گنبدهای نمکی

گنبدهای نمکی <?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

گنبدهای نمکی ساختمانهای زمین شناسی گنبدی شکلی هستند که هسته مرکزی آنها از سنگ تشکیل شده است . اهمیت اقتصادی آنها به واسطه قرارگیری مخازن نفتی در ساختهای همراه با گنبدهای نمکی و نیز وجود سولفیدهای پتاسی – آهن و نمک می باشد معمولاً ساختهای گنبدی و یا گنبدی های نمکی نمونه جالبی از تغییر شکل پلاستیک اند حرکت این مواد به طرف بالا و اطراف سبب چین و گسل های عادی می شود حرکت نمکها پس از رسوبگذاری موجب تخریب و به هم ریختگی در ساختهای زمین شناسی منطقه می شود ، هنگامی که نمک تت تاثیر لرزش ناگهانی مانند زلزله قرار می گیرد مانند یک ماده قابل ارتجاع عمل می کند که یا خرد می شود ، یا به حالت تغییر شکل برگشت پذیر عکس العمل نشان می دهد . اما هنگامی که توده نمک تحت تاثیر فشار مداوم قرار گیرد مانند یک مانع غلیظ عمل می کند این پدیده را خزش می گویند . شرایطی مانند نقطه ذوب انجماد ، چگالی ، تغییرات فشار و درجه حرارت در شکل گیری نمکها موثر می باشند . اغلب گنبدهای نمکی در نواحی گرمسیر تشکیل می شوند سه شکل اساسی در رابطه با گنبدهای نمکی تشخیص داده شده است :

1- به موازات محور تاقدیس

2- عمود بر محور تاقدیس

3- کاملاً گرد به طوری که تاقدیس را سوراخ کرده . گنبدهایی که به موازات محور چین اند همزمان با چین خوردگی به وجو آمده اند گنبدهایی که عمود بر چین اند قبلاً به سطح زمین رسیده اند و گنبدهای نمکی گرد و دایره ای بعد از تکتونیک به وجود آمدند(درویش زاده 1370)

شرایط لازم برای ایجاد یک ساخت گنبدی:

1- وجود یک لایه با خواص پلاستیکی مانند رس ، یخ و نمک

2- عمق دفن نمک باید تقریباً m1000 باشد

3- وارد شدن نیروهای تکتونیکی افقی که باعث شروع حرکت نمک می شود

مراحل تشکیل ساختمان گنبدهای نمکی :

1- پوسیده شدن لایه های ضخیم نمک به وسیله یک یا چند لایه رسوبی بصورت هم شیب

2- تشکیل طبقات با شیب ملایم

رخنمون گنبدها نمکی در سطح زمین :

1- بعضی از گنبدهای نمکی در سطح زمین رخنمون دارند که در نتیجه تشخیص آنها ازطریق مشاهده مستقیم روی زمین و بر روی عکس های هوایی و ماهواره ای صورت می گیرد

2- ممکن است گنبد نمکی در سطح زمین ظاهر نشود ، در این صورت لایه های بالایی این گونه ساختهای حالت گنبدی دارند در نتیجه با حفر چاه می توان به وجود آنها پی برد

3- ممکن است گنبدها در اعماق زمین باشند دراین صورت از روش های ژئوفیزیکی بخصوص روش گرانی سنجی استفاده می شود .

گنبدهای نمکی ایران

1- دربخش شمالی کویر بزرگ ایران که بیش از 50 گنبد نمکی وجود دارد

2- گنبد نمکی جنوب و جنوب غرب ایران که شهرت جهانی دارد . در جنوب ایران بیش از 100 گنبد نمکی بین بندرعباس سروشان14 گنبددر جنوب کازرون مشاهده شده است . قسمتهای مختلف گنبد نمکی :

1-توده نمکی = ساقه ، قارچ

2- سنگ پوش یا کپ راک

3- ناودیس حاشیه ای

4- لایه نمک

راههای شناسایی گنبد :

1- دیداری

2- روشهای ژئوفیزیکی که به دوصورت است الف : ثقل سطحی ب) چگالی سنجی

مشاهدات : گنبدهای نمکی سازند هرمز h5,h4,h3,h2,h1

h1نمک ، h2 ماسه سنگ ، شیل ، سیلتستون قرمز رنگ ،h3آهک بد بو، h4سنگهای آذرین ولکانیکی ، توف کلاستیک h5 آذرین درونی .

حاشیه گنبدهای نمکی خاکستری رنگ می باشد در اثر انحلال نمکی یکسری ناخالصی در روی آن باقی می ماندکه بعنوان سنگ پوشش می باش دکه به آن کپ راک می گویند (قسمتهای سرخ رنگh1 سازند هرمز)کوه گهکم و فراقون از قدیمی ترین رسوبات پلت فرم زاگرس به سن کامبرین تا کرتاسه می باشد .

منشا ماگمایی: ماگماCL , Naرا آزاد می کند در اثر کم بودن چکالی آن نسبت به سنگهای اطراف به سمت بالا حرکت می کند . آمفیبول نوع گلوکوفان که در اثر کاتالیزور همراه با نمک بوجود آمده در صورتی که به صورت طبیعی در فشاربالا بوجودمی آید .

