مینیاتور ایرانی
مینیاتور ایرانی
واژه ی مینیاتور که مخفف شده ی کلمه ی فرانسوی مینی موم ناتورال و به معنی طبیعت‌کوچک و ظریف است و در نیمه ی اول قرن اخیر و حدودا از دوره ی قاجاریان وارد زبان‌فارسی شده، اصولا به هر نوع پدیده ی هنری ظریف (به هر شیوه یی که ساخته شده باشد)
اطلاق میشود و در ایران برای شناسایی نوعی نقاشی که دارای سابقه و قدمتی بسیار طولانی است به کار میرود.
این هنر که به اعتقاد اکثر محققان در ایران تولد یافته، بعد به چین راه برده و از دوره ی‌مغولها به صورتی تقریبا تکمیل تر به ایران برگشته و هنرمندان ایرانی تلاش بی شائبه یی‌‌را صرف تکمیل و توسعه ی آن کرده‌اند از جمله هنرهائی است که قابلیت به تصویر‌درآوردن تمامی طبیعت را در قالبی کوچک دارد. اما نباید چنین پنداشت چون
مقیاس‌تصاویر در مینیاتور سازی بسیار کوچک است، بنابراین تنها بخش کوچکی از طبیعت را‌میتوان در این تابلوها تصویر نمود، یا چون الهام بخش مینیاتوریست طبیعت است، وی ناچار‌میباشد فقط مناظری از طبیعت را ترسیم کند. بلکه کوشش در ایجاد و القای هر چه بیشتر‌زیبایی و تفهیم آن صفت ویژه یی است که مینیاتور سازی را از سایر انواع نگارگری ایران‌جدا می‌کند و مینیاتوریست هنرمندی است که آنچه را خود می‌اندیشد یا می‌پندارد که‌‌بیننده علاقمند به دیدن آن است تجسم می‌بخشد و به هیچوجه تابع مقررات و قوانین حاکم‌‌بر فضای نقاشی نیست.
مینیاتورهای امروز ایران، همان نقاشی کلاسیک اروپا (سبک امیرسیونیسم و به دنبال آن‌شیوه های مدرن نقاشی اروپائی) است و هر چند گروهی نوشته اند که به هنگام ظهور اسلام، ایرانیان در هنر نقاشی دارای سنتی کهن بوده‌اند. اما هیچ سند معتبری که این ادعا را ثابت‌‌کند در دست نیست و اصولا این گونه اظهار نظر کردن بیشتر منطبق بر واقعیت است که‌‌مکاتب مینیاتورهای ایرانی، از قرون بعد از اسلام آغاز شده و در قرون اولیی بعد از ظهور‌اسلام، هنر ایران با ابتکاراتی در خطوط عربی تداوم یافته و بهترین نسخه های قرآن کریم را‌هنرمندان مبتکر ایرانی نوشته اند و به تزئین و تذهیب مصحف شریف پرداخته اند و طلاکاری حواشی و سر لوحه ی قرآن و طرحهای اسلیمی و ختایی و گردشهای ترکیب بندی آنها را به شیوه ی مخصوصی که امروزه آنرا استیلیزه می‌نامیم ابداع کردند و در ادامه ی این ابداع و ابتکار، نقاشی بر اساس متن کتب و نوشته ها نیز رواج یافت که مینیاتورهای مکتب بغداد‌سر آغاز آن است.
مکتب بغداد، از آن جهت که نوعی نقاشی بدوی است تا حدودی نشان از فقدان مهارت و‌قدرت هنری سازندگانش دارد و بیشتر در بر دارنده ی قصه ها و روایات مذهبی است.هنرمندان مکتب بغداد، اکثرا ایرانی بوده‌اند و معمولا نیز به سفارش و دستور روسای‌قبایل عرب کتب خط‌ی را با ذوق خود تزئین میکردند و روش کار آنها به اکثر نقاط دور و‌نزدیک ایران راه یافته بود و تا دوران سلجوقیان که نقاشی ایران ترقی محسوسی کرد ادامه‌‌یافت.بعد از حمله ی چنگیز به ایران و از رونق افتادن بغداد که مرکز تجمع هنرمندان بود و از آنجا که نخستین فرمانروایان مغول در شمال غربی ایران و در تبریز و مراغه مستقر شدند، خواه‌ناخواه هنرمندان در آن منطقه گرد آمدند و به دلیل علاقه و تمایل مغولان به هنر چینی،جذب ذوق آزمایی در این زمینه شدند.