قطب نما چیست ؟وطرز استفاده از آن چگونه است ؟

طرز کار قطب نمای Protractor (حرفه ای) آروین یعقوبیان

هدف اصلی در این مقاله , تشخیص موقعیت در هر مکان می باشد و در این رابطه , قطب نما ابزاری ضروری برای پیدا کردن مسیر بطرف مقصد است . آموزش های زیر به فراگیری کمک می کند . اگر می خواهید آموزش های مربوطه را عملا یاد بگیرید داشتن قطب نما ضروری است . ابتدا از حیاط خانه تان شروع کنید . سپس نیاز به مکانی خواهید داشت که نقشه ای داشته باشد . در یک مسافت کوتاه چند صد متری یا بیشتر تمرین کنید . سپس حوزه تمرین را بتدریج گسترده تر کنید و بدین ترتیب , بزودی این توانایی را خواه

قطب نما و طرز کار با آن

عقربه قطب نما هنگام باز کردن درِ آن، آزاد می شود و حول محور خود می‌چرخد و سپس به علت نیروی مغناطیسی كره زمین همیشه در یك جهت معین كه همان قطب شمال مغناطیسی است می‌ایستد و آن را به ما نشان می دهد. عقربه مذكور هیچگاه اشتباه نمی ‌كند مگر آن كه در نزدیكی اشیای آهنی یا فولادی یا كابلی قرار گرفته باشد. بنابراین هنگام استفاده از قطب نما بایستی مطمئن شویم كه از اشیای انحراف دهنده آن، به طور كلی دور است.

كاربردهای قطب نما

به كمك قطب نما می‌توانیم گرای مغناطیسی كلیه امتدادهای مورد نظر را اندازه بگیریم و با در دست داشتن گرای مغناطیسی یك امتداد، جهت یابی كنیم. در كشتی ها و هواپیماها برای جهت یابی از قطب نما استفاده می‌شود. در صنایع نظامی كاربرد وسیعی دارد از جمله دیده‌بان‌ها در مناطق عملیاتی به كمك آن جهت یابی می‌كنند.

در صنایع مخابرات، كارهای پژوهشی و ساختمانی، قبله نماها به كار برده می شود.

قطب نمای پیشرفته

قطب نماهای پیشرفته كه بیشتر در صنایع مخابرات و امور نظامی به كار برده می‌شوند، مجهز به سلول‌های شب نما هستند تا حتی در تاریكی شب عمل جهت نمایی را صورت دهند. این نوع قطب نماها در دوربین‌های دو چشمی نظامی، تآن كها، نفربرها و حتی در ساختمان برخی خودروهای پیشرفته نیز به كار می رود. از قطب نماهای پیشرفته در اندازه گیری طول و عرض جغرافیایی محل نیز استفاده می‌كنند كه در نقشه خوانی، پیاده سازی عملیات نظامی، دیده بانی در مناطق جنگی و... نقش تعیین كننده دارند.

سایت بیابان های ایران

قطب نما وسیله کوچکی است به اندازه ساعت جیبی و یا کمی بزرگتر و مانند آن دارای صفحه مدرج و عقربه است. صفحه مدرج آن از صفر تا 360 یا 400 گراد و یا 6400میلیم تقسیم بندی می‌شود.

طرز کار قطب نما

عقربه قطب نما هنگام باز نمودن درب آن ، آزاد شده و حول محور خود می‌چرخد و سپس به علت نیروی مغناطیسی کره زمین همیشه در یک جهت معین که همان قطب شمال مغناطیسی است می‌استد و آن را به ما نشان می‌دهد. عقربه مذکور هیچگاه اشتباه نمی‌کند، مگر آنکه در نزدیکی اشیای آهنی یا فولادی و یا کابلی قرار گرفته باشد. بنابراین ، هنگام استفاده از قطب نما بایستی مطمئن شویم که از اشیای انحراف دهنده آن ، بطور کلی دور است.

کاربردهای قطب نما

به کمک قطب نما می‌توانیم گرای مغناطیسی کلیه امتدادهای مورد نظر را اندازه گرفته و با در دست داشتن گرای مغناطیسی یک امتداد ، جهت یابی بکنیم.
در کشتیها و هواپیماها برای جهت یابی از آن استفاده می‌شود.
در صنایع نظامی کاربرد وسیعی دارد از جمله دیده‌بانها در مناطق عملیاتی به کمک آن جهت یابی می‌کنند.
در صنایع مخابرات ، کارهای پژوهشی و ساختمان قبله نماها بکار برده می‌شود.

