معرفی رشته مهندسی علوم و صنایع غذایی

مجموعهمهندسی علوم وصنایع غذایی توسط داوطلبان گروههای آزمایشی علوم تجربی انتخاب می شود، به علوم و صنایعی اطلاق می شود که طی آن مواد خام غذایی گیاهی و حیوانی، تولید، برداشت و فرآوری شده، برای مصرف آماده می گردد. رشد بی رویه جمعیت همراه با کاهش منابع غذایی، اهمیت به کارگیری روشهای علمی موثر برای افزایش تولید محصولات غذایی و بهره وری صنایع غذایی، بهبود کیفیت و کاهش ضایعات این محصولات را آشکار می سازد و دست یابی به این اهداف در قالب رشته مهندسی علوم وصنایع غدایی ممکن و میسر است.
بدین سبب در آزمون سراسری، مجموعه این مهندسی برای تربیت متخصصان این رشته در گرایشهای مختلف با مقاطع کارشناسی و کاردانی در نظر گرفته شده است.
1- علوم و صنایع غذایی
1-1) تعریف و هدف
این رشته در گذشته با نام مهندسی صنایع فرآورده های کشاورزی در دانشگاههای کشور ارائه شده و از سال 1371 به طور رسمی به مهندسی علوم و صنایع غذایی تغییر نام داده است. کلیه عملیاتی که پس از صید و برداشت محصولات زراعی و باغی و یا ذبح دام انجام شده و مواد خام را به ماده غذایی آماده مصرف تبدیل می کند، شامل روشهای نگه داری، فرآوری، بسته بندی و... زیر مجموعه این گرایش می باشند.
هدف از این رشته، تربیت نیروهای متخصصی است که بتوانند در زمینه هایی چون اجرای عملیات تبدیل مواد غذایی، نگه داری محصولات کشاورزی، کنترل کیفیت، کمک به طراحی و بهینه سازی خطوط تولید در کارخانه های مورد نظر فعالیت کرده هدایت، نظارت و مسوولیت فنی واحدهای تولید فرآورده های مختلف غذایی را بعهده گیرند.
1-2) اهمیت و جایگاه در جامعه
نیاز روز افزون جامعه به غذا و رشد بی رویه جمعیت و کاهش منابع غذایی، یکی از مهمترین مسائلی است که توجه دولتمردان، اندیشمندان و محققان را به خود معطوف داشته است. در این راستا، لزوم استفاده بهینه از منابع غذایی موجود و به کارگیری روشهای مطلوب نگه داری و جلوگیری از ضایعات بی رویه محصولات کشاورزی، تأمین منابع جدید غذایی، بسته بندی مناسب به منظور حفظ و بهبود کیفیت محصولات و ...، از جمله مواردی است که اهمیت آن بر هیچ کس پوشیده نیست.
علاوه بر این، رشد و توسعه جوامع و پیشرفت علوم و صنعت، سبب پیدایش عادات و سبک های نوین غذایی شده، به گونه ای که نیاز به تنوع محصولات و پیدایش فرآورده های جدید غذایی و کمک غذایی به شکل روز افزونی احساس می گردد. بدین سبب رابطه مستقیم رشته صنایع غذایی با سلامت مردم و توجه خاص دولت و مردم به کمیت و کیفیت غذایی جامعه و ایجاد کارخانجات جدید صنایع غذایی و ...، همگی دلایل بارزی هستند که اهمیت این رشته تحصیلی را نشان می دهند.

