کشتی سازی وکشتی رانی درایران باستان

مقدمه :

پهنه های کسترده آبی ایران زمین ورودخانه های پرآب ودریاهاواقیانوسهای مجاوراز دیربازپهنه دریانوردی ایرانیان بودودرشاهنامه ازکشتی ودریانوردی ایرانیان سخن رفته است .

انسانهاقبل ازآنکه بتواندچیزی برای سفرشدن بروی آب بسازند،آموختندکه چگونه برتنه درختان بروی آب سوارشوند.

درگام بعدی فهمیدندکه بابستن چنددرخت وپوشاندآنهاباالیاف وپوست درختان می توانندقایق بهتری داشته باشندوبه این ترتیب کلک و با خالی کردن تنه درختان هوری راساختند.

آنان انواع قایق ها راساختند واستفاده کردند مثلادونوک جلووعق تیز بنام بلم یا نوک جلوتیزوعقب قایق پهن بنام جالبوت وامثالهم . امابرای حرکت قایق های خود ابتدااز دست وپاخودکه درآب فرومی کردندوسپس به وسیله چوبهای بلند یا پهن بنام پارو وبعدها نیزاز بادبان استفاده کردند.وتصویرهای حک شدهیافت شده وگویچه چغامیشان نمونه های زنده این

قدمت دریانوردی ایرانیان است که با ساخت قایق های بزرگتروکشتی بزرگ به خلیج فارس ودریای مکران واقیانوس ها واردشدند.

ایرانیان خردمندبااختراع : بادبان ،سکان ،قطب نما،عمق یاب،تقویم دریایی ،رهنامه ودیگروسایل دریانوردی باشناورهای خود یاملل تابعه به سفرهای دورودراز دریایی پرداختندواز طریق خلیج فارس وتنگه هرمزراهی اقیانوسها هندوآرام شدندوبه یمن ومصرودریای مدیترانه درغرب ونیزهندوسوماترا،چین وحتی ژاپن شدند.

اصف نیای آریانی می نویسید:بدون تردیددریانوردی وکشتیرانی تجاری ازدوران افسانه ای تاکنون درایران وجودداشته است هرچندمورخین مغرض دیگری نیزوجودداشتندکه گفتندوجودکشتی رانی به اندازه ای غیرقابل قبول است که وجودماردراسکاندیناوی قابل قبول نیست با این وجوددریانوردان ایران با اکتشافات دریایی درخلیج فارس واقیانوس هندتا یمن ومصروعبورازترعه سوئزبه مدیترانه رفتند واقعیتی مسلم است. تسلط برآبهای خلیج فارس دردوران هخامنشیان به بعدوروابط تجاری مخصوصاباهندوچین ونیزاکتشافات درمدیترانه وجنگهای دریایی بایونانوانتقال صدهاهزارسربازازروی پلهایی ازقایق وحمایت دریایی ازنبردهادریونان وسیادت برآبهای مدیترانه والبته شکستها در نبردهای دریایی چون سالامیس ومیکال ،بعلت طوفان های دریایی ونقشه های یونانیان که از کشورهای خوددر جنگندفاع می کردندوهمچنین کمکدریانوردان ایرانی به اسکندردرگذرازسندتابه آبادان واهواز،بیانگرآشنایی وشجاعت ودرایت دریانوردان ایرانی است .

1-فصل اول

1-گفتاراول

قایق ها

پهنه گسترده ایران دردوران باستان دارای مرزهای طولانی دریایی ورودخانه های پرآب وقابل کشتیرانی بوده است .به این دلیل توجه به دریا ودریا نوردی وتهیه وسایل دریانوردی مورد توجه بوده است .

انسان قبل از ساخت وسایل سفربروی آب ،آموخت که چگونه برتنه درختان می تواندبرروی آب سوارشودوازمیان آب بگذرد.

رودخانه هابخصوص درجنوب غرب ایران وآب های خلیج فارس ودریای مکران (عمان )واقیانوس هنداز دیربازپهنه دریانوردی ایرانیان بوده است ودرکتاب پرارج شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی چندین بار از کشتی سازی وکشتی رانی ایرانیان سخن هاگفته است .

اولین قایق هایی که دررودخانه ها به حرکت درآمدندبه شکلهای گوناگون ساخته شده اند،ابتدا انسانها یادگرفته اندکه از تنه درختان خشک شده برای حرکت برروی آب استفاده کننده درگام بعدی بعدی آنان فهمیدند که با بستن چنددرخت به همددیگر وسیله بهتری ساخته می شودوآنها کلک را ابداع کردند.سپس با گذشت زمان وکامل ترشدن ابزار ها آنان توانستند با خالی کردن تنه درختان قایقی بهتروسریعتری بنان هوریبرای سواری برآب بسازندکه حتی امروز از اینگونه قایقها ساخته شده بکارمی روند.همچنین قایقهایی از جنس نی که برای جلوگیری از ورود آب آنهارا با پوششی از پوست حیوانات آنان انواع قایق ها راساختند واستفاده کردند مثلادونوک جلووعق تیز بنام بلم یا نوک جلوتیزوعقب قایق پهن بنام جالبوت وامثالهم رامی ساختند.1

2- گفتاردوم

*-وسیله حرکت قایق ها*

ابتدا برای به حرکت در آوردن این قایق ها انسانها دست وپاخود را در آب فرومی کرده وآب را به سوی جهت مخالف می راندند،سپس آموختند که با استفاده ازچوب های بلند درمناطق کم عمق رودخانه وچوبهایی بعنوان پاردرنقاط عمیق تراستفاده کنند.

وبرای جلوگیری ازنفوذآب قایقها را با استفاده از الیاف درختان وپوست حیوانات وبعداز پنبه وروغن ماهیهاوکوسه های دریایی استفاده کردند.

سپس از وسیله ای بنام بادبان که درمسیر باد قرار گرفته قایق ها وکشتی های را درمسیرخود بحرکت درمی آورداستفاده کردند.2

گفتارسوم

قایق های ماهیگیری

زورق های ماهیگیری بدوی که هنوز هم در مناطق مختلف استفاده می شود یادگارادوارگذشته بسیاردوراست اهالی جزیره سوکوترا که درفصل صید ماهی به مسقط می آیندیک نوع قایق بنام داماس بکارمی بردند،که عبارت از سه تنه درخت به طول 6 پا وبا الیاف نباتی بهم آنها را به هم می پیوستندوقطعه وسطی آن بلندتربود.

