آثار باستانی استان لرستان

آثار باستانی و تاریخی

خرم آباد
قلعه فلک الافلاک
قلعه فلک الافلاک بر بلندای تپه ای باستانی و طبیعی، در مرکز شهر خرم آباد واقع شده است. این اثر ارزشمند دارای هشت برج دو حیاط مستطیل شکل می باشد ارتفاع بلندترین دیوار تا سطح تپه 5/22متر و مساحت کلی آن 5300 متر مربع است . پلان بنا به صورت هشت ضلعی نامنظم است. ورودی آن در جبهه شمالی ودر برج جنوب غربی ساخته شده است که عرض آن10/2و ارتفاع آن3متر است در ساخت این بنا از مصالحی چون خشت ،آجر(قرمز وبزرگ) ،‌ سنگ و ملات استفاده شده است.از نکات قابل تامل در این بنای سترگ وجود چاه قلعه به عمق42متردر حیاط اول و گریزگاه اضطراری در حیاط دوم می توان اشاره نمود. از زمان برپایی بنا در عهد ساسانی تا دوره های متا خر الحاقاتی به آن اضافه شده است(به خصوص دوره صفوی وقاجاری)این اثر همان دژمعروف شاپورخواست می باشد که در تاریخ ذکر شده است.به لحاظ موقعیت استراتژیکی خود در قرن 4ه.ق.به عنوان مقر حکومت آل حسنویه وگنجوراین سلسله درزمان آل بویه در آمد.از قرن ششم هجری پس از ساخته شدن شهر جدید خرم آباد این قلعه نیز بنام خرم آباد معروف شد.احتمالانام فلک الا فلاک در دوره قاجار بر آن اطلاق شده است. از بدو شکل گیری این بنای عظیم و دیدنی تا به حال دارای کاربریهای سیاسی ، نظامی ، خزانه سلطنتی ، مقر حکومتی ، پادگان نظامی ، زندان سیاسی داشته است. اکنون نیز به عنوان موزه باستانشناسی، مردم شناسی وآزمایشگاه مرمت اشیا وچایخانه سنتی از آن استفاده میشود . این بنای کم نظیر مربوط به دوره ساسانی وبه شماره 883 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .

خرم آباد
سنگ نوشته
در مرکز شهر خرم آباد ( ضلع شرقی –خیابان شریعتی)ودر مسیر قدیمی شاپور خواست به خوزستان سنگ نوشته ای به شکل مکعب که بصورت یکپارچه متصل به صخره ای طبیعی بوده است، قراردارد . ارتفاع متون کتبیه دار با احتساب دوپله در چهار ضلع سنگ نوشته 344 سانتیمتر است این کتیبه به خط کوفی و زبان فارسی دور تا دورستون سنگی تحریر شده است در گذشته به بردنوشته معروف بوده است .کتیبه با بسم الله شروع شده وموضوع آن مربوط به حکم امیر اسفهسا لار کبیر ظهیرالدین و الدوله معین الا سلام طغرل لتکین ابوسعید برسق در خصوص بخشش علفچر درچراگاه های شاپور خواست و ممنوعیت برخی سنتهایی ناپسند در عهد سلطنت ملکشاه سلجوقی به تاریخ 513 هجری قمری است . این یادمان فرهنگی مربوط به دوره سلجوقی وبه شماره 398 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .

خرم آباد
پل شاپوری (طاقِ پیل اِشْکِسَّه )
این پل در قسمت جنوبی شهر خرم آباد واقع شده است. و عامل ارتباط غرب استان ( طرهان ) با شرق و از آنجا به خوزستان و تیسفون ( پایتخت ساسانیان ) بوده است . احتمالاً جهت توزیع آب نیز مورد بهره برداری قرار می گرفته است. طول پل 312 متر،و ارتفاع آن75/10 متراست که از 28چشمه طاق و 27پایه تشکیل شده است سطح هرپایه 61 متر و فاصله بین دو پایه 5/7 متر است . پنج چشمه طاق پل سالم بوده و مابقی بر اثر عوامل طبیعی تخریب گردیده است . چشمه طاقهای پل بصورت جناقی ساخته شده و سبک سازی پل در قسمت طولی پل در زیر روگذر پل صورت گرفته است و پایه های پل و موج شکنهای آن به صورت لوزی شش ضلعی از سنگ ساخته شده است . مصالح پل را سنگهای قلوة رودخانه ای و لاشه سنگ در چشمه طاقها و از سنگ های پاکتراش در قسمت پایه ها استفاده گردیده است .کف پل سنگ فرش است. نوع سنگ فرش,سنگ بلوک قرمز است که در اثر فرسایش آب از صورت کادر بودن خارج شده است . این پل عظیم و دیدنی مربوط به دوره ساسانی وبه شماره 1058 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

خرم آباد
زید بن علی
این بنا مربوط به 404 هـ .ق و بنابر کتیبه ای به خط کوفی بنای اولیه آن به فرمان بدربن حسنویه ساخته شده است . مقبره دارای دو گلدسته مدور آجری در دو طرف می باشد که با کاشیهای زیبائی که کلماتی مقدس بر آن نوشته شده مزین گردیده است بنای کنونی مقبره در سال 1307 هـ .ق ساخته شده است. درب اصلی حرم از چوبی مخصوص و به شکل زیبائی ساخته شده و آیات و کلمات مقدس با خط نسخ و به طور برجسته برآن نقش گردیده است . بنابر متون کتیبه های موجود مقبره متعلق به زیدبن علی بن حسین بن علی بن طالب (ع) است .

