گزارش زمين لرزه های 21/05/1391، اهر- ورزقان

جدول(1): مشخصات زمین لرزه اول 21/05/1391 اهر- ورزقان، اعلام شده از مراکز مختلف لرزه نگاری

شکل(2): مرکز سطحی زمین لرزه اول21/05/1391 اهر- ورزقان ، تعیین شده در مراکز مختلف لرزه نگاری.

جدول(2): مشخصات زمین لرزه دوم 21/05/1391 اهر- ورزقان، اعلام شده از مراکز مختلف لرزه نگاری.

شکل(3): مرکز سطحی زمین لرزه دوم21/05/1391 اهر- ورزقان ، تعیین شده در مراکز مختلف لرزه نگاری.

رومرکز این رویدادها براساس لرزه نگاشت های ثبت شده در شبکه ملی لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه در مورد زمین لرزه اول در مختصات 55/38 درجه عرض شمالی و 87/46 درجه طول خاوری و در مورد زمین لرزه دوم در مختصات 58/38 درجه عرض شمالی و 78/46 درجه طول خاوری قرار دارد. این رویداد توسط شبکه ملی لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله مطابق شکل های (4و5) ثبت شده است. تا تاریخ(25/5/1391) بیش از 180 پسلرزه در منطقه روی داده است که دارای بزرگای بین2/5-5/2 در مقیاس امواج محلی(ML) می باشند(جدول3).
طبق آخرین اخبار از خبرگزاریهای مختلف تا تاریخ(25/5/1391) بیش از 300 نفر کشته و بیش از 4500 نفر مجروح شدند. زمین لرزه درگستره پنج استان آذربايجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبيل ،زنجان و گيلان احساس شد.237 روستا در شهرستانهای اهر ،ورزقان و هریس بین 40 تا 100 درصد تخریب شده اند.

جدول(3): فهرست زمین لرزه های رویداده تا تاریخ (25/5/1391)

شکل (4) : مولفه قائم لرزه نگاشتهای ثبت شده در شبکه ملی لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه از زمین لرزه اول 21/05/1391 اهر- ورزقان.

شکل (5) : مولفه قائم لرزه نگاشتهای ثبت شده در شبکه ملی لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه از زمین لرزه دوم 21/05/1391اهر- ورزقان.

سازو کار کانونی زمین لرزه ها که توسط مراکز علمی مختلف گزارش شده است،برای زمین لرزه اول،امتداد لغز و برای زمین لرزه دوم،راندگی می باشد(شکل های6 و7).شکل 8 سازوکار زمین لرزه های گذشته منطقه را نشان می دهد.

شکل (6): سازوکار کانونی زمین لرزه اول اهر- ورزقان( اقتباس از سایت www.emsc-csem.org).

شکل (7): سازوکار کانونی زمین لرزه دوم اهر- ورزقان( اقتباس از سایت www.emsc-csem.org).

شکل (8): سازوکار کانونی زمین لرزه های گذشته منطقه ( اقتباس از سایت www.emsc-csem.org).

2- پيشينه لرزه خيزی منطقه
2-1-لرزه خیزی سده بیستم منطقه اهر و پیرامون آن
بررسی لرزه خیزی گستره حدود1 درجه در 1 درجه کانون زمین لرزه نشان می دهد که حدود380 رویداد لرزه ای در سده گذشته در منطقه رخ داده(شکل9)،که 19 مورد از آنها دارای بزرگای 5 و بیشتر از 5 است. این آمار نشان دهنده لرزه خیزی بالا در منطقه اهر و پیرامون آن می باشد. بزرگترین این زمین لرزه ها زمین لرزه 7اردیبهشت ماه 1310(27 آوریل 1931 میلادی) کشور آذربایجان با بزرگای 4/6 در مقیاس امواج سطحی(MS)می باشد.

شکل(9): لرزه خیزی منطقه در سده اخیر
2-2- زمین‌لرزه‌های تاریخی (قبل از سال 1900 میلادی) مهم منطقه

34 زمین لرزه تاریخی در گستره حدود 1درجه در 1درجه کانون زمین لرزه ها روی داده است(شکل14و جدول4). در این بخش به بررسی بیشتر رویداد هایی که گزارش تاریخی توصیفی داشته اند پرداخته می شود (اقتباس ازکتاب تاریخ زمین لرزه های ایران، آمبرسز و ملویل،1982، ترجمه؛ ابوالحسن رده).
• 858 میلادی، تبریز. زمین لرزه ای در سال 244 هجری قمری شهر در حال گسترش تبریز را، که به دستور خلیفه باز ساخته شده بود. تقریباً به تمامی ویران کرد.

