ویژگیهای انسان کامل از نظر قرآن و احادیث

انسان در جهان بینی اسلامی تنها یک‏ حیوان مستقیم القامه که ناخنی پهن دارد و با دو پا راه می‏رود و سخن‏ می‏گوید نیست ، این موجود از نظر قرآن کریم ژرف‏تر و مرموزتر از این است که‏بتوان آن را با چند کلمه تعریف کرد .قرآن انسان را مدحها و ستایشها کرده و هم مذمتها ونکوهشها نموده است‏ . عالی‏ترین مدحها و بزرگترین مذمتهای قرآن درباره‏ء انسان است ، اورا از آسمان و زمین و از فرشته برتر و در همان حال از دیو و چارپایان پست‏تر شمرده است . از نظر قرآن انسان موجودی است که توانایی دارد جهان را مسخر خویش سازد و فرشتگان را به خدمت خویش بگمارد ، و هم می‏تواند به‏ اسفل سافلین " سقوط کند .
این خود انسان است که باید در باره‏ء خود تصمیم بگیرد و سرنوشت نهایی خویش را تعیین نماید . آیا انسان یک موجود دو سرشتی است : نیمی از سرشتش نور است و نیمی‏ ظلمت ؟ چگونه است که قرآن ، هم او را منتها درجه مدح می‏کند و هم منتها درجه مذمت ؟ ! حقیقت این است که این مدح و ذم ، از آن نیست که انسان یک موجود دو سرشتی است : نیمی از سرشتش ستودنی است و نیم دیگر نکوهیدنی ، نظر قرآن‏ به این است که انسان همه‏ء کمالات را بالقوه دارد و باید آنها را به‏ فعلیت برساند ، و این خود اوست که باید سازنده و معمار خویشتن باشد . شرط اصلی وصول انسان به کمالاتی که بالقوه دارد " ایمان " است .
از ایمان ، تقوا و عمل صالح و کوشش در راه خدا بر می‏خیزد ، به وسیله‏ء ایمان‏ است که علم از صورت یک ابزار ناروا در دست نفس اماره خارج می‏شود و به صورت یک ابزار مفید در می‏آید . پس انسان حقیقی که خلیفة الله است ، مسجود ملائکه است ، همه چیز برای‏ اوست و بالاخره دارنده‏ء همه‏ء کمالات انسانی است ، انسان بعلاوه‏ء ایمان‏ است ، نه انسان منهای ایمان . انسان منهای ایمان ، کاستی گرفته و ناقص‏ است . چنین انسانی حریص است ، خونریز است ، بخیل و ممسک است ، کافر است ، از حیوان پست‏تر است .
در قرآن آیاتی آمده است که روشن می‏کند انسان ممدوح چه انسانی است و انسان مذموم چه انسانی است . از این آیات استنباط می‏شود که انسان فاقد ایمان وجدا از خدا انسان واقعی نیست . انسان اگر به یگانه حقیقتی که با ایمان به او ویاد او آرام می‏گیرد بپیوندد ، دارنده‏ء همه‏ء کمالات است و اگر از آن حقیقت - یعنی خدا - جدا بماند ، درختی را ماند که از ریشه‏ء خویشتن جدا شده است . مانند : «و العصر 0 إن الانسان لفی خسر 0 إلا الذین آمنوا و عملوا الصالحات و تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر »( سوره عصر)سوگند به عصر ، همانا انسان در زیان است ، مگر آنان که ایمان آورده و شایسته عمل کرده و یکدیگر را به حق و صبر و مقاومت توصیه کرده‏اند« ولقد ذرأنا لجهنم کثیرا من الجن و الانس ، لهم قلوب لا یفقهون بها و لهم‏ أعین لا یبصرون بها و لهم آذان لا یسمعون بها أولئک کالانعام بل هم أضل اعراف / . 179» همانا بسیاری از جنیان و آدمیان را برای جهنم آفریده‏ایم ( پایان‏ کارشان جهنم است ، زیرا دلها دارند و با آنها فهم نمی‏کنند ، چشمها دارند و با آنها نمی‏بینند ، گوشها دارند و با آنها نمی‏شنوند . اینها مانند چهار پایان بلکه راه گم کرده‏ترند.