این روزها بشر پی برده است که غذا خوردن تنها برای پاسخ به احساس گرسنگی نیست بلکه رفتاری است که از طریق آن کمبودهای جسم تأمین شده و سلامتی تضمین می‌گردد. برای حفظ این سلامتی نیاز است که انواع ویتامین‌ها، پروتئین‌ها و مواد مغذی لازم، همیشه در دسترس باشد. طبیعی است که بسیاری از مواد غذایی در همه فصل‌ها یافت نمی‌شود، این است که فرهنگ نگهداری از غذا برای زمان طولانی به صورت کنسرو جا افتاده است، کنسروهایی که در کارخانه‌های صنایع غذایی به صورت آماده و نمیه‌ آماده (پخته، منجمد، خشک شده،‌ افشره و ...) تهیه می‌شود.از سوی دیگر ساختار غذای مصرفی عامه مردم نسبت به گذشته تغییر یافته است، به عنوان نمونه اگر نان در سبد غذایی مردم 50 سال گذشته، بیشترین مورد استفاده را داشته است، امروزه انواع غذاهای دیگر از جمله ماکارونی، سوسیس و کالباس و بسیاری از غذاهای آماده گیاهی و حیوانی، سبد غذایی عموم مردم را تشکیل می‌دهند. همچنین بعضی از مواد غذایی مثل روغن و چای که در گذشته به صورت باز استفاده می‌شد، امروزه در کارخانه‌های صنایع غذایی در بسته‌بندی‌های بهداشتی عرضه می‌شود. کارخانه‌هایی که در تشکیل و نحوه فعالیت آنها، متخصصان بسیاری نقش دارند که از جمله این متخصصان می‌توان به فارغ‌التحصیلان رشته علوم و صنایع غذایی اشاره کرد که کنترل کیفیت و بهداشت مواد غذایی بر عهده آنهاست. در توضیح این رشته می‌توان گفت که در هر کارخانه‌ای‌ هدف‌، تولید بهترین‌ محصول‌ است‌. محصولی‌ که‌ از هر جهت‌ مطلوب‌ و بدون‌ عیب‌ و نقص‌ بوده‌ و در عین‌ حال‌ ضایعات‌ بسیار کمی‌ داشته‌ باشد. برای‌ رسیدن‌ به‌ این‌ هدف‌ باید بر روی‌ تولید محصول‌ غذایی‌ نظارت‌ و کنترل‌ داشت‌؛ یعنی‌ از همان‌ ابتدا که‌ ماده‌ خام‌ به‌ کارخانه‌ می‌آید تا زمانی‌ که‌ پس‌ از تغییرات‌ و تبدیلات‌ لازم‌، بسته‌بندی‌ شده‌ و برای‌ عرضه‌ آماده‌ می‌شود، باید محصول‌ مورد نظر کنترل‌ و آزمایش‌ گردد. برای‌ مثال‌ هنگام‌ تهیه‌ بیسکویت‌ یا کلوچه‌ از زمانی‌ که‌ آرد وارد کارخانه‌ می‌شود تا زمانی‌ که‌ مواد مورد نیاز مثل‌ رنگ‌ و طعم‌دهنده‌ها به‌ آن‌ اضافه‌ می‌گردد و در نهایت‌ ماده‌ مورد نظر پخته‌ می‌شود، باید مرحله‌ به‌ مرحله‌ توسط‌ مسؤولین‌ آزمایشگاه‌ نمونه‌برداری‌ و آزمایش‌ گردد. که‌ این‌ کار توسط‌ متخصصان‌ علوم‌ و صنایع‌ غذایی‌ شاخه‌ کنترل‌ کیفی‌ انجام‌ می‌گیرد.در واقع‌ در رشته‌ علوم‌ و صنایع‌ غذایی‌، دانشجویان‌، تکنولوژی‌ صنایع‌ غذایی‌ مختلف‌ از قبیل‌ صنایع‌ لبنیات‌، غلات‌، گوشت‌، روغن‌، قند، سبزیجات‌ و میوه‌جات‌ را فرا می‌گیرند. همچنین‌ درباره‌ صنایع‌ نگهداری‌ مواد غذایی‌، بسته‌بندی‌ و کنترل‌ کیفی‌ مواد غذایی‌ آموزش‌ می‌بینند؛ یعنی‌ دانشجو یاد می‌گیرد که‌ چگونه‌ طی‌ فرآیندهایی‌، عمر مواد غذایی‌ را ضمن‌ حفظ‌ کیفیت‌ و ارزش‌ غذایی‌ آن‌، طولانی‌تر کند.
توانایی‌های‌ لازم :
راز موفقیت‌ دانشجوی‌ این‌ رشته‌ در دست‌یابی‌ به‌ فرآورده‌های‌ جدید و عرضه‌ آن‌ به‌ بازار و قابلیت‌ توافق‌ و سازش‌ با تقاضای‌ مشتریان‌ است و چنین‌ کاری‌ نیاز به‌ تلاش‌ و کوشش‌ بسیار دارد. از سوی‌ دیگر دانشجوی‌ این‌ رشته‌ باید آمادگی‌ کار در شهرهای‌ کوچک‌ یا حومه‌ شهرهای‌ بزرگ‌ را داشته‌ باشد چون‌ بیشتر کارخانه‌های‌ صنایع‌ غذایی‌ خارج‌ از شهرهای‌ بزرگ‌ یا در شهرهای‌ کوچک‌ مستقر هستند.دروس‌ مهم‌ و پایه‌ در این‌ رشته‌ نیز شامل‌ شیمی‌، زیست‌شناسی‌ (شاخه‌ میکروبیولوژی‌) و آمار و احتمالات‌ می‌شود.
موقعیت‌ شغلی‌ در ایران :
در کشوری‌ که‌ باید مواد غذایی‌ را برای‌ بیش‌ از 60 میلیون‌ جمعیت‌ تأمین‌ کرد، صنایع‌ غذایی‌ هیچ‌وقت‌ در انزوا قرار نخواهد گرفت‌ برای‌ همین‌ فارغ‌التحصیل‌ این‌ رشته‌ اگر آمادگی‌ کار در کارخانه‌ یا کارگاه‌ را داشته‌ باشد ـ کارخانه‌هایی‌ که‌ بیشتر در حومه‌ شهر یا شهرهای‌ کوچک‌ واقع‌ شده‌ است‌ ـ فرصت‌ شغلی‌ مناسبی‌ به‌ دست‌ خواهد آورد. در ضمن‌ فارغ‌التحصیل‌ علوم‌ و صنایع‌ غذایی‌ می‌تواند با استفاده‌ از سرمایه‌ شخصی‌ یا مشارکت‌ با فردی‌ که‌ سرمایه‌ مورد نیاز را دارد، واحد تولیدی خصوصی‌ ایجادکند.کاری‌که‌ تعدادی‌ از فارغ‌التحصیلان‌ این‌ رشته‌ انجام‌ داده‌‌اند و موفق‌ نیز شده‌اند.