• 1042 میلادی (4 نوامبر)، تبریز. زمین لرزه فاجعه باری در اواخر عصر پنجشنبه 17 ربیع الثانی 434هجری قمری در تبریز روی داد. بخشی از شهر کاملاً ویران شد و بخشی از آن آسیبی ندید. گفته شده است که 40000 تن جان خود را از دست دادند. گواهی در دست نیست که ویرانی بسیار فراتر از منطقه تبریز گسترده بوده باشد،‌اما پسلرزه های شدیدی که مدتی ادامه داشت، سرانجام شهر را ویران کرد. دژ شهر، باروی آن، خانه ها، گرمابه ها و بازارها، و نیز بزرگترین بخش کاخ فرمانروای شهر ویران شد.به نظر می رسد که این زمین لرزه اثر زیانبار دراز مدتی بر تبریز نگذاشته و هیچ تصمیمی برای تغییر جای شهر، که چند سالی پس از زمین لرزه دگر باره ساخته شد، گرفته نشده بوده است.

• 1273 م ( 18 ژانویه)، تبریز. زمین لرزه بزرگی در این سال در آذربایجان روی داد. در تبریز خانه های بسیاری فرو ریخت و نوک مناره ها فرو افتاد، اما آسیب ها بسیار دامنه دار نبود و تنها 250 تن کشته شدند.زمین لرزه آسیبی به کلیسای مسیحی نرساند اما برخی از مسجدها ویران شد. جای رویداد این زمین لرزه احتمالاً قدری از تبریز فاصله داشته است، اما درباره ویرانی به بار آمده در بیرون از شهر، که در این دوره پایتخت ایران بود، هیچ اطلاعی در دست نیست. اگر چه آسیب رسیده به تبریز نسبتاً کم بود،‌ اما این رویداد در زمینه لرزه خیزی فرو کاسته ای که زمان درازی، از فاجعه سال 434هجری قمری/ 1042میلادی به بعد، ادامه یافته بود زمین لرزه مهمی به شمار می آید. به دنبال هیجده زمین لرزه ای که در نخستین بیست و چهار ساعت روی داد، لرزه های متناوب به مدت حدود چهار ماه ادامه داشت.

• 1406 میلادی ( 29 نوامبر)، تاتو. زمین لرزه نیرومندی در تاتو نگرانی هایی برانگیخت.

• 1550 میلادی، تبریز. زمین لرزه آسیب رسانی در تبریز درسال 957 هجری قمری تلفات بسیاری به بار آورد و سبب پدیداری زمین لغزه های گسترده ای در کوهستان ها شد. پسلرزه ها به مدت شش روز دنباله داشت و احتمالاً به منطقه شمال باختر سهند آسیب رساند.

• 1567 میلادی، ارسباران. درسال 974 هجری قمری زمین لرزه آسیبرسانی در ناحیه ارس سبب فرو ریختن بخشی از قلعه قهقهه در منطقه یافت قراجه داغ شد. در میان کشته شدگان، سام میرزا و دو تن از برادر زادگان او بودند که در قلعه زندانی بودند. ادامه یافتن استفاده از قلعه نشان می دهد که ساختمان آن به تمامی ویران نشد.

• 1593 میلادی، سراب . در تابستان سال 1001 هجری قمری سراب به تمامی ویران شد و محلات آن با خاک یکسان گردید. آسیب ها به منطقه میانه نیز گسترش داشت و زمین لغزه ها دو روستا را در آنجا فرا پوشاند.