نوع دیگرقایقی بنام شماشه که درساحل باتینا مورد استفاده قرارمی گرفتکه عبارتندتعدادی چوب درخت خرماکه آنها را پهلوی همدیگر می بستند وروی آن را با الیاف وپوست می پوشاندندوظرفیت دو نفر را داشت.

فصل دوم :دریانوردی ایرانیان پیش از تاریخ

گفتاراول

دوره پیشدادیان

نخستین کس که درمیان ایرانیان به ساخت کشتی پرداخت جمشید از دودمان پیشدادیان بود.

ابوالحکیم فردوسی درشاهنامه:

گذر کرداز آن پس به کشتی به آب زکشور به کشوربرآمدشتاب

پس از جمشید در زمان پادشاهی ضحاک ،سپاه گرانی برای سرکوبی بهو (سرندیب شاه )دست نشانده

مهراج (مهاراجه )فرمانروای هندفرستاده شد. 3 ازقرا ئن چنین بنظر می رسدکه مهراج به طور ناگهانی با قیام بهو روبروشدواز فرمانفرمای خود ضحاک ماردوش که مقررش در بیت المقدس است کمک خواست [ازبرسی مطالب مختلف چنین استنباط می شودکه علت قیام بهوبرعلیه مهاراجه تمایلات استقلال طلبانه او بودکه مایل نبود مهراج از ضحاک فرمانروای ایران فرمانبرداری کند].

خشم ماردوش از نافرمانی بهو برانگیخته شدوبه گرشاسپ ،سردارایرانی فرمان دادکه به کمک مهراج رفته بهورا دستگیرکند.

سوی کشورهند پرواز کن سرندیب شه را زکین سازکن

بهورا ببند وازآنجابیار بدرگاه مهراج برکش بدار

وبدین سان ،ناوگان سلطنتی ایران مرکب از چندین هزار کشتی بیت المقدس را بسوی سرندیب ترک

کردندوراه یک ساله را طی 6ماه پیمودندوبه بندری درجنوب هندوستان(مالاکا) رسیدند.واز آنجا عازم سیلان شدند.

بهو درسیلان سپاه عظیمی تدارک دیده بود،شانزده هزارفیل جنگی ودومیلیون سپاهی وآماده نبرد بود،باوجود تمام این امکانات سپاه ایران بهمراه مهراج بربهوپیروز شدندوبایکصدوبیست کشتی که مهراج باعلاقمندی در اختیار سپاه ایراندادبه کشور بازگشتند.

گفتاردوم

دوره کیانیان

با انتقال حکومت از پیشدادیان به کیانیان ،صحنه حوادث نیز از سرندیب به هاماوران تغییرکرد.

کیکاوس درطول سفرخوددرکشور،ازنیمروزگذشته به ساحل مکران رسید،وناگهان تصمیم گرفت به هاماوران یورش برد.

بزد کوس وبرداشت ازنیمروز شده شاددل شه گیتی فروز

ازایران بشدتابه توران وچین گذرکرد از آن پس به مکران زمین

وبدین سان زورقهایوکشتی های بسیاری ساخته شدوشاه بهمراه سپاهیانش سوار برکشتی آبهای زره را پشت سرگذراندن ویک هزارفرسنگ راه را پیمودندتاسرانجام به خشکی رسیدند.

بی اندازه کشتی وزورق بساخت بیاراست لشکربدودرشناخت

و خبرشدبدیشان که کاوس شاه برآمدزآب زره با سپاه .4

------------------------------------------------------------------------------------------------

4-زره به معنی عام کلمه( دریا)یا وبطوراختصاص دریایی است میان قزوین تاکرمان ومکران را می گویند.

همانا که فرسنگ بودی هزار اگرپای رارای کردی شمار

به دست چپش مصری وبربراست رهش درمیانه بدان سودرست

هاماوران از کلمه [حمیرویمن است ]که پروفسوردارمستر معتقداست فردوسی بکار برده است .

این همان پانته است که مصریان از آن یادکرده اند ویکی از مراکز دادوستدقدیم وجدید است .5

هنگامیکه بادهای موسمی جنوب غربی به بادهای شمال شرقی مبدل می شود هزاران سوداگر به آنجا وارد می شوند . کیکاوسی هاماوران راشکست داد و به عنوان غنیمت جنگی با سودابه که زیبایی خیره کننده اش او رامجذوب کرد بودازدواج کرد . اما کیکاوس با نیرنگ به داخل قلعه کشیده شد ودر آنجا زندانی گشت ، خبرزندانی شده کیکاوس به رستم رسید واوسپاهی گران را بسیج کرده از راه دریا به هاماوران شتافت ،ورود او به هرج ومرج ها هاماوران خاتمه داده وباآزادی کیکاوسی وشکست دشمنی اعتبار سپاه ایران را تثبیت می کند .

*کشتیرانی ایرانیان در دوره قبل ازایلام *

قدیمیترین سنددریانوردی ایرانیان مربوط به گویچه ای است ازگل پخته که درحفاریهای چغامیش

خوزستان بدست هیئت اکتشافی آمریکایها بدست آمدوقدمت آن به 6هزارسال قبل از میلادی

می باشد.6چغامیش درحاشیه شمالی شوش میان رودخانه های دزوکارون است ودرهزاردوم پ .م قلعه ای ایلامی درانجااحداث شده بود.مهرپیداشده پادشاهییا فرماندهی را نشان میدهدکه ازجنگ دریایی درحال بازگشت ،این تصویرنمایش گرجنک دریایی است که احتمالادررودخانه های داخلی روی داده است .فرمانده گرزی بدست داردودردست دیگرش درحالیکه سواربرقایق

درحالیکه تعدادی اسیردست بسته چلوی پای اوافتاده اندوریسمانی که اسرارا باآن بسته اندرا دردست دارد.همچنین یکی ازملوانان روی دماغه کشتی نشسته وچیزی مانندعلامت یاپرچم دردست داردکه ازآن به نخستین کیان ایرانیان برآبهایادشده است .همچنین درکشتی یک راس گاودیده می شودواین امرنشان می دهدکه کشتی از سفر دوری بازمی گردد.درحال حاضرنیز

لنجها وکشتی ها با خوداحشامی ویاگوشت وموادغذایی به همراه خوددرسفرهای دریایی می.

برند.متاسفانه این گویچه توسط آمریکایهابرای مطالعه بیشتربه آمریکابرده شدودیگربه کشوربرنگشت .

