نگاهی به دو نقاشی دیواری در شیراز

فاطمه مقدم: چند سالی است شاهد توجه بیشتر مسوولان شهری به مناظرعمومی شهر مثل سایر امور عمرانی آن هستیم. با درک اهمیت زیبایی محیط شهری از سوي مسئولان و صرف هزینه های بسزا در این زمینه تغییرات چشمگیری در منظر عمومی شهرها صورت گرفت تاحرکت در فضاهای شهری را برای شهروندان دلنشین تر کند. با تغییر نگاه مسولان فعالیتهای متعددی در زمینه زیبا سازی فضای شهری صورت گرفت که موارد مختلفی را شامل می شد. نقاشی دیواری یکی از زمینه هایی است که در چند سال اخیر تحول مهمی درتعداد و نوع آن رخ داد: دراین نگاه جدید سعی شده نقاشی دیواری از صورت ابزاری برای تبلیغ عقیده و یا عاملی که تنها برای تزیین به کار می رود خارج شود و به اثر دیواری بعنوان هنری چند وجهی و همگانی نگریسته شود که به مدد دانش هنری و خلاقیت‌های فردی هنرمند بر دیوارهای شهر نقش می بندد. این نگاه نو از تهران آغاز شد و بعد از مدتی به شهرهای دیگر از جمله شیراز تسری یافت. دو سال است که سازمان زیبایی سازی شیراز اقدام به اجرای نقاشی های بر دیوارهای شهر کرده که ماهیتی متفاوت از رنگ آمیزی ها وحتی نقاشی های پیشین اجرا شده در این شهردارند. این آثاردرعین ایجاد ارتباط میان معماری، محیط و مخاطب دارای ویژگی های هنری هستند. البته آثاری به اجرا در آمده دارای درجاتی از خلاقیت در ایده و توانایی در اجراست که نمی توان همه را در یک کفه گذاشت و سنجید. قرار دادن همه ی آنها در یک دسته تنها به سبب نوع نگاه تازه به نقاشی دیواری است در این مجال به معرفی دو اثر دیواری که از بزرگترین آثار دیواری اجرا شده در شیراز است می پردازیم.

اگر نقاشی دیواری را به دو دسته بزرگ تقسیم کنیم که در یکی اثر دیواری با عوامل و كیفیت‌های بصری دیوارو معماری حاکم بر محیط هماهنگی دارد و در دیگری دیوار تنها محملی برای حمل نقاشی محسوب می شود، دو نقاشی دیواری آلبوم خاطرات و نقاشی دیواری باشگاه ورزشی حجاب شیرازرا می توان با کمی اغماض جز دسته اول به حساب آورد. این دو اثر اولین تجربه نقاشی دیواری کریم قانع است.قانع نقاش و طراح است. سبک نقاشی فیگوراتیو او نقش بسیاری در شکل گیری این دو اثر داشته است.اغلب عکسهای که قانع در طراحی این دو اثر از آنها بهره برده از مجموعه عکسهای افشین چیذری نقاش و عکاس جوان تهرانی است. چیذری همچنین در اجرای این دو اثر دیواری با کریم قانع همکاری داشته است.

این دو اثر دیواری بر روی دو دیوارطویل نقش بسته است (مساحت هر دو دیواربيش از يك‌هزار متر مربع است.) نقاش با در نظر گرفتن طول دیوارها با ارائه طرحی بصورت فریم فریم که هر کدام از فریم ها در عین استقلال با کل اثر در ارتباط هستند امکان برقراری ارتباط با اثر و درک تصویر را برای مخاطب آسان تر کرده است. و به این طریق شهروندان در صورت گذر با اتومبیل هم با دیدن یک فریم تصویری کامل دریافت خواهد کرد. در ضمن عابران پیاده هم در صورت عبور از کنار اثر دیواری لکه های رنگی بزرگی را خواهند دید که کنجکاوی آنها را برای یافتن تصویر بر می انگیزد وجود فضاهای منفی در اثر باعث می شود توجه عابرانی که از کنار اثر عبور می کند به لکه های رنگی جلب شود و با کمی توجه و گرفتن فاصله اثر را ببینند.

به سبب طول زیاد دیوار و تاثیر بسیار آن در نمای خیابان، کارکرد ساختمانی که دو نقاشی دیواری به آنها تعلق دارد ( دو باشگاه ورزشی و خوابگاه دانشجویی) در نظر گرفته نشده است و تنها به نقش کاربردی آن که حائلی میان دو باشگاه ورزشی و خوابگاه دانشجویی از اتوبان و یک خیابان پر رفت و آمد شهر است توجه شده است و طرحی مستقل از کارکرد ساختمان اما هماهنگ با نقش كاركردی دیوار در محیط وهمچنین با توجه به تنوع مخاطب وابسته به دیوار، ارائه شده است.