• 1641 میلادی ( 5 فوریه)، دهخوارقان- تبریز. در شب جمعه 5 فوریه 1641 میلادی در منطقه بین تبریز و دریاچه ارومیه در آذربایجان زمین لرزه ویرانگری روی داد. مناطق اسکو و خسروشاه بر دامنه های شمال باختر کوه سهند، و نیز دهخوارقان( آذر شهر کنونی)، بتمامی ویران شد و تلفات بسیاری به بار آمد. در تبریز بسیاری خانه ها و ساختمان های همگانی، از جمله بیشتر بناهای مشهور تاریخی، فرو ریختند. مجموعه نیمه ویران ساختمان های شام غازان، که در حدود پنج کیلومتری باختر شهر جای داشت، فرو ریخت و تنها چهار گوشه بنای اصلی برپا ماند. بخشی از مسجد استاد- شاگرد تبریز ویران شد، همچنانکه به احتمال بسیار زیاد مسجد علیشاه نیز پس از این زمین لرزه به حالت ویران در مرکز شهر به جا ماند. زمین لرزه به ویژه گنبدها و مناره های مسجدها آسیب رساند که در هم شکسته و فرو می افتادند و نیز ساختمان های عمده شهر آسیب دیدند، هر چند برخی از آنها تا این زمان پیشاپیش به گونه ای دامنه دار به ویرانی کشیده شده بودند. آسیب ها به مناطق همسایه گسترش داشت و زمین لرزه رویهمرفته سبب مرگ 1200 تن شد(شکل10). در کوهستان ها لرزه ها سبب راه اندازی سنگریزش ها و زمین لغزه ای بزرگی شد که بر میزان ویرانی ها افزود، و در برخی جاها زمین از هم باز شد. در جای دیگر، که گمان می رود دشت تلخه رود باشد، آب از شکاف های زمین به بیرون جریان یافت و تنها در روز سوم در اثر پسلرزه ای نیرومند قطع شد، آنگاه از جای دیگری سر برآورد تا اینکه خشک شد. گواهی در دست نیست که این دگرریختی های زمین خاستگاه زمینساختی داشته اند. منطقه استعداد زمین لغزه دارد. به دنبال زمین لرزه اصلی، که در منطقه وان حس شد، پسلرزه های بسیاری آمد که بتدریج در طی یک دوره پنج ماهه فروکش کردند و در سه روز نخستین بویژه شدید بودند و احتمالاً به آسیب ها افزودند. در تاتو، حدود 160 کیلومتر آنسوتر، پسلرزه ها به مدت سه ماه حس می شد، در منطقه کلانلرزه ای یک ماه به درازا کشید تا توانستند همه دارایی ها و جسدها را از زیر آوار بدر آورند.

شکل(10): زمین لرزه 5 فوریه 1641 میلادی،دهخوارقان - تبریز• 1659 میلادی، تاتو. زمین لرزه ای در تاتو واقع در استان گوریس روی داد که مایه پدیداری زمین لغزه بزرگی شد.
• 1664 میلادی، تبریز. زمین لرزه ای در سال 1074 هجری قمری بسیاری جاها، از جمله تبریز، را ویران کرد.
• 1717میلادی ( 12 مارس)، تبریز. اندکی پس از نیمه شب زمین لرزه ای در تبریز 4000 خانه را ویران کرد و بیش از 700 تن را کشت.

• 1721 میلادی ( 26 آوریل)، جنوب خاور تبریز. در اوایل بامداد یکشنبه 28 جمادی الثانی 1133 هجری قمری ، زمین لرزه بزرگی منطقه تبریز را لرزاند و دست کم 40000 تن را کشت. در خود تبریز زمین لرزه حدود سه چهارم خانه ها را ویران کرد و بیشتر ساختمان های بزرگتر، اگر چه فرو نریختند اما آسیب های اساسی دیدند اطلاعات تفصیلی درباره گستره منطقه آسیب دیده در بیرون از تبریز در دست نیست، اما گواه های درونی داده ها این گمان را نیرو می بخشد که سنگین ترین ویرانی ها، که شمار زیاد تلفات ناشی از آن است، در درون منطقه ای روی داده است که از نزدیک تبریز به سوی جنوب خاور کشیده شده، از شبلی می گذرد و تا آنسوی قره بابا می رود(شکل11). زمین لرزه سنگریزش های بسیاری به راه انداخت و با یک شکستگی گسله همراه بود که در درازای دست کم پنجاه کیلومتر، از تکمه داش تا نزدیک تبریز، ادامه داشت. این شکستگی گسلی در 1809 میلادی در شبلی هنوز قابل مشاهده بوده است، و بخشی از اثر گسله ای را که به نظر می رسد که با این زمین لرزه در پیوند بوده است امروزه می توان بر روی زمین دید. به نظر می رسد که زمین لرزه در منطقه قزوین نیز بشدت حس شده است و پسلرزه های نیرومند بسیاری به دنبال داشته است.

شکل(11): زمین لرزه 26 آوریل 1721 میلادی،جنوب خاور تبریز.