خرم آباد
مناره آجری
این یادمان ارزشمند، بنائی است استوانه ای شکل در قسمت جنوبی شهر خرم آباد که به عنوان میل راهنما وجهت هدایت کاروان ها در کنار شهر قدیم شاپور خواست احداث گردیده است بقایای معماری سنگ و گچ با دیوارهای ضخیم در مجاورت مناره (پارک ، میدان شقایق فعلی ) بیانگر وجود تأٍسیساتی نظیر کاروانسرا و مسجد و .... گرداگرد بنا در گذشته می باشد . با توجه به سبک معماری بنا ، احتمالاً تاریخ ساخت آن به دوره فرمانروائی دیلیمان برمیگردد . بلندای آن بر اثر عوامل طبیعی کاهش یافته و اکنون با احتساب پایه سنگی ،ارتفاع آن به 30 متر می رسد . قطر بنا در پائین ترین قسمت به 5/4 متر کاهش می یابد . فضای داخلی آن از 99 پله تشکیل شده است . ورودی مناره در جبهه غربی روی سطح پایه قرار گرفته است . این بنا ارزشمند مربوط به دوره آل بویه (دیلمیان )میباشد و به شماره 376 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خرم آباد
پل آجری ( گَپْ )
پل آجری در مرکز شهر خرم آباد وبرروی رودخانه گلال واقع شده است . این پل دو قسمت شرقی و غربی شهر را به هم متصل نموده و دارای 24 چشمه طاق است طول آن بیش از 350 متر ،پنهای آن 5/8 متر و ارتفاع آن از کف رودخانه تا روگذر پل 8 مترمربع است . مواد و مصالح آن در قسمت پایه ها از سنگهای تراشیده شده با ملات آهک و گچ و پایه های چشمه طاقها از آجر ساخته شده است . برسینه ای شمالی پل کتیبه های سنگی نصب شده است که با حروف مقطعه نوشته شده وبه عنوان طلسم معروف است.بخش میانی پل و شاه نشین آن شباهت زیادی باشاه نشین پل خواجو در اصفهان دارد که در اثر سیل تخریب شده ومجددا با سیمان مرمت شده است.این اثرارزشمند در زمان شاه سلطان حسین صفوی ساخته شده ومنسوب به حسین خان والی لرستان می باشد . در دوره قاجاریه به پل محسنیه معروف گردید. این بنا به شماره 2354 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .

خرم آباد
مقبره باباطاهر
در مرکز شهر خرم آباد ودر ضلع غربی قلعه فلک الافلاک ودر کنار خانه قدیمی آخوند ابو مقبره باباطاهر قرار دارد .در گویش لری به باو طاهر معروف است اهالی شهر خرم آباد معتقدند این مقبره مربوط به بابا طاهر شاعر و عارف نامدار و سراینده دو بیتی های معروف لکی و لری است. سبک بنای مقبره ساده و متشکل از گنبد خانه ای با یک ورودی است . ساختمان اصلی آن بصورت 8 ضلعی است که چهار ضلع آن هر یک به ابعاد 5/2 متر و اضلاع فرعی هریک 70/1 سانتیمتر است . ارتفاع گنبد تا کف 6 متر است . محل قبر در داخل سردابه بوده که بر روی سردابه و کف بقعه قبری به ابعاد 52* 100*177 سانتیمتر وجود دارد . بر روی قبر ضریحی چوبی به ابعاد 127* 128* 198 وجود داشته که از بین رفته است . اطاق کوچکی به ابعاد 5/2 * 5 متر به بدنه غربی بنا در دوره معاصر الحاق شده بود . که به آن قلندر خانه می گفتند . این بنا احتمالا مربوط به دوره خوارزمشاهی وبه شماره 1922 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .

خرم آباد
گرداب سنگی (گِردُو بَردینَه)
در غرب شهر خرم آباد درکنار میدان بنایی مدور متشکل از یک دیواره عظیم سنگی که بصورت مدور دور تا دو چشمه ای فصلی احداث گردیده است . قطر این بنا 18 متر با محیط 256 متر مربع با پهنای 3 متر و بلندی آن تا کف چشمه 10متر است . این بنا دارای دریچه ای به ابعاد 90×160 برای هدایت آب آشامیدنی و توزیع آن در سطح شهرشاپورخواست ، مشروب نمودن اراضی و بهره برداری از آسیابهای آبی بوده است. مواد و مصالح آن از سنگهای لاشه همراه ملات ساروج ( آهک و گچ و . . . ) می باشد که در ساختمان پل شاپوری وخرابه های شهر شاپورخواست مشاهده شده است. این بنا به شماره 1274 در فهرست آثارملی ایران به ثبت رسیده است.