*کشتیرانی ایرانیان در دوره ایلام وماد *

هزاران سال پیش از آنکه یونانیان از بربریت بیرون آیند و پیش از سیر و سیا حتهای دریایی فنیقیهادر مدیترانه و اقیانوس اطلس، فرهنگ و تجارت بشری در سرزمین های ساحلی خلیج فارس متمرکز شده بود و مردم این نواحی که بیشتر از قبایل مختلف از جمله آنها اسلاف فنیقیهایا همان مردمان سرخ مرموز بوده اند . عاملان تجاری فعال یا واسطه های پرکار بازرگانی وداد وستد بوده اند .به مرور زمان مردان سرخ(فنیقیها)، سرزمین خویش ایلام را ترک کرد و در جزایر خلیج فارس و بحرین ساکن شدند و از آنجا در امتداد جنوب عربستان و سواحل دریای سرخ پراکنده شدند .

دریایی سبز را به دریایی سرخ نامیدند و در 1800ق .م بوسیله قحطانیها از آنجا رانده شدند وبه حضر ماوت آمده بر آنها فرمان رانده نام خویش را برقلمر و پادشاهی حضر موت گذاشتند .7

*نام خلیج فارس درمیان اقوام مختلف*

درکتابهای قدیم که در دانش جغرافیا نوشته شده است نام خلیج فارس ((پرسیکوس سینوس )) یا ((سینوس پرسیکوس )) یعنی خلیج پارسی آمده است .8 در دوره هخامنشی

پارسا درایا (خلیج فارس ) و رو میان آن را ماره پرسیکوم و جغرافیدانان مسلمان پاسادرایا

(بحر فارس ) و سینوسپرسیکوس را(خلیج فارس )نامیدند.

قبل از پارسیان ایلامیان ودریانوردان آنها وسپاهیانشان که به ریشهر (بوشهر) وسرزمین بحرینی (دیلون )می تاختند .ایلامیها نخست سومر و بابل را گرفتند پس همسایگان برایلام تاختند و ایلام را با قهر (کشتار ) به تصرفدرآورده شهر شوش را ویران کردند 9.

همه اقوام از ایلامی ، سومری ، اکدی وبابلی و مدی و پارسی علاوه بر جنگ وستیز دست به کار ساخت تمدن بزرگ بین النهرین بودند، واز دریایی نیم بسته که آبش شور وراهش پر خطر و مواج و نامش (ناره مر تو ) که در زبان سومری به معنی رود تلخ بود بهرمند می شداند ، و از آنجا به مناطق دیگر دنیا می رفتند .10 (شاید منظور از رود تلخ اروند رود باشد که ازآبادان به طرف جنوب آب آن از تلخی تا دهانه خلیج فارس که به شوری می گراید)باشد.

ایرانیان می دانستند که تیره های از آریائیان از رود هندوش گذشته و وراد دامنه کوههای پر برف شمال سکونت گزیدهاند.ومی دانستند که به سبب وجود آبهای فراوان و زمینهای زرخیزسندومحصول فراوان ،روابط تجاری غیر منظم بازرگانی با جلگه بین النهرین و کشور ایلام که از روزگار دیرین برقرار کرده بودند، ولی در زمان ما د به علت گرفتاری ماد در مناطق شمالی کمتر بفکر دریای پارسوروابط تجاری افتاده بودند.11

ر.وادالا نایب کنسول فرانسه د ربوشهر درباره بشر اولیه وقایق سواری آنها می نویسد :

تاریخ بشر از خلیج فارس آغاز گشت ، بنابراین خلیج فارس اولین دریایی است که انسان برروی آن با قایق های کوچک بحر پیمایی کرد. به هر حال اولین انسانهای دوران کهنی مانند ( فنیقیان ، بابلیان ، کلدانیها،سومریان ) ونیز (یونانیان وایرانیان وتازیان ) در آبهای خلیج فارس کشتیرانی کرده اند . بقایای گورهای دیرین بحرین وایلام و پیرامون بوشهر ثابت می کند که در آنجا هزاران سال پیش تأسیسات کشتیرانی وجود داشته است .12

*دریانوردی ایرانیان د ردوران هخامنشیان *

1-دوران پادشاهی کمبوجیه

دوران کمبوجیه پسر ارشد کورش شاهد فعالیتهای دریایی بوده ایم . او که بعد از مرگ پدر در اسال (530- 522پ.م) به سلطنت رسید و در رأس سپاهیان خود به سوی مصر حرکت کرد . فرعون مصرآمازیس با پلیکرات جبار مقتدر سامش متحد شد، ولی هنگامیکه سپاه ایران در غزه اردوزد جبار سامس فرعون را ترک کرد وبسوی کمبوجیه شتافت و اسرار دفاعی مصریان را فاش ساخت . و عاقبت منفیس بدست پارسیان افتاد .

کمبوجیه سه سفر جنگی به منظور توسعه تفوق پارسیان طرح ریزی کرد. 13

ازجمله آنهاکه نبرددریای می باشداین کا رزاری بر ضد کارتاژ طرح شده بودکه با خود داری فنیقیان از تاختن به یک شهرزاده خودشان عقیم ماند .14 زیرا بقیه نیروهای بحری برای انجام کار کافی نبودند وبه همین جهت کارتاژرهایی یافت .15

2- دوران پادشاهی داریوش اول

1-اکتشافات دریایی اسکیلاس

عملیات داریوش ضد عصیان های شرق کشور سپاه او را تا دورترین ناحیه کابل کشاند .این امر که در اوایل حکومت داریوش صورت گرفت بعدها موجب فتح تمام ناحیه گنداره و همچنین تمام هند غربی و دره سند تا مصب آن گردید . د رمحل اتصال رود کابل ورود سند ، نزدیک شهر کسپاپیرس ، داریوش فرمود : جهازاتی بسازند و آنها را تحت فرما ندهی یک یونانی از مردم آسیایی صغیر بنام اسکیلاسی کار یاندی قرارداد ، وی مامور شد ازراه دریا راه مصر رابیابد . این نقشه وسیعی برای تجسمی راههای دریایی به منظور اتصال بخشهای شرقی شاهنشاهی به مستملکات غربی آن بود . جهازات مذکور پیش از رسیدن به مقصد ((سی ماه)) د ر راه بودند .علاوه بر اهمیت سیاسی امور تجاری محرک داریوش

دراجرای مقاصد ش بود . قبطیان هنگامی که کشتی های ایرانی را مشاهده کردند همگی ترسیدند ، می گویند آفتاب هنوزسرنزده بود که کشتی های ایرانیان به سواحل نیل رسیدند و قبطیان از ترس واعجاب به خاک افتادند 16 اقدام دیگر داریوش حفر قناتی بین بحر احمر و بحر روم بود .17 پس از اینکه آنها به ایران مراجعت کردند ، داریوش هندی ها را مقهور ساخته کشتی های مادر دریا به آمد و رشد پرداختبرهنرمسلط شده علاره برروابط تجاری مالیات کلانی از هندوستان گرفتند. 18 اگر مسافرت دریایی اسکیلاس موجب شدن راهی از رودخانه نیل و دریایی روم به دریایی سرخ و اقیانوس هند و خلیج فارس شده باشد ، باید گفت که اسکیلاس ایرانی ویادرخدمت ایرانی ها در سال های 516تا 513 ق. م کار عظیمی انجام داده است . اسکیلاس را برخی یونانی و جمعی فرماندار ایرانی ناحیه سند می دانند .