• 1780 میلادی ( 8 ژانویه)، تبریز. به دنبال یک پیشلرزه نیرومند، زمین لرزه فاجعه باری در شب جمعه 29 ذیحجه 1193 هجری قمری به شنبه 1 محرم 1194 هجری قمری ( 7-8 ژانویه 1780میلادی)در منطقه تبریز، این شهر را تقریباً به تمامی ویران کرد و حدود 400 روستا، از جمله مرند، تسوج و ایرانق، را در هم کوبید. در خود تبریز، همه ساختمانهای عمده، که در اثر زمین لرزه های پیشین سست شده بود، ویران شد و همه خانه های شخصی و همچنین دژ و باروی شهر به تمامی ویران گشت. شعاع ویرانی به تفاوت 72 یا 120 کیلومتر از تبریز داده شده است. در بیرون از این فاصله، در خوی، سلماس، ارومیه و گونایی(؟)، ساختمان ها آسیب دید اما تلفات جانی به بار نیامد. در این زمین لرزه شمار بزرگی از مردم جان باختند که برخی از برآوردها تلفات را تا بیش از 000، 200 تن دانسته اند. شمار کشتگان احتمالاً پیرامون000، 50 تن بوده است. در میان اینان پسر فرمانروای تبریز، فضلعلی بیگ دنبلی، نیز بود که به همراه حدود 700 تن از ملازمان و مستخدمانش در اثر فرو ریختن کاخ کشته شد. زمین لرزه با یک شکستگی گسلی همراه بود که دست کم شصت کیلومتر درازا داشت و از همسایگی شبلی در جنوب خاور تا نزدیکی مرند در شمال باختر کشیده شده بود(شکل12). گزارش های همروزگار نشان می دهد که گسلش از شمال خاور تبریز، در تپه های پای کوه سرخاب ( عین علی)، به درازای حدود چهل و پنج کیلومتر با روندی به سوی جنوب خاور تا شبلی کشیده می شد. در سرخاب، شکستگی گسلی به پهنای دو متر که در درازای دوازده کیلومتر با روندی به سوی جنوب خاوری کشیده می شود توصیف شده است، در حالیکه در سوی شمال باختری تبریز شکستگی به صورت تنده ای پانزده کیلومتری به بلندی چهار تا ده متر توصیف شده است که رو به جنوب باختر دارد و با رنگ خاکستری خود به روشنی بازشناخته می شود و در راستای شمال باختری کشیده شده است. فراتر به سوی شمال باختر، در همسایگی مرند، زمین از هم گشوده گشت اما بار دیگر برهم بسته شد. در منطقه پست باختر تبریز، خاک دچار روانگی شد و گل از زمین بیرون زد. در اثر زمین لرزه چشمه ها و قناتها خشکید و روانه های جدید آب در جاهای دیگری جریان یافت که در برخی جاها تا بدان اندازه زیاد بود که بیم آن می رفت که ناحیه درهم کوبیده شده در اثر زمین لرزه را سیل فرا گیرد. جریان آب پس از حدود دوازده کیلومتری خاور تبریز، زمین لرزه سبب پدیداری لغزش و فروریزش گسترده ای در ناحیه بزرگی از سبزه زاران شد. زمین لرزه در وان و نیز تا دوریگی و ملطیه، یعنی 700 کیلومتر آنسوتر، حس شد. پسلرزه ها فراوان بود و به مدت سه یا چهار سال پس از زمین لرزه، شاید هم به مدتی درازتر، در فواصل کوتاه از یکدیگر حس می شد. در میان آنها، زمین لرزه های نیرومندی که مایه افزایش دامنه آسیب ها شدند در 6 صفر (12 فوریه)و14صفر 1194 هجری قمری(20 فوریه1780میلادی) ثبت شده است. این زمین لرزه مسبب ویرانی همه ساختمان های تاریخی در تبریز بود. در میان آنهایی که بازسازی شدند و امروزه ( در شکلی بسیار دگرگون شده) هنوز موجودند می توان از مسجد جمعه واقع در بازار نام برد که کار بر روی آن بیدرنگ پس از زمین لرزه توسط احمدخان دنبلی آغاز شد. مرمت مسجد صاحب الامر در سال 1208 هجری قمری/1794 میلادی توسط جعفر خان دنبلی در مجموعه ای که بلافاصله در شمال مهران رود جای دارد و مسجد ثقه الاسلام را نیز در بر می گیرد انجام شد. این مجموعه ها هر دو، ساختمان های دیگری را در بر می گیرند که از آنها همچون بناهایی که در اثر زمین لرزه به سختی آسیب دیده اند نام برده شده است،‌برای نمونه مدرسه طالبیه پیوسته به صاحب الامر که در اصل به وسیله اوزون حسن ( درگذشته به سال 882هجری قمری/ 1478میلادی) ساخته شده بود. مدرسه صادقیه، که آن نیز یک بنای دوره صفوی است، هنوز در ناحیه بازار بازمانده است، و بقعه و مدرسه سید حمزه ( در گذشته به سال 714هجری قمری/1314میلادی) نیز در محله سرخاب در سوی شمالی شهر است. ویرانه های مسجد علیشاه امروزه به نام ارگ شناخته می شود، و مسجد استاد شاگرد و مسجد دال ذال نیز تا به امروز بازمانده اند. شکستگی گسلی در پیوند با این زمین لرزه دامنه دار بود و ابعاد بزرگی داشت. امروزه، جنوب خاوری ترین بخش گسلش زمین که می توان باز شناخت و احتمالاً بیش و کم بطور مستقیم با این رویداد در پیوند بوده است در منطقه باریکی جای دارد که جاده کهنه تبریز به اوجان را، در حدود دو و نیم کیلومتر پیش از رسیدن به گردنه شبلی، بطور اریب قطع می کند. این منطقه را که عمدتاً از توف و آبرفت کواترنر تشکیل شده است، می توان بر روی زمین به سوی شمال باختر تا شمال باریش(‌یا بارنج) دنبال کرد که مارن های میوسن را می برد و شاخه ای ازآن جدا شده به باختر به سوی تبریز می رود اما کاملاً به حومه شهر نمی رسد. از شمال باریش، پس از گذشتن از تلخه رود، شاخه اصلی به صورت ناپیوسته در می آید. دنباله آن از میان مواد پهنه فرسایشی کواترنر می گذرد و همچنانکه به اولی و زبرلو نزدیک می شود، به تدریج به صورت تنده تمام عیاری درمی آید که بلندی جابجایی قائم آن، که رو به سوی جنوب باختر دارد، چندین متر است که یا از پی همبری میان سازند قرمز بالایی و سازندهای جوانتری که عمدتاً از نهشته های کواترنر ساخته شده اند می رود و یا آنها را قطع می کند. این گسستگی تا چله خانه سفلی پیش می رود و در فراسوی آن بار دیگر اثر آن ناپیوسته می گردد. به نظر می رسد که جهت کلی جنبش گسله، بهنجار بوده است که سوی جنوب باختری آن حدود شش متر پایین افتاده است. داوری درباره اندازه یا جهت جنبش جانبی در امتداد شکستگی گسله، امکانپذیر نبود.تبریز به تدریج بر همان جایگاه پیشین دگر بار ساخته شد. خانه های تازه را کوتاه، بدون طبقه بالا، و با استفاده بیشتر از چوب ساختند. حتی کاخ فرمانروا نیز با مهاربندی چوبی ساخته شد و شیوه ساختمانی تازه ای به نام تخته پوش کاربرد گسترده یافت.

