بررسی علل اغتشاش هویت در معماری و شهرسازی امروز ایران و ارائه راهکارهای بهبود وضع آن

مقاله ارائه شده در همایش ملی معماری و هویت با محوریت

مسکن ایرانی اسلامی

بررسی علل اغتشاش هویت در معماری و شهرسازی امروز

ایران و ارائه راهکارهای بهبود وضع آن

مهدی واعظی ، مدرس معماری دانشگاه فنی و حرفه ای و آزاد

عوامل موثر در آشفتگی هویت منظر شهر امروزی

در جهت اثبات وجود ناهماهنگی در ابعاد هویتی شهر، و عدم دریافت تصویر ذهنی و ادراک معنای نهفته در کالبد شهر توسط کاربران، به بررسی عوامل موثر در آشفتگی هویتی منظر شهرهای معاصرمان میپردازیم. عناوین اصلی این عوامل به طور اختصار در پنج مورد زیر تبیین میشود:

1- رشد جمعیت و سرعت ساخت و ساز

با پیشرفت صنعت و به خدمت گرفتن تکنولوژی های جدید در زندگی مدرن امروزی، رشد جمعیت در شهرها(ی پیشرفته) روند مثبتی در پیش گرفت. جاذبه های زندگی ماشینی و تغییر نگرش به زندگی هم مزید بر علت شد و مهاجرت به شهرها را در پی ترک روستاها به بار آورد. با افزایش مهاجرت به شهرها و نیاز مهاجران به اشتغال و مسکن تحرکاتی از سوی مدیران شهری و تصمیم سازان صورت گرفت و اقداماتی در جهت اسکان و اشتغال حومه نشینان مهاجر از قبیل ساخت انبوه مسکن آپارتمانی و شهرکهای صنعتی صورت گرفت که الگوهای کاملا غیر بومی را در پیش گرفته بودند. نیاز به تامین تعداد زیادی مسکن برای مهاجران شهرها و همچنین زوجهای جوانی که متولد سالهای جنگ و دوران سازندگی بعد از جنگ بودند، بار سنگینی در حوزه مسکن و اشتغال بر دوش مسئولان کشورمان نهاد. ساده ترین و سریعترین راه حل مشکل ساخت مسکن انبوه، اعطای تسهیلات ساخت و بلند مرتبه سازی بود. این سیاستهای موقتا" درد را تسکین میدادند. اما معضلات عدیده ای به بار آوردند که ذکر آنها در حوصله این مقاله نیست و به این مقدار بسنده میکنیم که هویت شهر و برنامه ریزی و طراحی برای ایجاد سیما و منظر پایدار فرهنگی در نظر مسئولان و طراحان مهجور ماند.

2- تحولات مدرن و رشد تکنولوژی ساخت و مصالح جدید

دستیابی به روشهای نوین ساخت و ساز و استفاده از مصالح جدید در ساخت بنا و نماسازی باعث تنوع بیش از حد الگوهای شکل و بافت و رنگ و مصالح در سیمای کالبد شهرها شده و از تشخص و تمایز سیمای شهرها کاسته است. ورود چنین مصالح و تکنولوژیهایی باید با فرهنگ کاربرد آن در کالبد شهری با فرهنگ غنی همراه شود. پوششهای شیشه ای، فلزی، سازه های بتنی، فلزی، کابلی، شیبدار و منحنی و ... از مواردی هستند که محصول مدرنیته اند و باید در استفاده از آنها در اقالیم و زمینه های مختلف فرهنگی، اقتصادی، زیست محیطی شهر نظارت و کنترل دقیقی صورت گیرد.

مصرف گرایی و تنوع: یکی از مظاهر مدرنیته و عصر تکنولوژی، مصرف گرایی، ترویج فرهنگ مصرف(انژی)، مدگرایی، تغییر روش سنتی زندگی با زندگی تکنولوژیکی (استفاده از تولیدات صنعتی که هر روز دچار تحول می شوند) باعث میشود که چهره شهر، هر روز نسبت به روز قبل دچار تحول و دگرکونی شود. این سرعت تغییر مجالی برای تثبیت ماهیت کالبدی باقی نمی گذارد و مکان مند کردن زمان، نیاز به برنامه ریزی و طراحی هوشمندانه صاحب نظران دارد.