2-اکتشافات دریایی برخی پارسی در آب های سرزمینی یونان

سفر دریایی برخی پارسیها به آب های سرزمینی یونان وبررسی وضعیت سواحل وبنادر آن جا حاکی از آن است که داریوش علاوه بر اعزام اسکیلاس به آب های دریایی سرخ ودریایی مغرب و سواحل آفریقا ، دسته ها و گروههای دیگر را هم به دریاهای مختلف اعزام داشتهاست . ماجرای سفر دریایی پارسی از آشنایی دموکدس با داریوش آغاز می شود دموک دس طبیب پوکرات حاکم جزیره سامس بود ، بعد از کشته شدن پوکرات با غل و زنجیر به شوش آورده شد و درآنجا تصادفاً به معالجه پای در رفته داریوش و سپس دمل چرکی سینه آتوسا دختر کورش وزن داریوش اقدام کرد، او که میل به بازگشت به یونان داشت ازاتوساخواست شاه را قانع کندکه وی را برای اکتشاف سواحل یونانبه همراه تعدادی پارسی بفرستدالبته اوبه امیدبه بازگشت به کشورش این کارراکرد.داریوش او را به همراه نجبای پارسی راهی این سفر دریایی کرد .

پانزده نفر از نجبای پارسی بادموک دس جهت تحقیقات راجع به سواحل یونان رفتند.

این هیئت نخست به صیدارفت وبا دو کشتی تری رم ویک کشتی پرازآذوقه عازم یونان شدند کشتی ها در ساحل یونان حرکت می کردند ونجبا آنچه قابل ملاحظه بود می نوشتند ، سپس به شهر تارنت (در جنوب ایتالیا ) رفتند .اما آریستو فیلد حاکم تارنت به علت علاقه اش به دموک دس سکانهای کشتی ها را برداشت وپارسی ها را محبوس کرد . دموک دس به وطن خود شهری در ایتالیا رسید و سپس ایرانیان آزاد شده بطرف آسیا رهسپار شدند و در مراجعت دچار طوفان شدند ودر پی گیوس ، به ساحل افتادند و اسیر شدند امال شخصی بنام گیل از اهالی تارنت . ، آنها را نجات داد و نزد داریوش آورد. اینها نخستین پارس هایی نبودند که از آسیا به یونان رفتند .19

آنگاه آریا را منس ساتراپ کپادوکیه ، با ناوگان کوچک مرکب از سی زورق پارویی از دریایی اکسین گذشته برادر یکی از روسای سیت را اسیر کرد وسرانجام ماندروکلس سامی بوسفر را تسخیر کرد .20

ناوگان دریایی از ششصد کشتی بادبانی از اقوام آسیای صغیره تهیه شد تا سپاهیان ایران را حفاظت کند. داریوش از پلی که توسط ماندروکلس از یک طرف تنگه به سمت دیگر ساخته شد خشنود و همه گونه انعام به اوداد 21.

*دوران خشارشاه *

سفر دریایی ساتا سپس شاهزاده ایرانی به غرب آفریقا ، نام او که صد اسب بوده و از شاهزادهگان هخامنش بود، مرتکب گناهی عظیم شدو عاقبت به کیفری سخت محکوم گردید . او دخترمگابیز را ربوده بود و در مقابل این خیانت محکوم به اعدام شد .

ولی مادرش که خواهر داریوش بزرگ بود عفو شاه را تمنا کرد و خودش مجازات سخت دیگری درخواست کرد وآن اینکه او دور لیبیا (آفریقا) بگردد و وارد خلیج فارس شود . خشیارشاه به این شرط که او به مصر برود و کشتی گرفته تاستون هرکول پیش روفته ،تا انتهای آفریقا را از طرف مغرب که سل انت نام داردرادورزده وبه طرف جنوب براند .

او چند ماهی دریا نوردی کرد وبه جایی رسیدند که کشتی آنها دیگر حرکت نکرد ویا بگل نشست .وقبل از کامل شدن ماموریت بازگشت ، خشیارشا او را به مجازات اول رساند .22

خشیارشا پس از پدر سیاست او را دنبال کرد و قوای خود را به اروپا فرستاد وبرای عبور سپاهیان از مهندسان فینیقی و مصری خواست تا بین آبیدوستاسستوس پلی برهلس پونت بزنند ولی این کوشش بعلت طوفانی بودن دریابی فایده بود . از زور قها وناوها پلی دوگانه زده شد .قایقهارا با طنابها به هم متصل کردندو رویشان از تنه درختان و خاک و چوب پوشانیدند وآن گونه که می گویندراه برای عبورسپاه خشایارشاکامل گردید ، از علایم دریایی هم غفلت نشد ،پس از عبور سپاهیان ناوگان خشیارشا به حرکت د رآمده وارد دورسیکوس شد . در آن نبرد 1207 کشتی جنگی وجود داشت که 300 کشتی ازفنیقی ها ، 200 کشتی را مصری ها ، 150 کشتی را قبرسی ها اهداء کرده بودند ،ازکیلیکیه ، یونانی ها و هلسپنت هرکدام یکصد کشتی و کاریان 70 کشتی ، ائولی ها 60 ، لیبی ها 50،پامفیلیاودوریان هریک سی کشتی و جزیره نشینان هفده کشتی واگذار کرده بودند.

