچ ومهره(پرتابل)و یا استفاده از جوش می باشد. هزینه واحد گلخانه های پرتابل نسبت به سیستم جوشی ۲۰-۱۵% بیشتر است ولی نصب آن آسانتر و تغییرات در سازه راحت تر است.
▪ سالنهای گلخانه ای تولید قارچ های خوراكی:
كارگاههای تولید قارچ های خوراكی با بلوك, آجر, سیمان, بصورت یك ساختمان معمـولی ســاخته می شود و در آن امكانات گرمایشی, سرماساز و رطوبت ساز تعبیه می شود.
بعضی از كارگاههای تولید قارچ بصورت گلخانه ای احداث میگردد ولی با توجه به اینكه رشد قارچ به نور ناچیزی نیاز دارد. پوشش های گلخانه ها از نوع پلاستیك های رنگی كه نور ناچیزی باید از آن عبور كند انتخاب می شود.
قارچ های خوراكی كه در ایران پرورش داده می شوند عبارتند از قارچ دكمه ای و قارچ صدفی, تولید قارچ دكمه ای علاوه بر سالنهای پرورش نیاز به كارگاه تولید كمپوست دارد كه تولید كمپوست آلودگی محیط را به همراه دارد. لذا باید این كارگاهها در خارج از مناطق مسكونی و با مجوز سازمان حفاظت محیط زیست احداث شود.
بستر پرورش قارچ صدفی كاه وكلش غلات است و چون نیازی به كمپوست ندارد موجب آلودگی محیط نمی شود و در مناطق مسكونی هم می توان به پرورش آن اقدام نمود و نیازی به مجوز سازمان حفاظت محیط زیست ندارد.
● انواع بسترهای كاشت محصولات گلخانه ای
بستر كاشت در گلخانه ها به دو صورت خاكی و یا هیدروپونیك(بدون خاك)هستند كه در كشت خاكی ریشه گیاه در خاك قرار میگیرد كه در این روش مدیریت تغذیه آسان و نیاز به دانش فنی زیادی ندارد ولی مقداری از مواد غذایی مصرفی از دسترس گیاه خارج و بیماریهای خاكزی همواره كشت را تهدید می كند.
در كشت هیدروپونیك ریشه گیاه در موادی نظیر پرلایت, پشم سنگ, لیكا, ماسه و....... قرار داده می شود و مواد غذایی مستقیماً در دسترس گیاه قرار میگیرد كه این روش مصرف آب را كاهش, بیماریهای خاكزی كم و عملكرد را در واحد سطح افزایش می دهد امّا نیاز به دانش فنی بالا و مدیر كارآزموده و متخصص دارد و هزینه ساخت هم ۲۰-۱۵ درصد افزایش می یابد.
مهمترین مزیت تولیدات گلخانه ای نسبت به تولید در فضای باز عبارتند از: اشتغالزایی بالا, مصرف آب كم و افزایش تولید در واحد سطح.
● عملكرد تولیدات گلخانه ای
مهمترین مزیت تولیدات گلخانه ای نسبت به تولید در فضای باز عبارتند از: اشتغالزایی بالا, مصرف آب كم و افزایش تولید در واحد سطح.
● شرایط لازم برای احداث گلخانه
برای احداث هر گلخانه باید موارد ذیل مد نظر قرار گیرد:
▪ محل مناسب احداث گلخانه
خاك محل احداث گلخانه باید دارای بافتی متوسط, زهكشی مناسب, فاقد شوری و قلیائیت, آهك و گچ باشد. محل گلخانه حتی الامكان نزدیك جاده های اصلی یا دارای جاده های مناسب باشد. شیب های تند, محلهای بادگیر مكان مناسبی برای احداث گلخانه نیستند. ابعاد زمین باید طوری انتخاب شود كه بتوان گلخانه ها را در جهت شمال – جنوب در آن احداث نمود.