خرم آباد
حمام گپ (GAP)
این بنا در مرکز شهر خرم آباد در کنار میدان گپ واقع شده ومنسوب به حسین خان ساکی است . احتمال می رودبا بنای پل گپ خرم آباد هم دوره باشدکه در دوره شاه سلطان حسین صفوی بنا شده است. مساحت آن قریب به790 متر مربع می باشد، به نظر می رسد در ادوار بعدی نیز در آن تغیراتی در آن لحاظ شده باشد. تزئینات ساده گچبری در رسمی بندیهای زیر گنبدآن وجود دارد و هیچ شواهدی دال بر وجود نقاشی و آهک بری در آن وجود ندارد. در گذشته آب رسانی بنا از چاهی موسوم به گور یا گاورو که در قسمت تون قرار دارد. تامین می شده و فاضلاب آن از طریق تنبوشه های در زیر خیابان فردوسی به رودخانه می ریخته است . در قسمت بینه 2ستون سنگی ودر گرم خانه نیز 4 ستون سنگی وجود دارد،قوسهای اجرا شده در بنا همگی از نوع شبدری کند می باشد. این بنا مربوط به دوره صفویه وبه شماره 2357 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .

خرم آباد
زور خانه طیب
این بنا در قسمت مرکزی شهرخرم آباد وبه فاصله کمی از قلعه فلک الافلاک ودر کنار مسجد توسلی ونزدیک مقبره باباطاهر واقع شده است کاربری اولیه این بنا ابتدا به صورت حمام بوده و بعدا به سه قسمت زورخانه, ساختمان دکاکین سنگ تراشان و محل سکونت تبدیل شده است . مساحت کلی بنا 5/282 متر مربع و ورودی آن از قسمت جنوبی بصورت یک دروازه مستطیل شکل کوچک است که دارای دو ورودی هلالی شکل است 1-ورودی بزرگ 2-ورودی کوچک که در داخل ورودی بزرگ تعبیه گردیده است ورودی کوچک به جهت اینکه هنگام ورود افراد به داخل زورخانه سرخود را خم نموده و حالت تعظیم ایجاد گردد شکل گرفته است. این بنا از آجر ساخته شده دارای دو گنبد جداگانه ومربوط به اوایل پهلوی است .

خرم آباد
آسیاب گبری
این بنا در سطح شهر خرم اباد ( قسمت جنوب شهر ) در محله حسین آباد واقع شده است .این اثر ازجمله بناهای عام المنفعه وقدیمی شهر خرم آبادمی باشد.که دارای پلان مستطیل وبه شکل مکعب به طول 26 متر ,عرض 6 متر و ارتفاع 5/11 متر و با استفاده از سنگهای تیشه خورد ه، قلوه سنگ همراه با ملات ساروج ساخته شده است این اثر احتمالاً متعلق به شهر شاپورخواست (ساسانی ) بوده تا دوره قاجاریه عملکرد داشته و مورد بهره برداری قرار گرفته است . اثر مذکور به شماره 3639 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .

خرم آباد
مقبره شهنشاه (شجاع الدین خورشید)
این مقبره در شهرستان خرم آباد واقع شده است. پلان مقبره مستطیل شکل و پلان داخلی آن هشت ضلعی و هر ضلع آن 5/2 متر است سبک معماری گنبد آن نار دو پوسته و مواد و مصالح آن سنگ گچ است ارتفاع گنبد از سطح زمین 12 متر است.در وسط آن قبری است که برروی آن صندوق چوبی کنده کاری شده ای قرار دارد. این اثر به احتمال زیاد مربوط به سر سلسله اتابکان لر کوچک شجاع الدین خورشید است که به واسطه عدالت و دادگستری مقبره وی مورد احترام اهالی قرار گرفته است .

خرم آباد
پل کشکان (کَشکُو)
این پل در بخش چگنی بررو ی رودخانه ای به همین نام ودر مسیر راه باستانی شاپور خواست به طرهان احداث شده است. در متون تاریخی از آن به عنوان کژکی یاد شده است . طول پل حدود 320 متر و عرض هریک از دو چشمه شرقی آن 20/23 متر است . ارتفاع آن در بالاترین قسمت 26 متر و در کوتاهترین قسمت 10 متر است از دوازده طاق پل تنها سه دهنه آن تخریب شده و بقیه هنور سالم هستند .برخی از پایه های پل باسنگهای بزرگ وحجاری شده ساخته شده اند. مواد و مصالح این بنای سترگ از سنگ ، گچ و آجر تشکیل شده است. در کنار این پل بقایای سه پل دیگر از دوره های گذشته وجود دارد که با مشخصات پلهای ساسانی قابل مقایسه هستند . بنای فعلی منسوب به آل حسنویه و مربوط به قرن 4هق است که به شماره 355 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید است.