شکل(12): زمین لرزه 8 ژانویه1780 میلادی،تبریز.

• 1807میلادی ( 11 ژوئیه)، تسوج. زمین لرزه ویرانگری در تسوج تقریباً تمامی این شهر،‌بازار و مسجدهای آنرا ویران کرد. دامنه آسیب ها تا منطقه سلماس گسترده بود اما حد گسترده ای که زمین لرزه در آن حس شد چندان دور نبود. • حدود 1812 میلادی ، جلفا. زمین لرزه ای سبب سنگریزش های گسترده ای در جلفا شد. • 1819میلادی (ژانویه)، تبریز. رشته درازی از لرزه ها در تبریز خانه های بسیاری را ویران کرد. • 1856میلادی (4 اکتبر)، تبریز. این بزرگترین لرزه از یک رشته لرزه های کوچکی بود که در منطقه تبریز حس شد ولی آسیبی نرساند.با این همه، این رویداد که لرزه سنجی از نوع "کاچاتوره" را در تبریز به کار انداخت،با تفصیل زیاد توسط ن.خانیکوف بررسی شد.نقشه زمین لرزه که توسط او تهیه شد نخستین کوششی را در بر دارد که برای رسم خطوط هملرز یک زمین لرزه در ایران انجام شد وبه تعیین نخستین رومرکز مهلرزه ای با استفاده از چنین خطوطی انجامید.