▪ وجود آب كافی با كیفیت مناسب
حداقل آب مورد نیاز برای ۱۰۰۰مترمربع گلخانه در هر شبانروز در فصل تابستان(پیك مصرف)۱۰-۸ مترمكعب است كه با توجه به میزان آب موجود, سطح گلخانه قابل احداث را میتوان مشخص كرد. علاوه بر مقدار آب, كیفیت آب از عوامل مهم در تولید محصولات گلخانه ای است.
تحمّل گیاه نسبت به املاح موجود در آب آبیاری متفاوت است. مهمترین عامل محدود كننده برای كشت های گلخانه ای شوری یا EC آب است.
EC قابل تحمّل برای گیاهان در جدول (شماره۳) بیان گردیده است.
میزان EC اگر از مقادیر ذكر شده بیشتر گردد عملكرد محصول كاهش می یابد. علاوه بر EC, میزان سدیم قابل جذب(S.A.R),كلر, بیكربنات موجود در آب هم در عملكرد محصول مؤثرند لذا لازم است قبل از احداث گلخانه از آب مورد استفاده, آزمایش كاملی بعمل آید.
▪ EC مناسب برای كشت محصولات گلخانه ای
جدول ۳
نوع محصول / EC قابل قبول
خیار / ۲
گوجه فرنگی / ۲/۵
توت فرنگی / ۱
فلفل / ۲
خربزه / ۲
گل رز / ۱/۳
آلسترومریا / ۱/۵
لیسیانوس / ۲
گلایول / ۲
● تجهیزات و ادوات مورد نیاز در گلخانه ها
از تجهیزات و ادوات مورد نیاز گلخانه میتوان به سیستم گرمایشی, سرمایشی, ژنراتور و... اشاره نمود.
الف) انواع سیستم گرمایشی:
۱) سیستم مركزی:
سیستم شوفاژ (برای گلخانه های بالای ۴/.هكتار) در این سیستم از بخار آب یا آب داغ استفاده می شود.
۲) سیستم موضعی:
بخاری شامل سه دسته, بخاریهای منفرد یا تراكمی– بخاریهای كنوكسیونی یا همرفتی– بخاریهای تابشی با انرژی پایین.
ب) انواع سیستم سرمایشی:
۱) سیستم خنك كننده تابستانه:
ـ سیستم خنك كننده فن وپد:
متداولترین سیستم تابستانه در گلخانه ها به شمار می رود.
(Fan and pad evaporative coding system)
۲،۱. سیستم خنك كننده تبخیری (مه پاش)
(Fog evaporating cooling system)
۲) سیستم خنك كننده زمستانه
ــ سیستم تیوپ– پنكه
( ّFan tube ventilation)
▪ سایر تجهیزات مورد نیاز گلخانه:
۱) ژنراتور (برق اِضطراری)
۲) ترموستات
۳) سیستم آبیاری تحت فشار
● آفات و بیماریهای مهم گلخانه ای در مناطق مرکزی:
اسامی برخی از آفات و بیماریهای مهم كه معمولاً به محصولات سبزی و صیفی و گل و گیاهان زینتی خسارت وارد می سازند به شرح ذیل می باشد.الف) آفات گلخانه ای
▪ مینوز
▪ تریپس
▪ شته ها
▪ زنجركها
▪ مگس سفید
▪ حلزون های صدف دارو(رابها)
▪ كنه تارعنكبوتی
▪ شپشكهای سپردار
▪ آبدزدك
ب) بیماریهای گلخانه ای
▪ بیماری سفیدك داخلی(دروغی)
▪ بوته میری یا مرگ گیاهچه
▪ بیماری سفیدك سطحی
▪ پژمردگی آوندی ناشی ازفوزاریوم
▪ نماتد مولد غده ریشه
▪ بیماری پژمردگی ناشی از ورتیسلیوم
▪ ویروس موزائیك خیار
▪ علفهای هرز
● انواع گلخانه های ثابت:
▪ گلخانه یكطرفه:
