ویژگی های اقلیمی استان

       استقرار استان گيلان بين ارتفاعات البرز و درياي خزر و تاثير متقابل اين دو پديده جغرافيايي بر يكديگر و بازتاب آن بر شرايط اقليمي استان ،‌ موجب پيدايش يكي از شاخص‌ترين شرايط آب‌و‌هوايي ايران در منطقه گيلان گرديده است كه ويژگي بارز آن بارندگي زياد ، دماي معتدل ،‌ پوشش گياهي انبوه و استاني برخوردار است. در اين استان سلسله جبال البرز يكي از شگرف‌ترين مرزهاي گسستگي اقليم در جهان را به وجود آورده است.

 ويژگي‌هاي دمايي استان :

     ميزان درجه گرمي يا سردي يك جسم را دما يا درجه حرارت گويند . درجه حرارت مستقيما“ متناسب با انرژي جنبشي متوسط مولكول‌ها يا اتم‌هاي جسم است . 
       به سبب موقعيت استان گيلان در بين ارتفاعات البرز و منبع رطوبتي درياي خزر و برخورداري از رژيم اقليمي معتدل خزري حالت متعادلی دارد و نوسان دما بین شب و روز و بین زمستان و تابستان زیاد نیست. به همين جهت تعداد روزهاي يخبندان در شهرهاي استان گيلان نسبت به بسياري از استان‌هاي كشور در حد نازلي قرار دارد. البته در سالهای اخیر خصوصا پس از سال 1373 به دلیل افزایش گازهای گلخانه‌ای این اختلاف دمای شب و روز کمتر نیز شده است. دمای این استان بین حدود 3 درجه سانتیگراد در دی ماه ( ژانویه ) تا حدود 30 درجه سانتیگراد در تیر ماه ( ژوئیه ) متغیر است. میانگین دمای سالانه استان در حدود 8/15 درجه سانتیگراد است. بطور کلی سواحل    جنوب غربی دریای خزر ( گیلان ) سردتر از سواحل جنوب شرقی آن ( مازندران و گلستان ) است. میانگین تقريبي دمای فصلی استان به قرار زير است (به درجه سانتيگراد):

بهار  :    18.5         تابستان  :    24          پاییز  :    13.5          زمستان  :     7.5

نمودار 1-1 ميانگين دماي ماهانه استان گيلان را بطور تقريبي به نمايش مي‌گذارد و نمودار 1-2 نقشه همدماي استان را به تصوير مي‌كشد.
نمودار 1-1. ميانگين دماي ماهانه در استان گيلان

نمودار 1-2. نقشه همدماي استان گيلان ( 2000- 1976 ) (كمانگر،1382) 

ويژگي‌هاي رطوبتي استان :

     استان گیلان مرطوب‌ترین استان کشور و همچنین مرطوب‌ترین منطقه از سواحل جنوبی دریای خزر می‌باشد. ارتفاعات البرز مانند یک سد کوهستانی از انتقال رطوبت دریای خزر به سمت فلات داخلی ایران جلوگیری می‌کنند و موجب افزایش رطوبت و بارندگی در این ناحیه می‌شوند. توزيع رطوبت هوا در بخش ساحلي استان كه به شدت تحت تاثير رژيم اقليمي درياي خزر قرار دارند، با مناطق دور از ساحل و كوهستاني استان متفاوت است. با گذار از نوار ساحلي استان به سمت ارتفاعات، به‌تدريج از رطوبت هوا كاسته شده و ويژگي اقاليم‌ ييلاقي پديدار مي‌شود كه در تلفيق با دماي مساعد اين مناطق، شرايط بسيار  مطلوبي از نقطه نظر احساس آسايش فراهم مي‌آ‌ورد. در مناطقي از استان كه تحت تاثير مستقيم رژيم رطوبتي درياي خزر قرار دارند، روند رطوبت نسبي طي ماه‌هاي سال از آهنگ منظمي پيروي مي‌نمايد.بطورکلی میانگین رطوبت نسبی در استان گیلان حدود 80 %  می‌باشد که این مقدار می‌تواند به حداکثر  96 %  در مهرماه ( اکتبر ) و  حداقل 55%  در تیرماه ( ژوئیه ) برسد.  رطوبت نسبی در استان گیلان در پاییز و زمستان به حداکثر می‌رسد و در تابستان و بهارکمتر می‌شود ، هرچند در تابستان به دلیل گرمای زیاد ، شرجی بودن هوا بیشتر احساس می‌شود. رطوبت بسیار بالای استان علاوه بر اینکه در فصل گرم بر دمای محسوس و شرایط آسایش دمایی تاثیر نامطلوبی میگذارد، موجب استهلاک سریع‌تر ساختمان‌ها و بسیاری از سیستم‌ها می‌شود. سایر استانهای ساحلی کشور ( مازندران و گلستان) وضعیت رطوبتی و بارشی متعادل‌تری را نسبت به استان گیلان دارا می‌باشند. 