• 1879 میلادی (22 مارس)، بزقوش-گرمرود. در سپیده دم زمین لرزه ای، که چند دقیقه پیش از آن پیشلرزه ای روی داده بود،بخش جنوب باختری منطقه اردبیل و ناحیه گرمرود را،که در سال 1844میلادی نیز به همین سرنوشت دچار شده بود، درهم کوبید.بین سقزچی و مونق در دامنه های جنوب خاوری موه بزقوش و در امتداد گرمرود،همه روستاها بکلی ویران شدند و در بیشتر موارد هیچکس جان بدر نبرد.در منطقه ترک، دیزج و ینگجه، سنگریزش ها و زمین لغزه ها بر میزان ویرانی افزودند و صدها تن را کشتند. در مجموع، بیش از بیست روستا بکلی ویران شد،پنجاه و چهار روستا به سختی آسیب دید، و دست کم 2000 تن از مردم و 4000 دام کشته شدند.در ترک،تاش مسجد خوجه کائوس ترکی، که در 1844 میلادی ویران شده و دگرباره ساخته شده بود،آسیب دید و مناره های آن فرو افتاد.در میانه و اردبیل چندین خانه فروریخت و سبب مرگ چندتن گردید و در لنکران لرزه آسیب هایی رساند.این لرزه تا تهران،شوشه و آلکساندروپول حس شد و بدنبال آن رشته ای از پسلرزه های آسیب رسان آمد که به مدت دوهفته ادامه داشت و دنباله این رشته هشت ماه بعد پایان یافت(شکل13). هیچگونه دگرریختی دارای خاستگاه زمینساختی که بتوان به این زمین لرزه در امتداد گرمرود پدید آمده باشد یافت نشد.به گونه ای قطعی دانسته نیست که آیا یک برونزد و قطعه بسیار کوتاهی از یک گسله کواترنر که در شمال ساری قمیش یافت شده در پیوند با این زمین لرزه بوده و یا مربوط به رویداد قدیمی تری است.

شکل(13): زمین لرزه 22 مارس 1879 میلادی،بزقوش - گرمرود

جدول(4): فهرست زمین لرزه های تاریخی گستره حدود 1 درجه در 1 درجه کانون زمین لرزه ها