در اثر دیواری آلبوم خاطرات هر فریم روایتی کوتاه از زندگی است که در یک نگاه قابل دیدن است. این اثر بر دیوار مشترک استخر عمومی و خوابگاه دانشجویی دختران نقش بسته است. روایتهای که در هر فریم انتخاب شده بخشهای از زندگی عادی است نظیر آب تنی چند کودک در رودخانه، نمای ازیک روز عادی در مدرسه پسرانه و عکس یادگاری عده ای جوان در محیطی که می تواند دانشگاه یا هر مکان عمومی دیگر باشد. با توجه به عنوان اثر طراح با بهره بردن از تنها دو رنگ و حفظ ویژگی های عکس در کل اثر حس دیدن یک عکس را به بیننده القا می کند. نقاش برای بخشهای از دیوار که تفاوت سطح و یا پیچشی به سمت خیابان بعدی دارد از طرح های فانتزی میان فریم ها استفاده کرده است. گفتنی است که در بین برخی از فریم ها بخشی در نظر گرفته شده که اشعاری کوتاه از شاعران معاصر بر روی آن نوشته شده است و همچنین در فضاهای منفی برخی از فریم ها جملات کوتاهی بصورت یادداشتی که غالبا پشت عکس های خانوادگی نگاشته می شود به چشم می خورد ( مدرسه راهنمایی حجت مهاجر سال 1387)

اثر دیواریی که بر دیوار باشگاه ورزشی مخصوص بانوان (حجاب) نقش بسته است نیز همان ویژگی فریم بندی آلبوم خاطرات را دارد با این تفاوت که در این اثر فریم ها به هم داخل شده و از حالت فریمی مستقل بیرون آمده است. بخشی از پس زمینه یا بافت یک فریم گاه به دو فریم مجاوروارد شده است و به اثر یکدستی و انسجام بیشتری داده است. این اثر دیواری ویژگی های نقاشانه بیشتری نسبت به آلبوم خاطرات دارد. در این اثر هم هر فریم روایتی بسیار کوتاه اما نقاشانه از زندگی است. روایتی که گاه به تک پرتره ای خلاصه می شود. فریمی مردی میانسال نشسته بر صندلیی را به نمایش می گذارد در کنار پوتینهای مردانه و لنگه کفشی زنانه با ابعاد بزرگ که تا حدی تصویر مرد را تحت الشعاع قرار می دهند، فریمی هم به نمایش ابزارهای مورد استفاده در زندگی روزمره مردم شهر می پردازد اتومبیل حمل بار،نقش فرشی که با نزدیکی به تصاویر انتزاعی، پس زمینه پرتره ای پیر زنی شده و ... طرح هاي متعددي كه ذهن را براي مدتی از فضاي شلوغ خيابان دورمي كند و به فضایی خاطر انگیز می کشاند که لذت كشف اثر هنري را به دنبال دارد، اما در برخی ازفریم های این اثر یافتن تصویربه راحتی امکان پذیر نیست ونیاز به کمی تامل دارد که این امکان برای سرنشینان وسیله های نقلیه که از بیشترین مخاطبان این اثر هستند به راحتی دست نخواهد داد.

ویژگی های رنگی این دو اثر دیواری

از آنجا که نقاشی دیواری عرصه مناسبي براي ورود هنر به شهراست اثردیواری نیزباید دارای ویژگی های یک اثر هنری باشد تا بتواند موجب ارتقا سلیقه شهروندان شود. از ویژگی های مهم یک اثر هنری گزینش رنگ مناسب برای اثر است که این امر در مورد نقاشی دیواری بستگی تام و تمامی با شرایط اقليمي منطقه مورد نظرو درک رنگهای غالب در آن منطقه دارد. در معماری و شهر سازی قدیم، هر شهر هویت رنگی خاص خود را داشته است و آنچه که در کل معماری ایران رایج بوده استفاده از رنگهای طبیعی و مصالح محلی در معماری شهری بوده است رنگهای که با روحیه و اقلیم و فرهنگ مردم مطابقت بسیاری داشته است و در نهایت به فضای شهر یک دستی و همگونی خوشایند و هارمونیکی می داده. اما امروزه تنوع مصالح و نبود قانونی مشخص وقاطع برای استفاده از مصالح و رنگ در معماری شهری سبب آشفتگی رنگی در شهرهای بزرگ شده است. اما با نظری اجمالی به رنگهای مورد استفاده در بناها و رنگهای مورد علاقه و استفاده مردم در می یابیم که رنگهای تیره و خاکستری و کدر غلبه ی بیشتری نسبت به سایر رنگها دارد. در این دو اثر با در نظر گرفتن مقصود سازمان زیبایی سازی برای استفاده از سطوح رنگین به منظور کاستن تنش های روزانه و دادن آرامش به شهروندان و توجه به هویت رنگی کهن شهر شیراز رنگهای انتخاب شده طیفی از رنگهای پخته ترکیبی است. حرکت تدریجی ازرنگهای تیره و کدر به سمت رنگهای روشن از ویژگی رنگی این دو اثر دیواری است که سبب شده این رنگها وصله ناچسبی برای شهر نباشند. البته در اثر دیواری باشگاه حجاب که ویژگی های نقاشانه تری دارد و در کل اثر سکون بیشتری نسبت به اثر آلبوم خاطرات حضور دارد رنگهای تیره تری استفاده شده است.

