حوزه های اقلیمی ایران

معماری واقلیم، پیوندشان بیشتر به رابطه نوزاد وآغوش می ماند، یا نسبت هر رستنی با خاک ، حریم امن وبستر بالیدن. با بستگی ای تکامل آفرین؛ الهام بخش والبته ، نه محیط زا. در این معنا، آغوش، خاک واقلیم ، رابط حیات وسرزندگی ونبودشان نمود میرایی است . تجربیات معماری بومی در پهنه جهان وآروین های آن در معماری ایران زمین نیز ، خود گواه تاکیدی بر اندیشه ی فرم زایی ملاحظات اقلیمی در معماری است تا عاملی بر محدودیت آن یا اسارت معمار.

میزان متفاوت وترکیب گوناگون عوامل اقلیمی که خود ناشی از تفاوت موقعیت جغرافیای مناطق مختلف است، حوزه های اقلیمی متفاوتی در جان پدید آورده که هریک ویژگی های خاصی دارد. محیط زیست ، شهرها وحتی بناهای مربوط به این حوزه های اقلیمی، ویژگیهای خاصی متناسب با شرایط اقلیمی خود به دست آوردند. هدف این گزارش ، تعیین حوزه های مختلف اقلیمی ایران در ارتباط با معماری وارائه اطلاعاتی است که برای دست یابی به طرحهای منطقی معماری وهماهنگ با اقلیم مورد نظر است .

در این گزارش تاثیر هریک از عناصر اقلیمی(تابش آفتاب، رطوبت وباد) برساختمان مورد بررسی قرار می گیرد. در بین این عناصر، تابش آفتاب- که نور وحرارت طبیعی را به وجودمی آورد- مهمترین عنصر محسوب می شود.

تقسیمات اقلیمی در جهان

در مورد تقسیم بندی اقلیمی نقاط مختلف جهان، روشهای گوناگونی پیشنهاد شده که از میان روش کوپن – دانشمند اتریشی- مورد قبول قرارگرفته است. کوپن براساس رشد ونمو انواع نباتات، پنج نوع اقلیم در مقیاس جهانی معرفی کرده است که عبارتند از:

1. اقلیم بارانی استوایی : در این اقلیم فصل سرد وجود ندارد و معدل دمای هوا در سردترین ماه سال بیش از18 درجه سانتی گراد است.

2. اقلیم گرم وخشک: در این مناطق، به دلیل آنکه میزان بارندگی سالانه بخار آب مورد نیاز جهت رطوبت هوا را تامین نمی کند، هوا به طور کلی خشک است.

3. اقلیم گرم-معتدل: معدل دمای هوای سردترین ماه سال در این مناطق بین 18 و3- درجه سانتی گراد ومعدل دمای هوا در گرمترین ماه سال بیش از 10 در جه سانتی گراد است. در این مناطق زمستان کوتاه است ولی ممکن است حدود یک ماه یا بیشتر زمین یخ بسته یا پوشیده از برف باشد.

4. اقلیم سرد و برفی: در این افلیم معدل دمای هوا در گرمترین ماه سال بیش از 10 درجه ودر سردترین ماه سال کمتر از3- درجه سانتی گراد است. بارندگی در این مناطق معمولا" به صورت برف است ودر طول چند ماه ازسال زمین پوشیده از برف ویخ است.

5. اقلیم قطبی: در این اقلیم معدل دمای هوا در گرمترین ماه سال کمتر از 10 درجه سانتی گراد است. در این جا برخلاف اقلیم بارانی واستوایی فصل گرم وجود ندارد.

تقسیمات اقلیمی در ایران

اصولا در بسیاری در مناطق جهان ،اقلیم بوسیله عرض جغرافیایی و اتفاع از سطح دریا مشخص می شود.ایران با قرار گرفتن بین 25 و 40 درجه عرض جغرافیایی شمالی،در منطقه گرم قرار دارد و از نظر ارتفاع نیز، فلات مرتفعی است که مجموع سطوحی از آن که ارتفاعشان از سطح دریا کمتر از 475متر است، درصد بسیار کمی از سطح کل کشور را تشکیل می دهند.

با وجود اینک ایران دارای دو حوزه بزرگ آب(دریای خزر و خلیج فارس) است، بدلیل وجود رشته کوه های البرز و زاگرس و نحوه قرارگیری آنها، اثرات این دو حوزه محدود به نواحی بسیار نزدیک به آنها است و این حوزه ها، به ندرت اثری در تعدیل درجه حرارت قسمت های داخلی دارند.

بی تردید در کشوری کوهستانی مانند ایران ،هیچ گاه دو نقطه از نظر اقلیمی مانند یکدیگر نیستند.با این حال، بهترین روش برای دستیابی به پایه ای به منظور تعیین مناطق اقلیمی کشور، همان اصول کوپن است که ناگزیر باید از آن پیروی کرد.

بنابراین، تقسیمات چهار گانه ایران را که توسط دکتر حسن کنجی پیشنهاد شده نمی توان مورد استفاده قرار داد. وی تقسیم بندی کوپن را با کمی تغییر و با توجه به عوارض جغرافیایی کشور به شرح زیر پذیرفته است.

اقلیم معتدل و مرطوب(سواحل جنوبی دریای خزر)
اقلیم سرد (کوهستان های غربی)
اقلیم گرم خشک(فلات مرکزی)
اقلیم گرم و مرطوب(سواحل جنوبی)

اقلیم معتدل و مرطوب (سواحل جنوبی دریای خزر)

سواحل دریای خزر با آب و هوای معتدل و بارندگی فراوان، از جمله مناطق معتدل محسوب می شود. این منطقه که به صورت نواری بین رشته کوه های البرز و دریای خزر محصور شده، از جلگه های پستی تشکیل شده است که هر چه به طرف شرق پیشروی می کند، رطوبت و اعتدال هوا کاهش می یابد. در حقیقت ، رشته کوه های البرز که حد فاصل دو آب و هوای متضاد هستند، جلگه های پست خزر را از فلات مرکزی جدا می کنند. از جمله ویژگی های این اقلیم، رطوبت زیاد هوا و اعتدال درجه حرارت آن است. دمای هوا در روزهای تابستان معمولا بین 25تا30 درجه سانتی گراد و شبها بین 20تا23 درجه سانتی گراد و در زمستان معمولا بالای صفر است. در این منطقه، بارندگی بسیار زیاد و در تابستان به صورت رگبار است. شهرهای رشت، بندر انزلی، بابلسر و گرگان در این منطقه قرار دارند.

بارندگی درتابستان کم ودر زمستان زیاد است وبیشتر به صورت برف می بارد. به طور کلی در این منطقه ،فصل بهار کوتاه است وتابستان و زمستان را از هم جدا می کند.