از نظر معیارهای‏ اسلامی ، انسان کسی است که درد خدا را داشته باشد و چون درد خدا را دارد درد انسانهای دیگر را هم دارد . قرآن راجع‏ به پیغمبر اکرم ( ص ) می‏فرماید : " «فلعلک باخع نفسک علی اثارهم ان‏ لم یؤمنوا بهذا الحدیث اسفا »" (سوره کهف ، آیه . 6) پیغمبر آنچنان برای هدایت و سعادت مردم ونجات آنان از اسارتها و گرفتاریهای دنیا و آخرت حریص‏ است که می‏خواهد خود را هلاک کند . خطاب می‏رسد که چه خبر است ؟ مثل‏ اینکه تو می‏خواهی خودت را به خاطر مردم تلف کنی .« طه 0 ما انزلنا علیک القران لتشقی 0 الا تذکرة لمن یخشی »: ما قرآن را بر تو نازل نکردیم که به مشقت افتی . مگر پنداری برای آن کس که از خدا می ترسد (سوره طه ، آیات 1 تا . 3 ).
انسان دو چیز دارد : شخصی " دارد وشخصیتی ، تنی دارد و روحی ، جسمی دارد و روانی . حساب روان از حساب جسم جداست . مقصود از انسان کامل و ناقص عیب و سلامت مربوط به جسم نیست ، ممکن است انسان از نظر روانی ، بیمار و معیوب باشد ، همچنانکه ممکن است از این نظر سالم باشد . قرآن این اصل را پذیرفته است‏ ، می‏فرماید : « فی قلوبهم مرض فزادهم الله مرضا »" (بقره ،10 ) در دل و روحشان بیماری است ، نمی‏فرماید مثلا چشمشان بیمار است . قلبی که قرآن‏ می‏گوید غیر از قلب پزشکی‏ای است که [ برای درمان آن ] لازم است به طبیب‏ قلب مراجعه کنیم . " قلب " در قرآن یعنی همان روح و روان انسان . .درباره قرآن می‏فرماید : " « و ننزل من القران ما هو شفاء و رحمة للمؤمنین »" ( اسراء ،82 ) ما قرآن را برای شفا و رحمت ، برای مؤمنین فرستادیم‏ . قرآن ، شفای مؤمنین است .
یکی از برنامه‏های قرآن ، ساختن انسان سالم است و ماقبل از آنکه بخواهیم توقع این را داشته باشیم که انسان کامل باشیم یا به انسان‏ کامل نزدیک باشیم ، باید خود را از این نظر که اساسا " انسان سالم " یا " انسان معیوب " هستیم ، به خوبی بشناسیم کامل در هر موجودی ، با موجود دیگر متفاوت است . مثلا " انسان کامل‏ غیر از فرشته کامل است . اگر فرشته‏ای در فرشته بودن خودش به‏ حد اعلی و به آخرین حد کمال ممکن برسد ، غیر از این است که انسان در عالم انسان بودن خودش ، به حد اعلای از کمال برسد .
فرشتگان موجوداتی هستند که از عقل محض آفریده شده‏اند ، از اندیشه و فکر محض آفریده شده‏اند ، یعنی در آنها هیچ جنبه‏ خاکی ، مادی ، شهوانی ، غضبی و مانند اینها وجود ندارد ، همچنانکه‏ حیوانات ، صرفا خاکی هستند و از آنچه قرآن ، آن را روح خدایی معرفی‏ می‏کند ، بی‏بهره‏اند و این انسان است که موجودی است مرکب از آنچه در فرشتگان وجود دارد و از آنچه در خاکیان موجود است ، هم ملکوتی است و هم‏ ملکی ، هم علوی است و هم سفلی . یک گروه از نور مطلق آفریده شده‏اند و یک گروه دیگر که‏ مقصود حیوانات است از خشم و شهوت آفریده شده اند و خدا انسان را مرکب‏ آفرید .
پس انسان کامل همچنانکه با یک حیوان کامل متفاوت است ( مثلا با یک اسب در حد اعلی و ایده‏آل و به حد کمال رسیده متفاوت است ) ، با یک فرشته کامل نیز متفاوت است . تفاوت انسان با فرشته یا حیوان به دلیل همان ترکیب ذاتش است که‏ در قرآن آمده است : « انا خلقنا الانسان من نطفة امشاج نبتلیه » سوره انسان ، آیه . 2ما انسان را از نطفه‏ای آفریدیم که در آن مخلوطهای زیادی وجود دارد.
مقصود این است که استعدادهای زیادی به تعبیر امروز در ژنهای او هست . بعد می‏فرماید : انسان به مرحله‏ای رسیده است که ما او را مورد آزمایش‏ قرار می‏دهیم این خیلی حرف مهمی است یعنی به حدی از کمال رسیده که‏ او را آزاد و مختار آفریدیم و لایق و شایسته تکلیف و آزمایش و امتحان و نمره دادن ، قرار دادیم .
