نظام آموزشی در دوره عثمانی

اصولا تا قبل از شروع قرن نوزدهم ، حکومت عثمانی در قبال آموزش همگانی مردم مسئولیتی را قبول نمی‌ک رد و لذا هیچ سیستم آموزشی متشکل و متمرکزی وجود نداشت. آموزش بصورتی بسیار محدود در قالب سه نوع مدرسه ارائه می‌شد:

مدارس ابتدائی خصوصی: معمولا پسران در سنین 5 یا 6 سالگی در آن قرآن و تعالیم اسلامی را بصورت مکتب خانه‌ای ـ فرا می‌گرفتند. این کلاسها ابتدا در مساجد برپا می‌گردید و بعدها تدریجا استقلال یافتند. معلمین آنها خوجا نام داشتند که از بین فارغ التحصیلان مدرسه یا افراد با سواد یا افراد پیرو مذهبی که قرآن خواندنمی‌دانستند تعیین می‌گردیدند . بعضی از این مدارس از طریق درآمدهای وقفی اداره می‌شدند و دولت حمایتی از آنها نمی‌نمود.

مدارس مذهبی: که با نام مدرسه خوانده می‌شدند آموزشی فراتر از مدارس ابتدائی را ارائه می‌نمودند و جنبه علمی و دینی داشتند. علاوه بر تعلیم علوم معقول و منقول، علم طب ، فن ،‌صنعت و زبانهای ترکی ،‌عربی و فارسی در آنها تدریس می‌شد. فارغ التحصیلان این مدارس پس از طی مراحلی می‌توانستند به مقام استادی مدرس) رسیده و یا در امر قضاوت وارد شده و قاضی ( مفتی و یاکادی ) شوند. در دوره عثمانی، افرادی که تحت آموزش این مدارس قرار می‌گرفتند طبقه ممتاز علمی را در جامعه تشکیلمی‌دادند این مدارس تا اواسط قرن هفدهم میلادی از استقلال عمل و نفوذ ویژه‌ای بهره مند بودند، اما پس از این تاریخ به تدریج پایگاه و نفوذ اجتماعی خود را از دست دادند.

مدارس حکومتی ( سلطنتی) این مدارس به‌تربیت دولتمردان و نظامیان می‌پرداختند و از سطح آموزشی بهتری برخوردار بودند. با اعلام حکومت مشروطه اول ، این مدارس تعطیل شدند . افراد ثروتمند معلیمن سرخانه‌است خدام می‌نمودند. در این دوره برای آموزش تنها خاص پسران بود و به دختران اجازه تحصیل داده نمی‌شد.

در طی قرن نوزدهم مدارس سنتی تحت حمایت موسسات مذهبی، از آنجا که نتوانستند به تناسب تحولات هم عصر خود، تعالیم لازم را ارائه نمایند، به تدریج رو به ضعف و زوال نهادند، و به موازات آن سیستم آموزشی غیر دینی،‌ با رویکردی بسوی غرب در جامعه عثمانی ـ ابتدا در حوزه نظامی ـ رو به رشد و توسعه نهاد. دانشکده پزشکی ( 1827.م.) دانشکده افسری ـ1834.م.) و مدرسه صنایع (1858.م.) تأسیس گردیدند. در سال 1869 میلادی نیز قانونی وضع شد که بر اساس آن ضمن اجباری شدن آموزش ابتدائی ،‌در غالب محلات مدارس ابتدائی (مکتب) و در نقاط مختلف سیکل اول تحصیلات متوسطه (رشدیه) و همچنین دبیرستان و هنرستان ( معروف به مکتب صنایع) دائر گردید. در این دوره وزارت فرهنگ نیز تأسیس شد و علاوه بر آن سازمانهایی نیز جهت پیشرفت فرهنگ بر پا می‌شد مانند؛ جمعیت علمیه، مجلس کبیر معارف،‌ انجمن دانش، انجمن دانش ،‌ جمعیت تدریسیه اسلامیه.

بدین ترتیب اولین دوره اصلاحات آموزشی ،‌بخصوص در اواسط قرن نوزدهم ،‌تحولی در نظام کهن بوجود آورد. دوره دوم این اصلاحات در طی دوران مشروطه دوم ، بخصوص در فاصله زمانی بین سال 1908.م. و سالهای جنگ های استقلال در ترکیه ، بطرزی متفاوت از دوره اول اتفاق افتاد. در این دوره بجای توجه به مسائل کمی ، تلاش گردید که کیفیت آموزشی نیز مورد تجدید نظر قرار گیرد و جنبه‌های اجتماعی و اقتصادی بیش از مذهب توجه شد و مدارس فنی وحرفه‌ای متعددی به پیروی از ارزشها، نیازها و خواسته‌های جامعه تاسیس گردیدند. در همین زمان تصفیه زبان ترکی از واژه‌های غیر ترکی و توجه به احساسات ملی نیز آغاز شد که بعدها در حکومت جمهوری دنبال گردید. در این دوره علاوه بر زبان ترکی زبانهای خارجی فرانسه ، فارسی و عربی نیز تدریس می‌شد. در دوره حکومت عثمانی کلیه مدارس از طرف مقامات زیر اداره می‌شدند:

کتابخانه‌ها ، سالنهای ملاقات و تسهیلات تفریحی و سر گرم کننده‌ای ن مراکز برای استفاده همه مردم آزاد است در شهرها همچنین ، مدارس آموزشی شبانه‌ای وجود دارند که آموزشهای فنی را برای بزرگسالان ارائهمی‌نمایند . علاوه بر این ، دوره‌های آموزشی مکاتبه‌ای یا سیار نیز برای نقاط دوردست وجود دارد.

همچنین به دنبال تحولاتی که پس از استقرار جمهوری ، دررسم الخط زبان ترکی بوجودآمد ، نیاز به مدارس جدیدی که بتوانند خواندن و نوشتن به سبک جدید را به بزرگسالان آموزش دهند ، احساس شد. لذا موسساتی تحت عنوان " مدارس دوم " یا " مدارس ملی" در سراسر ترکیه تاسیس گردید. در طول ماه‌های زمستان این مدارس خواندن و نوشتن و برخی آموختنی‌های عمومی دیگر را به مردان و زنان بالای سنین مدرسه ـ تعلیم می‌دهند.

مدارس خارجی

در برخی از شهرهای بزرگ مدارسی نیز جهت اتباع خارجی وجود دارند . به طور مثال در آنکارا ، مدرسه پاکستانیها ( تا کلاس دهم) مدرسه آمریکائیها ( تا سطح دیپلم) و مدرسه‌ای رانیان هستند. در مدرسه‌ای رانیان فرزندان اتباع ایرانی ، پسران از ابتدائی تا راهنمایی و دختران از ابتدائی تا سطح راهنمایی آموزش می‌بینند.

نظام آموزشی در دوره عثمانی

مطالب مشابه :

کلیات قانون تاسیس سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی

مقاله تجدید ساختار آموزش مهندسی برق در کشور

نظام مهندسی ساختمان و انتخابات شورای شهر تبریز

نظام آموزشی در دوره عثمانی

مدارک مورد نیاز برای ثبت نام مدرک مربیگری

گفتگو با آقای مهندس نوید، دبیرکل محترم شورایعالی آموزش و پرورش، و تجدید یک خاطره دیگر از سند ملی

اساسنامه نظام صنفی کارهای کشاورزی

تاریخچه بودجه

نحوه ادامه تحصیل کاردانشیها

دوران: کلاسیک - قرون وسطی - رنسانس - مدرن