جريانهاي اقيانوسي

مهمترین آن عوامل در سطح جهانی جریانهای هوا در لایه های زیرین جو می باشد به این مفهوم که اگر مهمترین عامل حرکت ابتدایی آب ها را اختلاف وزن مخصوص آنها به حساب بیاوریم باز به محض اینکه آبهای گرم قاره به سمت قطب شروع به حرکت بنمایند تحت تاثیر جریان های هوا قرار گرفته و از مسیر خود منحرف می گردند. وضعیت نا همواری های اقیانوس ها هم تاثیر محلی داشته و عامل اصلی انحراف جریان های اقیانوسی به اطراف می باشد. عوامل مختلفی در ایجاد جریان ها شرکت دارد، ولی نقش عمده با بادهای غالب است. در قلمرو بادهای غالب جهت جریان های سطحی با جهت باد یکی است. برخورد جریان ها به سواحل یا برآمدگی های زیر آب مسیر آن ها را عوض می کند.

در حوضه قطب شمال به علت سرمای زیاد تبخیر فوق العاده نا چیز است و از طرف دیگر رودهای بزرگ آسیا و اروپا مقدار زیادی آب به آن وارد می کند در نتیجه سطح آن نسبت به سطح عمومی کمی بالاتر است و به همین علت اختلاف سطح جریانها ایجاد می شود که آب های اضافی را به اقیانوس اطلس و آرام تخلیه می کند.

در دریای مدیترانه تبخیر بیشتر از میزان آبی است که به وسیله ی رودها و باران به آن وارد می شود. در نتیجه برای جبران این کمبود آب های اقیانوس اطلس در سطح به طرف مدیترانه جریان می یابد. آب های گرم و شور گلف استریم وقتی به آب های سرد قطبی می رسد در اثر سرد شدن سنگین تر شده به اعماق فرو می رود. جایی که دو جریان اقیانوسی به همدیگر نزدیک می شوند. آب ها به عمق می رود و بر عکس در جایی که دو جریان از هم دور می گردد آبهای اعماق به سطح اقیانوس بالا می آیند. جریان اقیانوسی را می توان به صورت حرکت افقی آب دریاها در بخش سطحی اقیانوس تعریف کرد جریان های اقیانوسی بر اثر حرکت باد بر روی سطح آب دریاها حاصل می شود.

نیروی اصطکاک بین آب و باد باعث جریان آب در جهت حرکت باد می شود بیشتر جریانهای اقیانوسی نتیجه بر هم کنش آب و اتمسفر و همچنین حرکت انرژی باد از نواحی گرمسیری به نواحی قطبی هستند.

بطور کلی جریان های دریایی تحت تاثیر باد، شوری آب، گرما، توپوگرافی بستر دریا و چرخش زمین می باشد.

در اکثر تنگه ها و گذرگاههایی که دریاها را به اقیانوس ها و یا یکدیگر وصل می کند. جریان های عمقی در جهت عکس جریان های سطحی وجود دارد. از همه مشهورتر جریان عمقی تنگه جبل الطارق است که در جریان جنگ جهانی دوم زیر دریایی های ایتالیا با خاموش کردن موتور خود به وسیله این جریان بدون سر و صدا وارد اقیانوس اطلس می شدند.

جریانهای مختلف دورترین مناطق اقیانوس ها و دریاها را به هم مربوط کرده و اختلافات فیزیکی و شیمیایی آبها را تا حد زیادی تعدیل می کنند. جریانها نقش مهمی در زندگی جانداران اقیانوس دارد. جریانی که آب سطحی را به طرف پایین می برد اکسیژن لایه های عمیق را تامین می کند.

بالاخره جریان های اقیانوسی با خود گرما و یا سرما حمل کرده از این راه اقلیم سراسر دنیا را کنترل می کنند.