درس‌های‌ این‌ رشته‌ در طول‌ تحصیل :

دروس‌ پایه‌:ریاضیات‌، فیزیک‌، شیمی‌ عمومی‌، شیمی‌ آلی‌، شیمی‌ تجزیه‌، شیمی‌ فیزیک‌، بیوشیمی‌ مقدماتی‌، فیزیولوژی‌، میکروب‌شناسی‌ عمومی‌، آمار، اصول‌ کامپیوتر، انگل‌شناسی‌.
دروس‌ اصلی‌:بهداشت‌ عمومی‌، میکروب‌شناسی‌ مواد غذایی‌، شیمی‌ موادغذایی‌ ، زبان‌ اختصاصی‌، روش‌های‌ بررسی‌ و پژوهش‌، اصول‌ مهندسی‌ و ماشین‌آلات‌ صنایع‌ غذایی‌، بهداشت‌ کارگاه‌ها و کارخانجات‌ مواد غذایی‌، اصول‌ تغذیه‌، آب‌ و فاضلاب‌ کارخانجات‌ مواد غذایی‌، اصول‌ مدیریت‌، تجزیه‌ مواد غذایی‌ ، مسمومیت‌های‌ غذایی‌، اصول‌ و روش‌های‌ نگهداری‌ مواد غذایی‌، اصول‌ کنترل‌ کیفی‌ و قوانین‌.
دروس‌ تخصصی‌:
بیوتکنولوژی‌ در صنایع‌ غذایی‌، کنترل‌ کیفی‌ مواد غذایی‌ ، صنایع‌ روغن‌، صنایع‌ محصولات‌ قنادی‌ و نوشابه‌، صنایع‌ شیر و لبنیات‌، صنایع‌ غلات‌، صنایع‌ سبزی‌ و میوه‌، صنایع‌ گوشت‌ و مرغ‌ و شیلات‌، صنایع‌ قند، صنایع‌ بسته‌بندی‌، سمینار، تأثیر فرآیند بر ارزش‌ غذا، شناخت‌ و کاربرد دستگاه‌های‌ آزمایشگاهی‌، کارآموزی ‌دروس شيمي و ريست شناسي در رشته مهندسي علوم و صنايع غذايي مثل ساير رشته های دانشگاهی در رشته علوم تجربی از اهميت بسياري برخوردار است.