قطب نمای پیشرفته

قطب نماهای پیشرفته که بیشتر در صنایع مخابرات و امور نظامی بکار برده می‌شوند، مجهز به سلولهای شب نما می‌باشند که حتی در تاریکی شب عمل جهت نمایی را صورت دهند. این نوع قطب نماها در دوربینهای دو چشمی نظامی ، تانکها ، نفربرها و حتی در ساختمان برخی خودروهای پیشرفته نیز بکار می‌رود. از قطب نماهای پیشرفته در اندازه گیری طول جغرافیایی و عرض جغرافیایی محل نیز استفاده می‌کنند که در نقشه خوانی ، پیاده سازی عملیات نظامی ، دیده بانی در مناطق جنگی و ... نقش تعیین کننده دارند.

مباحث مرتبط با عنوان

تکنیکهای استفاده از قطبنما مینو اصفهانی

کنترل کردن قطب نما به شرح زير است:

شاخص آن نچسبيده باشد.

نشانگر نشان دهنده در روي قطب نما خم نشده باشد.

شيشه و قسمتهاي کريستالي آن نشکسته باشد.

اعداد روي شاخص خوانا باشد.

درست بودن آن را در جهتي که ميدانيد امتحان کنيد.

قطب نما با انحراف بيش از 3 درجه غيرقابل استفاده و دور ريختني است.

هنگام سفر مطمئن شويد که درب قطب نما به خوبي بسته شده، زيرا درب قطب نما عقربه‌ها را پوشانده و از حرکت و لرزش آنها هنگام سفر جلوگيري ميکند.

تأثيرات فلز و الکتريسيته

آهن آلات مغناطيسي و منابع الکتريکي ميتوانند روي عملکرد قطب نما اثرگذار باشند.

اشياء فلزي

فاصله

خطوط برق فشار قوي 180 فوت– 55 متر

کاميون و اتومبيل 8/32 فوت- 10 متر

خطوط تلفن 8/32 فوت- 10 متر

ابزار الکتريکي و مکانيکي 6/6 فوت- 2 متر

کلاهک‌ها و اشياء کوچک فلزي 6/1 فوت- 2/1 متر

قطب نما

تکنيک نگه داشتن در مرکز

اين روش از روش جانبي کنترل دقيق تر است.

* در را باز کنيد تا آن به شکل لبه باز و با پايه درآيد.

* تا بهترين محل آن را به چشم خود نزديک کنيد.

* براي داشتن حالتي ثابت شصت خود ر ادر جا شمعي فرو کنيد.

* آرنج را محکم به خود نچسبانيد. قطب نما بين کمربند و چانه شما قرار ميگيرد.

* براي اندازه گيري يک آزيموت کل بدن را به سمت شيء بچرخانيد. اشاره گر قطب نما مستقيماً در جهت آن باشد.

* آن را نگاه کنيد و آزيموت را بخوانيد اين روش مزاياي بيشتري نسبت به تکنيک مشاهده جانبي دارد.

* کاربرد آن سريعتر و آسانتر است.

* در هر شرايط آب و هوايي و زميني ناهموار قابل استفاده است.

* بدون زمين گذاشتن کوله پشتي از آن استفاده ميکنيم.

استفاده از قطب نما به روي نقشه

1) قطب نما را روي نقشه قرار دهيد به طوري که لبه آن در امتداد مسير حرکت باشد.

2) شاخص را بچرخانيد تا زماني که علامت Nقطب نما، جهت شمال مغناطيسي را روي نقشه نشان دهد. مطمئن شويد که خط شمال- جنوب با نصف النهار نقشه موازي باشد.

3) از قطب نماي orienteeringاستفاده کنيد. قطب نما را به صورت افقي درمقابل خود بگيريد. بدن خود را تاحدي بچرخانيد که شمال سوزن قطب نما کاملاً به روي قسمت قرمز (شمال) در راستاي شمال- جنوب باشد.

حالا جهت پيکان دقيقاً مسير حرکت شما را نشان ميدهد. به راهنما نگاه کنيد و درجهت آن برويد.

4) وقتي که از قطب نماي مشاهده اي با آئينه استفاده ميکنيد. قطب نما را مانند تکه عکسي در دست نگاه داريد، به طوريکه تصوير قطب نما همزمان با تصوير قابل مشاهده از محل v-sightدر آئينه ديده شوند.

عقربه برينگ Bearing

عقربه برينگ جهت را نشان ميدهد، به عنوان اندازه گيري زاويه شرقي يا غربي از خط مرجع شمال يا جنوب. برينگ نميتواند از 90 درجه يا يک ربع دايره زيادتر شود. يک ربع، 4/1 دايره است.