مشخصه اجرایی این دو اثر دیواری این است که در آنها جزییات طراحی تا حد زیادی گرفته شده وتوجه بیشتر به صحنه ی کلی و فیگور ها است. سایه پردازی در کل اثر مختصر و گاه به چند لکه بزرگ در هر فریم تقلیل یافته است و این ویژگی سبب شده است که ازدحام و شلوغي محيط با فضاي منفي و استفاده از رنگهای یکدست فریم ها جبران شود. وجود هارمونی بین رنگهای فریم ها، کنتراست رنگ طرح و رنگ زمینه ویژگی گرافیکی به این دو اثر داده است .هرچند که در اثر دیواری باشگاه ورزشی حجاب هر فریم از دو تا سه رنگ غیره از رنگ زمینه بهره برده است.

از ویژگی های بیانی این دو اثر دیواری نوع نگاهی است که به انسان دارد. در این دو اثر تصویری از انسان ارائه شده که تا پیش از این در نقاشی های دیواری ما سابقه نداشته است. در این نگاه پرتره ها یا فیگورهای که بر دیوار نقش بسته اند اسطوره نیستند حتی مبلغ ایده و یا مروج عقیده خاصی هم نیستند بلکه انسان در میان کارکردها و ویژگی های طبیعی و عمومی زندگی اش با مشخصه های قابل شناخت و روزمره اش به تصویر در آمده است. تصویری که در آن انسان تنها به حوزه آرمانها و فلسفه ها اختصاص ندارد.تصویر نمودن تعداد زیادی انسان در نقاشی‌ها، ترسیم صحنه‌های معمولی و طبیعت‌گرایانه به عوض تصاویر آرمان‌گرایانه، نمایش روابط انسان با محیط مادی زندگی خویش از نمونه های حضور انسان در این دو اثر دیواری است. نمایش این حالات انسانی در فضای جامعه و یا خانواده به دور از اهداف سیاسی سبب می شود که شهروندان فرصت بیابند با اثر ارتباط برقرار کنند و شاید از آنجا که اثر از فضایی اجتماعی و ذهنی همین مردم نشات گرفته مورد استقبال آنها قرار گیرد. حال باید منتظر ماند و دید که آیا شهروندان با این دو اثر ارتباط برقرار می کنند، و آیا این دو اثر جزی از خاطره تصویری شهروندان خواهد شد؟

منابع

اصغر، کفشچیان مقدم، ویژگی‌های نقاشی دیواری در شهر(پایگاه اطلاع‌رسانی شهرسازی و معماری)

مختاری، محمد،انسان در شعر معاصر(درک حضور دیگری)، نشر: توس (1383)

هدایت، افشین، همه دیوار‌ها برای نقاشان، خبر آنلاین، http://www.khabaronline.ir/news-12025.aspx

هنرنامه: فصلنامه تخصصي دانشگاه هنر.پاييز .1384سال هشتم.شماره 28

حسينيون ، سولماز ، رنگ در شهر ، از ديدگاه طراحي شهري ، ماهنامه شهرداري ها ، 1380

نگاهی به دو نقاشی دیواری در شیراز

مطالب مشابه :

حجاب - نقاشی- کودک

شعر بسیار زیبا در مورد حجاب

نقاشی حجاب

دانلودکلیپ (انیمیشن – نقاشیِ) زندگانی حضرت فاطمه سلام الله عليها

تصاویر زنان با حجاب در کشور های مختلف

آموزش حجاب با عکس و جدول و نقاشی

نگاهی به دو نقاشی دیواری در شیراز

حدیث درباره ی حجاب