ناگفته نباید گذاشت که نقاشی به شیوه ی چینیها، با هجوم مغولان به ایران نیامد، بلکه‌نقاشی ایران سالها قبل از تهاجم چنگیز با اسلوب و روش‌های هنر چین در سراسر خاور‌میانه شهرت و اعتبار داشت و در شاهنامه ی فردوسی نیز به این مط‌لب اشاره شده و احتمال میرود که ترکان سلجوقی مروج این شیوه در ایران بوده باشند. منتهی ایرانیان شیوه ی‌نقاشی چینی را با دید خاص هنری خود تلفیق کردند و کاشی هایی که امروزه نمونه هایی از‌آن در دست است نشان میدهد که سالها پیش از حمله ی مغول به ایران،همان سبک و‌شیوه و رنگ‌آمیزی و طراحی که بعدها به صورت نقاشی کتب مورد استفاده قرار گرفت، در‌ایران اعمال شده و اگر دست حوادث کتاب خانه‌های بزرگ ایران را معدوم نکرده بود امروز‌به راحتی می‌توانستیم نسخی را که متعلق به دوران پیش از مغول بوده و همان ویژگی‌‌مینیاتورهای مکتب هرات یا مراغه و مکاتب دیگر بعد از مغول را داشته ببینیم.در ابتدای حمله مغولان به ایران، هنر نقاشی به واسط‌ه‌ی قتل عام هنرمندان رونق خود را از دست داد. ولی بعد از چند سال سران مغول به فکر ترویج هنر افتادند و برای عملی ساختن‌این منظور عده یی نقاش چینی را از راه مغولستان به ایران آوردند و کوشیدند تا نقاشی‌‌چینی را در ایران رایج سازند و هنرمندان ایرانی، اگرچه تحت تاثیر این مساله قرار گرفتند،اما بر خلاف نقاشان چینی هرگز طبیعت را به عنوان نهایتی از احساسات وعواطف و به گونه‌‌یی مجرد و انتراعی مورد توجه قرار ندادند و بیشتر به انسان و تفکراتی در حالات انسانی‌‌پرداختند و به همین جهت است که کمتر مینیاتور ایرانی را بی صورت و هیات انسانی‌‌میتوان یافت. هرگز پیوندهای خود را با شعر، فرهنگ و شیوه های تفکر بومی نبریده و‌افسانه‌ها، اساطیر، قهرمانان ملی، سنن و شیوه های زندگی ایرانی همواره نمودی آشکار در‌آثار آنان داشته و این وابستگی به زندگی وا عتقادات ملی تا جایی قوی است که به مینیاتور‌ایرانی، علیرغم پیوندها و نقاط مشترک فراوانش با سایر مکاتب آسیایی (از جمله شیوههای‌نقاشی هندی، چینی و ژاپنی) وجه ی خاصی میدهد و باعث تمایزش از هنر سایر ملتها و‌ممالک میشود و این وضعیت تا دوران ایلخانیان و تیموریان ادامه داشت و به قدری مورد‌توجه بود که یکی از شاهزادگان تیموری‌به نام بایسنغر میرزا که خط‌اطی هنرمند بود،سرپرستی امور هنری را در شهرت هرات به عهده گرفت.در آن زمان، شهر هرات مرکز تجمع هنرمندان شده بود و معروف است که فقط در یک‌‌آموزشکده ی نقاشی، شصت استاد به تعلیم هنر جویان و انجام سفارشات محوله اشتغال‌داشتند. معروفترین استاد کاران مکتب هرات کمال الدین بهزاد است که کتاب مصور و‌معروفی به نام ظفر نامه ی تیموری دارد و به جرات می‌توان آثار وی را از لحاظ حالت چهره ها،حرکت قلم، انتخاب موضوع و نمایش دادن وقایع سرآمد تمام مینیاتورهایی دانست ک قبل‌یا بعد از او در ایران ساخته شده است.رویهمرفته آثار مینیاتور ایران در مکتب هرات، به علت سابقه ی ممتد و آزادی عمل قابل‌‌توجهی که بعد از مکتب بغداد برای هنرمندان به وجود آمد، تا حدی پیشرفت نمود که آثار‌دوره هنر نقاشی و مینیاتور سازی ایران، بعد از دوره ی هرات، با همان شرایط تکمیل یافته‌ی خود به عصر صفویان منتقل شد و بعد از آنکه تبریز به عنوان پایتخت انتخاب گردید،استاد کمال الدین بهزاد به آنجا دعوت و عهده دار سمت ریاست کتابخانه ی سلطنتی شد و‌همراه با استاد کاران بزرگ این دوره نظیر، آقا میرک، سلطان محمد، حسین پاکوب وعده یی‌‌دیگر کوشید تا این هنر را تعالی و تکامل بخشد.سبک و مکتب نقاشی دوره صفویه را در یک تقسیم بندی کلی می‌توان در دو بخش کاملا‌جدا از هم مورد بررسی قرار دارد.ول مکتب تبریز که تا وقتی پایتخت به قزوین منتقل شد به همان شیوه یی که ذکر آن‌گذشت تداوم داشت. مینیاتورهای این دوره، همه در یک نوع و از لحاظ ظرافت کاری و‌حرکت قلم و طرح و رنگ دنباله ی مکتب هرات است و فقط مختصری با آن تفاوت دارددوم مکتب اصفهان که بعد از انتقال پایتخت به اصفهان شکل گرفت و طی آن سبک و شیوه ی کار دچار دگرگونی هایی کاملا چشمگیر شد که نمونه ی بارز و مشخص آننقوش تزئینی‌مساجد اصفهان، کاخ چهل ستون و عمارت عالی قاپو است معروفترین نقاش این دوره، رضا عباسی است که در زمان شاه عباس دوم صفوی در اصفهان می.