جریانهای بزرگ سطحی

اقیانوس اطلس

در دو طرف منطقه آرام استوایی بادهای آلیزه آبهای سطحی اقیانوس را به سمت مغرب می‌راند، در نتیجه دو جریان در طرفین استوا ایجاد می‌شود. این دو به نام جریان استوایی شمالی و جریان استوایی جنوبی موسومند. بین این دو جریان ، جریان دیگری در جهت مخالف دیده می‌شود که آن را ضد جریان استوایی نامیده‌اند. توده عظیمی از‌‌ آب که بوسله جریانهای استوایی شمال و جنوب استوا به سواحل آمریکا حمل می‌شود، اختلاف سطح زیادی ایجاد می‌کند. بالا آمدن سطح دریا در خلیج مکزیکو از عوامل مهم در پیدایش سیستم جریان گلف استریم است.

اقیانوس آرام

در اقیانوس آرام جریان استوایی بین مدار 9 الی 25 درجه شمالی حرکت می‌کند. این جریان از جنوب مکزیک شروع شده به سمت غرب رفته‌رفته قویتر می‌شود. در مغرب اقیانوس آرام در اثر برخورد به جزایر فیلیپین به دو شاخه تقسیم می‌شود. شاخه شمالی به تبعیت از برآمدگی جزایر ریوکیوتا جنوب ژاپن پیش می‌رود و از آنجا به مشرق بر ‌می‌گردد. این شاخه که قویتر از شاخه جنوبی است، جریان کوروشیو (Kuroshio) نام دارد. در اقیانوس آرام جنوبی به علت وجود برجستگیها و جزایر بیشمار مسیر جریانهای اقیانوسی به اندازه سایر مناطق منظم نیست و اساسا کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است .

مسير حركت كوروشيو

اقیانوس هند

در اقیانوس هند نقش باد در تشکیل جریانها به روشنی دیده می‌شود. در این اقیانوس جهت و سرعت جریانها به تبعیت از بادهای موسمی تغییر می‌کند. در زمستان نیمکره شمالی در شمال استوا جریانی به سوی غرب از جنوب خلیج بنگال و دریای عمان گذشته به سواحل سومالی می‌رسد. در جنوب از حدود خط استوا تا شش درجه عرض جنوبی ضد جریان استوایی از غرب به شرق حرکت می‌کند. این جریان از برگشت جریان قبلی تشکیل شده که در منطقه آرام استوایی جریان دارد.

حوضه قطب شمال در اطراف خشکی قطب جنوب

در حوضه قطب شمال حرکت آبها مدار بسته‌ای را تشکیل می‌دهد که یک جهت حرکت آن بر خلاف جهت حرکت عقربه‌های ساعت است. از این جریان بزرگ سه جریان انحرافی به طرف جنوب منشعب می‌شود و یکی از طریق دریای برینگ به اقیانوس آرام و دو جریان به نامهای گرینلند شرقی و لابرادور به اقیانوس اطلس وارد می‌شود.

در اطراف خشکی قطب جنوب دو جریان گردابی در جهت عکس یکدیگر در حرکت است. جهت آنها با جهت بادهای غربی و بادهای شرقی مطابقت می‌کند. جریان غربی در مجاورت قاره و جریان شرقی در شمال آن است. حد فاصل بین این دو جریان منطقه واگرای قطب جنوب است که در آنجا آبهای اعماق به طرف بالا جریان دارد.

جریان عمقی اقیانوسها

جریانهای گرم سطحی هر مسیری داشته باشند، بالاخره آب خود را به نواحی قطبی می‌برند. این آب در نواحی قطبی سرد و سنگین شده پس از اینکه در اعماق فرورفت به طرف استوا جریان می‌یابند. کیفیت جریانهای عمقی بطور دقیق معلوم نشده است. به نظر می‌رسد که در اعماق زیاد ، جریانهایی با سرعت خیلی کم وجود داشته باشد، ولی در اعماق کم جریانهایی کشف نشده که دارای سرعت قابل توجهی است.

گلف استریم

گلف استریم ، رودخانه عظیم و مرموزی است که در اقبانوس نیلگون اطلس جاری است و یکی از عظیم ترین و نیرومند ترین جرانهای آب دنیا محسوب می شود . این جریان جالب در هرساعت قریب یک صد میلیارد متر مکعب را با سرعتی بهت آور در میان تنگه های کرانه فلوریدا سرازیر

می کند و رودخانه های عظیم آمازون و میسی سی پی در برابر عظمت این جریان آب گرم به منزله رودهای کوچکی هستند .