در گنبدهای نمکی استهبان نمک تر است و گچ دیده می شود 10 تا 15 متر ماسه سنگ قرمز نازل لایه و افق های کربناته که مقدار آن زیاد است ودارای استروماتولیت می باشد . بسیار بد بو که CH2 زیاد دارد و بطور کلی CH2 جایی است که آهک زیاد باشد .

گنبد نمکی گچین

روستای گچین در فاصله 50 کیلومتری غرب بندرعباس واقع شده است در شرق روستای گچین گنبد نمکی گچین قرار دارد ، این گنبد در حقیقت مشابه گنبدهای نمکی هرمز و لارک ازلحاظ تنوع مینرالوژی و سنگ شناسی است و در آن واحدهای سازنده ، سازند هرمز H4,H1 و نفوذیهای متعددی به چشم می خورد .

H1: سنگهای دگرگون از نوع آلکالن

H2: تناوبی از لایه های نمک و رس

H3: دولومیتی بد بو حاوی فسیل های تریلوبیت و ردلیشیا

H4: توف آندزیتی

از لحاظ تنوع زمین شناسی یکی از زیباترین گنبدها است و به لحاظ استفاده از سنگهای ساختمانی این گنبددر اسکله های شهید باهنر و رجایی و ساختمان موج شکن کشتی سازی خلیج فارس جاده های متعددی در داخل گنبد احداث شده که علل بسیار موثری در مطالعه دقیق گنبد محسوب می شود. این گنبد با قطع کردن رسوبات مشیان و آغاجازی و شیبدار نمودن این رسوبات زمان سربر آوردن خود را معین می کند به لحاظ وجود قطعات گنبدی و رسوبات بالا نشان می دهد که در زمان اواخر دوران سوم گنبد شروع به نمایان شدن می کند ، که این شواهد در حاشیه شمالی و شرقی گنبد دیده می شود . واریزه های گنبد نمکی یا به اصطلاح پوش سنگ در اطرف گنبد دیده می شود اما مخلوطی از خاکهای سرخ ، نمک ، مارن ، سنگهای آتش فشانی اسیدی و سنگهای سازند هرمز است که بر اثر فرسایش سنگهای گنبدی و تجمع در ناودیس های حاشیه گنبد و یا به صورت تراس هایی در اطراف رودخانه جاری گنبد به وجود آمده اندو دارای سن مشخص و زمان مشخصی نیستند . در قسمتهای جنوب و جنوب شرقی و شرق گنبد عمدتاً رسوبات ماسه سنگ قرمز ، سیلتستون و شیل به همراه کربناتها و آهکهای بد بو است که بصورت قطعات جدا از هم و به شدت خردشده بدون داشتن نظمی خاص دیده می شود که از تحمل شکستگی ها و فشارهای تکتونیکی فراوان حکایت دارند که سبب گردیده منظره کنونی بوجود آید و در ذهن ما متباین شود که این سنگها متعلق به بستر و پی سنگ نمک است و به همراه نمک بالا آورده شده اند در حالیکه در همین رخنمون ها مشاهده می شود که نمک در زیر همه این واحدهای سنگی قرار دارد و پلاستیسیته نمک باعث خرد شدن این واحدهای سنگی گردیده .زیرا وقتی اجسام شکننده درکنار یک جسم قابل انعطاف و شکل پذیر مانند نمک به اندک فشاری روان می شود قرار گیرند چاره ای جز شکستن و قطعه قطعه شدن ندارند و گاه خرد شدن به حدی می رسد که سنگها تبدیل به واحدی می گردند که بر اثر ادامه عمل خرد شدن و آسیاب شدن بسیار ریز دانه و میلونیتی شده و قابل شناسایی نمی باشد در بخش های مرکزی گنبد ردیف های ضخیمی از ریولیت وداسیت که اغلب بصورت نفوذی نمک و سایر واحدها را قطع نموده اند و با تاثیر پذیرفتن از نمک خرد شده و به نمک آغشته گردیده و اغلب سطح تازه این سنگها مزه شور دارد برای مطمئن شدن ازاین اثرات احتیاج به مطالعات دقیقتری می باشد (سازمان زمین شناسی مجموعه مقالات و گزارش ها )

برآورد اقتصادی گنبد نمکی گچین

ذخائری از خاک سرخ در حاشیه شرقی گنبد دیده می شود که دارای ذخیره قابل بهره بردرای است . ضمناً از نمک گنبد نمکی گچی می توان بصورت نمک صنعتی استفاده برد ذخایری از پیریت های بلورین در توف ریولیت ها دیده می شود که درصنعت مصرف دارند در مورد ذخیره پیریت به مقدار زیاد تردید وجود دارد . کوارتزهای بلورین درشکافها ودرزه های تراکیت ها در مرکز گنبد دیده می شود که از ذخیره اقتصادی برخوردار نیستند

گنبدهای نمکی

مطالب مشابه :

خواص اعجاب آور سنگ نمک!

سنگ نمک

نمک و گوشت قرمز، سنگ‌سازی کلیه را تشدید می‌کنند

۱ـ چراغ نمکی چیست؟ و فواید آن

خواص سنگ نمك

گنبد های نمکی گرمسار - معدن متروکه نمک درخشان

سنگ نمک درمانی و تزئینی فروزان

گنبدهای نمکی

پوش سنگ(Cap Rock)