نمودار 1-3.  ميانگين رطوبت نسبي ماهانه در استان گيلان 

  :  بارندگي در استان

 توده‌هواها و سامانه‌‌هاي باران‌زاي غربي به ميزان قابل‌توجهي در مناطق شمالي كشور نيز فعال بوده و مقدار زيادي از بارش‌هاي استان گيلان را پديد مي‌آورند اما منشاء مهم بارندگي‌هاي استان گيلان به سيستم جغرافيايي- اقليمي همجواري دريا وكوهستان مرتبط است كه از مكانيسم خاصي بهره مي‌برد. در واقع توده‌هواهايي كه سطح درياي خزر را مي‌پيمايند، در حين عبور از آن از بخار آب دريا تغذيه شده و پس از برخورد با ارتفاعات البرز و صعود اوروگرافيك هوا بر دامنه هاي پرشيب آن، بارندگي‌هاي وسيعي را ايجاد مي‌نمايند. در اين فرايند ميزان جذب رطوبت از آب دريا به دو عامل مدت استقرار و يا طول مسير پيمايش توده هوا بر روي دريا و اختلاف دماي توده هوا و آب دريا بستگي دارد .اين شرايط براي جريانات جوي ناشي از پرفشار سيبري كه از سمت شمال شرق و يا شمال از طولاني‌ترين مسير ممكن به درياي خزر مي‌رسند و سطح آن را مي‌پيمايند، به بهترين وجه تامين ميشود. اختلاف دماي توده‌هواي وارده و آب درياي خزر نيز در مهرماه به حداكثر مي‌رسد كه اين امر به خوبي بارندگي‌هاي گيلان را در پاييز و به ويژه در مهر وآبان توجيه مي‌نمايد. در استان گيلان حداكثر بارندگي‌هاي ماهانه در شهرها و مناطق ساحلي و يا مجاور به ساحل نظير انزلي، رشت، لاهيجان، آستارا، پسيخان، پيلمبرا و .. بر ماههاي پاييز منطبق است ولي نقاط دور از تاثير رژيم اقليم خزري نظير رودبار و منجيل از رژيم بارندگي ديگري تبعيت مي‌كنند و حداكثر بارندگي‌هاي ماهانه آنها در زمستان است.

     هسته بیشینه بارش در سواحل دریای خزر در بندر انزلی قرار دارد و از این نقطه به سمت شرق و غرب به تدریج از بارندگی کاسته خواهد شد. میانگین بارندگی در سطح استان حدود 1506 میلیمتر در سال است. در حاليکه میانگین بارندگی کل کشور 341 میلیمتر درسال می‌باشد. به تدریج که از استان گیلان به سمت مازندران و گلستان پیش رویم از مقدار و شدت بارش کاسته خواهد شد بطوریکه میانگین بارش سالانه در گرگان به 620 میلیمتر می رسد. نمودار 1-4 نقشه همباران استان گيلان را به نمايش مي‌گذارد.پرباران‌ترین ماه در استان گیلان مهر ماه ( اکتبر ) با حدود 257 میلیمتر بارندگي است. علت بارش شدید پاییزه در این استان ، عبور توده هوای پرفشار و سرد سیبری از روی دریای خزر می‌باشد. این توده هوا در اثر عبور از روی دریای خزر ، مرطوب و ناپایدار شده و بارندگی‌های شدیدی را به‌خصوص در سواحل جنوب غربی این دریا سبب می‌گردد. عامل اصلی بارندگی‌های پاییز و زمستان سواحل خزر نفوذ پرفشار شمال اروپاست که در منطقه گیلان توده هوای سیبری به‌کمک آن می‌آید. در صورت الحاق این دو توده هوا وزش باد شدید و بارندگی‌های فراوان خواهیم داشت و در فصل زمستان موجب بارش برف می‌گردد.  در صد فصلی بارش در استان گیلان بدین قرار است :  بهار  :   12%                  تابستان :   23%                   پاییز :   41%                  زمستان  :   24 %