شکل(14): چند ضلعی های قهوه ای رنگ زمین لرزه های تاریخی و دوایر سبز رنگ زمین لرزه های مساوی و بزرگتر از 5 ، بازه زمانی 2012-1900 میلادی،درمنطقه مورد مطالعه را نشان می دهد.
3- زمين شناسی استان آذربایجان شرقی آذربايجان براساس آخرين مرزبندي تكتونيكي در زون ساختاري البرزغربي ـ آذربايجان قرار مي گيرد. زون البرز- آذربايجان از شمال به بلوك فروافتاده كاسپين از جنوب به فلات ايران مركزي محدود مي شود. روند بخش باختری آن شمال باختری- جنوب خاوری بوده و از روند زاگرس و امتداد ساختماني قفقاز كوچك و بزرگ تبعيت مي كند. روند بخش خاوری آن شمال خاوری- جنوب باختری بوده و موازي امتداد گسل درونه است .ساختمان اين زون نتيجه دو كوهزايي مهم پركامبرين و آلپي است كه سخت شدن پي سنگ مربوط به فاز كوهزايي پركامبرين است.
به نظر مي رسد اين پي سنگ ادامه شمالي سپر عربستان باشد كه در پالئوزوئيك توسط رسوبات پلاتفرم يكنواخت و هموژن با ويژگي اپي كانتينتال پوشيده مي شود. شرايط پلاتفرمي در ترياس بالايي پايان يافته است و در مزوزوئيك تفاوت رخساره هاي رسوبي در بخشهاي جنوبي و شمالي اين زون قابل ملاحظه است بطوريكه ضخامت رسوبات مزوزوئيك در بخش شمالي البرز به مراتب بيشتر از بخشهاي جنوبي است و اين امر نشانگر فرونشيني تدريجي اين بخش نسبت به بخش جنوبي در طول مزوزوئيك بوده است. در طول پالئوزوئيك فوقاني تا ترياس زيرين حوضه رسوبي عميقي با جهت تقريبي خاوری- باختری در جنوب بلوك كاسپين و درياي شمالي البرز وجود داشته است(پالئوتيتيس2). رسوبات پالئوزوئيك در اين كران ضخيم بوده و از پرمين تا ترياس به صورت پيوسته ادامه داشته است. در كرتاسه با بالاآمدن البرز مركزي فرورفتگي جنوبي خزر از فرو رفتگي شمالي تفكيك مي شود. اولين حركات واقعي كه منجر به چين خوردن اين زون گرديد در پالئوسن اتفاق افتاد(فاز لاراميد). جبال البرز در اوايل سنوزوئيك شكل مي گيرد. فرورفتگي جنوبي البرز سريعا گسترش يافته و به ايران مركزي ملحق مي شود.
بيش از4000 متر رسوبات ائوسن- اليگوسن در بخش جنوبي البرز به وجود آمده است. در حاليكه رسوبات همين دوره ها درالبرز شمالي با نبود چينه اي همراه است. بعد از فاز كوهزايي پيرنه فرونشيني هاي بعدي در اليگوميوسن سبب تشكيل رسوبات ضخيم مولاس در البرز گرديد. آخرين حركات كوهزايي مهم البرز در اواخر پليوسن يا اوايل پليستوسن اتفاق افتاده است و اين حركات موجب گسل خوردگيها و روراندگي هاي ملايم گرديده است و اين امر موجب مرتفع شدن البرز گرديد.
در شمال آذربايجان شرقي در طول دوران سوم فعاليت هاي آتشفشاني بقدري توسعه داشته كه ساختمانهاي قبل از كرتاسه را پوشانده است. كوه هاي البرز و طالش كه آذربايجان را در شمال و مشرق محدود كرده اند نقش حاشيه پلاتفرم آذربايجان و ساحل تيتيس را بازي كرده اند. بنابراين مي توان آذربايجان را يك پلاتفرم مستقل به حساب آورد. اين پلاتفرم داراي جنبشهاي نوساني بوده كه باعث پيشروي ها و خشكي زايي هاي متناوب شده است.

4- گسلهای منطقه
• گسل شمال تبریز
گسل فشاری شمال تبریز که از شمال شهر تبریز می گذرد، گسلی است با راستای شمال باختری- جنوب خاوری(N115)و شیب زیاد به سمت شمال خاوری که رسوبات جوان کواترنری را می برد و دارای پیشینه لرزه خیزی است(شکل1).
درازای گسل شمال تبریز از بستان آباد تا صوفیان 90کیلومتر است ولی دنباله آن به سمت جنوب خاوری(دست کم تا علی خلج) و شمال باختری(دست کم تا جنوب باختری مرند در شمال کوه میشو:گسل میشو) ادامه داشته است و در نتیجه درازای آن به 150 کیلومتر می رسد.گسل شمال تبریز یکی از بنیادی ترین ساختهای زمین شناسی موجود در گستره تبریز در شمال خاوری دریاچه ارومیه می باشد که به سبب کارکردآن، فرونشست فشاری دشت تبریز ایجاد شده است.
در راستای این گسل، رسوبات نئوژن شمال تبریز و سنگهای پالئوزوئیک کوه مرو(از سوی شمال خاوری) بر روی دشت تبریز( در جنوب باختری) رانده شده است.اختلاف ارتفاع تند و ناگهانی میان شهر تبریز(با میانگین ارتفاع نزدیک 1400 متر بالای سطح آزاد دریاها) و نزدیکترین چکاد به آن(چکاد مرو با ارتفاع 2187 متر) یکی از بارزترین ویزگیهای توپوگرافی گستره تبریز می باشد که نتیجه جنبشهای قائم در راستای گسل شمال تبریز است. جنبش این گسل سبب خمش آبرفتهای کواترنر دشت تبریز، بویزه در باختر روستای خواجه مرجان شده است(بربریان و راشدی،1975).
گسل شمال تبریز( همراه با گسلهای تسوج، شرفخانه، صوفیان و جنوب میشو) در ایجاددریاچه ارومیه دست کم در 500 هراز سال پیش(پلیستوسن میانی) نقش بنیادی داشته است(بربریان و قرشی،1366).
زمین لرزه های سهمگین ذیل در ارتباط با جنبش گسل شمال تبریز به وقوع پیوسته اند(آمبرسیز و ملویل،1982):
- زمین لرزه سال 858 میلادی، با بزرگی 2/6=MS و شدتVII+= Io
- زمین لرزه 4 نوامبر 1042 میلادی، با بزرگی 6/7= MS و شدتX= Io
- زمین لرزه 26 اوریل 1721 میلادی، با بزرگی 7/7= MSو شدتX= Io
- زمین لرزه 8-7 ژانویه 1780 میلادی، با بزرگی 7/7= MSو شدتX= Io
- زمین لرزه 10 فوریه 1965 میلادی، با بزرگی 1/5= mbو شدتVI-VII= Io
• گسل بزقوش