براي bearingگرفتن شما به موارد زير نياز داريد:

1) خط مربع شمال به جنوب

2) اندازه زاويه

3) جهتي که زاويه اندازه گيري شده (غرب يا شرق)

مثال: عقربه برينگ ارتفاع 30 درجه به سمت شرق. بدين معني که يک زاويه 30 درجه از خط شمال در جهت شرقي اندازه گيري شده است/

برينگ، NEآن به صورت 45 از شمال به سمت مشرق خواهد بود. عقربه برينگ از جنوب 26 درجه به سمت مغرب بدين معني است که زاويه 26 درجه اي از جنوب در جهت غربي اندازه‌گيري شده است.

تاريکي يا مه غليظ و مشخص نبودن مسير

حلقه شيشه اي در قطب نماي عدسي دار، دو خط دارد. يکي از خط ها بلند و ديگري کوتاه است. آنها با هم زاويه 45 درجه را ساخته اند.

قطب نماي خود را به سمت شمال بچرخانيد.

يکي از خطهاي حلقه شيشه اي را به سمت مسيري که شما ميخواهيد برويد، بچرخانيد. در قطب‌نماهاي با کيفيت تر يکي از خطوط و نوک سوزن به سمت شمال شبرنگي است. تا قطب نما در شب هم کاربرد داشته باشد.

شما ميتوانيد در مسير انتخاب شده پيش برويد و به وسيله اشاره گر قطب نماي شمال مغناطيسي از درستي مسيرتان مطمئن شويد و مسيرتان را با خطي که در حلقه اي شيشه اي انتخاب کرده ايد کنترل و چک کنيد. براي تعيين آزيموت دلخواه خود در تاريکي از دکمه روي حلقه استفاده کنيد. با هر فشاري فاصله 3 درجه اي را نشان ميدهد. پس 21 درجه، 7 فشار است.

ساس غلبه می کنند لذا , در نظر گرفتن این موضوع در طراحی تمرینات مربوطه در جنگل یا کویر , بسیار مهم است .

چگونه از قطبنما استفاده کنیم

روش استفاده بسیار آسان است , ولی برای آنهایی که می خواهند در مناطق نا آشنا سفر مطمئنی داشته باشند , کافی نمی باشد . اولین چیزی که باید بیاموزید چهار جهت اصلی است : شمال (N) , جنوب (S) , شرق (E) و غرب (W) . جهت شمال از همه مهمتر است .

گرچه انواع متعددی از قطبنما در بازار موجود است , ولی در اینجا بطرز کار با قطبنمای با صفحع قاعده ای (BASEPLATE) یا پروترکتور (PROTRACTOR) که متداول تر است اشاره می گردد . (شکل 1)

این قطبنما که در جریان جنگ جهانی دوم اختراع شد , صفحه مستطیلی شکلی دارد که روی آن پیکانی تحت نام "پیکان جهت نمای مسیر" (DIRECTION OF TRAVEL ARROW) حک شده است . همچنین عقربه دو رنگ مشکی و قرمز متحرکی در روی آن وجود دارد که همان سوزن قطبنما (COMPASS NEEDLE) است . در پاره ای از قطبنما ها سوزن ممکن است قرمز و سفید باشد ولی , در هر حال , نوک آن یعنی قرمزش , همواره رو به قطب شمال مغناطیسی زمین خواهد ایستاد . در روی قطبنما محفظه قابل چرخشی به نام محفظه قطبنما (COMPASS HOUSING) وجود دارد . در حاشیه محفظه قطبنما , از 0 تا 360 یا از 0 تا 400 درجه , درجه بندی شده است . (در اکثر قطبنما های دنیا تا 360 درجه ولی در برخی انواع اروپایی تا 400 درجه) . آنها درجات یا آزیموت ها (AZIMUTH) هستند . همچنین در قسمت , حروف W,N,S و E به ترتیب به نشانه جنوب,شمال, غرب و شرق وجود دارد .

کف محفظه قطبنما , یک پیکان و مجموعه ای از خطوط موازی با آن , به نام پیکان و خطوط تنظیم جهت (ORIENTING ARROW AND LINES) دارد . این نوع قطبنما می تواند بخش های اضافی دیگری به صورت زیر داشته باشد (شکل 3) : ریسمانی برای انداختن قطبنما به مچ دست , نوار مدرج در امتداد یک یا چند لبه از صفحه قاعده ای جهت اندازه گیری فواصل روی نقشه , یک ذره بین برای خواندن بهتر جزئیات نقشه , و شابلونهایی از دایره و مثلث برای مشخص نمودن مسیرهای حرکت روی نقشه .اگر می خواهید به سمتی بروید که بین دو جهت از چهار جهت اصلی قرار دارد , نام آن دو را با هم ادغام کنید . مثلا اگر مایلید به سمتی حرکت کنید که درست بین شمال و غرب واقع است , به راحتی می گوییم : می خواهم به شمال غرب بروم .