عظمت گلف استريم

حرارت جریان آب گرم گلف استریم مساوی حرارتی است که از سوزاندن دو میلیون تن ذغال بدست می آید .

شدت و قدرت حرارت این جریان مرموز به حدی است که قادر است هوای تمام ممالک شمالی اروپا را گرم کند . اگر فرضاً مقدار 15 درجه از حرارت این رودخانه کاسته شود . احتمالا تمام ممالک شمالی اروپا مخصوصا انگلستان مسکن اسکیموها خواهد شد .

جريان آب گرم گلف استريم موجب مي شود آب هاي گرم استوايي به عرض هاي جغرافيايي بالاتر جابه جا شده و درنتيجه به عنوان مثال، هواي زمستاني در سواحل انگلستان گرم تر باشد.

مناطق پر رنگ ونشان دهنده جريان گرم گلف استريم است.

قدرت عظیم این جریان

در قرن 16 یکی از دریانوردان معروف جهان هنگام مسافرت به فلوریدا متوجه شد که کشتیش با اینکه در جهت باد موافق در حرکت است ، به عقب کشیده می شود و این موضوع برای این دریانورد بینهایت تعجب آور بود ، دریانوردان انگلیسی نیز که از کندی غیر قابل انتظار حرکت کشتی ها خود به ستوه آمده بودند از بنیامین – فرانکلین چاره جوئی نمودند . و او پس از تبادل نظر با چند تن از دریا نوردان ماهر موفق به تنظیم نقشه جریان آب گلف استریم شد و از تنظیم نقشه گلف استریم چنین نتیجه گرفته شد که اگر کشتیها از روی این جریان گرم به سوی اروپا حرکت کنند دو هفته زودتر به مقصد خواهند رسید .

علت وجود گلف استریم

بنیامین فرانکلین علت وجود گلف استریم را چنین استنباط نموده است : در اثر وزش باد ثابتی از آمریکا به سوی مغرب ، آبهای گرم خلیج مکزیک روی هم انباشته می شوند ، در نتیجه سطح آبهای گرم خلیج مکزیک نسبت به اقیانوس مجاور چند اینچ بلندتر می شود این آبها طبیعتاً مخرجی باید بیابند تا خود را از این تراکم خلاص کنند و ناچار از بین شکاف بین تنگه فلوریدا و کوبا که دارای 29 مایل عرض و 250 پا عمق می باشد . با سرعت عبور کرده و سپس مسافرت مرموز و بهت آور 5000 مایلی خود را به سمت کشورهای اسکاندیناوی شروع می نماید .

هنگامیکه جریان گلف استریم به اروپا می رسد ، به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم می شود قسمت شمالی آن به اقیانوس هند شمالی ریخته و قسمت جنوبی آن مجدداً مسیر بهدهای گرم آمریکا را پیش گرفته و به طرف خلیج مکزیک رهسپار و مجدداً حرارت اولیه خود را به دست می آورد .بنا بر این گلف استریم را می تواند به یک رود عظیمی تشبیه نمود که طول آن 12000 مایل می باشد طبق عقیده دانشمندان سه سال وقت لازم است تا گلف استریم مسافرت دورانی خود را طی نماید . برای اثبات این موضوع دانشمندان مزبور هزار ها بطری محتوی نامه بزبانهای مختلف روی جریان گلف استریم انداخته اند تا توانسته اند طول و مسیر آنرا پیدا کنند .

جهان دانش هنوز از اطلاعیه که در باره جریان آب گرم گلف استریم به دست آمده است قانع نشده است و برای کشف علل آن ناگزیر است راه های طویلی را بپیماید .