3- ضعف قوانین و ضعف نظارت بر ساخت و سازهای شهری

یکی دیگر از دلایل اغتشاش هویت در کالبد شهر امروزی، وجود ضعفهایی در قوانین و عملکرد متولیان ساخت شکل سه بعدی شهر است. این قسمت را در باید در دو بند جداگانه بررسی می کنیم. در مورد ضعف قوانین می توان آنرا به صورت کلان و خرد واکاوی نمود. البته این کار در ظرفیت این مقاله نمی گنجد و به صورت مصداقی مواردی را متذکر می شویم. در برنامه ریزی برای طرحهای توسعه شهری و منطقه ای لازم است که به ظرفیتهای منطقه و شهر و همچنین نیازهای آتی دقت و توجه بیشتری شود. ساخت شهرها و شهرکها نیاز به برنامه ریزی و تامین زیرساختها و تاسیسات شهری، توجه به ویژگیهای فرهنگی، اقتصادی، آموزشی و ... دارد و باید ساکنان شهر در توسعه شهر خود از همه ابعاد مشارکت داشته باشند.

تاثیر سوء توسعه های جدید مانند برخی خیابان کشی ها در متلاشی ساختن مجموعه های ارزشمند و تاریخی منجر به از هم گسیختگی هویت فرهنگی و تاریخی اغلب شهرهای ایران شده است. اطلاع و تسلط طراحان و تصمیم سازان بر ساختار دیروز و امروز شهرها چنان ضروری است که به اقدامات عمرانی در شهرها جهت گیری صحیح اعطا می کند و این امکان را فراهم می سازد که با ارزش نهادن به آثار گذشتگان برای تداوم هویت و حیات اصلی مجموعه های زیستی اقدام شود.[1] مواردی چون عدم رعایت محدودیت ارتفاع و طبقات، تنوع بیش از حد تزئینات و الحاقات و مصالح نمای جداره ها، عدم وجود تراز یکسان کف معابر، تخصیص نامناسب کاربریها، فقدان فضاهای شهری، فقدان ضوابط مناسب گرافیک محیطی، تنوع بیش از حد الگوهای شکلی تجهیزات شهری، ناکارآمدی تجهیزات و مبلمان شهری و ... از مصادیق ضعف قوانین و یا نظارت بر شهرسازی امروز است. از سوی دیگر ضعف نظارت مسئولین بر کیفیت کار معماران و سازندگان، تغییر کاربریها، نوع مصالح مصرفی، سرزندگی خیابانها و محلات و مجتمعهای مسکونی و... کیفیت و وحدت شکلی و محتوایی کالبدی شهر را آشفته کرده است.

شخصی سازی ساختمان:یکی از مصادیق ضعف قوانین و نظارت مسئولان ساخت شهرها، ساختن ساختمان و کالبد محیط شهری توسط مالکان و سودجویان است. اشخاصی که عمدتا" هیچ اطلاع و تخصصی در مورد معماری، فن ساختمان، زیبایی شناسی محیط و شهرسازی و ... ندارند و ساختمانهایی بی کیفیت، بی هویت و ناامن را به محیط شهر تحمیل می کنند.

4- عدم زمینه گرایی معماری و شهرسازی

طراحی ارزشمند است که حداکثر توجه به ویژگیهای محلی و بومی را داشته و مطابق ارزشهای فرهنگی و اقلیمی و جغرافیایی شکل گرفته باشد تا نهایت هماهنگی با طبیعت و باورهای ساکنان را نمایش دهد. در ادامه نمونه هایی از الگوهای فاقد ارزش هویتی را بیان میکنیم:

الف- سبک بین المللی:یکی از دستاوردهای معماری و شهرسازی مدرن است که طرحهای لکوربوزیه در زمینه معماری و شهرسازی از نمونه های آن است. روشی از ساختن محیط و فضا که هیچ گونه اعتقادی به شرایط زمینه و سایت طرح ندارد و یک الگوی طراحی را برای تمام نقاط دنیا تجویز می کند. این امر دقیقا در نقطه مقابل هویت شهر و هویت اجتماعی و فرهنگی قرار دارد.

ب- مشابه سازی:ساخت بناهایی با طرحهای یکسان و مشابه چند سال است که در کشور ما رواج بیشتری یافته و انبوه سازی مسکن و مسکن مهر نیز از این دسته طرحها هستند. خانه ها مانند طرحهای صنعتی بایک الگو و کلیشه ساخته میشوند. فضاهای شهری و نیمه عمومی مجتمعهای مسکونی با ظاهری یکسان و تکراری و یکنواخت محصور شده اند و از شدت یکنواختی بصری کسالت بار و بی نشانه اند و گاه یافتن بنا برای مالکان هم دشوار است. یعنی به دلیل شباهت بیش از حد ساختمانها و سیمای جداره خیابانها، قابلیت آدرس دهی بناها کاهش یافته است.

ج- عدم توجه به ترجیحات عمومی: جهت طراحی محیط برای مردم، باید با علایق و خواستها و انتظارت آنها آشنا بود و فضا را مطابق با ترجیحات و توقعات آنها طراحی نمود و از ترجیحات عمومی مردم استانداردی برای طراحی فضاهای انسانی بدست آورد.