اجازه دهید همین مورد بالا را به عنوان مثال دنبال کنیم : به سمت شمال غرب بروید . در ابتدا , باید بفهمید شمال غرب بر روی قطب نما کجاست . سپس محفظه قطبنما را بچرخانید تا شمال غرب روی محفظه دقیقا جایی قرار گیرد که پیکان جهت نمای مسیر با آن تلاقی می کند .

قطبنما را در دستتان بگیرید . آن را کاملا صاف نگه دارید تا سوزن بتواند بچرخد . سپس خود شما به همراه دستتان و کل قطبنما بچرخید , فقط مطمئن شوید که محفظه قطبنما نمی چرخد . آن را همینطور بگردانید تا سوزن قطبنما با خطوط داخل محفظه قطبنما هم ردیف شود .

دقت کنید تا بخش قرمز (شمال) سوزن , در جهت شمال محفظه قطبنما قرار گیرد . اگر جنوب آن در امتداد شمال قرار گیرد , دقیقا در خلاف جهت مورد نظر حرکت خواهید کرد . این اشتباه در میان مبتدیان بسیار متداول می باشد . لذا همواره کنترل مجددی داشته باشید تا مطمئن شوید درست عمل می کنید . مشکل دیگر می تواند جاذبه های مغناطیسی موضعی باشد . به همراه داشتن اشیائی از جنس آهن یا انواع مشابه آن می تواند باعث اختلال در حرکت عقربه شود . حتی وجود یک گیره کاغذ روی نقشه ممکن است مساله ساز شود . مطمئن شوید که اقلامی مشابه در اطراف قطبنما نباشد . همچنین احتمال تاثیر گذاری جاذبه های مغناطیسی موجود در خاک (انحراف مغناطیسی) نیز وجود دارد که بسیار نادر است .

اگر مطمئن هستید کارتان را درست انجام داده اید , به سمتی حرکت کنید که پیکان جهت نما نشان می دهد . برای اینکه از مسیر خارج نشوید , حداقل در هر صد متر یک بار به قطبنما نگاه کنید . ولی به قطبنما خیره نشوید . یکبار که جهت را یافتید نقطه ای در دور دست را هدف قرار دهید و به آنجا بروید . این موضوع زمانی اهمیت بیشتری پیدا می کند که از یک نقشه استفاده می کنید .

به منظور اجتناب از حرکت در جهت مخالف , باید خورشید را دنبال کنید . وسط روز خورشید تقریبا در جنوب است (در نیمکره جنوبی در شمال). بنا بر این اگر ظاهرا به سمت شمال قرار گرفته اید و خورشید در صورت شما می تابد , بایستی قدری تجدید نظر کنید .

چه موقعی به این تکنیک نیاز دارید؟

زمانی که بدون نقشه در جایی قرار گرفته اید که نمی دانید کجاست , ولی اطلاع دارید که در نزدیکی , جاده ای , کوره راهی , نهری و یا رودخانه ای وجود دارد , اگر با کمک قطبنما در جهت درست حرکت کنید , گم نخواهید شد . بدین ترتیب می دانید که به کدام جهت بروید یا حداقل به طور تقریبی در کدام سو حرکت کنید تا به آنجا برسید. لذا تنها کار لازم این است که محفظه قطبنما را بچرخانید . بدین ترتیب جهت حرکت , جایی خواهد بود که پیکان جهت نما با با محفظه تلاقی می کند . حال مراحل فوق را دنبال کنید . ولی چرا نمی توان به این روش بسنده کرد ؟ تکنیک مزبور زیاد دقیق نیست , با کمک این روش در جهت صحیح حرکت کرده و دور خودتان نخواهید چرخید ولی باید خیلی خوش شانس باشید اگر با این روش بتوانید مکان کوچکی را بیابید .

اگر قصد دارید در منطقه ای ناشناخته , گردشی طولانی داشته باشید , همیشه به نقشه ای خوب که عوارض زمین (مثل کوه,صخره,دریاچه) را تحت پوشش خود داشته باشد , نیاز خواهید داشت ,بخصوص اگر از جاده خارج می شوید . همین رابطه متقابل نقشه و قطبنما است که تاثیر آن را دو چندان می کند.