سایر جرایانهای معروف دریائی

1- آب سرد لابرادور – از شمال شرقی اقیانوس اطلس به طرف جنوب غربی ( سواحل آمریکا )

2- جریان خلیج – از جنوب غربی اقیانوس اطلس به طرف ساحل شرقی ( به سواحل اروپایی غربی )

3- جریان فالکاند – از مشرق اقیانوس اطلس به مغرب

4- جریان بنگاله

5- جریان دریفت

6- جریان اپولینگ

7- جریان کوروشیو

اقيانوسها و درياها مجموعه واحدي تشکيل مي دهند در نظر اول حرکت قسمتي از آب در داخل آن ، بدون اينکه با آبهاي ديگر مخلوط شود، بعيد به نظر مي رسد. اما واقعيت اين است که آب اقيانوسها به شکل توده اي مجزايي است که هر يک داراي صفات مخصوص به خود بوده و به آساني با يکديگر مخلوط نمي شود. اختلاف بين توده هاي آب در غلظت آنهاست که تابع درجه شوري و درجه حرارت است.

● تاريخچه

وجود جريان در اقيانوسها توسط دريانوردان کشف شده است. در اوايل قرن هيجدهم ناخدايان کشتيهاي تجارتي آمريکا از وجود گلف استريم و مسير آن با خبر بودند و موقع سفر به اروپا از نيروي آن استفاده مي کردند. اولين طرح از جريان گلف استريم در سال ۱۷۷۰ ميلادي بوسيله بنيامين فرانکلين منتشر شد. در آن طرح جريان گلف استرم به صورت رودي عريض که در اقيانوس حرکت مي کند، ترسيم شده است.

● عوامل ايجاد کننده جريان هاي اقيانوسي

عوامل مختلفي در ايجاد جريانها شرکت دارد، ولي نقش عمده با بادهاي غالب است. در قلمرو بادهاي غالب جهت جريانهاي سطحي با جهت باد يکي است. برخورد جريانها به سواحل يا برآمدگيهاي زير آب مسير آنها را عوض مي کند. علاوه بر آن جريانهاي اقيانوسي نيز مثل هر متحرک ديگر در سطح زمين ، از نيروي کوريوليس متاثر مي شوند.

در حوضه قطب شمال تبخير به علت سرماي زياد فوق العاده ناچيز است از طرف ديگر رودهاي بزرگ آسيا و اروپا مقدار زيادي آب به آن وارد مي کند در نتيجه سطح آن نسبت به سطح عمومي کمي بالاتر است و به همين علت اختلاف سطح جريانهاي ي ايجاد مي شود که آبهاي اضافي را به اقيانوس اطلس و آرام تخليه مي کند.

در درياي مديترانه تبخير بيشتر از ميزان آبي است که بوسيله رودها و باران به آن وارد مي شود. در نتيجه براي جبران اين کمبود آبهاي اقيانوس اطلس در سطح به طرف مديترانه جريان مي يابد. آبهاي گرم و شور گلف استريم وقتي به آبهاي سرد قطبي مي رسد در اثر سرد شدن سنگين تر شده به اعماق فرو مي رود. جايي که دو جريان اقيانوسي به همديگر نزديک مي شوند آبها به عمق مي رود و برعکس در جايي که دو جريان از هم دور مي گردد آبهاي اعماق به سطح اقيانوس بالا مي آيد.

● جريانهاي بزرگ سطحي

۱) اقيانوس اطلس

در دو طرف منطقه آرام استوايي بادهاي آليزه آبهاي سطحي اقيانوس را به سمت مغرب مي راند، در نتيجه دو جريان در طرفين استوا ايجاد مي شود. اين دو به نام جريان استوايي شمالي و جريان استوايي جنوبي موسومند. بين اين دو جريان ، جريان ديگري در جهت مخالف ديده مي شود که آن را ضد جريان استوايي ناميده اند. توده عظيمي از آب که بوسله جريانهاي استوايي شمال و جنوب استوا به سواحل آمريکا حمل مي شود، اختلاف سطح زيادي ايجاد مي کند. بالا آمدن سطح دريا در خليج مکزيکو از عوامل مهم در پيدايش سيستم جريان گلف استريم است.

