صحبتهاي دكتر پورافكاري در مورد وسواس

چند سال پیش خانمی دست پسرش را گرفته بود و برای ویزیت مراجعه کرد. خانم میگفت پسرش وسواس شستشو پیدا کرده و آخرین بار ۳۷ ساعت توی حمام بوده و حتی ناهار و شامش را توی حمام خورده و خوابیده بود. درمان برای بیمار آغاز شد و قرار شد دو ماه بعد نتیجه درمان را اعلام کنند. پس از این دو ماه، مادر بیمار مراجعه کرد و از نتیجه درمان اظهار رضایت میکرد. مادر بیمار میگفت آخرین دفعه پسرش فقط ۱۷ ساعت در حمام مانده بود.» اینها را دکتر نصرتالله پورافکاری، استاد روانپزشکی دانشگاه علوم تبریز درباره یکی از اختلالات مهم روانپزشکی یعنی اختلال وسواسی - اجباری میگوید. اگر شما هم همانند من به این موضوع علاقه پیدا کردهاید، ادامه گفتگو را بخوانید.
● سلامت : افراد مبتلا به اختلال وسواسی - اجباری چه ویژگیهایی دارند؟
▪ افراد مبتلا به وسواس جبری دو خصوصیت مهم یعنی افکار وسواسی و اعمال وسواسی دارند. البته هر فکر تکراری وسواس نیست و هنگامی وسواس تلقی میشود که برخلاف میل شخصی به ذهن متبادر شود. در واقع این فکر لذتبخش نیست و از ذهن خارج نمیشود. در این حالت، فرد فکر را متعلق به خود نمیداند اما از ذهن نیز کنار نمیرود، در نتیجه اضطراب شخص را افزایش میدهد و کارکرد انسان وسواسی را دچار مشکل میکند.
● سلامت : آیا برای مثال، اگر شخصی به نامزدش هم بیش از اندازه فکر کند، نوعی اشتغال ذهنی و وسواس فکری دارد؟
▪ همانطور که اشاره کردم، در وسواس فکری، فکر لذتبخش نیست اما فردی که مدام به نامزدش فکر میکند، دچار وسواس نیست بلکه معمولا از فکر خود لذت میبرد. این در حالی است که فرد وسواسی ناگزیر به کار یا فکری برخلاف میل خود است.
● سلامت : سابقه این بیماری به چه زمانی برمیگردد؟
▪ این بیماری سابقه طولانی دارد و از قرن ۱۷ به بعد شناخته شد، به طوری که شرح افکار وسواسی در نمایش مشهور مکبث نوشته شکسپیر نیز آورده شده است. در این نمایشنامه، خانم مکبث وسواس شستن دست داشت و یک ربع ساعت را صرف شستن دستهای خود میکرد.
● سلامت : شیوع این بیماری چهقدر است؟
▪ برخی آمار شیوع پنج درصدی را گزارش کردهاند اما در آمریکا ۵/۲ درصد گزارش شده است و کمترین میزان شیوع نیز در تایوان و هندوستان اعلام شده است. این بیماری در بانوان و آقایان به یک اندازه مشاهده میشود. البته در سنین جوانی، پسرها بیشتر از دخترها به آن مبتلا میشوند.
● سلامت : به نظر میرسد بیماری وسواس در دوران جوانی بیشتر از دورانهای دیگر است.
▪ بله. این بیماری هنگام بلوغ دختران و پسران بیشتر مشاهده میشود زیرا این افراد به نوعی این فرآیند فیزیولوژیک و طبیعی بدن را ناپسند و کثیف میدانند و سعی میکنند آن را با شستشو جبران کنند و در نتیجه وسواس شستشو آغاز میشود. بنابراین اطمینانبخشی فرزندانمان در دوران بلوغ میتواند در کاهش این مشکلات نقش داشته باشد.
: جناب دکتر، یکی از دوستان من به وسواس دچار است و با توجه به اینکه اکنون نیز به قول معروف پا به سن گذاشته، مجرد است و ازدواج نمیکند. آیا این موضوعات با یکدیگر ارتباط منطقی پیدا میکنند؟
به هر حال، اشکال برقراری ارتباط در وسواس زیاد است و برخی افرادی که دچار چنین مشکلی هستند، مجرد باقی میمانند.
● سلامت : بیشترین موارد وسواس نسبت به چیست؟