استفاده ار قطبنما به همراه نقشه

این تکنیک بسیار با اهمیت بوده و باید به خوبی آموخته شود . زمانی که هم از قطبنما و هم از نقشه استفاده می کنید , قطبنما واقعا کارایی لازم را خواهد داشت . بدین ترتیب قادر خواهید بود تا در مناطقی که به آنها آشنایی ندارید , بدون نیاز به دنبال کردن جاده ها , با اطمینان و به دقت راه خود را پیدا کنید. به هر حال این کار قدری تمرین و تجربه می خواهد .

اصول کار تا حد زیادی مشابه آن چیزی است که در بخش قبل آمده است ولی این بار برای تعیین مسیر درست , از یک نقشه استفاده می کنید . نقشه ای را بردارید . در نگاه اول یک نقشه تعیین موقعیت بسیار پیچیده بنظر میرسد ولی عملا اینطور نیست . به نقشه ای فرضی نگاهی بیاندازید .بدون آنکه به مسیر حرکت فکر کنید . شما می خواهید از نقطه A که جاده را قطع می کندبه صخره ای واقع در نقطه B بروید . البته البته برای اینکه در استفاده از این تکنیک موفق شوید باید مطمون باشید که واقعا در نقطه A هستید .

قطبنما را روی نقشه بگذارید طوری که لبه آن در نقطه A قرار گیرد . لبه مورد نظر , لبه ای است که با پیکان جهت نما موازی باشد . سپس نقطه B را در امتداد همان لبه قرار دهید . البته شما می توانستید از خود پیکان جهت نما یا یکی از خطوط موازی استفاده کنید ولی معمولا استفاده از لبه قطبنما راحتتر است . برخی معتقدند که در این مرحله باید با یک مداد , خطی در امتداد مسیر حرکت کشید ولی خلاف آن توصیه می شود زیرا این کار وقت گیر است بدون آنکه دقت را افزایش دهد .در هوای بارانی , نقشه می تواند در اثر باران خراب شود و در هوای طوفانی نیز باد می تواند نقشه را با خود ببرد . در این حالت باید نقشه را در داخل کیسه پلاستیکی شفافی قرار داد و آن را طوری بست که باد آن را نبرد . از همه مهمتر چیزی که روی نقشه کشیده می شود می تواند جزئیات مهم آن را پنهان کند .

باید دقت کنید که لبه قطبنما یا پیکان جهت نما از نقطه A تا B قرار گیرد . اگر اشتباه کنید دقیقا در خلاف نقطه مورد نظر حرکت خواهید کرد .

قطبنما را به صورت ثابت روی نقشه نگه دارید . در مرحله بعدی خطوط و پیکان تنظیم جهت را با خطوط نصف النهاری نقشه همراستا کنید . خطوطی از نقشه که به سمت شمال می روند مد نظر است . در حالی که لبه قطبنما به طور دقیق از A تا B کشیده شده , محفظه قطبنما را طوری بچرخانید که خطوط تنظیم جهت محفظه با خطوط نصف النهاری نقشه همراستا شود . در این مرحله کاری نداشته باشید که چه اتفاقی برای سوزن قطبنما می افتد .

اگر از موقعیت درست محفظه قطبنما مطمئن شدید , می توانید قطبنما را از روی نقشه بردارید . اکنون می توانید آزیموت محفظه را از جایی که پیکان جهت نما و محفظه با هم تلاقی می یابند بخوانید . مراقب باشید تا پیش از رسیدن به نقطه B هدف , محفظه نچرخد .

مرحله آخر مشابه بخش قبلی است . قطبنما را در دست گرفته کاملا صاف نگهدارید تا سوزن بتواند بچرخد . آنگاه ضمن اطمینان از عدم چرخش محفظه , خود شما , به همراه دستتان و کل قطبنما بچرخید . آن را همچنان بگردانید تا اینکه سوزن با خطوط داخل محفظه هم ردیف شود ..

اکنون وقت حرکت است . ولی به منظور حد اکثر دقت باید به شیوه خاصی عمل کنید . قطبنما را در دستتان نگه دارید به گونه ای که سوزن کاملا در امتداد پیکان تنظیم جهت باشد. سپس با دقت تمام سمتی را به عنوان هدف انتخاب کنید که پیکان جهت نما نشان می دهد . در امتداد جهت تعیین شده , به نقطه خاصی از آن منطقه که تا جای ممکن در فاصله دوری قابل رویت باشد خیره شوید . سپس به آنجا بروید . فراموش نکنید که محفظه قطبنما نباید بچرخد. در جنگل متراکم شاید به چند بار انتخاب هدف نیاز باشد .