زیستشاه عباس چون نقاش بو دو هم اینک نیز نمونه هایی از آثار هنری او در موزه ی گلستان‌موجود است توجه خاصی به گسترش هنر نقاشی داشت و به دلیل و تشویقی که از‌هنرمندان به عمل می‌آورد مینیاتور سازی در دوره ی او از جهت توسعه و قدرت، مهارت و‌سرعت کار نقاشان ترقی فوق العاده یی کرد و هنرمندان توانستند در حدی وسیعتر از‌مکتبهای هرات، تبریز و قزوین، با هنر چینی و تاثیر پذیری از آن فاصله بگیرند و اصالت‌‌ایرانی به آثار شان بدهند و با ساده کردن نقوش و سرعت عمل بیشتر، نقاشی را از روی‌‌صفحه ی کاغذ به صورتی دیواری در آورند
اما ذکر این نکته نیز ضروری است که آثار این دوره به هیچ وجه قابل مقایسه با مکتب هرات نیست و از نظر ظرافت ضعیفتر از مکتب هرات است و فقط در آن نقوش تزئینی و‌گردش‌های اسلیمی و ختایی و انواع ساقه‌ها و گلبرگها بسیار متنوع شده و اشکال آن که‌‌قبلا از چند نوع گل و برگ و اسلیمی ریز تجاوز نمیکرد، به بیش از پنجاه نوع اسلیمی و گل‌‌ابتکاری بالغ گردیده است.موضوعی که از اواخر دوره ی صفویه و بعد از آن در سبک نقاشی ایران خود نمایی کرد نفوذ‌سایه روشن است که البته از روش نقاشی اروپائی اقتباس شده و در دوره ی زندیه ادامه‌‌یافته و باعث به وجود آمدن سبک شیراز شده است.سبک و شیوه ی آثار هنری دوره ی زندیه به استثنای نقوش شاخه‌ها و گل و برگ که‌‌اختصاص به آن دوره دارد، در قسمت صورت سازی و سایه روشن ها و طراحی تصاویر و‌مناظر تفاوت چندانی با شیوههای دیگر رایج در ایران ندارد. البته از اواخر دوره‌ی صفویه‌‌نقاشی هایی در دست است که نشان میدهد شیوه ی نقاشی به طریقه ی سایه روشن دار،در اواخر این دوره شروع به خود نمایی کرده است.مکتب نقاشی قاجار که از زمان فتحعلی شاه قاجار رونق و رواج یافته تا حدودی متاثر از سبک شیراز و دارای پرسپکتیو است و به طور مساوی از نقاشیهای ایرانی و اروپایی مایه گرفته‌است و در اواخر دوره، به تدریج نفوذ سبک اروپایی در نقاشی ایران به قدری زیاد شده که‌‌هنرمندان با استفاده از گراورهای رنگی و کپیه ی آثار نقاشی اساتید دوره ی، رنسانس به‌‌کلی اصالت ایرانی خود را از دست داده و تابع سبک و سیاق نقاشی کلاسیک اروپا شده اند و این نفوذ هنر غرب در هنر ایران تا جایی بود که صنیع الملک نیز نتوانست از آن بر حذر‌بماند. به طور مثال تصاویری که این استاد از رجال و بزرگان زمان خود با آبرنگ ترسیم لاسیک‌میباشد.ثار معروف، محمودخان ملک الشعرای صبا نیز مربوط به همین زمان است این استاد‌پیشرفت هنر اروپا را در نظر داشته و تابلوی معروف کاتب او نشان میدهد که بیشتر‌آثارش سفارشی بوده است در حالیکه تابلوی مط‌العه ی او بر خلاف شرایط محیط به میل‌خودش ترسیم شده و احتمالا مورد استقبال مردم نیز قرار نگرفته. کمال الملک نیز هنگامی که جهت مط‌العه به ایتالیا و فرانسه سفر کرده بود، به دلیل اینکه نمیتوانست یا نمیخواست‌‌پذیرای سبک نقاشی امپرسیونیسم باشد به کپیه برداری از آثار استاد کارانعصر رنسانس‌‌پرداخت و به همین جهت در بازگشت به ایران و تاسیس مدرسه ی صنایع مستطرفه (کمال‌الملک) در آخرین سالهای حکومت قاجاریه، به تعلیم شیوه های نقاشی عصر رنسانس‌‌پرداخت و به این ترتیب، بعد از گذشت چند سال، شیوه های نقاشان عصر قاجاریه از بین‌رفت و بقایای هنرمندان آزاد به کپیه برداری، گراور و استفاده از باسمه های چاپ شده اروپا پرداختند و با تهیه ی آثاری از شاهنامه ی فردوسی و شمایل‌های مذهبی به کار خود ادامه‌‌دادندبعد از سقوط قاجاریه، نقاشی ایران دو شکل کاملا جدا از هم پیدا کرد و هنرمندان در دو‌دسته ی مستقل به ادامه ی کار هنری خود پرداختند:گروه اول شاگردان کمال الملک بودند.