در این کشتی ها 200 ملوان بومی و 30 دریا نورد ایرانی خدمت می کردند .افزون برآن سه هزار زورق سه پارویی و پنج پارویی ،سفینه ها و قایقهای سبک ودوبه های دراز مخصوص حمل چهارپایان وجود داشت که در هریک از آنها 80 نفر خدمت می کرد. خشایارشا رویهم 4207 کشتی و 610 و517 سپاهی در اختیارداشت که به یاری تراسی ها 120 کشتی و 2400 نفر سپاهی به آنها اضافه شد و فرماندهی ناوگان به عهده چهار دریا سالار بود که همگی آنها ایرانی بودند .هخامنش برادر خشایارشابرکشتی های مصری بود،آریابیگنسپرداریوشوگوبریاس برادرناتنی خشایارشا برکشتی های یونانی نظارت وبقیه کشتیها قسمتی تحت فرمانده ی پریکساسیس وبقیه تحت فرماندهیمگابیزوس وسایرامرای دیگرازاقوام تابعه بودند .

ناوگان ایران درعبور از کنارشهر کاستانیا وساحلسپیاس گرفتار طوفان شد وبالغ بر چهار صد کشتی جنگی وتعداد بی شماری تدارکات از بین رفت . یونانیها امیدوار بودند که کشتی های زیادی برای ایرانیان باقی نمانده باشد ، ولی ایرانیان د رانتظار یونانیان بودند وبرای جلوگیری از فرار آنها چند صد کشتی بطرف او بوآ فرستادند وتنگه اریپوسرامسدود کردند .باران سیل آسا یی باریدوطوفان در گرفت وکشتی هارا بشکست ، ایرانی ها پس از درگیری بی سرانجام د ر آرته میزیوم که طی آن درگیری سی کشتی از کشتی های خودی از دست رفت . نقش مهاجم را گرفته نیمی از کشتی هایآتنی هارا فلج ساختند .آنگاه خبر رسید که ترموبیل در شرف سقوط است و یونانیها عقب نشینی کردند خشایارشا به آنجا تاخت ومعابد آتنی را به انتقام نابودیسارد، آتش زد و ناوگان ما به سویاورپیوس روان شد .سونیوم را دور زده د رخلیج (فلرون ) لنگر انداختن .

ناوگان یونانی د رهمان حوالی ، سالامین لنگر انداخته بود . فرماندهی ناوگان بعهده اوری بیادس بود وکلیه صاحب منصبان ایی ناوگان متحد عقیده داشتند که باید به طرف استیموس حرکت کرده دربرابر پلوپونیوس بجنگند .زیرا د رسالامین اگر بجنگند محاصره می شوند .ولی اگر دراستینوس شکست بخورند می توانند به شهرهای خود برگردند . اگر تمستوکلس آنان راتهدید نمی کرد که اگر یونانی ها ی سالامین را ترک کنند او نیز یونانیها را ترک خواهد کرد .و تهدید او هراس انگیز بود زیرا از سیصد وهشتاد کشتی ،دویست کشتی تحت فرمان تمستوکلس بوده 21

ابرانیان با دویست کشتی گذر گاهها را بستند وناوگان ایرانیان به سه ردیف آرایش گرفت و با دلگرمی از حضور شاه نقش مهاجم را بخودگرفت .کشتیهای یونانی آبخور کم عمقی داشتند وبطرف ساحل عقب نشینی کردند .کشتیهای ایرانیان سنگین وراندان آنها دشورا بود لذا هنگام تعقیب د رآب ها ی کم عمق به گل می نسستند .هر قدر که روز به پایان خود نزدیکتر می شد برشدت بادافزوده شدامواج مرتفعی د رخلیج ایجاد می کرد .

ردیفهای سه گانه کشتیها هنگام نبردمانع از عقب نشینی آنهابود ، تنگه باریک باعث برخورد کشتیها به یکدیگرونابودی آنهاگردید. تمستوکلس هم در انتخاب محل استقرار کشتیها و هم وقت شروع عملیاترایت به خرج داده بود .با فرارسیدن تاریکی ناوگان ایرانی به مشتی تخته پاره مبدل شد. پانصد کشتی غرق شد و همراه آنها دریا سالار ناوگان یعنی برادر شاه کشته شد. آریامنس دریا سالار ایرانی عملیات خود را متوجه تمستوکلس کرد .کشتی او بسیار بلند بود واز آنجا خدنگ پرتاب می کرد .اما آمینیاس و تمستوکلس وسوسیکلس بدیانی که در یک کشتی بودند با دماغه کشتی خود بطرف کشتی ایرلنی راندند و هر دو کشتی بهم خورد ودماغه آنها بهم کوبید آنگاه آریا منس به کشتی تمستوکلس رفت ولی با نیزه های خود به جانش افتادند وبه دریا انداختند .

شکست سالامیس خشایارشاه را برجان خور بیمناک کرد و حال که به فتح آتن نائل آمده و تصرف یونان را می تواند به یکی از سرداران خود بسپارد ،مردانیوس رابه سرداری 360 هزار سپاهی تعیین وبا بقیه سپاه بطرف هلس پنت مراجعت کرد . وناوگان ایرانیان پیشاپیش او حرکت می کرد تا از پل مراقبت کنند .لیکن دریا که خشمگین شده طوفان تمامی زحمات را هدر داده پلها را خراب کرد و سپاهیان مجبور شدند با کشتی از آب هلس پنت بگذرند باقیمانده نیروی عظیم یکی از دسته های یونانی را از کالامی درپونته عقب راندن اما یونانیان از کشتی پیاده شده به مقابله پرداخته ایرانیان راشکست دادند و کشتی به غنیمت جنگی در آمد وظالمانه طعمه حریق کردند.22

جنگ میکال کارناتمام سالامیس را کامل کرد و دیگرایرانیان نتوانست نواحی تحت سلطه خود را در اروپا حتی کرانه های آسیاراحفظ کنند. بطوریکه د رزمان مرگ خشایارشا در 465 ق م ناوگان ایران دیگر ارزش مثبت نظامی نداشت .

اسکندر مقدونی

اسکندر پس از شکست هخامنشیان وتصرف ایران و پس از تصرف کرانه رود سند در هندوستان آرزومندگذرازسند به دریای عمان وخلیج فارس بود، به سردار محبوب خودنئارک فرمان داد تا با سربازان کافی و کشتی های بادبانی به یک سفر اکتشافی بپردازد و از رود سند بطرف تنگه هرمز و خلیج فارس برود ودر آبادانواهواز به سپاه او بپیوندد.