زاویه انحراف مغناطیسی و میزان خطا

متاسفانه بعضی مواقع , قضیه کمی پیچیده تر شده و چیزی به نام زاویه انحراف مغناطیسی , خودش را نشان می دهد. در این صورت نخواهید توانست از نقشه های تشخیص موقعیت و جهت یابی استفاده کنید . می بینید که قطبنما به سمت قطب شمال مغناطیسی قرار دارد و نقشه نیز قطب شمال جغرافیایی را نشان می دهد . ولی این همان مکانی نیست که بدنبالش هستید . روی اکثر نقشه های سیاحی چیزی بسیار سودمند به نام شبکه شطرنجی وجود دارد . شبکه مرکاتور متقاطع جهانی می تواند برای هر موقعیت خاصی بین 84 درجه شمالی و 80 درجه جنوبی , یعنی برای بخش عمده زمین بکار رود . در نقشه های سیاحی با مقیاس 500000/1 , می توانید آن را به صورت شبکه ای که خطوط آن 2 سانتی متر از هم فاصله دارند مشاهده کنید . این فاصله معادل 1 کیلومتر در زمین خواهد بود . شبکه مزبور یک قطب شمال حقیقی ندارد ولی در اغلب موارد , خطوط آن از دیگر قطب های شمال , زیاد دور نیست . مادامی که این شبکه نقشه را پوشانده باشد استفاده از آن برای خطوط نصف النهاری آسان خواهد بود.

در اغلب نقشه ها تشخیص موقعیت و جهت یابی این مشکل اصلاح شده و لذا , جای نگرانی نیست . ولی در نقشه های توپوگرافی این موضوع مساله ساز خواهد بود . اول از همه باید بزرگی زاویه انحراف مغناطیسی را بدرجه بدانید که بستگی دارد در کجای کره زمین قرار گرفته اید .لذا باید قبل از سفر اندازه آن را بدانید یا اینکه در جایی از نقشه اندازه آن مشخص شده باشد . به خاطر داشته باشید که در برخی از نواحی , زاویه انحراف به طور مشخص تغییر می کند.

در صورت استفاده از نقشه ای با شبکه بندی باید بدانید که این شبکه از قطب مغناطیسی چه اندازه اختلاف دارد . در اینجا نیز کم و بیش همان کارهایی را انجام دهید که در بخش استفاده از قطبنما به همراه نقشه تشریح شده است ولی این دفعه باید این موضوع را نیز مد نظر داشته باشید که خطوط تنظیم جهت به هیچ وجه با خطوط شبکه که رو به غرب یا شرق و یا جنوب هستند در یک راستا قرار نگیرند .

جهت یابی بدون کمک قطب نما

دانشنامه سفر - قطب نما

نوشته شده توسط مفاد

چهارشنبه ۱۱ فروردين ۱۳۸۹ ساعت ۰۸:۱۸

ممکن است در یک سفر قطب نما نداشته باشیم یا قطب نمای ما از کار افتاده باشد. در این حالت نیاز داریم تا راه خود را بدون استفاده از قطب نما و به کمک خورشید، ماه و ستارگان و طبیعت اطرافمان بیابیم. برای یافتن موقعیت مان در یک سفر صحرایی ممکن است بالا رفتن از یک تپه و مشاهده اطراف ایده خوبی به نظر برسد. در بالای تپه خوب به اطرافمان نگاه می کنیم و آثار فعالیت انسان ها را می یابیم و می توانیم تصمیم بگیریم که به کدام سمت حرکت کنیم. اما اگر نقشه و قطب نما به همراه نداشته باشیم نمی توانیم مشخص کنیم که کدام جهت شمال است. پس برای تعیین جهات جغرافیایی می توانیم از یکی از روش های زیر استفاده کنیم :

1 - روش خورشید و سایه

یکی از دقیق ترین روش ها استفاده از سایه و خورشید است. در این روش به یک آسمان صاف و مقداری زمان نیاز داریم. در این روش به وسیله ای برای اندازه گیری جهات نیاز نیست. تنها به یک چوب صاف به طول یک متر و دو قطعه چوب یا سنگ کوچک نوک تیز و یک تکه نخ یا طناب نیاز داریم. در صبح و کمی قبل از ظهر، درجه بندی را شروع می کنیم. چوب بلند را به صورت قائم در زمین فرو می کنیم. زمین اطراف چوب باید افقی و هموار باشد. حال یکی از چوب های کوچک را در زمین و درست در جایی که سایه چوب بلند تمام می شود، فرو می کنیم. طناب را به پایه چوب بلند بسته و سر دیگر آن را به چوب بلند نوک تیز می بندیم به صورتی که وقتی طناب را کاملاً می کشیم چوب نوک تیز به قطعه دیگری که در خاک فرو کرده ایم برسد. حال به کمک چوب نوک تیز یک نیم دایره بر روی زمین می کشیم و تا بعدازظهر صبر می کنیم. در طول روز سایه کوتاه و کوتاه تر شده و از ظهر به بعد دوباره بر طول آن افزوده می گردد. در ظهر و هنگامی که سایه در کوتاه ترین حالت خود قرار دارد بر روی نیم دایره راستای سایه را علامت می زنیم. در این حالت سایه راستای شمال را نشان می دهد. سرانجام سایه بلند می شود و دوباره به نیم دایره رسم شده می رسد. این نقطه را با چوب نوک تیز علامت می زنیم. اگر طناب یا ریسمانی برای رسم دایره نداشتیم می توان از یک چوب صاف بلند یا هر وسیله دیگری که بتوان با آن یک نیم دایره رسم کرد استفاده کرد.