▪ شایعترین نوع وسواس نسبت به آلودگی و میکروب است. برای مثال، در آمریکا و اروپا بیشترین نوع آن مربوط به آلودگی میکروبی است و در کشور ما بیشترین وسواس نسبت به پاکی و ناپاکی است زیرا اعتقادات مذهبی در کشور ما بیشتر است. فرد وسواسی ممکن است ساعتهای طولانی به شستشوی دست خود بپردازد یا ساعتهای متمادی در حمام بماند.
● سلامت : از اشخاص مشهوری که در تاریخ اسم آنها با این بیماری آمده، فردی را به یاد دارید؟
▪ هاوارد هیوز یکی از ثروتمندان آمریکایی است که به شدت از آلودگی هراس داشت، به طوری که درباره وی گفته میشود اگر در یک مهمانی مگس یا حشرهای میدید، جلسه را ترک میکرد یا هنگامی که با گوشی تلفن صحبت میکرد، دستمالی روی گوشی قرار میداد تا دچار آلودگی نشود. او دستور داده بود پس از هر مهمانی، از شستشوی دوباره ظرفهای کثیف خودداری کنند و آنها را دور بریزند.
● سلامت : این نوع وسواسی که اشاره کردید، فکر آلوده بود؟
▪ بله، همینطور است. اما دومین وسواس شایع، تردیدهای وسواسی است که دارای برخی ویژگیها است. برای مثال، فرد وسواسی شک میکند که در خانه را قفل کرده است یا نه؟ یا خانم خانهدار فکر میکند که گاز آشپزخانه را بسته است یا نه. یعنی از نظر کنترل و وارسی دچار وسواس میشود. جالب است بدانید که گاهی رقم وارسی در این افراد بهطور سحرآمیزی ثابت است. برای مثال، اگر همیشه پنج دفعه در را امتحان میکند باید حتما این عدد پنج باشد.
● سلامت : و نوع سوم؟
▪ نوع سوم در واقع نوع دیگری از افکار مزاحم بدون اعمال وسواسی است که ماهیت پرخاشگرانه دارند و تصاویر، افکار ذهنی که مورد قبول فرد نیست، به ذهن شخص خطور میکند.
● سلامت : و چهارمین نوع؟
▪ چهارمین نوع وسواس، ترس از عمل روی برخی افکار است. برای مثال، شخص وسواسی فکر میکند ممکن است چیزی را بدزدد یا برای کسی ایجاد مزاحمت کند. به طور مثال، ممکن است خانمی از چاقو بترسد و از برداشتن آن امتناع کند زیرا همیشه با خود فکر میکند ممکن است بچهاش را با آن بزند یا اینکه شخصی از ترس افتادن در آب از کنار حوض و چنین اماکنی عبور نکند. شاید برایتان جالب باشد که بیماری به من مراجعه کرد که میگفت سالها است که از کنار استخر ایلگلی تبریز عبور نکردهام زیرا همیشه میترسم به درون استخر بیفتم.
● سلامت : آخرین نوع افراد وسواسی کداماند؟
▪ نوع بسیار ناراحتکنندهای است که فرد مبتلا افکار کفرآمیز دارد و این مورد بیشتر در افراد معتقد دیده میشود. برای مثال، ممکن است سر نماز این افکار به ذهنشان خطور کند و حتی در ملاقات با پزشک نیز جرات گفتن آن را نداشته باشند. فراموش نکنید که به این بیماران باید اطمینان داد که این افکار، افکار واقعی آنها نیست.
● سلامت : شنیدهام موضوع وسواس اینقدر برای شما جذاب و شیرین است که دخترتان نیز پایاننامهاش را در همین زمینه نوشته؛ درست است؟
▪ بله. دخترم همین موضوع را انتخاب کرد و استاد راهنمای پایاننامهاش نیز خودم بودم. الان هم رزیدنت سال دوم قلب دانشگاه علوم پزشکی تبریز است. واقعیت این است که این اختلال، پیچیدگیهای فراوانی دارد؛ مثلا چارلز دیکنز، نویسنده مشهور و خالق اثر «اولیور توییست» نیز به همین مشکل دچار بود. دیکنز باید پیش از نوشتن به همه جای خانه سرکشی میکرد و سپس کارد مخصوص و مجسمهای را روی میز خود میگذاشت و مشغول نوشتن میشد و ادعا میکرد بدون وجود این لوازم، قادر به تمرکز نیست. ساموئل جانسون شاعر انگلیسی عادت داشت رفتار عجیب و غریبی نشان دهد. برای مثال، هیچ وقت پای خود را روی درز کاشیها و موزاییکها نمیگذاشت و باید حتما روی کاشیها راه میرفت یا اینکه اگر از کوچه و خیابانی رد میشد حتما باید تیرهای برق را لمس میکرد.