این گسل به درازای کیلومتر70، راستای خاوری- باختری و شیب کلی به سوی شمال، یال جنوبی کوههای بزگوش جنوب سراب را تشکیل می دهد(شکل1).

• گسل تسوج
گسل تسوج، گسلی است کواترنر با راستای خم دار که از پنج کیلومتری شمال تسوج و دریاچه ارومیه می گذرد. بخش خاوری گسل دارای راستای شمال خاوری- جنوب باختری با شیب به سمت شمال باختری و بخش باختری آن دارای راستای باختر، شمال باختری- خاور، جنوب خاوری و شیب به سمت شمال، شمال خاوری است.
گسل مذکور دارای سازوکار فشاری و درازای تقریبی 61 کیلومتر می باشد. در راستای این گسل، سازند قرمز بالایی و هزار دره (از سمت شمال) بر روی فرونشست دریاچه ارومیه (درجنوب) رانده شده است. زمین لرزه های ذیل در ارتباط باجنبش گسل تسوج روی داده اند:
- زمین لرزه 11 ژوئیه 1807 میلادی با شدت VIII=Io
- زمین لرزه 6 سپتامبر 1857 میلادی با شدت VIII=Io
بررسی داده های دور لرزه ای سالهای 1961 تا 1990 نشان داده که مرکز سطحی زمین لرزه های ذیل در فرادیواره گسل تسوج قرار دارند و ممکن است گویای جنبش این گسل باشند:
- زمین لرزه 31/12/1963 با بزرگی 5/4=mb (با 18 ایستگاه)
- زمین لرزه 24/05/1981 با بزرگی 6/4=mb ،7/3=MS (با 138 ایستگاه)
- زمین لرزه 29/06/1984 با بزرگی 6/4= mb(با 41 ایستگاه)
- زمین لرزه 10/07/1986 با بزرگی 7/4= mb،7/3= MS(با 24 ایستگاه)
- زمین لرزه 17/07/1986 با بزرگی 5/4= mb(با 12 ایستگاه)

• گسل دشت مغان
گسل دشت مغان با طول حدود 90 کیلومتر، دارای روند خاوری- باختری است. این گسل در بخش مرکزی دارای سازوکار راستگرد می باشد. از آنجا که کانون رومرکز زمین لرزه 19 فوریه 1924 میلادی با بزرگی 6 در مقیاس امواج سطحی(MS) و شدت بیشینه VIII=Io در نزدیکی آن تعیین محل شده است.
چنین باور می شود که این گسل فعال باشد. همچنین زمین لرزه تاریخی سال 1567 میلادی با بزرگی 5/5 در مقیاس امواج سطحی(MS) و شدت بیشینه VIII=Io نیز ممکن است در پیوند با جنبش این گسل باشد(بربریان 1994).
5- منابع
• آمبرسیز،ن.ن.،ملویل،چ.پ.(1982): تاریخ زمین لرزه ای ایران،ترجمه: ابوالحسن رده، انتشارات آگاه، 1370.
• مرکز مطالعات و تحقیقات شهر سازی و معماری ایران(1376): پهنه بندی خطر نسبی زمین لرزه در ایران.
• حسامی آذر،خ. و همکاران(1382): نقشه گسلهای فعال ایران، پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله.
• بخش جستجوی زمین لرزه های ایران وب سایت پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله،www.iiees.ac.ir.

گزارش زمين لرزه های 21/05/1391، اهر- ورزقان

مطالب مشابه :

جمعیت استان آذربایجان شرقی؟

تیتراسیون

گزارش زمين لرزه های 21/05/1391، اهر- ورزقان

کاشت، داشت و برداشت سیب زمینی

راي وحدت رويه شماره 717 تساوی مسوولیت در تعدد اسباب (همعرض)1390

آشنایی با سازمان نظام پرستاری

معرفی معدن مس سونگون