۲) اقيانوس آرام

در اقيانوس آرام جريان استوايي بين مدار ۹ الي ۲۵ درجه شمالي حرکت مي کند. اين جريان از جنوب مکزيک شروع شده به سمت غرب رفته رفته قويتر مي شود. در مغرب اقيانوس آرام در اثر برخورد به جزاير فيليپين به دو شاخه تقسيم مي شود. شاخه شمالي به تبعيت از برآمدگي جزاير ريوکيوتا جنوب ژاپن پيش مي رود و از آنجا به مشرق بر مي گردد. اين شاخه که قويتر از شاخه جنوبي است، جريان کوروشيو (Kuroshio) نام دارد. در اقيانوس آرام جنوبي به علت وجود برجستگيها و جزاير بيشمار مسير جريانهاي اقيانوسي به اندازه ساير مناطق منظم نيست و اساسا کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است.

۳) اقيانوس هند

در اقيانوس هند نقش باد در تشکيل جريانها به روشني ديده مي شود. در اين اقيانوس جهت و سرعت جريانها به تبعيت از بادهاي موسمي تغيير مي کند. در زمستان نيمکره شمالي در شمال استوا جرياني به سوي غرب از جنوب خليج بنگال و درياي عمان گذشته به سواحل سومالي مي رسد. در جنوب از حدود خط استوا تا شش درجه عرض جنوبي ضد جريان استوايي از غرب به شرق حرکت مي کند. اين جريان از برگشت جريان قبلي تشکيل شده که در منطقه آرام استوايي جريان دارد.

● حوضه قطب شمال در اطراف خشکي قطب جنوب

در حوضه قطب شمال حرکت آبها مدار بسته اي را تشکيل مي دهد که يک جهت حرکت آن بر خلاف جهت حرکت عقربه هاي ساعت است. از اين جريان بزرگ سه جريان انحرافي به طرف جنوب منشعب مي شود و يکي از طريق درياي برينگ به اقيانوس آرام و دو جريان به نامهاي گرينلند شرقي و لابرادور به اقيانوس اطلس وارد مي شود.

در اطراف خشکي قطب جنوب دو جريان گردابي در جهت عکس يکديگر در حرکت است. جهت آنها با جهت بادهاي غربي و بادهاي شرقي مطابقت مي کند. جريان غربي در مجاورت قاره و جريان شرقي در شمال آن است. حد فاصل بين اين دو جريان منطقه واگراي قطب جنوب است که در آنجا آبهاي اعماق به طرف بالا جريان دارد.

● جريان عمقي اقيانوسها

جريانهاي گرم سطحي هر مسيري داشته باشند، بالاخره آب خود را به نواحي قطبي مي برند. اين آب در نواحي قطبي سرد و سنگين شده پس از اينکه در اعماق فرورفت به طرف استوا جريان مي يابند. کيفيت جريانهاي عمقي بطور دقيق معلوم نشده است. به نظر مي رسد که در اعماق زياد ، جريانهاي ي با سرعت خيلي کم وجود داشته باشد، ولي در اعماق کم جريانهاي ي کشف نشده که داراي سرعت قابل توجهي است.

● مشهورترين جريان عمقي

در اکثر تنگه ها و گذرگاههايي که درياها را به اقيانوسها و يا به يکديگر وصل مي کند جريانهاي عمقي در جهت عکس جريانهاي سطحي وجود دارد. از همه مشهورتر جريان عمقي تنگه جبل الطارق است که در جريان جهاني جنگ دوم زير درياييهاي ايتاليا با خاموش کردن موتور خود بوسيله اين جريان بدون سر و صدا وارد اقيانوس اطلس مي شوند.

برگرفته از: قطب اقلیم ۸۹

جريانهاي اقيانوسي

مطالب مشابه :

آب و هوای قزوین

جريانهاي اقيانوسي

مطالعات جغرافیایی

سیستم های جوی ، وزش ها و دما جزيره كيش

اقلیم واب وهوای استان قزوین

واژه نامه تخصصی آب و هوا

هشدار : تغییرات شدید جوی در راه است- موج سرما و برف در ایران

اقليم استان قزوين