در اوائل آبان ، دوم اکتبر 326ق.م در یازدهمین سال سلطنت اسکندر مسافرت خود را با 32 کشتی بزرگ و چندین کشتی کوچک حمل آذوقه هر کشتی با 32 و حدود2000 سرباز شروع کرد و پس از 146 روز سفر پر ماجرا ناوگان او در رود کارون د راهواز لنگر انداخت 23

بهنگام ورود ناوگان اسکندر به دریایی پارس چند تن از ایرانیا ن خبیر و مطلع از جمله بگیوس یا بغیه فرزند فرنا که دریا سالار ایرانی هم جزءهمراهان نئارک وقتی سرپرست و فرماندهی یکی از کشتی ها را بعهده داشته است. 24

حکایت نئارک و راهنمایان ایرانی بهمراه آنان حکایت ازآن دارد که ایرانیان به امور دریا و دریانوردی واقف بودند . و این ادعا که نئارک راههای دریایی خلیج فارس را کشف کرده یک ادعای دروغ و افسانه ای بی اساس است . این دریانوردان ایرانی بودند که همه راههای آبی مورد استفاده خود را کشف کردند و مسیرهای مشخص را در رهنمامه های خود ثبت و ضبط کرده اند .

نئارک در یاداشتهای خود نوشته هیچیک از سواحلی که پیمودم مانند سواحل خلیج فارس پر کشت و زرع نیست عطر ادویه از عربستان از راه دریای پارس می آمد و به بابل می بردند.25

* کشتی رانی دردوره اشکانیان *

در دوره اشکانی ، عنصر آریایی سفید پوست ایرانی توانست سیاهان بومی خلیج فارس را در عمان از سواحل خلیج فارس بیرون کرده آنها را تا جزیره سرندیب براند و شاید اعراب در فشار سیاه پوستان در راندن آنها بسوی آفریقا از ایرانیان کمک گرفته یا به آنها کمک کرده باشند .26 اشکانیان درطول حکومت 400 ساله خود برایران دریانوردی خلیج فارس را گسترش داده اند.27

* کشتی رانی در دوران ساسانیان *

دوران اردشیرساسانی

آنچه مسلم است اردشیرساسانی نخستین شهریاری بود که عربها را پس از آوارگی و تحمل فشار سیاهان به شبه جزیره عربستان اجازه داد تا در کنار خلیج فارس و دریای عمان بخط ساحلی نزدیک شوند . اولین بار عربهای ساکن حدود سواحل جنوبی خلیج فارس نافرمانی کردند وبسواحل شمالی خلیج فارس ،بوشهر و خوزستان حمله کردند و آنجا را تصرف کردندوویرانیهای زیادی به بارآوردند .

دوران شاپور دوم

دردوران طفولیت ونوجوانی شاپوراوضاع کشورخوب نبوداماهنگامیکه شاپوربه سن رشدرسیدبرای سروسامان دادن به آمورکشورتلاش زیادی کرداوتوانست اعراب مهاجم را به سختی سرکوب کند و برخی قبایل مانند بکرو عبد قیس تارومار نمایدو آنها را در سواحل

خلیج فارس و کرمان پراکنده کرد . (326 م) خوزیها که مردم خوزستان بودند و سایر ایرانیان که برای کارهای خود به بحرین آمده بودند . در سواحل و جزایر خلیج فارس با تازبان آمیزش کرده نژاد مخلوطی که عربها آنها را دخیل نامیدند (دورگه) بوجود آمد . اعراب تمیم رادربحرین ساکنو عبد قیس راکه شورش کرده بودند، شاپور آنها را بوسیله نیروی دریایی سرکوب کرد.

وهجر ویمامه را پس گرفت و قبیله بنی تغلب را در دارین و خط از شهرهای بحرین جای داد.28 شاپور که عرب او را ذوالاکتاف می نامند و حکایت سوراخ کردن شانه های اسرای ا عراب عبوردادن طنابازمیان شانهای گفته می شودافسانه ای کهبه شاپورچهارشونه قوی هیکل منسوب است . هر چند اعراب ازخلیج فارس رانده شده اند هنوز در اقیانوس هنددردریاها برتری داشتند و در 414 م به سیلان رفتندولی ازآن به بعدقدرت آنهاروبه زوال رفت .

* دوران بهرام گور *

بهرام گور به هندوستان سفر کرده با همسری هندی ازدواج کرد که دیبل و مرکان و قسمتهای مجاورسند جهیزیه اش بود و چون دیبل بندردریایی مهمی در دهانه سند بود لذا از کناره مکران تا بندر دیبل در انحصار ایرانیان قرارگرفت ، واعراب امکان مسافرت به دیبل را از دست داده با سرندیب رابطه تجاری ایجاد کردند.

در سال 512 م کشتیهای ایرانیان در بنادر دور دست سیلان به رقابت با روم پرداخته بودند.29

ایرانیان موقعیت ممتازی در مشرق داشتند وکشتیهایشان مرتبا به بنادر در هندوستان رفت و آمد می کردندوبعلت بی احترامی به ایرانیان ساکن در سیدان سپاه ایران به سیلان حمله کرده آنها را تنبیه کرد و ناوگان آنها درلشکر کشی برعلیه سیدان پیروز شده اند.30پایگاه ایرانیان درآنجاتقویت شد.

* خسروانوشیروان *

در زمان ژوستی نین روم سفیری بنام ژولیانوس به هلستایوس حکمران حبشه و اسیمی فایوس حاکم هومریتا فرستادتا ازهردودوست بخواهد بخاطر اشتراک مذهب در جنگ با ایرانیان رومیان را یاری کنند. و حبشیها با خرید ابریشم از هندوستان و فروش آن به روم می توانند ثروت زیادی بدست آورند و رومیان مجبور نخواهند بود به دشمن خود ایران سود دهد . و از هومر یتاها خواستند کسیوس را بعنوان فرمانده سپاه خود تعیین و با سپاه خود و مدین سراسن ها به سرزمین ایران بتازند . هر دو شاه با وعده اجرای درخواست، سفیر را مرخص کردند ولی به موافقت نامه عمل نکردند . زیرا ایرانیان همواره کل محموله ابریشم کشتی هایی چینی که دربنادر هندپهلومی گرفتند را می خریدند وچیزبدربخوری نمی گذاشتند. درزمان خسروانوشیروان ایرانیان توانستندصادرات دریایی ابریشم به روم رامتوقف کنندوتجارت زمینی

نیز اززمان اشکانیان دردست ایرانیان بود.

ترکان که مایل بودندمستقیمابا روم روابط تجاری برقرار کنند این امکان برای آنان میسر نشد .