نمودار 1-5 درصد فصلي بارش استان گيلان را به نمايش مي‌گذارد.کم‌باران‌ترین ماه در استان گيلان تیرماه می‌باشد اما بارندگی زیاد در شهریور ماه سبب شده است که میانگین بارش فصل تابستان نسبت به بهار بیشتر شده و در نتیجه بهار کم‌باران‌ترین فصل استان شناخته‌شود. آنچه در بررسی بارندگی اهمیت فراوانی دارد ، حداکثرشدت بارش در طی یک شبانه روز می‌با شد . در بررسی آمار بلند مدت بارندگی در بندر انزلی در تاريخ 17 سپتامبر ( 26 شهريور ) 1962 در یک شبانه روز 353 میلیمتر بارندگی گزارش شده است که از ميانگين بارندگي یک سال کل کشور نيز بیشتر است. همچنین در رشت در 11 اكتبر ( 19 مهر ) 1985 ، 170 میلیمتر بارندگی در یک شبانه روز گزارش شده است . این مقادیر بارش 24 ساعته در کل کشور بی‌نظیر است.  نمودار 1-6  حداكثر بارش روزانه شهرهاي پرباران استان گيلان را نشان مي‌دهد.تعداد روزهای بارانی از دیگر فراسنج های قابل بررسی می‌باشد. در استان گیلان به طور متوسط 135 روز در سال بارندگی داریم یعنی حدود 5/4 ماه از سال. پراکندگی و تغییرپذیری بارش سالانه در استان بسیار زیاد است. به عنوان مثال یکی از کم‌باران‌ترین سال‌ها در رشت سال 1971 میلادی  با 958 میلیمتر بارندگی بوده است در حالیکه بلافاصله سال پس از آن یعنی1972 میلادی  با بارش 1968 میلیمتر از پرباران‌ترین سالها در تاریخ بارندگي رشت می‌باشد.  لازم به ذکر است که در سالهای اخیر به دلیل اثرات تغییر اقلیم ، علاوه بر دمای منطقه ، نوع و شدت و مدت بارندگی نیز تغییرات قابل ملاحظه‌ای کرده‌است. 

نمودار 1-6.  حداكثر بارش روزانه شهرهاي پرباران استان گيلان

   بادهاي محلي در استان :     
                                

 باد منجيل :

    در ماه‌هاي گرم سال با توجه به سرد بودن نسبي آب درياي خزر، يك مركز پرفشار نسبي محلي بر روي دريا تشكيل مي‌گردد. همچنين در اين ماه‌ها بطور متناوب هر چند روز يك‌بار زبانه پرفشار آزورس به هنگام حركت دائمي خود به سوي شرق ،‌ موجب افزايش فشار در سواحل درياي خزر مي‌گردد و پرفشار محلي مذكور را تقويت مي‌نمايد و چون در همين ماه‌ها كم فشار حرارتي مناطق جنوبي البرز و فلات ايران را در برگرفته است، بطورطبيعي حركت هوا از سمت منطقه پرفشار شمال البرز به سمت منطقه كم‌فشار جنوب آن خواهد بود. لذا در اين زمان حركت باد از سمت شمال بوده و از طريق كانال‌هاي ارتباطي بين كناره و فلات ايران نظير دره منجيل به سمت جنوب مي‌وزد كه بادهاي تابستانه منجيل را به وجود مي‌آورد. در ماه‌هاي سرد سال ارتفاعات البرز و آذربايجان و ارتفاعات مركزي پوشيده از برف بوده و در نتيجه يك مركز پرفشار بر روي فلات ايران به وجود مي‌آيد در حالي‌كه در بخش‌هاي شمالي البرز و سواحل خزر به علت گرماي نسبي آب دريا يك مركز كم فشار به‌وجود مي‌آيد و در نتيجه جريان هوا از جنوب البرز به سمت شمال آن برقرار مي‌گردد، اما با توجه با اينكه پرفشارهاي سيبري و قطبي و آزور و كانادا غالبا نوار شمالي ايران را در فصول سرد سال تحت تاثير قرار مي‌دهند، لذا موجب تعديل گراديان فشار گرديده و در نتيجه شدت وزش باد جنوبي تقليل مي‌يابد. به اين دليل در ماه‌هاي سرد سال با وجود استقرار مركز پرفشار در بخش‌هاي جنوبي البرز و فلات ايران و وجود كم‌فشار برروي درياي خزر، تداوم و شدت وزش بادهاي جنوبي قابل توجه نبوده و برعكس در ماههاي گرم سال ، وزش   .بادهاي شمالي به جنوب البرز بسيار قابل توجه مي‌باشد  