بروجرد
مسجد جامع بروجرد
این بنا در خیابان جعفری شهر بروجرد واقع شده است . مسجد جامع بروجرد یکی ازکهن ترین مساجد غرب ایران است . بخش قدیمی این بناشبستان جنوبی و گنبد آن است که همانند چهارطاقهای زمان ساسانیان می باشد . نقشه مسجد از نوع یک ایوانی است واز یک قسمت وسط به ابعاد10×10و دوقسمت طرفین به ابعاد20×10مترتشکیل شده است ارتفاع گنبد آن که در وسط بنا ایجادشده تا کف مسجد نزدیک به20 متر است. و زمان ساخت آن به عهد سلجوقی برمی گردد. براساس کتیبه های موجود این مسجد در زمان شاهان صفوی ، در سالهای 1022 هجری 1023 هجری ، 1091 هجری و سرانجام در سال 1209 هجری تعمیرومرمت شده است مسجد دارای تزئینات آجری و کاشیکاری بوده است که در طول زمان و براثر عوامل طبیعی چون زلزله تخریب شده اند . مواد و مصالح آن از آجر ، کاشی ، ملات است . این بنا مربوط به دوره سلجوقی است وبه شماره 228 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .

بروجرد
امامزاده جعفر بروجرد
این بنای مذهبی وتاریخی در قسمت شرقی شهر بروجرد واقع شده است به استناد کتیبه های موجود امام زاده جعفر (ع) فرزند امام موسی کاظم (ع) است اما برخی از منابع و متون تاریخی با پنج (5) واسطه نسبت این امام زاده را به امام سجاد(ع) مرتبط می سازند ساختمان گنبد هرمی شکل این آرامگاه نمونه ای بسیار زیبا از هنر و معماری عهد سلجوقی می باشد. داخل حرم هشت ضلعی است ودروسط آن معجری از چوب و ورشوساخته شده است این معجر روی قبری که شش پله پایینتر از حرم است قرار دارد .طبقات بقعه غیر از مخروط انتهایی 18 طبقه است. تاریخ وفات امام زاده جعفر 525 هـ .ق است اندازه کلی زیر بنای مقبره 22*20 و ارتفاع آن 20 متر است سقف آن روپوش و نمای بیرونی آن هرمی شکل با مصالح آجر و کاشی و داخل بنا آینئه کاری است برروی درب کنده کاری شده آن آیاتی از قرآن کنده کاری شده است . این مقبره در سال 1208 به فرمان تقی خان حاکم آن زمان بروجرد تعمیر و مرمت شده است .در محوطه این امامزاده پنجاه اصله درخت موجود است که دو اصله آن چنار و یکی از آنها 380 سال قدمت دارد . بنای مذکور مربوط به دوره سلجوقی (717هق) وبه شماره 1855 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

بروجرد
مسجد امام (سلطانی سابق)
ازجمله آثار ارزنده معماری دوره اسلامی در لرستان مسجد امام (سلطانی سابق)است. این بنا یکی از ارزشمند ترین وممتازترین بناهای بروجرد به شمار میرود.صحن این بنابه طول وعرض47×61مترمربع است و در وسط آن حوض بزرگی قرار دارد . مسجد دارای سه درگاه می باشد درگاه شمالی آن به طرف خیابان جعفری باز می شودو دارای طاق و مقرنسهای بسیار زیبا ست که با کاشی خشت هفت رنگ به سبک دوره قاجاری تزین و در میان آن نام فتحعلیشاه قاجار(1212ه.ق –1250ه.ق)نقش بسته است.طرح ونقشه این بنا از مسجد امام تهران الگو برداری شده است .راه ورودی غربی آن به سمت بازار دواتگران باز می شود وبه خیابان صفا راه دارد شبستان جنوبی زیر گنبد اصلی قرار دارد بلندای طاق آن5/17 متراست و حاشیه آن با کاشیهای سیاه و قهوه ای تزیین شده ومحراب این شبستان گچبری شده است . ایوان شمالی مسجد17متر بلندی دارد و حاشیه آن با کاشی معرق تزیین شده که در نوع خود از کاشیهای بی نظیر قاجاریه محسوب می گردد.مسجد امام یکی از حوزه های علمیه قدیمی به شمار می آیدکه دارای ارسی های مشبک و زیبایی است و در آن 16 حجره برای سکونت طلاب در نظر گرفته شده است .این بنا مربوط به دوره قاجاریه (فتحعلیشاه قاجار) وبه شماره394 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

ازنا
امامزاده قاسم
این بنا در شهرستان ازنا ودر دهستان چاپلق واقع شده است . کتیبه کنده کاری شده بر روی در ورودی بقعه و بر حاشیه ضریح ( صندوق قبر ) سالهای 738 و 808 و 850ه.ق. را نشان می دهد. قدیمترین قسمت بنا را دروازه ورودی و گنبد خانه آن تشکیل می دهد. که دارای مشخصه های زمان ایلخانی وبرروی آن آیاتی از قرآن کنده کاری شده است .گنبد امام زاده که شانزده ترکی است به صورت دو پوشه ساخته شده است. و بر روی گریوگنبد شانزده ضلعی استوار شده است بانی بقعه حضرت سیداحمد المدنی ملقب به میر نظام الدین و سبب انتساب نام امام زاده قاسم تدفین دو امام زاده بزرگوار و زید طالب ثراه در آن می باشد . بنای مذکور مربوط به دوره ایلخانی ( قرن 8 هق.)وبه شماره 1757 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .

پلدختر
مقبره حیات الغیب
این مقابر در کنار رودخانه کشکان و جاده خرم آباد -اندیمشک در بخش معمولان شهرستان پلدختر واقع شده اند. بناهای مذکور در جوار هم و برروی تپه ای مشرف به روستا ی قالبی قرار دارند که یکی بزرگتر (‌حیات الغیب:محمد بن احمدرضی الدین از اعقاب امام موسی کاظم(ع) ) و دیگری کوچکتر ( گنبد الیاس:شهاب الدین الیاس لنبکی از حکمرانان لرکوچک ) است . پلان مقبره حیات الغیب بصورت مستطیل و معماری آن از یک ورودی ( کفش کن ) و مقبره با پلان مربع که گنبدی به سبک نار دو پوسته بر پایه ای مدور کوتاه بر روی آن قرار گرفته است . سطح مقبره 25* 6 × 6و5/4 ×5/4 متر است . در دیوار جنوبی محرابی به بلندای 2×1 متر با گچبری ساده بر حاشیه آن ساخته شده است گنبد مقبره قدیمی تر از دیگر قسمتهاست . بر بالای فضای داخلی مقبره نقاشیهایی با نقش کبوتر وچند گچبری دیگربه شکل گل دیده میشود. این بناها مربوط به دوره قاجاریه و به شماره 1922 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده اند.

پلدختر
مقبره خلیل اکبر
مقبره خلیل اکبر بر روی تپه ای طبیعی قرارداد اهالی آنرا خلیل کر نیز می گویند. نام صاحب مقبره سازنده و بانی آن بر چهار چوب در قدیمی به طور برجسته کنده شده است که قطعات آن از یکدیگر جدا شده اند. با این وجود بعضی از صاحب نظران بر این باورند که خلیل اکبر یکی از پیشوایان مذهبی است که او را بابا گفته اند. بنای مقبره خلیل اکبر دارای یک گنبد خانه با پلان مربع و یک ورودی الحاقی در قسمت شرقی آن است گنبد بر روی هشت طاق به شکل مخروطی با ارتفاع 10متر به صورت دو جداره و از آجر ساخته شده است . مصالح بنا قلوه سنگهای طبیعی است که به وفور در منطقه یافت میشود و همراه با ملاط گچ استفاده شده است . روی گنبد از آستری گچی پوشیده شده است این بنا در شهرستان پلدختر قرار دارد

پلدختر
پل دختر
بنا که از آثار ارزنده معماری پیش از اسلام در لرستان محسوب می گردد درورودی شهر پلدختر واقع شده است. این دومین پلی است که در لرستان بنام ««کر و دت »»یا پل دختر مشهور است هرچند این بنا در قرن4ه.ق.مورد مرمت وتجدید بنا قرارگرفته است. اما اصل آن بنا به احتمال قریب یقین مربوط به دوره ساسانی است.جهت پل شرقی غربی وطول آن 270متر میباشد.پایه های پهن وقطور آن که از سنگهای پاک تراش ساخته شده انددر داخل رودخانه هنوز پا برجاست.تنها یک طاق از پل موجود است که جاده خرم آباد- اندیمشک از زیر آن می گذرد بلندای این طاق 18 متر از سطح آسفالت است ونزدیک به 30 متر ازآب رودخانه ارتفاع دارد.عرض چشمه موجود 11/30 متر است.درباره وجهه تسمیه پل برخی آنرا منتسب به ایزد بانو آناهیتا می دانند. بی تردیداین پل اهمیت ویژه ای در ارتباط بین مناطق جنوب با غرب و مرکز وشمال داشته وعلاوه براتصال لرستان وایلام راه اصلی شاپورخواست به جندی شاپورشهر قدیمی خوزستان(دوره ساسانی) به شمار می رفته است.این بنا به شماره 1678 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .

پلدختر
پل گاو میشان
این پل در فاصله30 کلیومتری شهرستان پلدختر وبرفراز رودخانه سیمره در حد فاصل استانهای ایلام ولرستان احداث شده است.جهت پل شمال شرقی به جنوب غربی می باشد.طول آن حدود 175 متر و عرض گذرسطح پل نزدیک به8متر و20 سانتیمتراست،و در حال حاضردارای 6چشمه طاق می باشد .پهنای پاتاقها, یا حدفاصل چشمه ها از 5/2تا25مترمتغیر است .عرض چشمه اصلی این پل حدود 33متر و70 سانتیمترو مصالح اصلی آن ملاط,آجر وسنگ تشکیل می دهند.معماری پاتاقها به سبک معماری دوره ساسانی است اما در چشمه طاقها آثار مرمت دوره های صفوی وقاجاری دیده می شود. بنا به گفته برخی مورخان نامگذاری این پل به گاومیشوبه جهت پرورش گاومیش در منطقه بوده است اماباتوجه به اهمیت گاو در آیین مهر پرستی ممکن است این نام از آیین مهرپرستی ماخوذ شده باشد. این پل که از بناهای عظیم دوره ساسانی است به شماره 2222 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

پلدختر
پل کلهرت ( مَمُولُو)
این پل در بخش معمولان از توابع شهرستان پلدخترواقع شده است.پایه های آن بصورت بیضی شکل است و از ویژگی های آن می توان به وجود سکویی در داخل دو پایه اصلی پل نام برد . این سکو از 12 پله ساخته شده وکاربرد آن دقیقاً روشن نیست ولی احتمالاً به عنوان پشت بند از آنها استفاده شده است . رنگ ملات پل در قسمت پایه ها متمایل به قرمز رنگ است که به علت ترکیب آن با یک نوع شنهای قرمز رنگ و همچنین یک نوع گیاه به نام تره پی Tarahpey استفاده شده است . کتیبه ایی در قسمت غربی پل بر سینه کوه بالاتر از مسیر گذر روی پل به طرف شمال غربی آن به دستور بدر بن حسنویه نوشته شده است و قرینه آن در قسمت جنوب بر سینه کوه وجود داشته که متأسفانة به علت عملیات راهسازی تخریب گردیده است . این پل در ادوار مختلف مورد استفاده قرار گرفته است بیشتر قسمتهای آن مربوط به زمان بدر بن حسنویه ( 374 هـ .ق ) می باشد .این بنا به شماره 2586 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

پلدختر
کاروا نسرای چمشک
این بنا در منطقه چمشک از توابع شهرستان پلدختر ودر مسیر راه باستانی شاپور خواست به خوزستان قرار گرفته است .شکل اصلی بنا به صورت چهار ضلعی و ارتفاع آن به 5 متر می رسد طول و عرض با روی این کاروانسرا 44*48 متر و ورودی آن به سمت جنوب و هلالی شکل است و دارای 12 اتاق و از دو قسمت ساخته شده است که قسمتی برای سکونت کاروانیان و قسمتی دیگر جهت نگهداری چهارپایان مورد استفاده قرار گرفته است مصالح مورد استفاده در این بنا سنگ ،گچ وملات می باشد ناودانهای آن همه از سنگ ودارای بارویی با کنگره های نیم دایره تزئینی است. این کاروانسرا دومین منزل از خرم آباد به خوزستان است که پس از آن کاروانسراهای قلعه نصیر ، اوسر ، میشوند ، چارتا و قلعه رزه ، واقع شده اند . بنای مذکور مربوط به دوره صفویه می باشد(شاه عباس اول ) وبه شماره 2119 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

پلدختر
غار کَلْماکَرِه
کلماکره غاریست طبیعی و باستانی در شهرستان پلدختر که زیبایی قابل توجهی دارد. اشیاء به غارت رفتةشامل ریتونها ،بشقاب ها .پیکرکها وبسیاری از انواع اشیا ء بی نظیر می باشد که اکنون در موزه هایی چون لوور ، متروپولیتن و بریتیش میوزیوم به نمایش گذاشته شده اند . تعدادی از اشیاء مربوط به این غار توسط مأمورین اطلاعات کشف و در اختیار میراث فرهنگی قرار گرفت واکنون در موزة ایران باستان و موزة قلعه فلک الافلاک نگهداری میشوند . داخل این غار چشم انداز زیبائی از استالاگمیت و استالاگتیت دارد. از جهت فضای داخلی دارای چهار تا لار نسبتاً بزرگ و دهلیزهای بسیار کوچکی است که عبور از آنها بسیار دشوار است . همچنین در تالارهای اول ، دوم و سوم آثار متعددی برجای مانده که مهمترین آنها آثار دیواره چینی های دست ساز با سنگ و گچ و کاه گل و قطعات پراکنده سفال در تالار اول و خمره های قرارداده شده روی ستونهای دوتاسه متری استالاگمیت ها و قطعات سفالینه شکسته از تالار دوم و نیز قطعات سفالینه در کف تالار سوم است همچنین تصاویر و ستونهای بسیار تماشایی به اشکال مختلف از قبیل نخلی ، سروی شکل وبه شکل لاله و نقوش در روی ایوانها مشهود است . . غار و اشیاء گرانبهای آن مربوط به اوایل شاهنشاهی هخامنشی و اواخر مادهاست که در سال 1367 بصورت تصادفی توسط اهالی کشف و غارت شد .