از یك جهت از نور كامل آفتاب برخوردار است و از جهت دیگر از مصالح ساختمانی پوشیده شده است. این نحوه ساخت و ساز گلخانه برای مناطقی با شرایط محیطی نسبتاً دشوار بسیار مطلوب است. در مناطقی كه سرمای شدید یا یخبندان‌های طولانی وجود دارد، ساخت این گلخانه‌ها به صرفه می‌باشد
▪ گلخانه دو طرفه:
از دو جهت بطور كامل از نور آفتاب بهره مند است. این گلخانه برای كشت و پرورش بسیاری از محصولات، ایده¬آل و مناسب است. زیرا از جهت نور و درجه‌ی حرارت بطور كامل از نور خورشید بهره می‌برد.
▪ گلخانه نیمه دو طرفه:
از یك جهت بطور كامل از نور آفتاب برخوردار است و از جهت مقابل تا نیمه از مصالح ساختمانی پر شده و نیمه دیگر از جنس شفاف (شیشه) است.
گلخانه های سه گانه هر كدام برای یك اقلیم معین مناسب می‌باشند. اما بطور كلی برای مناطق مختلف ایران گلخانه های دو طرفه بسیار مناسب و مطلوب هستند. چرا كه در كشور ما، به علت برخورداری از نور فراوان مخصوصاً در زمستان می‌توان در مصرف سوخت صرفه جویی بسیار خوب و با ارزشی داشت.
● سرمایش گلخانه :
▪ خنك كردن گلخانه بخاطر كنترل شرایط حرارتی در ارتباط با سایر عوامل محیطی صورت می گیرد.
▪ برای تامین كارایی سیستم باید پوشال و هواكش در دو طرف گلخانه قرار گیرد .
▪ برای این منظور باید طول گلخانه حدود ۴۰ متر باشد در غیر این صورت كارایی سیستم تا حدی كاهش می یابد.
▪ برای سیستم فن و پد ۳۲ متر مربع پوشال با ۳ فن با ظرفیت ۵۰۰۰۰ متر مكعب بر ساعت برای سطح ۹۶۰ متر مربع گلخانه بكار می رود.
▪ اگر نصب توری برای جلوگیری از ورود آفات ضروری است تركیبی از تهویه طبیعی و فن و پد ضروری است.
● استاندارد در گلخانه:
تامین نیازهای غذایی بشر همواره جزء اولین تلاشهای انسان بوده است. با گذشت زمان و با افزایش جمعیت و پیشرفت روزافزون دانش فنی در جوامع بشری نیاز به اصلاح روشهای سنتی تولید و دستیابی به راندمان بالا و كیفیت عالی محصولات تولید شده كاملاً محسوس بوده است. بر این اساس متخصصین امر كشاورزی اقدام به ارائهٔ راهكارهای اصولی با هدف بالا بردن عملكرد و كاهش هزینهٔ تمام شدهٔ محصولات، ضمن رعایت اصل كیفیت نموده‌اند. روشهای به‌زراعی متداول نمونه‌ای از این راهكارها می‌باشد كه تا حدودی توانسته است اهداف مورد نظر متخصصین امر را تامین نماید.
تعیین فواصل مناسب كاشت، معرفی نوع، مقدار و زمان استفاده از كودهای شیمیایی، روشهای كارآمد مبارزه با آفات و ... از دیرباز مورد توجه متولیان امر كشاورزی بوده است.
در این میان گلخانه به جهت راندمان بالا و سهولت در امر تولید و ... مورد توجه متخصصین سازمان تغذیه خار و بار جهانی (FAO) قرار گرفت و این سازمان در راستای افزایش میزان بهره‌وری‌ و كیفیت تولیدات و كاهش هزینه‌های جاری استانداردهایی را معرفی كرد كه امروزه این استانداردها در اكثر نقاط دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد. از جمله این استانداردها می‌توان به استاندارد ساختمان و سازهٔ گلخانه و استاندارد روش كشت و مبارزه با آفات و امراض اشاره كرد.