تقسیمات اقلیمی و تیپولوژی معماری

با توجه به شکل گیری و ترکیب معماری بومی مناطق مختلف ایران در می یابیم که ویژگی های متفاوت هر یک از این اقلیم ها،تاثیر فراوانی در شکل گیری شهر ها و ترکیب معماری این مناطق داشته اند.بنابراین،تعیین دقیق حوزه های اقلیمی در سطح کشور و دستیابی به مشخصات اقلیمی مناطق مختلف،در ارائه طرح های مناسب و هماهنگ با اقلیم هر منطقه اهمیت فراوانی دارد.

ویژگی های معماری بومی مناطق معتدل و مرطوب

معماری بومی این مناطق که بیشتر کرانه های دریا ی خزر و دامنه های شمالی کوه های البرزرا شامل می شود،به طور کلی دارای ویژگی های زیر است:

در نواحی بسیار مرطوب کرا نه های نزدیک دریا برای حفاظت ساختمان از رطوبت بیش از حد زمین،خانه ها بر روی پایه های چوبی ساخته شده اند. ولی در دامنه کوه ها که رطوبت کمتر است،معمولا خانه ها بر روی پایه هایی از سنگ و گل و در پاره ای موارد بر روی گربه رو ها بنا شده اند
برای حفاظت اتاق ها از باران،ایوانک های عریض و سرپوشیده ای در اطراف اتاق ها ساخته اند.این فضاها،در بسیاری از ماه های سال برای کار و استراحت و در پاره ای موارد برای نگهداری محصولات کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد.
بیشتر ساختمان ها با مصالحی با حداقل ظرفیت حرارتی بنا شده اند و در صورت استفاده از مصالح ساختمانی سنگین،ضخامت آنها در حداقل میزان ممکن حفظ شده است(در این مناطق بهتر است از مصالح ساختمانی سبک استفاده شود.چون در زمانی که نوسان دمای روزانه هوا کم است،ذخیره حرارت هیچ اهمیتی ندارد و علاوه براین ،مصالح ساختمانی سنگین تا حدود زیادی تأثیر تهویه و کوران را که یکی از ضروریات در این منطقه است کاهش می دهد).
در تمام ساختمان های این مناطق،بدون استثناء از کوران و تهویه طبیعی استفاده می شود.بطور کلی،پلان ها گسترده و باز و فرم کالبدی آنها بیشتر شکل های هندسی،طویل و باریک است. به منظور حداکثر استفاده از وزش باد در ایجاد تهویه طبیعی در داخل اتاق ها ،جهت قرارگیری ساختمان ها با توجه به جهت وزش نسیم های دریا تعیین شده است.در نقاطی که بادهای شدید و طولانی می وزد،قسمت های رو به باد ساختمان ها کاملا بسته است.
به منظور استفاده هر چه بیشتر از جریان هوا،همچنین بدلیل فراوانی آب و امکان دسترسی به آن در هر نقطه،ساختمان ها به صورت غیر متمرکز و پراکنده در مجموعه سازمان دهی شده است.
بدلیل بارندگی زیاد در این مناطق،بام ها شیبدار است و شیب بیشتر آنها تند است.

اقلیم و ساختمان

نکته قابل توجه اینکه،اگر چه عناصر اقلیمی تمام ساختمان ها را تحت تأثیر قرار می دهد و اصول مطرح شده در این قسمت در مورد تمام آنها صدق می کند،ولی در بکار گیری این اصول باید توجه داشت که در برخی ساختمان های خاص ممکن است تأثیر عناصر اقلیمی نسبت به تأثیر عوامل داخلی آن ساختمان ها (مانند حرارت ناشی از وجود افراد،چراغ های روشنایی و دستگاه های حرارت زا )بسیار اندک بوده،نقش تعیین کننده ای نداشته باشد. بنابراین،نتایج به دست آمده در این فصل،در مورد ساختمان هایی صدق می کند که عوامل داخلی عمده ای در آنها دخالت ندارد.

تابش آفتاب و تأثیرآن بر ساختمان و محیط اطراف

نور خورشید،همیشه برای ایجاد روشنایی طبیعی در ساختمان لازم است. ولی از آنجا که این نور در نهایت به حرارت تبدیل می شودفمیزان تابش مورد نیاز برای هر ساختمان باید با توجه به نوع آن و شرایط اقلیمی محل آن تعیین شود.

بنابراین،شدت تابش آفتاب و حرارت حاصل از آن در یک نقطه از سطح زمین،به فاصله ای که پرتوی خورشید باید طی کند،ضخامت ابرو وضعیت آلودگی هوا بستگی دارد.به همین دلیل،شدت تابش آفتاب در یک محل با ارتفاع آن محل از سطح دریا متناسب است و در مناطق مرتفع،چون پرتوی خورشید فاصله ی کمتری از اتمسفر را طی می کند،حرارت بیشتری تولید می نماید.همچنین در ظهر محلی هر منطقه که خورشید در قائم ترین حالت خود نسبت به زمین آن محل قرار دارد و فاصله آن کمتر است،شدت تابش آفتاب بیشتر از صبح و عصر است که خورشید در مایل ترین حالت نسبت به زمین محل مورد نظر قرار دارد.

با توجه به مطالب فوق در می یابیم که شدت تابش آفتاب در هر نقطه از سطح زمین،به موقعیت خورشید نسبت به آن منطقه بستگی دارد.از آنجا که موقعیت خورشید به دلیل حرکت وضعی و دورانی زمین در ساعت ها ،روزها وفصل های مختلف متفاوت است،برای بررسی شدت تابش آفتاب بر سطوح مختلف و حرارت حاصل از آن باید موقعیت خورشید نسبت به محل مورد نظر در زمان های مختلف مشخص باشد. بدین منظور،در این قسمت موقعیت خورشید مورد بررسی قرارمی گیرد.

موقعیت خورشید

در هر نقطه از سطح زمین،مسیر حرکت خورشید در آسمان در روزهای مختلف سال متفاوت است.برای مثال ،حرکت خورشید نسبت به ساختمانی که در نیم کره شمالی و رو به جنوب قرارگرفته،بدین طریق است که در تابستان خورشید از شمال شرقی محوطه ی این ساختمان طلوع و در شمال غربی آن غروب می کند.در زمستان، طلوع خورشید از جنوب شرقی و غروب آن در جنوب غربی محوطه ساختمان مزبور صورت می گیرد و فقط در اول فروردین و اول مهر ماه،خورشید کاملاً از شرق طلوع کرده،در غرب غروب می کند.