1-2-4-2- گرم باد  يا  گرمش :

     در تمام طول سال به علت واقع شدن مراكز پرفشار در مناطق سيبري و قطب شمال، جريانات هوا و باد سرد از سمت شمال به استان گيلان مي‌وزد، اما در فصول سرد سال گاهي به علت استقرار مركز كم‌فشار در سطح زمين در منطقه درياي سياه و يا شمال عراق و يا در شرق تركيه، جهت وزش باد تغيير نموده و به صورت غير متعارف از جنوب غربي به سوي گيلان جريان مي‌يابد و پديده  فون  Foehn يا گرم باد گيلان را پديد مي‌آورد. اين بادهاي گرم و خشك از جنوب و جنوب‌غربي به منطقه گيلان مي‌وزند. هنگامي كه در اين شرايط توده هوا از منطقه پرفشارتر جنوب البرز به سمت منطقه كم‌فشار شمال البرز جريان مي‌يابد رطوبت خود را در همان سمت جنوبی البرز و هنگام صعود از کوه از دست داده و در نتیجه در قسمت شمالی البرز هنگام نزول به سمت جلگه ساحلی کاملا گرم و خشک می‌شود. به همين دليل ‌دماي منطقه افزايش فوق‌العاده‌اي يافته و رطوبت آن به شدت كاهش مي‌يابد و احتمال وقوع آتش‌سوزي جنگل بالا مي‌رود. همچنين به دليل ذوب برف مناطق كوهستاني احتمال سيل نيز وجود خواهد داشت.گراف‌هاي مربوط به دما در ايستگاه هواشناسي رشت گوياي آن است‌كه دما به هنگام ظهور گرم باد تا ميزان 21 درجه سانتي‌گراد در مدت كمتر از 3 ساعت افزايش نشان داده و در همين مدت زماني 3 ساعته نيز به ميزان 21 درجه سانتي‌گراد به هنگام فروكش كردن گرم‌باد، افت دما وجود داشته است. به هنگام ظهور گرم باد، وجود يك جت استريم و همزمان با آن شكست تروپوپاز در منطقه قابل استدلال است. تشكيل يك مركز كم‌فشار در منطقه درياي سياه و مديترانه در گزارشات پيش‌بيني همزمان با گرم‌باد مشهود خواهد‌بود كه به موازات آن مركز پرفشار بر روي درياي خزر قرار خواهد داشت. گاهي اوقات وجود اين باد گرم جنوبي فقط در ايستگاه تحقيقات هواشناسي كشاورزي رشت با سرعتي حدود 15 متر بر ثانيه ثبت مي‌شود درحالي‌كه همزمان در فرودگاه رشت با چند كيلومتر فاصله از ايستگاه قبلي باد آرام و در بندر انزلي باد شمالي گزارش شده‌است.

گيلوا :

     جهت اين باد شرقي بوده و زمان وزش آن بيشتر در عصر روزهاي آفتابي در بهار و تابستان است. اين باد خنك و مرطوب بوده و وزش آن موجب لطافت هوا مي‌گردد.     

سرتوك :

     جهت معمول وزش باد سرتوك شمال‌شرقي است كه در فصل زمستان همراه با طوفان به مدت چند روز مي‌وزد و بادي سرد و مرطوب است كه پس از فروكش آن، صيد ماهي فراوان مي‌شود.      

باد خزري :

     باد خزري داراي جهت شمال غربي است كه در فصل سرد مي‌وزد و مدت وزش آن چند روز مي‌باشد. اين باد سرد و مرطوب است و موجب طوفاني شدن دريا و در نتيجه افزايش صيد ماهي مي‌شود.
دشت وا :

     جهت وزش اين باد سرد و مرطوب شمال غربي است و زمان وزش آن بيشتر در عصر فصول بهار، تابستان و پاييز مي‌باشد و مدت وزش آن چند روز است.

كنار وا ( كنار گيلوا ):

    جهت وزش اين باد جنوبي يا جنوب‌شرقي است و موجب آرامش دريا و كاهش ارتفاع موج مي‌شود. اين باد به مدت چند ساعت مي‌وزد و خشك و خنك است. 

سياه وا :

     جهت وزش اين باد شمال غربي و فصل وزش آن پاييز و زمستان است و مدت وزش آن چند ساعت مي‌باشد. اين باد خنك و مرطوب بوده و با وزش آن رنگ دريا سياه مي‌شود.