● سلامت : بعضی اوقات نیز شاهد برخی کندیهای حرکتی در وسواس هستیم. نظر شما چیست؟
▪ کندی حرکات، شکل دیگری از وسواس است. برای مثال، افرادی را در نظر بگیرید که برای پوشیدن لباس یک ساعت زمان صرف میکنند و به طور مرتب رنگ و شکل لباس خود را برانداز میکنند. در واقع این مشکل باعث میشود افراد مبتلا دچار اختلال عملکرد شوند.
● سلامت : برخی افراد وسواسی نیز عادت دارند هیچ چیزی را دور نیندازند؟
▪ بله. به این نوع وسواس، احتکار میگویند یعنی اینکه این افراد از دور انداختن هر چیزی خودداری میکنند. برای مثال، همیشه روزنامههای کهنه، مبلمان شکسته و داروهای تاریخ مصرف گذشته را نگهداری و فکر میکنند روزی به این وسایل احتیاج پیدا میکنند. نمونه بارز این افراد، لورنس اولیویر هنرپیشه معروف بود که همیشه بلیتهای باطله، صورت حسابهای قدیمی و نامههایش را جمع میکرد، به طوری که خانهاش جای سوزن انداختن نبود.
● سلامت : چطور بفهمیم وسواسی هستیم یا نه؟
▪ با چند پرسش میتوان این مشکل را تشخیص داد. برای مثال خود من همیشه از بیمارانم از آخرین مبلغ قبض آب مصرفیشان را سوال میکنم و از مقدار مصرفی آب میتوانم وسواس شستشو را تشخیص دهم. همچنین میتوانیم از این افراد بپرسیم که آیا فکرهای تکراری دارند یا نه؟ و آیا بیش از حد به نظم و تقارن اهمیت میدهند یا نه؟ البته نکتهای را هم اضافه کنم که پیش از اینکه به این افراد برچسب بزنیم، باید بدانیم که شخصیت وسواسی هم وجود دارد.
● سلامت : ویژگی شخصیت وسواسی با اختلال وسواس چه تفاوتی دارد؟
▪ جزو خصوصیت شخصیت وسواسی، کمالطلبی و انعطافناپذیری است. این افراد بسیار مودب، منطقی و وقتشناس هستند. همچنین بسیار خسیس هستند، به طوری که هیچ وقت هدیهای به کسی نمیدهند اما در عین حال افراد بسیار دقیقی بوده و در واقع معتاد به کار هستند. برای مثال، معاون ادارهای را تصور کنید که نامهای بلند بالا را فقط برای یک غلط جزیی برمیگرداند و از امضای آن امتناع میکند. البته این شخصیت برای خود افراد مورد قبول است اما در افراد وسواسی این گفته صادق نیست.
علت به طور دقیق مشخص نیست اما عوامل بیولوژیک به ویژه بینظمی سروتونین و دوپامین مغز میتواند در بروز این بیماری نقش داشته باشد. همچنین تصویربرداری از مغز این افراد، افزایش غیرعادی گلوکز در هستههای دمدار را نشان میدهد. موضوع یادگیری هم قابل طرح است. برای مثال، احتمال اینکه کودکی از رفتار مادر وسواسیاش آن را یاد بگیرد، بسیار زیاد است.
● سلامت : وسواس با هوش افراد ارتباط دارد؟
▪ وسواس با هوش ارتباطی ندارد. از قضا این افراد از حافظه قوی برخوردار هستند. برای مثال، ممکن است یک بیمار وسواسی به خانه شما بیاید و تمام پلههای ساختمان شما را بشمارد اما شما شاید سی سال نیز در آن خانه بودهاید اما هنوز نمیدانید که چند پله در خانهتان وجود دارد منبع سايت تبيان

صحبتهاي دكتر پورافكاري در مورد وسواس

مطالب مشابه :

صحبتهاي دكتر پورافكاري در مورد وسواس

سفر به تبریز و ارومیه (1)

مروری بر سفرنامه های تبریز نوشته شده توسط مسافران قسمت اول

«راه» منتشر شد

سفر به تبریز و ارومیه (2)