سایه اجسام در صبح به سمت غرب است

سایه اجسام در عصر به سمت شرق است

حال خطی که دو چوب کوچک را به هم وصل می کند راستای شرقی – غربی را نشان می دهد. در حقیقت باید نقاط را به صورت دقیق مشخص نمائیم، زیرا هر دو نقطه که فاصله های مشابهی از قاعده چوب بلند داشته باشند برای ما خط شرقی – غربی را مشخص می کنند.

یک راه سریع تر و البته تقریبی برای این روش وجود دارد که البته در پایین خط استوا نادرست خواهد بود. در این حال نیاز به چوب تیز و طناب نداریم. نشانه اول را مشخص می کنیم و تنها 20 دقیقه صبر می کنیم و نشانه دوم را در زمین در انتهای سایه می کاریم و خط مابین این دو سایه تقریباً خط شرقی – غربی خواهد بود.

٢. استفاده از ستارگان و ماه:

در شب می توانیم به کمک ستاره ها مسیر خود را مشخص نماییم. در نیمکره شمالی ستاره ای که در هر لحظه و در تمامی اوقات در شمال قرار دارد ستاره قطبی (Polaris) نامیده می شود. حال چگونه این ستاره را در آسمان شب بیابیم؟ به راحتی این کار امکان پذیر است. چنانچه دب اکبر (Big Dipper) را که شبیه به یک ملاقه دسته دار است در آسمان بیابیم و فاصله دو ستاره انتهایی نوک کاسه ملاقه را به میزان 5 برابر امتداد دهیم به ستاره پر نوری که همان ستاره قطبی است می رسیم. این ستاره جزیی از دب اصغر بوده و همیشه جهت شمال را نشان می دهد.

در نیمکره شمالی ستاره قطبی جهت شمال را نشان می دهد.

در نیمکره جنوبی چلیپا جهت جنوب را نشان می دهد.

در نیمکره جنوبی باید چلیپا یا صلیب جنوبی (Southern Cross) را در آسمان بیابیم. تا راستای جنوب را به ما نشان دهد.

به کمک ماه می توان ستاره قطبی را در آسمان مشخص نمود. اگر بتوانیم ماه را در آسمان ببینیم می توانیم جهت شمال را مشخص نمائیم. دو راه برای این کار وجود دارد.

الف: هنگامی که ماه کامل است اگر به سمت ماه بایستیم رو به شمال ایستاده ایم.

ماه کامل جهت شمال را نشان می دهد.

با کمک هلال ماه می توان ستاره قطبی و جهت شمال را یافت

ب: زمانی که ماه به صورت هلال است اگر دو نوک هلال را بوسیله خطی به هم وصل کرده و ادامه دهیم به ستاره قطبی می رسیم که جهت شمال را نشان می دهد. اگر فاصله ماه را تا ستاره قطبی در شب اندازه گیری کنیم می توانیم از این فاصله در روز که ماه مشخص است و ستاره قطبی ناپیداست برای یافتن شمال استفاده نمائیم.

٣. استفاده از ساعت:

با کمک یک ساعت عقربه دار نیز می توان راستای شمال و جنوب را مشخص کرد. ساعت خود را جلوی چشمان خود گرفته و ساعت را به صورتی می گیریم تا عقربه کوچک که ساعت را مشخص می کند به سمت خورشید قرار گیرد. خط نیمساز زاویه بین عقربه کوچک و ساعت 12 راستای جنوب را نشان می دهد و جهت مخالف آن جهت شمال را مشخص می کند.

در هنگام شب نیز ( از 6 عصر تا 6 صبح) چون خورشید در آسمان نیست. محل آن را معادل ساعتی که در آسمان هست در نظر می گیریم. دلیل تقسیم کردن ساعت به دو بخش این است که ساعت در شبانه روز 2 دور می زند ولی خورشید یک دور که البته این حالت مشکلی در تعیین جهت ایجاد نمی کند.