موقعیت خورشید را در هر منطقه ودر هر زمان می توان به و سیله ی دو زاویه یکی ((زاویه تابش )) و دیگری ((جهت تابش )) مشخص کرد.زاویه تابش زاویه ای است که بین امتداد پرتوی خورشید و سطح افق تشکیل می شود و جهت تابش زاویه ای است که بین تصویر امتداد پرتو خورشید بر صفحه افق و شمال واقعی پدید می آید.(3-3)تغییرات روزانه و سالانه ی این دو زاویه به عرض جغرافیایی محل بستگی دارد. در بسیاری از کشورها،مقاذیر این دو زایه برای نقاط گوناگون و در زمان های مختلف محاسبه شده و به صورت جدول ها و منحنی هایی ارائه شده است. ولی چنانچه موقعیت خورشید براتی نقاط خاصی مورئ نظر باشد، آنها را می توان از طریق محاسبات ریاضی به دست آورد.

اولین عامل موثر در محاسبه ی موقعیت خورشید ، زاویه ی چرخش خورشید است. این زاویه، زاویه ی است که بین دو صفحه ای که از خط استوا می گذرد و خطی که مرکز زمین و خورشید را به هم متصل می کند، ایجاد می شود و در طول سال از 23.5 درجه به طرف بالای صفحه ی استوا تا 23.5 درجه به طرف پایین صفحه ی استوا یعنی 47 درجه تغییر می یابد. دیگر عوامل موثر در تعیین زاویه ی تابش و جهت تابش، عرض جغرافیایی و زمان مورد نظر است.

تابش آفتاب

به طور کلی، تابش آفتاب با ساطع شدن پنج نوع پرتو یک ساختمان را تحت تأثیر قرار می دهد. این پنج نوع پرتو به ترتیب اهمیت عبارتند از:

· پرتو مستقیم با طول موج کوتاه

· پرتو پراکنده از آسمان با طول موج کوتاه

شرایط اقلیمی و خصوصیات آب و هوایی

سلسله جبال البرز و زاگرس نواحی مرکزی ایران را از دریای خزر در شمال و جلگه بین النهرین در غرب جدا می کنند . کوههایی نیز به صورت منفرد در مرکز و شرق ایران وجود دارند از جمله کوه تفتان ، شیر کوه و ...
کوهستان های غربی که دامنه های غربی رشته کوههای فلات مرکزی ایران و سراسر کوههای زاگرس را در بر می گیرد از مناطق سردسیر کشور به شمار می آیند .

کلیات آب و هوایی این منطقه به شرح زیر می باشد :

· سرمای شدید در زمستان و هوای معتدل در تابستان

· اختلاف بسیار زیاد درجه حرارت هوا بین دمای شب وروز

· بارش برف سنگین

· رطوبت کم هوا

میانگین دمای هوا در گرم ترین ماه سال در این اقلیم بیش از 10 درجه سانتی گراد و متوسط دمای هوا در سردترین ماه سال کمتر از 3- درجه سانتی گراد می باشد .

نوسانات دمایی در طی شبانه روز نیز در نواحی کوهستانی بیشتر است . در این اقلیم دره ها در فصل تابستان بسیار گرم و در زمستان معتدل اند . مقدار تابش آفتاب در فصل تابستان در این منطقه زیاد و در زمستان بسیار کم است . زمستان ها طولانی ، سرد و سخت بوده و تا چند ماه از سال ، زمین پوشیده از یخ ، و بهار کوتاه مدت است و زمستان و تابستان را از هم جدا می کند. سرما از اوایل آذر ماه شروع می شود و کم و بیش تا اواخر فروردین ادامه می یابد . در سراسر این منطقه از آذربایجان گرفته تا استان فارس ، زمستان ها به شدت سرد می باشد .

در این نواحی ، میزان بارندگی در تابستان کم و در زمستان زیاد است و بیشتر به صورت ریزش برف می باشد . برف های پیاپی بیشتر قله ها را می پوشاند . در ارتفاعات بالای 3000 متر همواره برف وجود دارد و این کوهستان ها سرچشمه رودخانه ها و قنات ها در کشور محسوب می شوند .

بارش برف در نواحی شمال و شمال غربی منطقه بیش از نواحی جنوب غربی آن است . علی رغم بارندگی فراوان ، رطوبت در این اقلیم کم می باشد . همچنین سلسله جبال غربی همانند سدی مانع از نفوذ هوای مرطوب مدیترانه به داخل فلات ایران می شوند و رطوبت هوا را تنها در دامنه های خود نگاه می دارند . برخلاف نواحی شمال ایران و سواحل دریای خزر که غلظت هوا به دلیل پستی زمین و بارش زیاد است در اقلیم سرد ، این غلظت کمتر بوده و همین امر میزان استفاده از تهویه طبیعی هوا را کاهش می دهد .

فرم بنا

برودت بسیار زیاد هوا در بخش عمده ای از سال ، در نواحی سرد و کو هستانی باعث شده است تا حداکثر استفاده از تابش آفتاب ، بهره گیری از نوسان روزانه دما ، حفظ حرارتی و جلو گیری از باد سرد زمستانی در فضاهای مسکونی امری ضروری گردد . لذا فرم بنا در جهت مقابله با سرمای شدید طراحی و اجرا می شود . در ادامه ، به توضیح خصوصیات کلی فرم بنا در این اقلیم خواهیم پرداخت .

1. ساختمان های درون گرا با حیاط مرکزی

بناهای سنتی در اقلیم سرد مانند نواحی مرکزی فلات ایران دارای حیاط مرکزی بوده و سایر قسمت ها دورتادور این حیاط چیده می شوند . اتاق های واقع در سمت شمال حیاط بزرگتر از سایر قسمت ها و تالار یا اتاق اصلی نشیمن خانه نیز در این سمت حیاط واقع شده است تا از تابش مستقیم و حرارت آفتاب در فصل سرد زمستان استفاده کنند . جبهه جنوبی ساختمان به دلیل کوتاه و معتدل بودن فصل تابستان کمتر به کار گرفته می شود . لذا اتاق های جنوبی و اتاق های شرقی و غربی – در صورت وجود – به عنوان انباری یا فضاهای خدماتی همچون اتاق خدمه یا سرویس های بهداشتی کاربرد دارند .

برخلاف مناطق معتدل و مرطوب سواحل جنوبی دریای خزر ، خانه های این مناطق ، اغلب دارای زیر زمینی با سقف کوتاه در پائین زمستان نشین هستند که به علت خنکی هوای آن ، در تابستان برای سکونت و آسایش ساکنان خانه به کار می رود .

2. استفاده از ایوان و حیاط کوچک در بنا

از آنجایی که در بیشتر روزهای سال در مناطق کوهستانی سرد ویا بسیار سرد است اکثر فعالیت های روزمره در اتاق ها انجام می پذیرد . لذا ابعاد حیاط ها در این مناطق قدری کوچکتر از نواحی فلات مرکزی ایران است .