دكتر شاهدي در همين رمينه مي گويد: " چون در رشته مهندسي علوم و صنايع غذايي بيشتر خصوصيات فيزيكي وشيميايي مواد غذايي بررسي مي شود ، دانشجوي اين رشته بايد به دروس شيمي ، فيريك ، زيست شناسي و كارهاي آزمايشگاهي علاقمند باشد ، دكتر موسوي نير در مورد توانايي هاي دانشجويان اين رشته مي گويد: " چون در رشته مهندسي علوم و صنايع غذايي بيشتر خصوصيات فيزيكي و شيميايي مواد غذايي بررسي مي شود. دانشجوي اين رشته بايد به دروس شيمي ، فيريك ، زيست شناسي و كارهاي ازمايشگاهي علاقمند باشد. "

دكتر موسوي نيز در مورد توانايي هاي دانشجوي اين رشته مي گويد: " عصر آينده ، عصر تخصص گرايي است و اگر دانشجويان مهندسي علوم و صنايع غذايي مي خواهند در صنعت موفق باشند. بايد تمرين كار گروهي كرده و نظم را در كارهايشان در نظر بگيرند. "

فرصتهاي شغلي موجود براي فارغ التحصيلان مهندسي كشاورزي – علوم و صنايع ( در مقطع كارشناسي )

سازمان تجارت جهاني در يكي از گزارشهاي خود كه زمينه فعاليتهاي صنعتي كشورهاي مختلف را مشخص نموده بود ، براي كشور ما توليد صنايع غذايي را پيشنهاد كرده بود يعني اگر ما بخواهيم در تجارت جهاني فعال بوده و به كشورهاي ديگر صادرات داشته باشيم ، بايد در زمينه صنايع غذايي فعاليت كنيم .

بر اساس قانون نيز هر كارگاه و كارخانه توليد مواد غذايي بيش از آغاز فعاليت خود بايد پروانه مسئول فني را از وزارت بهداشت دريافت كند و براي تهيه چنين پروانه اي لازم است يك مهندس علوم و صنايع غذایی به عنوان مسئول فني معرفي گردد. از همين رو فارغ التحصيلان اين رشته از نظر بازار كار با مشكل روبرو نيستند.

دكتر موسوي در همين زمينه مي گويد: " طبق آمار كه ما تا سال۱۳۸۵ داريم فارغ التحصيلان این رشته از دانشگاهای دولتی و مطرح از نظر اشتغال مشكلي ندارند. "

دكتر شاهدي نيز ضمن تايي سخنان فوق مي گويد: " فارغ التحصيلان اين رشته اگر سرمايه لازم((حدود۴۰تا ۵۰ میلیون)) را داشته باشند ، مي توانند واحد توليد صنايع غذايي ايجاد كنند و به موقعيت كار خويش تيز اطمينان داشته باشند همچنين برخلاف برخي از رشته هاي دیگر دختران مي توانند در رشته مهندسي علوم و صنايع غذايي خضوري فعال داشته باشند چون بازار كار اين رشته ، آزمايشگاهها و كارخانه هاي توليد مواد غذايي است . "

رضا احمدي فارغ التحصيل اين رشته نيز مي گويد: "يك دانشجوي خلاق و كوشا با دستيابي به فرآورده هاي جديد و عرضه آن به بازار ضمن اينكه از ضايعات در توليدات كشاورزي جلوگيري مي نمايد. مي تواند خود را از لحاظ مالي تامين كند . شايد بعضي از جوانان فكر كنند كه چنين كاري نياز به سرمايه بسيار زيادي دارد اما بايد گفت كه يك كارخانه توليد مواد غذايي را مي توان در سطحي كوچك اما با كيفيتي خوب راه اندازي نمود.