موقعیت یابی به کمک ساعت

بسیاری از مردم امروزه دارای ساعت دیجیتالی هستند. برای تعیین جهت کافی است ساعت را خوانده و روی یک کاغذ ساعتی عقربه دار که همان زمان را نشان دهد بکشیم و آن را روی صفحه ساعت خود قرار داده و به روشی که در بالا گفته شد جهت شمال و جنوب را مشخص نمائیم.

این روش در هوای مه آلود و هنگامی که تنها هاله ای از خورشید مشخص است و جایگاه آن به خوبی قابل تشخیص نیست نیز کاربرد دارد. در این حالت کافی است یک تکه چوب نازک داشته باشیم و آن را به صورت قائم در زمین فرو کنیم و سایه آن در روی زمین هم راستا با جهت تابش خورشید بر روی زمین می افتد که نوک سایه دقیقا در جهت مخالف خورشید قرار می گیرد. حال که جایگاه خورشید مشخص شده است می توان از روش شرح داده شده راستای شمال و جنوب را مشخص کرد.

۴.سنجاق مغناطیسی:

روش دیگری که می توان برای مشخص کردن راستای شمال و جنوب استفاده کرد، ساختن یک قطب نمای ساده است. برای این کار نیاز به یک سنجاق آهنی و یک لیوان آب است. سنجاق باید سبک باشد تا روی آب شناور بماند و یا می توانی از یک کاغذ یا برگ درخت در زیر آن استفاده نمود تا سنجاق به زیر آب فرو نرود. البته با چرب کردن سنجاق به کمک روغن نیز می توان از فرو رفتن آن جلوگیری نمود.

چنانچه سنجاقی که به کار می بریم مغناطیسی باشد در این حالت آن را روی آب قرار می دهیم و سنجاق می چرخد وبرای ما راستای شمال – جنوب را نشان می دهد. اما اگر سنجاق مغناطیسی نباشد باید به کمک یک پارچه پشمی آن را مغناطیسی کنیم. و سپس این روش را به کار بگیریم. این روش دارای اشکالی می باشد، تنها راستای شمال-جنوب را مشخص می کند و برای ما محل شمال یا جنوب را مشخص نمی کند و ما باید به کمک روش های دیگر محل قطب ها را مشخص کنیم یا آنها را حدث بزنیم.

سوزن مغناطیس شده راستای شمال - جنوب را نشان می دهد.

۵. آثار طبیعی:

روش دیگر استفاده از آثار طبیعی موجود است. هنگامی که قطب نمایی در اختیار نبود و خورشید و سایه ای وجود نداشت و ستاره ها در آسمان دیده نمی شدند می توان از این آثار در جهت یافتن قطب ها استفاده کرد.

• در جنگل ها و در کنار درخت ها می توان آثاری را یافت که در یافتن جهت قطبین به ما کمک نمایند. یکی اینکه بیشتر شاخه های درختان به جهت جنوب رشد می کند و شاخه های کمتری در جهت شمال می رویند. این را می توان با ایستادن در راستای تنه درخت به خوبی مشاهده کرد.

• بخش شمالی تنه درخت مرطوب تر از بخش رو به جنوب آن است و این به دلیل تابش کمتر خورشید به بخش شمالی می باشد. این را می توان از گلسنگ های روییده در بخش شمالی تنه درختان متوجه شد.

• همچنین برخی جانوران مانند مورچه ها و موریانه ها لانه خود را در سمت روبه جنوب درختان که آفتابگیر است حفر می کنند.

جهت یابی با عوامل طبیعی

• در بهار برف های روی دامنه های رو به جنوب زود تر از دامنه های شمالی ذوب می شوند.

• همچنین گیاهان و بوته ها در دامنه هایی که رو به جنوب شیب دارند دارای ضخامت بیشتری می باشند.

• میوه های درختانی که در دامنه های جنوبی قرار دارند سریعتر می رسد.

این روش های طبیعی به صورت کامل قابل اطمینان نیستند و شرایط محیطی و می تواند توسط عوامل مختلف مانند باد تغییر کند. قبل از استفاده از این علائم بهتر است از روش های مطمئن تری که ذکر شد استفاده نماییم.

منبع : وبلاگ زمین

قطب نما چیست ؟وطرز استفاده از آن چگونه است ؟

قطب نما و طرز کار با آن

طرز کار قطب نما

کاربردهای قطب نما

قطب نمای پیشرفته

مباحث مرتبط با عنوان

۵. آثار طبیعی:

مطالب مشابه :

نقشه خوانی

نقشه خوانی

برگزاری کارگاه آموزشی نقشه خوانی و جهت یابی در تبریز

معرفی رشته های دانشگاهی جغرافیا