ساختمان ها در این اقلیم دارای ایوان اند ولی عمق آنها نسبت به ایوان های مناطق جنوبی کشور به مراتب کمتر می باشد و همانند ایوان های منطقه خزر ، کاربرد نشیمن ندارند و صرفا جهت حفظ ورودی ها ی بنا از برف و باران استفاده می شوند .

نکته دیگر پائین بودن کف حیاط بناهای اقلیم سرد به اندازه 1 تا 1.5 متر از سطح پیاده روهااست تا بتوان آب جاری در نهر ها و جویها را بر باغچه حیاط یا آب انبار واقع در زیر زمین سوار نمود و از سوی دیگر ، زمین مانند عایق حرارتی اطراف بنا را احاطه کرده ، مانع از تبادل حرارتی بین بنا و محیط پیرامون آن و باعث حفظ حرارت درون ساختمان می شود .

3. پلان ، فرم بنا و نحوه قرار گیری آن

در حوزه اقلیمی سرد و کوهستانی ، بناها دارای پلان و بافت متراکم می باشند . فرم بنا باید به گونه ای باشد که سطح تماس آن را با سرمای خارج کمتر نماید تا حرارت کمتری از درون به بیرون انتقال یابد . لذا از احجامی نظیر مکعب یا مکعب مستطیل استفاده می نمایند تا نسبت سطح خارجی بنا به حجم داخلی آن کاهش یابد و آن را در حداقل ممکن نگه دارد .

ساختمان ها بین 20 درجه به طرف غرب و 45 درجه به سمت شرق و در سایه باد یکدیگر و خارج از سایه آفتاب هم ، در محور شمالی – جنوبی مستقر می شوند .

4. اتاق های کوچک با ارتفاع کم

در نواحی سرد و برفی ، باید از ایجاد اتاق ها و فضاهای بزرگ داخل بنا اجتناب نمود چرا که با افزایش سطح تماس آنها با فضای سرد بیرونی ، گرم کردن این فضای وسیع مشکل خواهد بود .

بنابراین در این مناطق سقف اتاق ها را پائین تر از اتاق های مشابه در سایر حوزه های اقلیمی در نظر می گیرند تا حجم اتاق کاهش یابد و سطح خارجی نسبت به حجم بنا حداقل گردد . ارتفاع کم سقف در تالار ها و اتاق های مهم و طاق راسته ها و حجره های بازارهای این مناطق نیز مشهور است .

5. بازشوهای کوچک

در این مناطق برای جلو گیری از تبادل حرارتی بین داخل و خارج بنا از بازشوهای کوچک و به تعداد کم استفاده می کنند . در صورت بزرگ بودن پنجره ها ، استفاده از سایبان الزامی است . بازشوها در ضلع جنوبی برای استفاده هر چه بیشتر از تابش آفتاب ، بزرگتر و کشیده تر انتخاب می شوند . همچنین از استقرار بازشوها در جهت بادهای سرد باید اجتناب نمود . پنجره های دو جداره نیز برای رساندن تبادل حرارتی به حداقل ممکن مناسب ترند . در ضمن به منظور جلوگیری از ایجاد سوز در داخل و خروج حرارت داخلی به خارج ساختمان ، میزان تعویض هوای هوای داخل وتهویه طبیعی را باید به حداقل ممکن رساند .

در مقایسه با اقلیم گرم و خشک ابعاد بازشوها در این حوزه اقلیمی برای استفاده از انرژی حرارتی حاصل از تابش آفتاب افزایش یافته است .

6. دیوارهای نسبتا قطور

قطر زیاد دیوارها نیز به نوبه خود از تبادل حرارتی بین فضای داخلی بنا و محیط بیرونی ساختمان جلوگیری می کند . معیارهای معماری اقلیم سرد و کوهستانی و گرم و خشک تقریبا مشابه است و تنها تفاوت آنها در منابع حرارت دهنده می باشد که در اقلیم گرم و خشک این منبع از سمت بیرونی بنا و در اقلیم سرد از سمت داخل فضا می باشد . لذا باید در این اقلیم به کمک مصالح بنایی قطر دیوارها را زیاد نمود تا این جداره بتواند به عنوان منبع ذخیره حرارت داخل بنا عمل نماید .

دیوارهای قطور ، گرما و حرارت تابش آفتاب روزانه را در طول شب حفظ و به تعدیل دمای داخل ساختمان کمک می نماید . در معماری بومی این مناطق تا حد ممکن تلاش می شود تا به شکل طبیعی یا یا با استفاده از بخاری و گرمای ناشی از حضور افراد ، پخت وپز یا حضور حیوانات ، بنا را گرم نمود .

7. بام های مسطح

ابن یه سنتی در کوهپایه های شمالی سلسله کوههای البرز دارای بام های شیب دار و در مناطق کوهستانی غالبا مسطح هستند .

بام های شیب دار در صورت مناسب بودن پوشش آن به مراتب از بام های مسطح بهترند چرا که آب باران را به سهولت از روی بام دور می کنند . ولی در صورت کاهگلی بودن پوشش بام ، قدرت آن در برابر رطوبت و باران و به ویژه برف بسیار تضعیف خواهد شد . چرا که آب ناشی از ذوب تدریجی برف وارد سقف کاهگل می گردد و بنا مرطوب و نم دار می گردد . به همین دلیل به محض بارش برف ، آن را از روی چنین بامی پارو می کنند و با غلتکی سنگی و کوچک ، بام را دوباره غلتک می کشند تا پوشش کاهگلی آن مجددا متراکم و سوراخ های ایجاد شده در اثر نفوذ آب مسدود گردند .

انتخاب بام های مسطح در اقلیم سرد مشکلی ایجاد نمی نماید چرا که با نگهداری برف بر روی بام ازآن به عنوان عایق حرارتی در مقابل سرمای زیاد هوای خارج که چندین درجه کمتر از درجه حرارت برف است استفاده می شود و همچنین فضای زیر اسکلت خرپا که کاربرد انباری دارد ، عایق مناسبی بین فضای داخل و خارج بنا خواهد بود . لذا دو جداره بودن سقف بنا در این اقلیم برای حفظ گرمای بنا حائز اهمیت است .

نوع مصالح

مصالح مورد استفاده در ابنیه سنتی در مناطق سرد و کوهستانی مانند سایر حوزه های اقلیمی از مصالح موجود در آن اقلیم است. این مصالح باید از ظرفیت و مقاومت حرارتی خوبی برخوردار باشند تا گرمای بنا را در فضای داخلی آن حفظ نماید .

لذا بدنه این ابنیه از سنگ ( یا چوب ، ملات کاهگل ، خشت و آجر ) و پوشش سقف و بام از تیر های چوبی و کاهگل می باشد . از سنگ و مصالح مقاوم و سنگین برای برای پی سازی بنا استفاده می کنند و در برخی نقاط ، کرسی چینی با مصالح سنگین جهت جلو گیری از رطوبت به کار می رود ، هر چند ابنیه این مناطق ، به طور کلی ، بر روی زمین بنا می شوند .