و دسته دوم را افرادینظیر: محمد ابراهیم نقاش باشی، آقا امامی، هادی تجویدی، علی درودی، حسین بهزاد، حاج‌مصور الملکی، محمد علی تذهیب، میرزا احمد نقاش، محمد مدبر و… تشکیل می‌دادند که با استفاده از تکنیکهای مختلف و به وسیله ی استفاده از رنگ روغن یا آبرنگ، مینیاتورهای‌ریز یا تابلوهای بزرگ نقاشی میکردند و موضوعات تابلوهای آنان را نیز بیشتر مسایل و‌موضوعات ملی تشکیل میداد.در همین سالها، علاوه بر مدرسه ی صنایع مستطرفه ی سابق، هنرستان هنرهای ملی نیز‌تاسیس شد و عده یی از هنرمندان قدیمی به تهران آمدند و موسسه ی صنایع قدیمه را‌تاسیس کردند.این سازمان هنری، بعد از چند سال که زیر وزارت پیشه و هنر سابق اداره میشد به نامهای هنرستان عالی هنرهای باستانی و هنرستان عالی هنرهای نوین به کار خود ادامه داد تا اینکه‌در سال 1339 کلیه ی موسسات هنری که زیر نظر ادارات مختلف به کار اشتغال داشتند در‌سازمان واحدی متشکل شدند و به این ترتیب اداره ی کل هنرهایزیبای کشور تاسیس شد و چند سال بعد به صورت وزارت فرهنگ و هنر (سابق) در آمد. از میان استادان حاضر،افرادی نظیر: علی کریمی ، محمود فرشچیان، محمد تجویدی علی مط‌یع، محمد علی زاویه،نصرت اله یوسفی، عبدالله باقری و… که اکثرا نیز جزو آموزش دیدگان مدرسه ی صنایع‌‌قدیمه هستند و نزد کمال الملک، هادی تجویدی، احمد امامی یا علی درودی آموزش‌‌دیده اند، هنوز تلاشی صمیمانه در جهت حفظ و نگهداشت این هنر ارزنده دارند و هر یک‌‌شاگردان متعددی تربیت کرده‌اند که در حد خود در حکم حیثیتی والا برای مینیاتور سازی‌‌ایران هستند و در پایان لازم به تذکر است که هم اینک نبض مینیاتور سازی ایران در‌اصفهان می‌تپد و هنرمندان بر جسته ی این رشته مهارت و کار آیی خود رارابط‌ه با‌ارزش‌های منبعث از انقلاب اسلامی صرف تجسم بخشیدن به نمادهایی روشن و صریح از‌اسلام، انقلاب، زندگی مردم، سنتهای سالم و ادبیات انسانی این مرزوبوم می‌کنند و‌ظرافت، وسعت طرح، گوناگونی نقش و تنوع رنگی که در کارهای آنان به چشم می‌خورد‌بیشتر از آنجا ناشی میشود که هر کدامشان به سهم خود، پیوسته در فکر اعتلای هنر‌ارزشمندشان هستندزیر بنای مینیاتور طراحی است و قدرت قلم طراح در انتقال مفاهیم ذهنی بر روی کاغذ‌میتواند نقش موثری در بافت انرژی و ارزش‌های آن داشته باشدطرحهای مینیاتور ایران، با بهره گرفتن از واقعیات و به مدد اندیشه ی هنرمندان، پیوسته‌در جهت تکامل گسترش یافته و غنای این هنر بیشتر از هر چیز حاصل جستجو و تلاش‌هنرمندان در زمینه ی دستیابی به فضای تازه‌تر است..سیاه قلم یکی از انواع مینیاتور است. ویژگی این نوع مینیاتور، در مقایسه با دیگر انواع‌نگاره‌ها که تنوع بیشتری دارند، سادگی و استفاده از رنگ کمتر است و این خصوصیت در‌مینیاتور سفید قلم نیز به چشم می‌خورد.رنگهای روحی که معمولا نقوش ظریف و نازک کاری‌های مینیاتور با آن ساخته و پرداخته‌میشود باز گو کننده ی احساسات رقیق و انسانی هنرمند بوده و از آن بیشتر برای تجسم‌بخشیدن به حالات درونی و بیان احساس هایی که ریشه در پاکی سرشت انسان دارد‌استفاده میشود.گونه ی دیگر رنگ هایی که در ساخت مینیاتور مورد استفاده قرار میگیرد رنگهای جسمی‌است. این نوع رنگ که از غلظت و ثبات بیشتری برخوردار است برای ساخت تابلوهای پرکار‌مصرف میشود و بازگو کننده ی آن دسته از خصوصیات و حالاتی است که در تضاد با‌احساسات لط‌یف و انسانی میباشد.نقوش تمیثلی پرندگان و حیوانات گوناگون به همراه طرحهای شاخه و گل و برگ و خط‌وط‌اسلیمی و ختایی، بخش مهمی از مینیاتور را تشکیل میدهد که تذهیب تشعیر نام دارد و‌معمولا اطراف و کناره ی نگاره‌ها با آن تزئین می‌شوددر بسیاری موارد تشعیر و تذهیب مراحل نهایی ساخت یک اثر مینیاتوری است و انجام آن‌کار تهیه ی نگاره نیز به پایان میرسد.