اقدامات انوشیروان درمقابل حبشه دریمن

حمله حبشیان به وتصرف آن وعدم توانایی یمنیان برای اخراجآانان موجب درخواست کمک سیف پسر ذی یزن از خسرو انوشیروان وموافقت شاهنشاه به ارسال سردارایرانی بنام و هرز و همراهانش به یمن کهمورخین تعدادآنهارا 800 تا 3600 نفر گفته اندو همه اتفاق نظر دارند که اعزام نیروها از طریق خشکی صورت نگرفته است بلکه از راه دریا انجام شده است

برای انتقال نیروها هشت کشتی بکاررفته و در هر کشتی یکصد نفر نیروبوده به دریا رفتند که گویا دوکشتی غرق شده و شش کشتی دیگر به ساحل حضر موت رسیدند .

و هرز بهمراه سیف از ابله به قصد یمن سوار شد به محض پیاده شدن و هرز نیروی تقویتی عظیمی از اعراب یمن به او پیوست ، شاه حبشه بنام مسروق با سپاهیانش آماده جنگ شد

و هرز او را که بوسیله یا قوت بزرگی که برپیشانی داشتو از دیگران متمایز بود شناخت و

بارها کردن تیر از کمانش کشت و این آغاز حکومت ایرانیان بریمن در (579 م)بود.

پیروزی در یمن بارزترین موفقیت امپراتور ساسانی در اقیانوس هند بوده است .

هشتصد محکوم و سرداری باز نشسته به سوی دریا اعزام شدند و اینان سرزمینی را فتح کردند که در همه اعصارگذشته محل اقامت دریانوردان بوده است . و موجب انتقال دادوستد کهن میان هند و مصر به ایرانیان شد .

دریانوردان ساسانی به فرا سوی سیلان و حدود قلمروحمیر تا سوماترا و بنادر چین نیز گسترش یافته بود.

درباره نقش اعراب در تثبیت و توسعه روابط دریایی بنادر خلیج فارس وخاوردور به نظر زیاد غلو شده است. تا صده نهم میلادی سفرهای دریایی تنها بوسیله دریانوردان ایرانی صورت می گرفت و آنها در تجارت با خاوردورمقدم بر اعراب هستند. 31

تقویم دریایی وروزجهانی دریانوردی

دریانوردانکشورمان علاوه براستفاده ازتقویم رایج ،تقویم های سه گانه زراعی ،دریانوردی وسهیلی رابکارمی بردند.تقویمهای دریانوردی سابقه طولانی داشته سینه به سینه منتقل می شد.

ایرانیان مبدع روزدریانوردی نیزبوده اند،آنهاروز10مردادرا هرساله جشن می گرفتندواین روزراآغازسال دریایی وبهاردریامی دانستندوبه شکرانه اهورامزداکه دریاراآفریدورام کرد،گل

وگیاه ومیوه راتقدیم فرشته آبهاودریاهامی کردند.

سفرهای دریایی را ازآغاز بهاردریاآغازمی کردنداین تقویم سال رابه سه فصل 100روزه ویک فصل 65روزه تقسیم می کرد.

سفرکشتی های غول پیکر ایرانی به سواحل چینی

دریانوردان ایرانی به روزگار ساسانی و اوایل اسلام پیشتاز در پهنه اقیانوس هند و دریای چین بوده به تجارت و دادوستد و دریا نوردی مشهور بوده اند . و ازقرنها پیش با کشتی های بادبانی خود به کشورهای مختلف از جمله چینی رفت وآمد می کرداند پروفسورهادی حسن می گوید: : (( کشتی های ایران در سال 727 میلادی مستقیما به کانتوم سفر می کردند و هنگام ورود به کانتوم کالای خود را تحویل نماینده های حکومت چینی می دادند.

این کشتی ها بسیار بزرگ بوده و ارتفاء آنها از سطح آب به اندازه ایی بوده که نردبانهایی بطول ده ها پا برای بالا رفتن به عرشه آنها بکار می بردند . (( سفرسلیمان سیرافی به چینی ))مردم کنگوجاسک و میناب با قایقهای بادبانی از خلیج فارس به سواحل عربستان و آفریقای شرقی سفر می کردند سلیمان سیرافی از بندر سیراف نزدیک طاهری به چین سفر کرد و سفرنام خود را نوشت .32 وی دلیل آبادانی شهرهای سیراف بصره(ابله )رامرهون روابط تجاری مستقیم با چینمی دانست . سلیمان سیرافی در سال 237 قمری در اواخر قرن نهم میلادی با یک کشتی چوبی از بندر سیراف بقصد تجارت با چینی و سیاحت از راه دریای عمان و خلیج بنگال و شمال اقیانوس هند وارد تنگه مالاکا شد ،و از دریای جنوب چین به کانتوم رفت یعنی چهارصد سال قبل از مارکوپولوبا این تفاوت که مارکوپولو دارای شهرت جهانی شد ولی اسم سلیمان سیرافی را کمتر کس شنیده است .33

دریانوردی ایرانیا ن هنگام ظهور اسلام

ایرانیان با ظهور اسلام در خدمت نیروی دریایی مسلمانان درآمدند وبا ساختن کشتی ها و هدایت آنها و آموزش امور دریایی به مسلمانان و تجهیز کشتی های مسلمانان به سکان اختراعی خود تحولی در امر دریانوردی اعرابمسلمان بوجود آوردند .

از جمله ابداعات ایرانیان در عرصه دریانوردی :

1- ساخت کشتی های بزرگ جنگی .

2- عملیات آمفی بیان (عملیات ابی و خاکی یا ساخت کشتی هایی با آبخور کم که تا ساحل پیش می رفت برای حمل سپاهیان و آسیبهای آنان.

3- ساخت فانوس ها وعلایم دریایی

4- ایرانیان نخستین کسانی بودند که دانستنی ها ودانش دریایی را در دفاتری که بعدها به راه نامه معروف شدند رانوشتند.

5- شیران دریا همه ایرانی بودند : شیران دریا به ناخداها، معلمان دریا ودریانوردانی که درکارشناسایی راهها دریایی ،هدایت کشتی ها راه نام نویسیها،، شناخت بنادر و سواحل ، شناخت بادهای موسمی وطوفانهای دریایی مطلع وصاحبنظرباشند که سه تن از چهار تن شیر دریاو دریانوردان و راه نامه نویسان بسیار معروف خلیج فارس از جمله محمد پور شاذان ، سهل پور ابان و لیث پورابان ایرانی بوده اند وچهارمین شیر ابن ماجد که تازیان او را عرب و نویسندگان از جمله احمد اقتداری مستند به کتاب الفواید ابن ماجد او را ایرانی از اهالی کُنگ می داند . ایلامی ها،بابلی ها کلدانیها،فنیقیها وپارسی ها برجسته ترین اقوام دریانورد دریای هندوستان و چین بودند . اما ایرانی ها که از راه دریا ثروت و خواسته فراوان گرد آورده بودند ، از سایر دریانوردان ساحل کوشاتروسخت جان تر بوده اند

6- در دریایی این چنین پرجوش وخروش ،با قایقها و کشتی های کوچک آنزمان روان شدن ، از گردابها و طوفانها گذشتن و به سرزمینهای ناشناخته رفتن ،کاری قهرمانانه وبزرگ بود .