در طرحی كه این سازمان برای سازه‌های گلخانه‌ای معرفی كرده تمام اسكلت گلخانه پیش ساخته و بدون استفاده از هرگونه جوشكاری و تماماً فلز آهن گالوانیزه بوده و توسط پیچ و مهره و بست مونتاژ می‌شود.
ارتفاع و عرض دهانه بنا به نوع كشت متفاوت بوده و این سازه از نظر مهندسی لزوماً باید در برابر باد با سرعت ۱۲۰ كیلومتر در ساعت و وزن برف تا ارتفاع ۸۰ سانتیمتر (در صورت روشن بودن سیستم گرمایشی) مقاوم باشد. در این سازه جهت تهویهٔ مناسب، پنجره‌های كناری به ارتفاع ۵/۱ متر در طرفین و سیستم پد و فن در ابتدا و انتهای گلخانه و پنجرهٔ سقفی سراسری دقیقاً در راس كمان تعبیه می‌شود. برای پوشش این سازه از پلاستیك آنتی UV (حداقل دارای ۳% مادهٔ موثر) و ضد عرق و در مكانهای سردسیری و كم نور استفاده از پوشش پلی كربنات دو جداره (حداقل فاصلهٔ دو جداره ۸ میلیمتر) پیشنهاد می‌شود. جهت حفظ دما و انرژی، این سازه به صورت به هم پیوسته بوده و حتی‌الامكان یك‌پارچه و دارای اندازهٔ طول و عرض نزدیك به هم (تقریباً مربع شكل) می‌باشد.
طرحی كه این سازمان برای روش كشت استاندارد معرفی كرده است، كشت به روش هایدروپونیك می‌باشد. متخصصین علم تغذیه گیاهی با در نظر گرفتن تمهیدات خاص ضمن یك حركت جسورانه روشی را پیشنهاد كردند تا طی آن خاك زراعی به مفهوم عام از مجموعه روشهای كشت گیاهان حذف شده و تغذیه گیاهان با استفاده از محلولهای غذایی دقیق صورت گیرد.
این روش ابتدا توسط سازمان فضانوردی ایالات متحده (ناسا) برای تامین غذای فضانوردان بدون نیاز به خاك در فضا طراحی شد. سپس محققین به ارزش بالای تولیدی این سیستم پی بردند و بحثها بر روی استفاده از این سیستم برای تولید تجاری محصولات در كشورهای پیشرفته آغاز شد. آزمونها و مطالعات بیشتر نشان داد كه این روش تولید گیاهان دارای مزایای بسیار زیادی نسبت به روشهای سنتی می‌باشد.
هیدرو پونیک یا آب کشت عبارت است از کشت گیاه در آب یا محلول غذایی . در تعریف عملی دیگر این روش طریقه کاشتی است که در آن گیاهان، هر بار که آبیاری می شوند، مواد غذایی کودی هم به آنها داده می شود.
استفاده از هیدروپونیک توام با گلخانه ، سیستمی با تکنولوژی سطح بالااست. میزان تولید در چنین سیستمی نیز بسیار بالا بوده و از نظر مصرف آب و زمین بسیار با صرفه و در برابر شرایط جوی محفوظ است. از آنجا که تنظیم شرایط محیطی ریشه و هوا اهمیت فوق العاده ای در یک چنین سیستمهای کشاورزی دارد، پرورش گیاه در فضایی انجام می گیرد که در طراحی آن کنترل حرارت محیط ریشه و هوا ، نور ، آب ، تغذیه گیاه و شرایط نامساعد جوی تماماً در نظر گرفته شده است.
● مزایای استفاده از این روش به شرح زیر می باشد:
▪ افزایش طول دوره رشد گیاهان و مخصوصاً سبزیجات میوه ای