پلدختر
غار کوگان
این غار شگفت انگیز و زیبادر شهرستان پلدختر واقع شده است. ورودی غار بصورت چهار گوش در اندازه 50/2 * 20/2 متر است و به سمت شمال باز می شود غار شامل دو طبقه می باشد طبقه اول چهار اتاق و فضاهای مرتبط به هم تشکیل شده است . طبقه دوم غار حدوداً 40*3 متر بالاتر از کف قسمت اول غار است . این غاردارای اطاقهایی جهت استفاده بوده و نمونه ای ازمعماری صخره ای اشکانی است علاوه برآن اثر مذکوربه آیین مهر نسبت داده شده مساحت کلی فضاهای تعبیه شده در این غار دست ساز حدود 281 متر مربع است . از نکات قابل تأمل در این غار مخازن آب در داخل اتاقهاست.این غار مربوط به دوره اشکانی (پارتی )و به شماره 2660 در فهرست آثارملی ایران به ثبت رسیده است.

نورآباد
گنبدبابای بزرگ (امامزاده ابراهیم)
در دره ای بین کوه مهراب و دامنه های سرکشتی مقبره ای تاریخی و مذهبی بنام بابای بزرگ قرار دارد . گنبد آجری و تزئینات داخلی آن ویژگیهای معماری قرن 7 هجری و قاجاری را دارد . در لرستان لفظ بابا به پیران و مرشدان اهل حق گفته می شود . همچنین گفته می شود که نام صاحب گنبد ابراهیم از فرزندان حضرت موسی بن جعفر (ع) است . داخل گنبد هشت ضعلی و ورودی آن از طرف شمال است . این مقبره ساده قابل مقایسه با بناهای دوره صفویه می باشد. امام زاده ابراهیم نزد اهالی نورآباد و کوهدشت دارای احترام و قداست خاصی است .

کوهدشت
نقوش صخره ای هومیان
این نقوش در شمال شهرستان کوهدشت واقع شده اند. نقاشیهای مذکور نقش جادوی و سحر آمیزی داشتند ومعمولا افراد این نقوش رابر روی دیواره غارها ایجاد می نمودندو آرزو وآمال خویش راکه همانا شکار بود بر روی دیواره ها نقش می کردند تا شاید در عالم واقع بهتر بتوانندبه آنها دسترسی پیداکنندبعلاوه با ایجاد این نقوش که در زندگی آنها مهم بودبا این عمل امید به فراوانی آنها رادر عالم واقع تسهیل می نمودندنقوش صخره ای میرملاس و هومیان ازجمله آثار بی نظیر درسطح کشور است که نشان از دیرنیکی و باستانی بودن این خطه دارد نقوش دره میرملاس با نقشی لنگرکشتی آغاز می شود پس نقشهایی از میادین شکار گوزن به صورتهای فردی و جمعی است تعداد آنها در دره میرملاس 18 و در هومیان 10 نقش است که عمدتاً به رنگ سیاه اخرایی و زرد رنگ طراحی و اجرا شده اند . در هومیان ( هومیون ) ، نقشی از گوزن و شکارچی اسب سوار با تیر و کمان به صورت زیبا و کاملی وجود داشته که گذشت زمان قسمتی از سوار و اسب شکارچی را خراب کرده است . این آثار مربوط به دوره پارینه سنگی می باشند .

کوهدشت
سرخ دم لکی
این محوطه درقسمت شمالی دشت کوهدشت به فاصله 6 کیلومتر از مرکز شهر ودر دامنة کوه چنگری واقع شده است. آثار موجود در آن نشان میدهد که وضعیت کوه در نحو انتخاب مکان نقش اساسی را ایفا نموده است . بطوریکه حصار مکشوفه بنابر وضعیت کوه ساخته شده و در کنار پرتگاههای کوه عملکرد تدافعی آن را مشخص تر نموده است . این محوطه علاوه برحصار از تختگاه ، شاه نشین و منازل مسکونی تشکیل گردیده که شاه نشین آن مسلط بر همه قسمتهای حصار است . در این محوطه سنگهای حجاری شده با نقش شیر بالدار و درخت زندگی و همچنین قطعات سفالی از نوع سفال لعابدار با نقش کنده زیر لعاب متعلق به قرون 7 و 8 هـ . ق و سفالینه های هزاره اول بدست آمده است . کاوشهای باستانشناسی در این محوطه از سال 1377 آغاز و تاکنون ادامه دارد . اشیاء بدست آمده علاوه بر چند قطعه سنگ با نقش شیر بالدار یک قطعه تابوت سفالی و یک هاون سنگی ، دو کوزه سفالی کوچک و یک سنجاق مفرغی می باشند که در حفریات باستانشناسی بدست آمده اند . در فاصلة 30 کیلومتری این محوطه در دامنه کوه کر شوراب روستائی به اسم سرخ دم لری وجود دارد که در طی سالهای قبل از انقلاب به سرپرستی آقای اشمیت مورد کاوش قرار گرفته است .این محوطه باستانی( احتمالامربوط سده 7الی5 ق.م)است که به شماره 3638 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کوهدشت
سرخ دم لری
در شرق شهر کوهدشت محوطه ای باستانی وجود داردکه به واسطه قرمز بودن خاک دامنه کوه به سرخ دم معروف است . این سایت عظیم باستانی که دکتر اشمیت اولین باردر أن حفاری نمود نتایج مهمی را پیش روی محققان گذاشت.کشف معبدی به شیوه وسبک أشوری در این نقطه دلیل برنفوذ وتاثیر هنر أشوری بر منطقه لرستان است .در این عبادتگاه اشیاء نذری که در داخل دیواره معبدکار گذاشته بودند کشف شد ,همچنین أیینه های برنزی (مفرغی),مهره های استوانه ای ومجسمه های کوچکی از مرد و زن مشاهده وکشف شد. عبادتگاهی که در این مقطع زمانی وجود داشته است متعلق به گروههایی بوده که از سراسر استان در این معبد اجتماع کرده و أداب خاص دینی خود را انجام داده اند . اشیا مفرغی سرخ دم لری اینک زینت بخش موزه های ملی وشخصی دنیاست .