موزه های مینیاتوربنای موزه مینیاتور آبكار یكی از ساختمانهای نه چندان قدیمی مجموعه كاخ سعد آباد است. این بنا پیش از انقلاب كاخ لیلا پهلوی معروف بود. در سال 1373 این بنا به موزه مینیاتور آبكار تبدیل شد. برای شكل گرفتن موزه، زیر نظر معماران سازمان میراث فرهنگی كشور ، مختصر تغییری در فضای داخلی آن صورت گرفت و اتاقها به تالارهای موزه تبدیل شد .
بنای موزه مینیاتور آبكار، در این مجموعه، در جایی قرار گرفته كه چند موزه آنرا همچون نگینی در بر گرفته است، در ضلع شمالی موزه نظامی در ضلع جنوبی موزه بهزاد ، در ضلع شرقی فضای سبز و در غرب و جنوب غربی آن كاخ موزه ملت قرار دارد . محوطه بنا در میدان گاه با فضای بیشتری دیده می شود حوض دایره ای شكل با فواره های زیبا به سبك دوره قاجار و چند باغچه آن را تزیین كرده است. بر روی دیوار آجری قسمت شرقی موزه بر روی دو صفحه فلزی به رنگ زرد دو یادمان دیده می شود ، یكی تابلوی موزه مینیاتور آبكار كه با خطوط اسلیمی ظریفی تزئین شده و دیگری لوح یادبود افتتاح موزه.
درب ورودی ، درب چوبی است كه با اللهام از درب های دوره قاجار با نقش گره ساخته شده است . با گذشتن از دو پله كوتاه ، پا به درون موزه می گذاریم و وارد تراس كوچكی می شوین كه ورودی ساختمان محسوب می شود . در سمت راست ورودی ، كه رد ضلع شرقی بنا قرار گرفته است ، تالار شماره یك به چشم می خورد ، بعد از آن ، با گذشتن سه پله ، به راه روی كوچكی میرسیم كنار پله ها باغچه كوچك مصنوعی ساخته شده ، در انتهای سمت راست راهرو تالار شماره دو و در انتهای سمت چپ آن تالار شماره سه و بین دو تالار ، در انتهای راهرو در ضلع غربی بنای انبار كوچك موزه دیده می شود.
برای تبد یل این بنا به موزه هیچگونه تغییری در ساختار فیزیكی ساختمان داده نشده است.
تالار شماره یك
در این تالار، تقریبا آخرین دستاوردهای استاد به نمایش گذاشته شده است. این مجموعه در برگیرنده آثار مینیاتور
تذهیب و نقش گره میباشد. این آثار در كنار هم تنوع ویژه ای به تالار بخشیده است. تابلوهای مینیاتور تك چهره زنان كه به شیوه قلم گیری و اغلب تك رنگ، ملایم و چشم نواز به شیوه پرداز خلق شده، بخشی از این مجموعه است. تك چهره های تغزلی زنان در این تابلوها به رنگهای غالبا سفید، سبز، زرد،قهوه ای و ارغوانی با زمینه سیاه تصویر شده است. در میان تابلوها، تابلوی تك چهره دختر قالیباف به چشم می خورد كه مجموعه ای از عناصر هنر نقاشی سنتی ایرانی همچون مینیاتور، تذهیب، نقش قالی و تشعیر را در برگرفته است. چهره دختر جوان قالیباف به شیوه قلم گیری و پرداز خلق شده، نقش قالی نیمه بافته با چله هائی كه به چشم می خورد نمایانگر هنر والای تذهیب و نقش قالی است. ریزش تدریجی رنگها از بالا به پائین در نخهای آویزان از دار قالی از ویژگیهای این تابلو است.