هر ساله مقادير قابل توجهي از محصولات كشاورزي و دامي ما به دليل نگهداري و توزيع نامناسب ، فاسد شده و از بين مي رود و يا به صورتي نا مطلوب و مضر براي سلامتي انسان عرضه مي گردد. در حالي كه به ياري تكنولوژي صنايع غذايي مي توان محصولات مختلف اعم از لبنيات ، غلات ، گوشت ، روغن ، قند ، سبزيجات و ميوه جات را به گونه اي بسته بندي و نگهداري كرد كه هم كيفيت و ارزش مواد غذايي فوق حفظ شود و هم عمر اين مواد طولاني تر گردد. اين امر باعث مي شود تا افراد جامعه نيز در تمامي فصول سال به انواع ويتامين ها ، پروتئين ها و مواد مغذي لازم دسترسي داشته باشيد چون به طور طبيعي بسياري از مواد غذايي در همه فصل ها يافت نمي شود.

دلايل فوق باعث شده است كه امروزه فرهنگ استفاده از كنسرو در جامعه رواج يابد. كنسروهايي كه در كارخانه هاي صنايع غذايي به صورت آماده و نيمه آماده ( پخته ، منجمد ، خشك شده ، افشره و............) تهيه مي شودو در اين ميان مهندسين علوم و صنايع غذايي كشاورزي به عنوان افرادي كه در كارخانه ها ماده خام اوليه را تبديل به ماده مورد نظر مي كند، نقش بسيار مهمي را برعهده دارند.

دكتر موسوي استاد مهندسي علوم و صنايع غذايي دانشگاه تهران در معرفي اين رشته مي گويد: "فراورده هاي اوليه غذايي با منشا كشاورزي ، دامپروري و شيلات بدون نگهداري و تبديل ، فايده اي ندارند از همين رو وظيفه مهندسي صنايع غذايي ، تبديل و افزايش عمر نگهداري محصولات غذايي است و در واقع مراحل بعداز توليد محصولات كشاورزي در حيطه كار فارغ التحصيلان اين رشته قرار مي گيرد."

دكتر شاهدي استاد مهندسي علوم و صنايع غذايي دانشگاه صنعتي اصفهان نيز در اين زمينه مي گويد: "دانشجويان اين رشته با نحوه جمع آوري ، انتقال ، تبديل ، تكميل ، نگهداري و توزيع محصولات كشاورزي و همچنين خصوصيات فيزيكي و شيميايي اين محصولات آشنا مي شوند. به عبارت ديگر هر آنچه كه در ارتباط با تبديل و فراوري مواد غذايي باشد در اين رشته مطالعه مي گردد."

وي در مورد تفاوت اين رشته با رشته هاي علوم و صنايع غذايي و مهندسي شيمي صنايع غذايي مي گويد:" رشته علوم و صنايع غذايي به كنترل كيفي و بهداشت مواد غذايي مي پردازد مهندس شيمي گرايش صنايع غذايي نيز در زمينه طراحي دستگاههي توليد مواد غذايي ، خصوصيات دستگاههاي فوق ، خطوط توليد و ارتباط بين دستگاهها مطالعه مي كند و مهندسي كشاورزي - علوم و صنايع غذايي نحوه تبديل و نگهداري محصولات كشاورزي به صورت فراورده هاي قابل مصرف و با كيفيت خوب را مطالعه و بررسي مي كند.

معرفی رشته مهندسی علوم و صنایع غذایی

مطالب مشابه :

معرفی رشته مهندسی علوم و صنایع غذایی

تحول صنايع غذايي با نانو

به کارگیری 5S :

بسته‌بندی کنترل کننده مواد غذایی با استفاده از نانو ذرات

گزارش تصویری از شهر زیر زمینی زرتشتیان

سمینار بیماری های دیابت در دامهای کوچک

انواع خشک کن ها

جدیدترین غذاها و نوشیدنی های غیر معمول