در این رابطه می توان از شهر جوانرود و روستاهای اطراف آن واقع در منطقه غربی رشته کوه زاگرس و در 95 کیلو متری شمال غرب کرمانشاه نام برد . در این منطقه ساختمانهای سنگی ، سیمایی موزون و هماهنگ به کل بافت شهر و همچنین به بافت روستاها داده است . سنگ که به وفور در این منطقه کوهستانی وجود دارد و به صورت لاشه و یا قواره در دیوارهای قطور ساختمان ها به کار می رود . در این منطقه اقلیمی سرد و نسبتا پر باران ، بام ساختمان ها مسطح و با تیر چوبی و کاهگلی پوشیده شده است . هر چند که بام اغلب ساختمان ها های جدید در جوانرود دارای خرپای چوبی و پوشش شیروانی است .

کالبد شهری و روستایی

بافت شهری و روستایی حوزه اقلیمی سرد و کوهستانی در جهت مقابله با سرمای شدید شکل گرفته است . ویژگی های بافت شهری و روستایی در این اقلیم عبارتند از :

1. بافت متراکم و فشرده

2. فضاهای کوچک و محصور

3. بهره گیری از جهات آفتاب و زمین ( به عنوان عوامل تعیین کننده ی جهت استقرار و گسترش شهر و روستا و سیمای آنها )

4. معابر باریک به موازات خط تراز زمین

با توجه به شرایط اقلیمی منطقه سرد و کوهستانی در ایران به منظور جلوگیری از اتلاف حرارتی و کوران هوا ، بنا ها به صورت متراکم و فشرده و متصل و در کنار هم ساخته می شوند تا سطح تماس فضاهای گرم مسکونی با محیط سرد خارج کاهش یابد . همچنین بنا ها طوری کنار هم قرار می گیرند که یکدیگر را محصور نمایند و فضاهای شهری تا حد امکان کوچک شوند تا نفوذ جریان باد سرد به داخل فضاهای شهری کم گردد و تابش حرارت از سطح خارجی دیوارهای گرم ابنیه به فضاهای کوچک و محصور شهری ، هوای سرد آنها را تعدیل نماید .

نکته قابل مشاهده دیگر در این نوع شهرها ، طراحی معابر کم عرض و باریک برای استفاده بهتر از حرارت و جلوگیری از تبادل گرما و سرما است . معمولا در این نوع اقلیم ، مجتمع های زیستی در وسط دامنه بلندی ها و رو به جنوب و در داخل زمین یا روی آن به منظور بالا بردن ظرفیت حرارتی دیواره های بدنه شمالی و افزایش حجم داخلی نسبت به سطح بیرونی ، استقرار می یابند . در واقع در صورت استقرار روستا در پائین دره اولا خطر سیل خیزی و نابودی روستا وجود خواهد داشت . ثانیا نفوذ هوای سرد سنگین به دره ها باعث افزایش شدت سرما به هنگام شب خواهد شد . ثالثا جبهه شمالی کوه همواره در سایه قرار گرفته و سرد می باشد در حالیکه روستاها و شهر ها باید جهت حداکثر استفاده از تابش خورشید ، رو به دره و در آفتاب بنا گردند . رابعا به علت فزونی ناهمواری های زمین و شدت باد در بالای کوه و دسترسی به منابع آبی و رود خانه ها که در قسمت پائین ارتفاعات جاری هستند ، استقرار بافت روستایی و شهری بر بالای کوه صحیح نمی باشد

اقلیم گرم و خشك

دررابطه با شرایط زمستانی این مناطق، فرم ساختمان می تواند در طول محور شرقی غربی گسترش یابد. اما شرایط تابستان حكم بر فشردگی ساختمان نموده و داشتن فرمی مكعب شكل را ضروری می داند.

درهر صورت با بریدن قسمتی از این مكعب و پر نمودن حفره ایجاد شده باسایه ( سایه دیوار، درخت، پیچك و چفته مو) و هوای خنك شده بوسیله تبخیر آب سطح چمن، برگ درختان، حوض و فواره می توان اقلیم نسبتاً مطلوبی در ساختمان ایجاد نمود در اطراف این باغچه داخلی پلان ساختمان می تواند آزاد باشد، بدین ترتیب پلان كلی ساختمان دراین مناطق به طرف داخل معطوف می گردد

اقلیم گرم و مرطوب

در مناطق گرم ومرطوب، شدت زیاد تابش آفتاب در سمت شرق و غرب، ایجاد می نماید ساختمان فرمی كشیده داشته و بشكل مكعب مستطیل در امتداد محور شرقی غربی قرار گیرد. این فرم ازنظر ایجاد كوران در داخل ساختمان و كاهش رطوبت هوای داخل نیز بسیار مناسب است. در صورتی كه در این گونه مناطق ساختمان در سایه كامل قرار گیرد. پلان آن می تواند آزاد و باز باشد.

تعیین فرم ساختمانهای بزرگ

در شرایطی كه آزادی عمل وجود داشته باشد، میتوان مناسبترین فرم یك ساختمان مسكونی یا یك ساختمان كوچك را با نظر گرفتن تأثیر عوامل اقلیمی بر آن تعیین نمود. اما درمورد ساختمانهای بزرگ اینطور نیست چون در اینگونه ساختمانها عوامل دیگری از قبیل روابط داخلی و فضای كلی مورد نیاز واقتصاد در سازماندهی مهمتراند. عوامل دیگری مانند بزرگی ساختمان و از دیاد حجم یك فرم می تواند تاثیر قوی در عوامل اقلیمی بصورت كاهش و از دیاد آن داشته باشد. بنابراین فرم و جهت گیری درساختمانهای بزرگ در مرحله دوم اهمیت قرار میگیرد با این وجود اصولی را میتوان بصورت كلی در مورد این ساختمانها بیان كرد.

2-در مناطق سرد فرم های بسته فشرده و ساختمان های مكعب شكل یا به هم چسبیده پشت به پشت كه در جهت شمال جنوب قرار داشته باشند ترجیح دارند. در این مناطق ساختمان های مرتفع مناسب تر هستند.

2-در مناطق معتدل به دلیل اعتدال هوا، آزادی بیشتری در انتخاب فرم دارد، اما در هر صورت فرم های قرار گرفته در جهت محور شرقی غربی مناسب ترهستند.