با گذراز این مجموعه تابلوهای مینیاتور را در پیش داریم. مینیاتور هائی كه هنر تذهیب آنها را تكمیل كرده است. نقش تذهیب در این آثار چنان با وقار و بدیع خلق شده كه نگاه بیننده به ناچار در خطوط قدرتمند آن بر روی این آثار گره می خورد و برای لحظاتی ثابت می ماند.تذهیب این آثار اغلب شرفه دار، دایره ای شكل، با دوایر متعدد و متداخل و بیضی شكل است. زمینه این آثار اغلب با رنگهای لاجوردی و فیروزه ای روشن رنگ آمیزی شده است. در میان آثار تذهیب آبكار تذهیب دایره شكلی وجود دارد كه یك تابلوی مینیاتور دو صورتی را تزئین كرده است. این مینیاتور كه به شیوه اصفهان تصویر شده خود دارای ارزش والائی است. هنرمند نتوانسته كار هر دو صورت را به پایان برساند. بدین ترتیب یك چهره كامل و چهره دیگر نیمه كاره مانده است. همین مسئله، به تابلو مفهومی راز آمیز بخشیده است. هر دو چهره از پرداز بسیار قوی برخوردار است و از قویترین كارهای آبكار به شمار می آید.
تابلوهای مینیاتوری به شیوه قاجاریه بخش دیگر از آثار استاد در این تالار است. مجلس بزم و مجالس خانوادگی موضوعها ی اصلی این مجموعه را تشكیل می دهد. هنرمند خوشد ل ما كه در همه جا از خط و رنگ زنده و پر جاذبه به عنوان نگرش فلسفی خود به انسان به كار می گیرد، در این مجالس نیز چنین كرده است. در این آثار شیوه زندگی مردم و نیز ملزومات زندگی آنان همچون زیر اندازها پوشاك زنان و مردان و … دوره قاجاری، از اواسط حكومت ناصرالدین شاه به بعد را به خوبی تصویر كرده است.
آخرین بخش از آثار تالار شماره یك را، آثار نقش گره تشكیل می دهد. آثاری كه یك دوره از زندگی پر تلاش، ولی با بركت هنرمند را از آن خود كرد. در داخل برخی از این نقوش خطوط اسلیمی و گلهای ختائی با زیبائی ویژه ای در هزار توی نقوش هندسی گره، چون جوهر شعری ناب، جای باز كرده است.
وقتی از تالار شماره یك بیرون می آئیم در مسیر راهروی كوچكی قرار می گیریم. چند تابلوی قشنگ از نقش گره و مینیاتور، دیوار این راهروی كوچك را آذین كرده است. تابلوهای این مسیر نیز خود، شعری مصور است و تابلوهای مینیاتور نیز كه به رنگهای سبز، آبی و ارغوانی در زمینه به دیوار نشسته اند غزلی دیگر را فریاد می زنند.
تالار شماره دو
در این تالار سه دسته از آثار هنری كلارا آبكار به نمایش گذاشته شده است:
1- مجموعه ای از نقاشیهای آبرنگ، مستند سازی اشیاء موزه مردم شناسی و هنرهای تزئینی.
هنرمند با استفاده از نمونه های پارچه های ترمه پشمی با نقوش بته جقه، محرمات، با گل ریز ، گلهای افشان، هندسی تزئینی و اسلیمی توانسته نقوش این مجموعه بیشتر ایلیاتی را به تصویر بكشد. بخش دیگر از مجموعه مستند سازی را زیور آلات ( گوشواره، گردنبند، انگشتری، پیشانی بند، پابند یا خلخال، گل سر و مهر انگشتری) تشكیل می دهد. نقوش این مجموعه بیشتر اسطوره ای و رمزی است. این تصاویر به شیوه كنده كاری تزئین شده با سنگهای قیمتی و مینا كاری شكل گرفتند. رنگهای به كار گرفته در این مجموعه به گونه ایست كه ماهیت شیئی و رنگ اصلی آن به خوبی نشان داده می شود.
2- در ویترین بزرگ این تالار نقاشیهای زیر لاكی، روغنی، به نمایش گذاشته شده است.
اشیاء این ویترین را جلدهای آلبوم، جعبه های چوبی،نقاشی روی چینی و سرامیك تشكیل می دهد. مینیاتور و تذهیب روی جلد آلبوم ها در این مجموعه، نشانه قدرت خلاقه هنرمند نگارگر است. هشت جلد آلبوم در این مجموعه، به صورت یك لتی و دولتی موجود است. سطح بیرونی و درونی نمای جلد آلبومها با نقاشی تزئین شده. مجالس مینیاتوری از حالات لیلی و مجنون و دیدار خسرو و شیرین، قصه های مهم از ادب داستانی كشورمان جلوه ویژه ای به این آلبومها داده است. تصاویر مینیاتوری این جلدها را نقوش تذهیب نیرومندی در برگرفته. چهره های پرداز شده و نیز تركیب بندی رنگها در این آثار، نشانه درك بالای هنرمندانه و روانشناسانه از رنگ و كاربرد آن در نگارگری سنتی ایران است.