انواع کشتی ها

کشتی ها را دریانوردان خلیج فارس بطور کلی جهاز و جمع آنها را جهازات می نامند

1- هوری : کوچکترین نوع قایق که از یک تنه درخت مجوف بدون آنکه میخی درآن بکار رود ساخته می شود و جلو وعقب آن مانند بَلَم تیز است و وسیله ای برای حمل ونقل در ساحل است و وقتی عمق آب کم باشد براحتی برگل ولای سرمی خورد قسمت زیرین آن رابیس نامند هوری را با پارو می رانند . پاروی هوری را مجداف گویند و هوری ساز را جلاف گویند .

2- جالبوت : قایق نجات است که به سه دسته تقسیم می شود 1- جالبوت با دکل بادبان وبدون دکل و بادبان 2- نوعی مانند بلم که جلو وعقب آن نیز تیز است.

3- ماشو: کوچک نوعی قایق نجات که قسمت عقب آن پهن وجلو آن راست است .این قایق های نجات در کشتی های بادبانی بزرگ جا دادند و چون کشتی در دریا لنگر انداخت با آن به ساحل کم عمق پیاده می شوند و یا بار کشتی را به ساحل می رسانند و یا از ساحل به کشتی می برند . جالبوت ممکن است دارای سکان باشد یا نباشد . همینطور بادبان.

بادبان از قطعات جدا از هم ساخته می شود و بصورت سه گوشه های جداگانه بیک چوب بلند گرد که دکل نامیده می شود پیچیده شده است . بادبان به دگل فرمن که دو چوب و ستون بلند داخل کشتی است آویخته می شود.

ماشوه: ساختمان آن شبیه جالبوت و از دسته قایقهای کوچک است عقب آن پهن وجلو آن تیز وبلند است .

بگاله : قایقی است که قسمت عقب آن پهن و از قسمت عقب ماشوه بلندتر است و برای مسافرتهای نزدیک در دریا با بادبان استفاده می شد. قسمت عقب آن بلند تر و جلو آن مایل است .

بوم : اغلب دارای دو دکل است و در دریا با در نظر گرفتن وضع هوا با یک یا دو بادبان حرکت می کند .

بَغَلَه: برای سفرهای دور دست در اقیانوس هند مورد استفاده قرار می گیرد . قسمت عقب آن پهن و سکان آن با بلم و بوم و ماشوه فرق می کند زیرا آنها در عقب و قسمت انتهایی تعبیه ولی در بغله سوراخی در انتهای آن برای نصب سکان جاسازی شده است .

ناکو : این جهاز در هندوستان ساخته می شود و شبیه بغله است

قسمتهای فوقانی کشتی را با روغنی که از جگر کوسه ها می گیرند و سِل نامیده می شود رنگ آمیزی می کنند.35 انواع دیگری از کشتی ها و لنج ها در خلیج فارس مورد استفاده قرار می گرفت که به آنهانمی پردازیم .

ایرانیان دراختراع قطب نمانقش مهمی داشتندوکلمات پارسی تیر،سرباروگاه درقطب نماهاشاهداین مدعاست .

نتیجه :

ایرانیان ازگذشته های دوربه ساخت قایق ها وکشتی های گوناگون برای مسافرتهای دریایی وحمل ونقل کالاکالامبادرت ورزیدنندوبا اکتشاف وسایل وابزاردریانوردی ونیزقطب نماوعمق یاب وسکان ورهنامه هاوتقویم دریانوردی ،فانوس های دریایی به دریانوردی جهان خدمت کرده حتی سزواراست 10مردادرا به عنوان روزدریانوردی تعیین کنند.

دریانوردان ایرانی تجارودریانوردان بی باکی بودندوعلی رغم تمام خطرات به دریانوردی دردریاهای خطرناک پرداختند.

درزمینه اکتشافات دریایی بخصوص دردورهای هخامنشیان اقدامات زیادی انجام داده اند.ودرنبردهای دریایی نیزایرانیان باکشتی های خودیاملل تابعه عرصه رابردشمن تنگ کرده بودندوحتی از نفت وافرادی بنام نفتون برای نابودی کشتی های دشمن از طریق استفاده ازموادنفتی به اوج قدرت خودرسیدندوسالهای مدیدی اعجاب جهانیان را به خودجلب کرده بودند.

فهرست منابع وماخذ:

1-اقتدار،احمدوامید:سرگذشت کشتیرانی ایرانیان از دیربازتاقرن 16میلادی ،تهران ،انتشارات امیرکبیر,1386،نوبت اول .

2-احمد،اقتدار:خلیج فارس ،تهران ، انتشارات سپهر،2536،نوبت دوم .

3-اومستد،ا.ت:تاریخ شاهنشاهی هخامنشی ،دکترمحمدمقدم ،تهران ،انتشارات امیرکبیر،1380،چاپ پنجم.

4-گریشمن ،رومن :ایران ازآغاز تا اسلام ،محمدمعین ،تهران ،انتشارات علمی ،1366،چاپ ششم .

5- فردوسی: شاهنامه،تهران ، انتشارات جاوید،1368.

6-مجتهدزاده ،دکترپیروز:خلیج فارس «کشورهاومرزها»،تهران ،انتشارات عطایی ،1379،چاپ اول

7-نوربخش ،حسین :دریانوردی ایرانیان ،تهران ،پژوهشهای علمی ،1382.

8-هرودوت:تاریخ هرودوت ،ترجمه جرج راولین سن ،تلخیص وتنطیم ا.ج.اوانس ،ترجمه غ وحیدمازندرانی ،تهران ،انتشارات علمی فرهنگی ،1362،چاپ سوم .

کشتی سازی وکشتی رانی درایران باستان

مطالب مشابه :

انواع خر(طنز)

تصاویر بازیگران هندی

جشن هالووین و چهره های وحشتناک زنان و مردانی که خود را گریم کرده اند !

انواع لنج چوبی

دانلود بازی کامپیوتر جذاب شبیه ساز قایق بادبانی Sail Simulator 2010 PC Game

خلاصه

درباره ورزش قایقرانی

کشتی سازی وکشتی رانی درایران باستان