درمناطق گرم و خشك شكل های توپر و فشرده مناسب هستند. فرم های مكعب شكل یا فرم هائی كه اضلاع شرقی غربی شان هستند مفید تر بوده وهم چنین ساختمانهای مرتفع نسبت به ساختمانهای كوتاه ترجیح دارند

در مناطق گرم و مرطوب ساختمانهائی كه بطور آزاد در محور شرقی غربی كشیده شده باشند مناسب هستند. اما ساختمانهائیكه در جهت محورشمال جنوب قرار گرفته اند، در معرض تابش شدید آفتاب این مناطق قرار داشته و مفید نیستند.

تهویه مورد نیاز واقلیم: گرم و خشك

در مناطق گرم و خشك باید میزان تهویه طبیعی در روز را به حداقل ممكن رساند، چون در اثر ورود هوای گرم خارج بداخل، دمای هوای و سطوح داخل نیز افزایش می یابد. بخصوص در طول روز كه سرعت باد زیاد و در نتیجه میزان تهویه طبیعی نیز زیاد است، تغبیرات دمای هوای داخلی در سطح نزدیك به دمای هوای خارج تغییر می نماید. از طرفی دیگر، چون رطوبت هوای اینگونه مناطق كم است، حتی با جریان هوائی با سرعت كم امكان سرد شدن بدن از طریق تبخیر عرق بدن وجود داشته ودرنتیجه احتیاج به سرعت زیاد هوا برای خنك سازی از راه تبخیر لازم نمی باشد. سرعت هوا برای ایجاد چنین وضعیتی می تواند 15 درثانیه باشد و این سرعتی است كه در نتیجه اختلاف دمای سطوح و همچنین در نتیجه نفود هوای خارج بداخل از طریق درز پنجره ها، در هوای اطاق بوجود می آید، و بدین ترتیب نیازی به باز بودن پنجره ها نخواهد بود. درعصر وشب، بدلیل پائین بودن دمای هوای خارج، نسبت به دمای هوا وسطوح داخلی، تهویه طبیعی امكان سریع خنك شدن هوای داخلی را بوجود می آورد. نیاز به كوران در عصر وشب، وجود پنجره های باز شورا ضروری می سازد. اما باید به این نكته توجه داشت كه راندمان تهویه با اندازه پنجره ها متناسب نیست. با هم آهنگ ساختن محل، شكل و نحوه باز شدن پنجره ها، طریق آنها را به حداقل رسانده و در عین حال امكان تهویه بطور مفید را بوجود آورد. ضمناً باید به مشكل ورود گرد و غبار بداخل ساختمان نیز توجه داشت.

در مناطق كه همیشه طوفان شن و گرد و غبار وجود دارد، ساختمان هائی كه بروی پیلوتی قرار گرفته اند مقدار بسیار كمی ازگرد و غبار وشن موجود در هوا را دریافت می نمایند، چون معمولاً در ارتفاع بیش از 10 متر میزان شن موجود در هوا بشدت افت می نماید.

تنوع خانه هاي روستايي در اقليم خشك كوير

    عوامل گوناگوني چون توپوگرافي، ويژگي هاي اقليمي، قابليت هاي اقتصادي، معيشت، منابع آب و... در سرزمين پهناور ايران موجب پديدار شدن بافت هاي روستايي متفاوتي از نظر شكل گيري كالبدي شده است.
    در بخشي از اين پهنه گسترده، روستا بافت منسجم و به هم پيچيده اي از خانه هايي است كه به صورت پلكاني بر دامنه شيب كوه ها قرار گرفته اند. اين نوع روستاها را بيشتر در نواحي كوهستاني مشاهده مي كنيم. روستاي ماسوله در گيلان، ابيانه در كاشان و پاوه در كرمانشاه نمونه هاي خوبي براي اينگونه بافت هاي روستايي هستند. در جاي ديگر خانه هاي روستايي در دل كوه ها به صورت دستكند ساخته شده و خطوط ارتباطي دشوار و پيچيده اي آنها را به يكديگر متصل مي كند. همچون روستاي كندوان در آذربايجان و ميمند در كرمان. نمونه ديگري از روستا، قلعه مستحكمي است كه واحدهاي مسكوني در درون آن به هم تنيده شده اند. اينگونه روستاها را در نواحي مركزي و كويري ايران در ميان دشت ها و جلگه ها مي توان مشاهده كرد. در نواحي ديگري از كشورمان روستا مجموعه اي از خانه هاي منفرد است كه در ميان كشتزار ها پراكنده شده اند. اينگونه از بافت هاي روستايي در حاشيه درياي خزر به وفور مشاهده مي شود. فراواني در تراكم كالبدي روستاها مي تواند شاهد مناسبي براي شناسايي ماهيت آبادي و همچنين تفاوت هاي اجتماعي و اقتصادي موجود در آن باشد. بافت كالبدي روستايي ممكن است نتيجه يك روند شكل پذيري مبتني بر برنامه يا حاصل گسترش خود به خودي باشد. ميزان نظم يا بي نظمي در شكل سكونتگاه هاي روستايي به بهترين شكل نشانگر نقش برنامه ريزي در نحوه استقرار آن روستا به شمار مي رود.

    * گونه هاي بافت روستايي براساس شكل استقرار
    گونه اول، روستاهاي متمركز و منسجم هستند كه در اين تيپ روستاها، خانه ها به يكديگر چسبيده و منظر بصري متمركزي دارند كه عمدتاً بدون فضاي خالي است. مزرعه كه محل كار عموم روستاييان است از واحدهاي مسكوني جدا بوده و اغلب فاصله نسبتاً زيادي با محل سكونت دارد. عواملي چون امنيت و دفاع، وجود منابع دائمي آب، شيب زمين و... را مي توان در شكل گيري اينگونه روستاها دخيل دانست. در مناطق خشك و كويري يكي از علل عمده اين تمركز، وجود قنوات يا چشمه هاي دائمي است. از طرف ديگر امنيت و دفاع در برابر اقوام، اشرار و حيوانات وحشي موجب تمركز مساكن و اتكاي ساكنين به يكديگر مي شود. حتي در برخي موارد با ساخت برج و بارويي در اطراف سكونتگاه، روستاي قلعه اي بوجود مي آيد. گونه دوم روستاهاي گسسته و پراكنده هستند. در اينگونه از روستاها، ساكنين ترجيح مي دهند خانه هاي خود را در ميان كشتزارهاي خود بنا كنند. از ويژگي هاي اين تيپ روستاها، نزديكي محل سكونت به مزارع و مشخص بودن حدود مالكيت اراضي است. اين روستاها اغلب در مناطق شمالي كشور و حاشيه درياي خزر قابل بررسي هستند. گونه آخر روستاهاي تركيبي را شامل مي شود كه اينگونه روستاها را مي توان تركيبي از روستاهاي متمركز و پراكنده دانست. شكل گيري اين تيپ روستاها ناشي از دخالت عوامل طبيعي و يا انساني است. بطور مثال وجود رودخانه و استقرار سكونتگاه هاي روستايي در حاشيه رود و يا در امتداد كف دره ها و راه هاي اصلي كه موجب پديد آمدن روستاها با الگوي خطي مي شود.