تعدادی از جلد آلبومها فقط با تذهیب منقوض شده است. تزئین این نگاره ها طرحهای اسلیمی و گلهای ختائی است. به طور سنتی این نقوش همواره در آثار مذهب كاران ایران به چشم خورده است.
در این اثر، كلارا آبكار، برای نخستین بار، نقش بته جقه را بین خطوط اسلیمی به كار گرفتند. این اندیشه جدا از كار كرد رنگهای روشن و زنده استاد در تذهیب كلاراآبكار را در بین آثار هنرمنان سنتی در جایگاه ویژه ای قرار داده است.
جعبه های كوچك چوبی منقوش كه به روش زیر لاكی نقاشی شده ، جزئی از این مجموعه است. در متن سطح بیرونی یكی از این جعبه ها مجلس بزم به تصویر كشیده شده و حاشیه اطراف آن منقوش به نقوش تذهیبی با رنگهای هماهنگ است. در چهار سطح بیرونی جعبه نقش تذهیب دیده می شود. جعبه دیگری نیز در این مجموعه دیده می شود كه سطح بیرونی و چهار طرف آن مجالس مینیاتوری از كتاب خمسه نظامی به تصویر در آمده. اطراف تابلوهای مینیاتور را تذهیب در بر گرفته است.
3- آثار مینیاتور كلارا آبكار، در فاصله های مناسب، بر روی دیوار این تالار به نمایش در آمده است. در میان این آثار اولین اثر رنگی نقاشی وجود دارد.( در مدرسه صنایع مستظرفه قدیمه اجازه رنگ وقتی به هنرجو داده میشد كه طراحی را بطور كامل فرا میگرفت . این اثر بازمانده از آن دوران است.) این اثر در سال به تقلید از روی كار رضا عباسی تصویر شده است. بر روی همین دیوار تابلوی مینیاتور ( سیزده بدر ) قرار گرفته . نقاش سعی بر آن داشته تا آئین آخرین روز از مراسم نوروزی ایرانیان را ترسیم كند.
تالار شماره سه
این تالار در برگیرنده بهترین نمونه های آثار كلارا آبكار است. چند نمونه از مینیاتور روی عاج و چند كپی از كار مینیاتوریست های بنام ایران و یك نمونه از تذهیب كه حاصل تجربه و خلاقیت فردی خانم آبكار است این مجموعه را تشكیل میدهد. مضامین این مینیاتورها برگرفته از ادبیات كلاسیك و عرفانی ایرانی همچون لیلی و مجنون ، خسرو و شیرین،شیخ صنعان و دختر ترسا، یوسف و زلیخا و … است. نمونه های كپی كلارا آبكار از آثار هنرمندان صاحب نام گذشته ، مینیاتور داستان پیرزن وسلطان سنجر كپی از كار سلطان محمد و مینیاتور انوشیروان و بزرگمهر همچنین كپی از كار اقا میرك مینیاتورست زمان صفوی، شكار بهرام ، نام كلارا آبكار را در كنار اساتید صاحب نام مینیاتور ایران تثبیت كرده است.
مجالس مینیاتور روی عاج را، مجالس خسرو و شیرین ، یوسف و زایخا و نیز مجلس سنتی رفتن عروس به خانه داماد تشكیل می دهد. مینیاتور مجلس بزم با رنگهای ملایم و شاد با تذهیب دایره شكل در این مجموعه دیده می شود. تذهیب زیبای این مینیاتور نیز خود حكایت از ذوق و سلیقه هنرمند در ابداعات هنری دارد. تذهیب با زمینه سفید تركیب خوش آیند رنگ و طرح بته جقه خاكستری بطور مشخص در فواصل گردشهای خطوط اسلیمی بر زمینه سفید است. چنین نقش و رنگی در تذهیب ایرانی تا آن زمان استفاده نشده بود.
نمونه هائی از نقوش قالی و مجالس مینیاتوری الهام گرفته از اشعار شاعرانی نظیر خیام و… از آثار دیگر در این تالار است.
بوسیله دستگاه پروژكشن در این تالار آثار موجود در گنجینه موزه كه به معرض دید گذاشته نشده بوسیله اسلاید به نمایش گذاشته می شود.