« انا خلقنا الانسان من نطفة امشاج » انسان را از ] نطفه‏ای که مجموعی از مشجها یعنی استعدادهای گوناگون و ترکیبات گوناگون است ، خلق کردیم و به همین دلیل او را در معرض امتحان‏ و آزمایش و پاداش و کیفر و نمره دادن قرار دادیم ، ولی موجودهای دیگر چنین شایستگی را ندارند . « فجعلناه سمیعا بصیرا . انا هدیناه السبیل‏ اما شاکرا و اما کفورا » " (سوره انسان ، آیات 2 و . 3) . از این بهتر و زیباتر ، آزادی و اختیار انسان و ریشه و مبنای آن را نمی‏شود بیان کرد : او را مورد آزمایش‏ قرار دادیم ، راه را به او نمایاندیم ، آن وقت این خود اوست که باید راه خویشتن را انتخاب کند . بنابراین ، از این بیان قرآن معلوم می‏شود که " کامل انسان به دلیل‏ همین امشاج بودن ، با کامل فرشته " فرق می‏کند .
کمال انسان در تعادل و توازن اوست ، یعنی انسان با داشتن این همه‏ استعدادهای گوناگون هر استعدادی که می‏خواهد باشد آن وقت انسان کامل است‏ که فقط به سوی یک استعداد گرایش پیدا نکند و استعدادهای دیگرش را مهمل‏ و معطل نگذارد و همه را در یک وضع متعادل و متوازن ، همراه هم رشد دهد که علما می‏گویند اساسا حقیقت عدل به " توازن " و " هماهنگی " برمی‏گردد . مقصود از هماهنگی این است که در عین اینکه همه استعدادهای‏ انسان رشد می‏کند ، رشدش رشد هماهنگ باشد . انسان کامل آن انسانی است که همه ارزشهای انسانی در او رشد کنند و هیچکدام بی‏رشد نمانند و به علاوه همه ، هماهنگ با یکدیگر رشد کنند و رشد هر کدام از این ارزشها به حد اعلی برسد ، آن وقت این‏ انسان می‏شود انسان کامل ، انسانی که قرآن از او تعبیر به امام می‏کند : و اذ ابتلی ابراهیم ربه بکلمات فاتمهن قال انی جاعلک للناس اماما، بقره ، 124 »:
( و هنگامی که خدا ابراهیم را با کلماتی بیازمود و او همه را به تمام رسانید گفت من تو را امام و پیشوای مردم قرار دادم) ابراهیم بعد از آنکه از امتحانهای گوناگون و بزرگ الهی بیرون‏ آمد و همه را به انتها رسانید و در همه آن امتحانها نمره عالی و بیست‏ گرفت ، به مقام امام یعنی " انسان کامل " رسید . یکی از امتحانهای‏ بزرگ ابراهیم ( ع ) آماده شدن او برای بریدن سر فرزند خودش با دست خود در راه خدا بود ، او تا این حد تسلیم بود که وقتی فهمید خداست که به او امر می‏کند ، بدون چون و چرا حاضر شد . "«فلما اسلما و تله للجبین» سوره الصافات ، آیه . 103 ) ابراهیم آماده کامل برای سر بریدن و اسماعیل هم آماده کامل برای‏ ذبح شدن بود " « و نادیناه ان یا ابراهیم 0 قد صدقت الرؤیا »" (سوره الصافات ، آیات 104 و . 105) آنچه ما می‏خواستیم تا همینجا بود ، ما واقعا از تو نمی‏خواستیم سر فرزندت‏ را ببری ، می‏خواستیم ببینیم که مقام تسلیم تو در مقابل امر ما و رضای ما تا چه حد ظهور و بروز می‏کند .
بعد از آنکه ابراهیم از عهده همه امتحانها از به آتش افتادن تا فرزند را به قربانگاه بردن برمی‏آید و به تنهایی با یک قوم و یک ملت مبارزه‏ می‏کند ، آنگاه به او خطاب می‏شود: « انی جاعلک للناس اماما » تو اکنون به حدی رسیده‏ای که می‏توانی الگو باشی ، امام و پیشوا باشی ، مدل‏ دیگران باشی و به تعبیر دیگر ، تو انسان کاملی ، انسانهای دیگر برای کامل‏ شدن باید خود را با تو تطبیق دهند . علی ( ع ) انسان کامل است ، برای اینکه " همه ارزشهای انسانی " ، " در حد اعلی " و به طور " هماهنگ " در او رشد کرده است ، یعنی هر سه‏ شرط مذکور را داراست.

ویژگیهای انسان کامل از نظر قرآن و احادیث

مطالب مشابه :

شرح وظایف معاون و مربی پرورشی مدارس

وظیفه مربی پرورشی

شرح وظایف معاون پرورشی و تربیت بدنی مدارس در رویکرد جدید

مربی پرورشی یا مربی مناسبتی؟!!!

ویژگیهای انسان کامل از نظر قرآن و احادیث

شرح وظایف مربی پرورشی

ویژگی های یک مربی پرورشی

دانلود دعای عظم البلاء