5- پایداری، حلقه مفقوده پیشرفت و توسعه

عدم توجه به شرایط بومی و فرهنگی در ساختار کالبدی مناطق شهری باعث ایجاد محیط ناآشنا و نامانوس شهری وکاهش رغبت ساکنین برای حفظ و ارتقای کیفی فضاهای عمومی شده است

نتایج و راهکارها

- برخی فضاها و عملکردهای شهری می توانند باعث خوانایی شهر و تمایز آن شده و بیان کننده هویت ملی و برانگیزاننده احساس غرور در مردم شهر باشند. با بررسی ساختار و هویت اصلی شهرها و درک قانون مندی های توسعه و تکامل آن می توان تاثیر عمده ای در احیاء و بهبود شخصیت شهر داشت.

- اجزا ء و عناصر پدید آمده در تاریخ تحول و تکامل شهر امکانات بالقوه ای برای تجدید حیات شهر دارند و در هویت بخشی به شهر و تقویت بعد نمادین آن نقشی ویژه دارند. بین محورها و عناصر تاریخی و کارکردهای مهم کنونی در گستره شهر پیوندی ظریف اما ناگسستنی ایجاد نمود و به مدد پیش بینی یک ساخت مشخص برای شهر، استقرار اتفاقی عناصر شهری را در سازمان فضایی و کالبدی شهر منتفی ساخت. برای تداوم ارزشی این مجموعه عناصر باید ابزارهای هویت دهنده و روش های نوینی در نظر گرفته شود تا آنچه باقی مانده است به صورت دائمی و کارا حفظ شود .

- برای افزایش دلبستگی شهروندان به شهر و آگاهی عمومی آنان از محیط شهری (که بر اثر بی توجهی به ساختار کهن شهرها تضعیف گردیده و بر رفتارهای اجتماعی و سهولت انجام فعالیت ها موثر واقع می شود) ضروری است که از طریق ساماندهی محیط کالبدی اقدام شود. اقداماتی از قبیل اصلاح استخوان بندی شهر، ایجاد وحدت در الگوهای شکلی بناها و تجهیزات، اصلاح محصوریت و خط آسمان جداره ها، تنوع کاربریها در جداره خیابان، پیاده محوری، هماهنگی مصالح و رنگها، کشف و باز یابی فضاعای رها شده شهر، ایجاد فضاهای قابل دفاع و کاربری شبانه و ...

- صرف نظر از مالکیت حقوقی، مردم باید نسبت به بخشی از محیط شهری احساس تعلق داشته باشند و به تبع آن احساس مسئولیت از خود نشان دهند . محیط باید شرایطی را فراهم کند که مردم به بیان مطالباتشان تشویق شوند و فعالانه برای ساخت محیط عمل نمایند .

- محیط شهری بجای آنکه فقط برای مالکان شناخته شده باشند باید برای عموم کاربران طراحی شود. این تفکر بیگانگی شهروند از شهر و گمنامی شهروندان را کاهش داده و احساس ریشه دار بودن مردم در محیط کالبدی شهرها را افزایش می دهد .

- برای جلوگیری از افزایش نابسامانی ها در شهر ضرورت دارد اقدامات منفرد و پراکنده ای در ارتباط با یکدیگر قرار گرفته و ساختاری واحد و یک پارچه در کلیت شهر بوجود آورد.(وحدت و کثرت)

- هرشهر با توجه به شرایط جغرافیایی، اقلیمی، فرهنگی، مصالح بومی و ویژگیهای خاص خود، نیاز به ارائه الگوهای طراحی منحصر به خود دارد که با تدقیق طراحان و مسئولان در آن شرایط خاص، الگوها حاصل می گردند. این در حالی است که اصول و معیارهای اصلی و کلی در کل کشور ثابت خواهد بود.

بررسی علل اغتشاش هویت در معماری و شهرسازی امروز ایران و ارائه راهکارهای بهبود وضع آن

مطالب مشابه :

مصالح جدید

انواع نماهای سبک نوین (رولسر - مینرال - کامپوزیت - شیشه فریم لس)

بررسی علل اغتشاش هویت در معماری و شهرسازی امروز ایران و ارائه راهکارهای بهبود وضع آن

کاهش 50 درصدی مصرف مصالح ساختمانی با استفاده از تکنولوژی جدید

مصالح نما

روشهای جدید ساختمان سازی در جهان

نمای ساختمان ، آنچه باید در مورد نماسازی و طراحی نما بدانید

بهترین شرکت های طراحی نما نماسازی بهسازی دکوراسیون داخلی و بازسازی ساختمان

روشهای جدید ساختمان سازی در جهان

تحقیق مقاله ای درباره نمای ساختمان