    *تنوع كالبدي روستاهاي اقليم گرم و خشك كويري ( نمونه موردي يزد)
    استان يزد داراي حدوداً ۵۰۰۰ روستا و آبادي با تنوع بسيار از نظر اقليمي و جغرافيايي است. در اين شهر و روستاهاي اطراف ساختمايه غالب خشت و گل است. البته با توجه به وجود ارتفاعات شيركوه در غرب يزد، در برخي از دره هاي اين كوه آبادي هاي سرسبزي نيز وجود دارد. با يك مطالعه و بررسي كلي مي توان از نظر ريخت شناسي، تنوع در بافت روستاهاي يزد را به گونه هاي زير بيان كرد: روستاهاي دشتي و روستاهاي كوهپايه اي از لحاظ جغرافيايي و روستاهاي باغ محله اي و روستاهاي قلعه اي از نظر الگوي كالبدي. روستاها و آبادي هاي واقع در دشت خشك و كويري يزد را مي توان در ۲ گروه عنوان كرد. نخست روستاهاي كوچكي كه در كنار يك قلعه قديمي ساخته شده اند، مانند عزآباد، زارچ، سرو سفلي. خود اين آبادي ها داراي بارو نبوده و در مواقع ضروري اهالي به قلعه ها پناه مي برده اند. ديگري روستاهاي بزرگ و كوچكي هستند مانند يزد، اردكان، ابرقوه، عقدا و... كه داراي بارو، كهندژ، شارستان و در مواقعي ربض (حومه) بوده اند. اردكان شهري با بافتي كهن و متراكم در جوار كوير نامدار اردكان واقع شده است. قديمي ترين محله آن به نام ميدان قلعه معروف است كه قلعه كهن شهر در آن قسمت بنا گشته و محله چرخاب كه يكي از با شكوه ترين نمونه هاي معماري مسكوني در كوير است. برخي آبادي ها مانند خرانق كاملاً به شكل قلعه ساخته شده و زندگي در آن تا دوران معاصر ادامه داشته است. خرانق روستايي كوچك و نسبتاً سرسبز و خرم، بين راه يزد- طبس است و از چند جهت محصور در كوه ها ويك رودخانه فصلي است. همه عناصر اين قلعه، روستا شامل: خانه، مسجد، حسينيه، حمام و ساير ابنيه به شكلي فشرده در چند طبقه كنار هم قرار گرفته است. در راه يزد- كرمان تعدادي مزرعه هاي مسكوني وجود دارد كه ساكنان آن در قلعه اي ساكن هستند و در زمين هاي زراعي مجاور آن به كشاورزي مشغول هستند. روستاها و آبادي هاي كوهپايه اي واقع در دامنه هاي شيركوه، در دل شيب ارتفاعات شكل گرفته است و طبيعتي سرسبز و آباد دارد كه محلي مناسب براي گذراندن روزهاي گرم تابستان است. اين روستاها از نظر تقسيمات سياسي استان بيشتر در مرز شهرستان هاي تفت و مهريزقرار دارند. آبادي هاي كوچك چك چك در اردكان و پيرناركي در مهريز در دامنه كوه و به شكل پلكاني ساخته شده اند. روستاهاي اسلاميه، منشاد، ده بالا، بنادك السادات و طزرجان را مي توان به عنوان روستاهاي مهم كوهپايه اي يزد نام برد.روستاهاي باغ محله اي را مي توان به شهرهاي تفت، مهريز و تا حدودي ميبد نسبت داد. شهر زيبا و باستاني تفت بر دامنه شيركوه و بر سر راه يزد- ابرقو- شيراز ساخته شده است. يك رودخانه فصلي و كوه هاي اطراف، شهر تفت را به ۲ محله بزرگ سردسير و گرمسير تقسيم كرده است. اين محلات در دل باغ ها و مزارع جاي گرفته اند و از سوي كوچه باغ هاي زيبا با هم ارتباط دارند. ميبدكهن هر چند در ابتداي شكل گيري داراي كهندژ و بافتي متراكم بوده ولي به مرور زمان با الحاق آبادي هاي واقع در بيرون آن تبديل به يك باغ شهر شده است. هسته اوليه ميبد، نارين قلعه با برج و باروي تو در تو بوده، به طوري كه محلات پيرامون كهندژ به ۳ محله بالا، پايين و كوچك تقسيم مي شود. در مجموع بافت كالبدي محله بالامتراكم بوده و محله پايين آن بافتي بازتر دارد. محله كوچُك نسبت به ۲ محله فوق بافت متفرق تري دارد و باغ ها و زمين هاي زراعي در آن بيشتر ديده مي شود. باغ شهر تاريخي مهريز در جنوب شرقي يزد واقع شده و از پيوستن ۵ روستاي بزرگ به نام هاي بغدادآباد، مهرپادين، مزويرآباد، منگاباد و استهريج پديد آمده است. از نظر شكل و الگوي استقرار در ۲ بخش عمده قابل بررسي است. ابتدا بخشي كه در سمت غرب شهرستان و دامنه هاي شيركوه قرار دارد و آب و هوا و اقليمي نسبتاً سرد و نيمه كوهستاني دارد. بخش ديگر در سمت كوير و در نزديكي راه يزد- كرمان شكل گرفته و داراي اقليم گرم و خشك كويري است. اين تنوع مكاني در استقرار سكونتگاه ها موجب به وجود آمدن گونه هاي مختلف بافت روستايي شده است. اغلب واحد هاي مسكوني در محلات مهريز به صورت خانه باغ اند و از لحاظ منابع آب در شرايط بسيار مساعدي هستند. وجود قنوات متعدد و عبور آنها از گذرها، موجب به وجود آمدن كوچه باغ هاي بسيار زيبا در شهر شده است. به طور كلي از لحاظ موقعيت و نحوه استقرار، روستاهاي مهريز را مي توان به ۲ گروه عمده روستاها و آبادي هاي كويري، دشتي و روستاهاي كوهپايه اي تفكيك كرد. با وجود اين كه مهريز در يكي از كويري ترين استان هاي كشور قرار دارد ولي در معماري و بافت كالبدي برخي از آبادي هاي آن تاثير ارتفاعات شيركوه به خوبي مشاهده مي شود. در اين شهرستان بخش زيادي از دهستان ميانكوه، ارنان و تنگ چنار كه در جانب غرب واقع شده اند، داراي الگوي كوهپايه اي هستند. ساختمايه عمده در ساخت اين آبادي ها سنگ، چوب و گل است و از نظر تيپ شناسي مسكن به كلي با گونه هاي معماري مسكوني كويري متفاوت است. از لحاظ كالبدي، بافتي تقريباً گسسته و پراكنده دارند و تراكم گونه هاي كويري درآن ديده نمي شود.پوشش آسمانه اغلب ابنيه مسطح است و ميانسراها بسيار كوچك تعبيه شده اند. از نظر معيشتي باغداري و دامداري بر كشاورزي چيره است. روستاهاي طزنج، منشاد، فخرآباد، بنادك السادات، ابراهيم آباد و تنگ چنار نمونه اينگونه روستاها در مهريز هستند. در جانب شرق، شمال شرق و جنوب شهرستان، بافت كالبدي روستاها و آبادي ها كاملاً از الگوي كويري تبعيت مي كند. اين تيپ روستاها اغلب داراي بافت كالبدي منسجم و متراكمي هستند و ساختمايه عمده و مورد استفاده در ساخت ساختمان خشت و گل است. پوشش آسمانه ابنيه گنبدي است و خانه ها داراي تالار، ميانسرا و بخش هاي تابستانه و زمستانه هستند. با وجوداستقرار در كوير، به علت وجود قنوات متعدد و چشمه هاي دائمي اينگونه آبادي ها بسيار سرسبز و خرم هستند و معيشت بيشتر ساكنان آن بر پايه كشاورزي است و در كنار زراعت به باغباني نيز مشغول هستند. روستاهاي بهادران، خورميز عليا و سفلي، مدوار، سريزد، هرفته و باغ دهوك نمونه هاي بسيار مناسبي براي معرفي اينگونه آبادي ها در مهريز هستند.