به گونه ای كه می توان زمان میوه دهی را برای محصولاتی مانند خیار و گوجه فرنگی تا ۸ ماه افزایش داد كه این امر خود به دلیل عدم تلاش گیاه و عدم صرف انرژی زیاد برای جذب مواد غذایی مورد نیاز می‌باشد كه موجب جوان‌تر و شاداب‌تر ماندن بوته ها می‌شود. در اختیار قرار گرفتن مواد غذایی بدون هیچگونه كم و كاستی در عناصر ماكرو و میكرو موجب بالا رفتن كیفیت میوه ها و همچنین افزایش كمی تعداد میوه ها می‌شود. همچنین ارقام مورد استفاده در سیستم هایدروپونیك به دلیل عدم وجود مشكل تغذیه ای، ارقامی با عملكرد بالا و رشد زایشی قوی (برای محصولات میوه ای) هستند كه اصطلاحا ارقام پرگل نامیده می شوند و راندمان محصول را به میزان قابل توجهی بالا می برند. برداشت بالاترین میزان محصول سیستم را از نظر اقتصادی حتی در اراضی گرانقیمت یا نواحی پر تراکم مقرون به صرفه می سازد.
▪ كمترین استفاده از مواد سمی و شیمیایی برای كنترل آفات و بیماریها
با در نظر گرفتن محیط كشت گیاهان و ضمن رعایت بهداشت محیط گلخانه می توان آلودگی را در این سیستم كشت گیاهان به حداقل رسانید به گونه ای كه نیاز به استفاده از علفكشها به صفر رسیده و سموم دفع آفات نباتی نیز در حداقل مقدار ممكن استفاده می‌شود كه موجب بالا رفتن ارزش غذایی محصولات می شود. همچنین به علت عدم وجود خاك، مشكل عمدهٔ تولیدكنندگان محصولات گلخانه‌ای كه بیماری‌های خاكزاد می‌باشد در این روش منتفی می‌گردد.
▪ كاهش هزینه های جاری تولید
استفاده از سیستم هایدروپونیك به دلیل كاهش نیروی كار انسانی، عدم نیاز به عملیات خاك ورزی و استفاده از سموم و عدم نیاز به مبارزه با علفهای هرز موجب كاهش هزینه های جاری تولید می شود. مخارج کار برای شخم و آماده سازی زمین ، تدخین خاک و ضد عفونی آب آبیاری و دیگر عملیات سنتی عملاً حذف میشود.
▪ همچنین :
در جاهایی که خاک (زراعی) وجود ندارد یا در جاهایی که خاک آلوده به بیماری هست گیاهان را میتوان به این روش کشت نمود .
کنترل بهتر شرایط محیطی ( محیط ریشه ، تغذیه و آبیاری به موقع) یکی دیگر از مزایای این سیستمها است و در شرایط گلخانه از لحاظ نور ، درجه حرارت ، رطوبت و ترکیبات شیمیایی هوا قابل کنترل است.
از آب حاوی مقادیر بالای نمک محلول با دقت زیاد میتوان استفاده کرد. چنانچه نمکهای محلول آب مصرفی بیشتر از ۵۰۰ ppm باشد از یک سیستم آبکشت باز میتوان استفاده کرد و در آن با شستشوی مکرر محیط کشت از تجمع بیش از حد نمکهای محلول میشود جلوگیری کرد.

گلخانه ها و تعاریف مربوط به آن

مطالب مشابه :

گلخانه

طرح توجيهي انواع گلخانه ها و آشنايي با راه اندازي يك واحد گلخانه

گلخانه ها و تعاریف مربوط به آن

سازه های گلخانه و نحوه ساخت

تصاویری از فضای سبز خانگی

ساخت گلخانه به پایگاه سازنده گلخانه های مکانیزه خوش آمدید

ظوابط طراحی گلخانه

معرفي شرکت گلخانه سازان بوکان

ساخت انواع گلخانه

مشخصات سازه