کوهدشت
قلعه کوهزاد (وزنیار )
این بنا در شهرستان کوهدشت ودر بخش رومشگان واقع شده است .تمامی قسمتهای برجای مانده بنا از سنگ و ملاط است و قسمت شمالی آن سالم تر از سایر قسمت هاست سبک طاق این قلعه شباهتهایی با قلعه زاخه در همین منطقه دارد . ورودی قلعه به سمت شرق می باشد و در قسمت شمال پنجره ایی به ابعاد 90* 80* 100 تعبیه گردیده است . طول و عرض آن 205* 85/3 متر و بلندی طاق 75/2 سانتیمتر است . طول حصار قلعه 60 متر و عرض آن 24 متر و آثار هشت اتاق به خوبی پیداست . موقعیت قلعه بصورتی است که چشم انداز بسیار زیبایی از درة سیمره و منطقه طرهان و رومشکان را در برمی گیرد . این اثر منسوب به آیین مهر پرستی و مربوط به دوره اشکانی (پارتی) می باشد که به شماره 3760 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کوهدشت
قلعه زاغه (زاخه)
این دژ در شهرستان کوهدشت ودر بخش رومشگان واقع شده و تماماً از سنگ ساخته شده است . سبک و نوع طاق آن با سایر آثار موجود در استان متفاوت است سنگهای بکارگرفته شده در این بنا بصورت حجاری شده و قلوه سنگ می باشد . دمورگان این اثر را از آثار دوره ایلامی می داند اما بنا بیشتر خصوصیات معماری ساسانی را دارد . بیشتر قسمتهای آن در زیر خاک مدفون است . به احتمال زیاد در قسمت جنوبی آن آتشکده ای وجود داشته است

کوهدشت
پل سی پله (کر و دت )
این بنا در منطقه سر طرهان شهرستان کوهدشت بر روی رودخانه سیمره در حد فاصل استان لرستان و ایلام واقع شده است.پل در تنگترین بستر رودخانه سیمره ، در محلی بنام سی پله Sipela واقع شده است این پل در مسیر یکی از راههای باستانی قرار داشته که سبب ارتباط کرمانشاهان ، ایلام و لرستان (سرطرهان ) بوده است.پل یاد شده دارای 4 چشمه طاق بوده که اکنون تنها دو چشمه طاق آن باقی است . پنهای هر پا یه آن 5/6 متر و طول آن 17 متر است .اندازه سنگهایی که در پایه به کار رفته 60×60×100سانتیمتر وبعضی نیز بزرگترند.روی هریک از این سنگها علامت مشخصی کنده شده است. مصالح بنا از کچ وسنگ است.در آثار مورخان دوره اسلامی اشاره ای به این پل نشده است. این پل سترگ از آثار منحصر به فرد دوره ساسانی بوده وبه شماره 4511 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کوهدشت
میل خسرو آباد(خسروآ)صیدصفربگ
این بنا در بخش کونانی شهرستان کوهدشت واقع شده است .میل خسرو آباد یا خسروأ که به نام میل صید صفربگ نیز معروف است . در گورستان قدیمی روستای خسرو آباد واقع شده است. .بلندای این میل حدود 6متر و60 سانتیمتر می باشدقطر پایه آن حدود2متر می باشد نمای ظاهری آن دارای انحنا بوده وبه شکل هرمی 6 وجهی می باشددر ساخت آن از مصالح قلوه سنگ,گچ و....استفاده شده است.این میل یکی از قدیمی ترین و منحصرترین میل های یادبود در لرستان بوده که برای نشان گور بکار برده شده است. براساس شواهد این بنا احتمالا مربوط به دوره زندیه می باشد