ارزشهای ازیاد رفته معماری ایران در بهینه سازی مصرف انرژی

یكی از پایه های شكل گیری معماری ایرانی، اقلیم می باشد . كه براین اساس معماری مناطق كویری ، گرم ، مرطوب ، سرد هویت وساختار خود را می یافت و بر كالبد آنها معنا می بخشید . اما در جریان معماری به اصطلاح مدرن كه صرفا به قول نیچه رفتاری گله ای بیش نبود. باعث ازدست رفتن گوهر ناب معماری ایرانی كه در قرنها ممارست به ایدآلهای زمان و مكان دست یافته بودند پس زدیم و خودباخته معماری بدون محتوا گشته ایم . حال پس از تاراج معماری در اندیشه انیم تا با عناوینی چون معماری پایدار ، بهینه سازی و غیره كه خود نیز تقلیدی بیش از دیگران نیست، هویت ازدست رفته را به بناها و شهرهایمان بازگردانیم. ولی به قول حسن فتحی شایسته است . قبل از ایجاد یا ارائه ی راه حل های مكانیكی ابتدا باید راه حل های سنتی درمعماری محلی را ارزیابی كرد: آنگاه این روش ها را پذیرفت یا برای تطبیق با ملزمات مدرن و پیشرفته آنها را اصلاح كرد. .. این فرایند می بایست بر پیشرفت های جدید درعلوم انسانی و فیزیك و نیز علوم همچون فن آوری مصالح ، آیرودینامیك ، هواشناسی و فیزیولوژی مبتنی باشد.
در این مقاله سعی كرده ایم برای بیان ارزشهای اقلیمی معماری ایرانی با ارائه چار چوب نظری ؛ به بررسی معماری سنتی دو اقلیم از چهار اقلیم ایران می پردازیم :
- معماری منطقه معتدل و مرطوب : معماری بومی- روستایی گیلان

- معماری منطقه گرم و خشك: معماری بافت مسكونی یزد

عبدالمجید نورتقانی و روح اله رحیمی كارشناسان ارشد معماری ، دانشكده هنر ومعماری ،دانشگاه شیراز

انسان همواره در طول تاریخ سعی مینماید به منظور ایجاد سرپناهی امن برای سكونت، آنرا با محیط پیرامون خود هماهنگ سازد تا بتواند شرایط مناسبی برای ادامه حیات خویش ایجاد كند و در حقیقت شرایط جغرافیایی، اقلیمی نیز در شكلگیری این فضای زیست، دخالت مستقیمی دارد.
در ایران به علت دارا بودن، چهار اقلیم متفاوت گرم و مرطوب، گرم و خشك، معتدل و مرطوب و سرد، معماریهای متفاوتی (به ویژه در طراحی مسكن بومی) هماهنگ با اقلیم بوجود آمده در چنین فضاهای ساخته شدهای، بكارگیری مصالح بومی كه كمترین تأثیر نامطلوب بر محیط را دارند و همچنین كاهش میزان انرژی مصرفی با استفاده از مصالح محلی، موجب پایداری محیط زیست و افزایش دوام بناها گردیدهاند. از این رو در این مبحث، سعی بر آن است تا بتوانیم معماری بومی ایران را در اقلیمهای متفاوت با توجه به پایداری محیط و صرفهجویی در مصرف انرژی بررسی نموده و معایب معماری جدید در هر اقلیم را از نظر مواردی همچون به كارگیری مصالح ناهماهنگ با شرایط منطقه، طراحی نامناسب بنا، عدم صرفهجویی در مصرف انرژی و تخریب محیط به صورت اجمالی مورد ارزیابی قرار دهیم.

چگونگی برخورد با طبیعت و معماری در آن، واكنشی است كه هر انسانی در نقاط مختلف كره زمین داشته و خواهد داشت و معماری با ارزش باقی مانده از دوران گذشته نشان دهنده فائق آمدن او به صورت كامل یا ناقص بر عواملی همچون مسائل اقلیمی، آب و هوا و … میباشد. از اینجاست كه ما شاهد معماری بومی گوناگونی در كشورهای مختلف جهان همخوان با اقلیم وفرهنگ میباشیم كه ویژگیهای خاص منطقه خود را نشان میدهند. در ایران به علت دارا بودن شرایط گوناگون اقلیم و فرهنگ، ویژگی خاصی دارد و معماریهای متفاوتی هماهنگ با اقلیم در آن به وجود آمده است. لذا به منظور بررسی معماری سنتی هر اقلیم، به ویژه طراحی مسكن بومی، نكاتی را مدنظر قرار دادهایم كه شامل موارد ذیل

حوزه های اقلیمی ایران

مطالب مشابه :

ويژگيهای اقليم سرد و معماری

اقلیم سرد و فرم بناهای ساختمانی

ویژگی های اقلیم سرد و کوهستانی

طراحی ساختمان در اقلیم سرد و کوهستانی

اقلیم سرد وکوهستانی (روستای خینه)

مقاله کامل اقلیم در معماری و تاثیر آن در معماری

ساختمان در اقلیم سرد و کوهستانی

حوزه های اقلیمی ایران

تقسیمات اقلیمی در ایران :