از بررسی های تاریخی چنین استنباط می گردد كه هنرمندان مینیاتورساز ایرانی طراحی رنگ آمیزی و مجسمه سازی چینی را با ادراك و ذوق خاص خود تغییر داده و دگرگونی هائی در آن بوجود آورده اند. به هرحال، اگر چه واژه مینیاتور در نگاه اول بیگانه می نماید اما شك نیست مینیاتور با ابعاد كنونی هنری ایرانی است كه مكتب های مختلف همانند مكتب عباسی (بغداد) مكتب مغول، مكتب هرات را گذرانده و با ظهور صفویه و انتقال مركز هنری ایران از هرات به تبریز در شیوه آن نیز تحول بوجود آمده است. با انتخاب اصفهان به پایتختی و حمایت همه جانبه ای كه از هنرمندان و نقاشان و نگارگران به عمل آمد نقاشان چیره دستی ظهور كردند كه شاهكارهای آنان امروز زینت بخش موزه های جهان است در این عصر به دلیل گسترش ارتباط ایران با كشورهای اروپائی و آسیائی هنر ایران به كشورهای بیگانه معرفی شد و دوران صفویه آغاز فصل تازه ای در تاریخ مینیاتور ایران به حساب آمد در زمان صفویه هنرمندانی همچون رضا عباسی، محمد زمان نگارگر، محمد قاسم مشهور به سراجای نقاش و محمد یوسف مصّور كه با خلق آثار بی بدیل و منحصر بفرد این هنر را به نهایت اعتلاء رساندند. در دوران معاصر مینیاتور ایرانی جلوه درخشانی داشته و در طی صد صال اخیر آثار ممتازی بوجود آمده كه بحث در باره جزئیات آن سخن را به درازا خواهد كشاند.
ساخت و ساز مینیاتور : ابزار و وسائلی كه مورد لزوم یك هنرمند مینیاتور ساز است در مقایسه با سایر هنرهای ایرانی مانند خاتم سازی و قلمزنی و منبت كاری و ... بسیار محدود است.
ابزار یك مینیاتوریست عبارتند از :
قلم مو: در قدیم هنرمندان برای ساخت قلم مو از دم نرم سنجاب استفاده می كردند.
بوم مینیاتور: كه عبارت است از تخته، كاغذ، مقوا، فیبر، عاج، استخوان و ...
روغن: كه برای محافظت اثر از آن استفاده می كنند.
رنگ: كه بیشتر مینیاتورسازان از رنگهای دست ساز خود استفاده می كرده اند.
شـیوه هائی كه در ساخت مینیاتور وجود دارند عبارتند از : مینیاتور آبرنگ روحی- مینیـاتور سیاه قلم رنگی- مینیـاتور سفید قلم – مینیـاتورهای زیرروغنی. علاوه برآنكه در بنـاهای تاریخی از این هنر استفاده می شد و هنرمندان بزرگ عصـر صفـویه كاخ های عالی قاپو و چهلستون و هشت بهشت و ... را با این هنر تزئین كردند صدها اثر كه شامل : جلدهای آلبوم، تصاویر كتابها، قاب آینه ها و امثال آنها می باشند در موزه های ایران و خارج از كشور در معرض تماشای هنردوستان و علاقمندان می باشند.
مطالب مشابه :
سنگ نگاره های ماقبل تاریخی شهر اراک
3- نقوش خیلی از حکاکی ها به روش کششی ایجاد شده بود. 4- نقوش مینیاتوری زیاد بود.
مینیاتور ایرانی
شوددر بسیاری موارد تشعیر و تذهیب مراحل نهایی ساخت یک اثر مینیاتوری نقوش این
نقاشی اسب مینیاتوری : نقاشی مینیاتوری اسب ها اسبها اسبان نگارگری نگارگر توسط امیر رضا فقیهی نقاش
بوستان فرهنگ امین Amin,s culture garden - نقاشی اسب مینیاتوری : نقاشی مینیاتوری اسب ها اسبها اسبان
موزه قرآن و کتابت
حجاری های زیبایی از نقوش گل و بوته مذهب دارای نقوش مینیاتوری و روکش لاکی
صنایع دستی همدان
طراحی نقوش مینیاتوری بر روی صفحه کاغذ و بدنه سفالی ، گلدانها و کتیبه ها با ذوق هنری بسیار
مینیاتور
نقوش تمثیلی در بسیاری موارد تشعیر و تذهیب ،مراحل نهایی در ساخت یک اثر مینیاتوری هستند
فهرست نقاشی چینی از نیلوفر آبی لوتوس آب رنگ مینیاتوری آبرنگ آبرنگی نگارگری نگارگرانه مینیاتور
بوستان فرهنگ امین Amin,s culture garden - فهرست نقاشی چینی از نیلوفر آبی لوتوس آب رنگ مینیاتوری آبرنگ
عکس های موزه آستانه مقدسه حرم حضرت معصومه در قم با معرفی اجمالی. بخش دوم Qom Image
مدال های نفیس با نقوش مینیاتوری، که حواشی آن با طلا و سنگ های قیمتی تزیین گردیده است.
برچسب :
نقوش مینیاتوری