راهبرد توسعه شهری(CDS) بخش سوم

از نمونه های برنامه ریزی استراتژیک توسعه ی شهری در کشور ما شهر قزوین است . با توجه به رشد سریع این شهر مسائلی در ابعاد مختلف مدیریتی ، اجتماعی ، اقتصادی و کالبدی و ... سر بر آورده و در کنار آن تعدد و ناهماهنگی سازمان ها و نهادهای درگیر در ابعاد مختلف مدیریت شهری ، موجبات اسراف هزینه های شهری و نیز نارضایتی شهروندان شده که مجموع این عوامل وجود یک طرح راهبردی برای توسعه ی این شهر را ضروری ساخته است . مثل همه ی استراتژی های توسعه ی شهری ، در اینجا نیز اهداف سه گانه ی دستیابی به مدیریت و حاکمیت شهری بهبود یافته ، رشد اقتصادی و اشتغال فزاینده و کاهش مداوم و پایدار فقر مد نظر بوده و از اصول قابلیت زندگی ، بانک پذیری ، رقابتی بودن و مدیریت و اداره ی خوب شهری پیروی شده است (http://www.ncsd.irandoer.org/) .

تهیه ی طرح توسعه ی راهبردی قزوین در سال 1384 طی توافقی بین استانداری و شهرداری قزوین به شهرداری سپرده شد و بودجه ی آن از طریق سازمان برنامه ریزی استان در اختیار شهرداری قرار گرفت . شهرداری نیز طی قراردادی 18 ماهه با دانشگاه بین المللی قزوین ، مشاوره ی طرح را به ایشان واگذار نمود . (http://www.qazvincds.com/introduction-amalkard.htm)

البته باید توجه داشت که بالاترین نهاد قانونی در مورد طرح های توسعه ی شهری و از جمله(CDS) ، شورای عالی شهرسازی و معماری است و شورای عالی برنامه ریزی استان بالاترین رده ی تصمیم گیری قانونی است که (CDS) در زیر مجموعه ی آن واقع می شود و تصمیم در رابطه با چنین طرحی پس از اتخاذ ، به مجریان مربوطه ابلاغ می شود . سپس ، وقتی که کارفرما - در فوق ذکر شد – تعیین گردید به نهاد مجری یعنی شهرداری واگذار می شود .منتهی چون (CDS) چند بعدی است ، بخش های مختلف اجرای آن را به عهده می گیرند ، مثلا قسمت صنعت در اختیار بخش صنعت ، مسائل مربوط به مسکن به بخش مسکن و به همین ترتیب به سایر بخش ها واگذار می شود . ارگان نظارت کننده هم معمولا شهرداری ها می باشند .

بهر حال در مورد قزوین مشاور طرح ، در صدد توجیه این طرح برآمده و آن را در دست تهیه دارد . عدم مشارکت عمومی در تهیه ی برنامه های قبلی توسعه ی شهرها، نبود هماهنگی بین مدیران در مراحل مختلف تهیه و اجرای طرح ها و مشخص و روشن نبودن هدف یا اهداف ، عواملی بوده اند که در توجیه روی آوری نسبت به (CDS) قزوین ابراز شده اند . که با وجود تعیین نقطه ی مطلوب شهر در آینده که آنرا چشم انداز می نامیم ، نقیصه ی اخیر رفع شده است . لذا با تهیه ی(CDS) شهر مذکور مانند خودرویی خواهد بود که اکثریت سرنشینان آن تصمیم می گیرند که به سمت نقطه ی مطلوب حرکت کنند و این تصمیم بزرگ در قالب چشم انداز تعیین می شود . (http://qazvincds.com/intro.htm)

مدیر پروژه ی (CDS) قزوین چشم اندازهای این شهر را بدین گونه بیان داشته است . شهری با یک نظام مدیریت یکپارچه و شهروند مدار ، شهری پایدار و سالم ، مرکز تولید و ارائه ی کالا و خدمات و دانش برتر در سطح منطقه ای و بین المللی ، شهری تاریخی و با هویت ، شهر عدالت محور ، قطب عتمی و پژوهشی و دانشگاهی در سطح ملی و فراملی ، شهری ترانزیتی –صنعتی با صنایع متنوع و دوستدار محیط زیست و شهری که ساکنانش به ان افتخار کنند. (http://www.taban.net/totla.php)

خلاصه ی فرایند کار تهیه ی استراتزی توسعه ی شهری قزوین بدین صورت می باشد :

در تهیه ی سند مذکور ، پس از مراحل مطالعاتی و بررسی کتابخانه ای و اسنادی و طرح های انجام شده توسط سازمان های مختلف ، به جلب مشارکت عمومی و توخیه کلیه ی شهروندان پرداخته می شود و در آخر طی فرایندی به تهیه و تدوین یک چشم انداز جامع برای شهر و نیز راهبردهای دستیابی به آن پرداخته می شود . پس از آن ، سند تدوین شده در شورایی متشکل از مسئولین شهری به تصویب رسیده و در نهایت برنامه ها اجراي تدوین خواهد شد تا به مرحله ی اجرا برسد. . (http://www.qazvincds.com/introduction-amalkard.htm)

اما نکته ی حائز توجه ، یک تفاوت عمده ی (CDS) با سایر طرح هاست ، این که (CDS) محمل قانونی ندارد و مانند طرح های جامع و تفصیلی و هادی نیست که در چارچوب قانونی ، جایگاه مشخصی داشته باشد . و در مورد قزوین نیز این گونه است . با این وجود به گفته ی خود مدیر طرح توسعه ی راهبردی قزوین ، ضمانت اجرایی (CDS) اعتبارات یا قوانین و بخشنامه ها نیست بلکه به اراده ی مردم و خواست اجتماعی باز می گردد و در صورت مخالفت های اجتماعی ، قوانین دارای ضمانت های اجرایی نیز کاربردی نخواهند داشت . از این رو توانمند سازی شهروندان و به ویژه زنان و نیز ترویج آموزش های شهروندی ، از سرفصل های مهم (CDS) این شهر دانسته شده است (http://www.qazvin.net/) لذا بی دلیل نیست که یک بررسی گسترده و پرسشگری جامع از مردم به انضمام مسئولین در قزوین انجام شده که نتیجه ی مجموع عقاید آنها نشانگر آن است که شهر قزوین در دهه ی آینده باید در درجه ی اول شبیه اصفهان باشد . همچنین گروههای مردم و کارشناسان و مدیران شهری استقرار یک نظام منسجم ، پویا و کارآمد را در جهت رسیدن به شهر آرمانی مد نظر دارند . در آخرین گزارش آمده که موفقیت طرح توسعه ی مذکور در شهر قزوین در گرو مشارکت تمامی گروههاست و صدا و سیما باید نقش مهمی در برانگیختن این مشارکت ایفا کند . (http://www.payamshahr.ir/)

جمعبندی ونقد استراتژی توسعه شهری (CDS)

مانند هر طرح و برنامه ی دیگری چه در سایر نقاط دنیا و چه در درون کشور ما ، به مدت زمانی بس طولانی نیاز هست تا نتایج پیاده سازی آنها خود را نمایان ساخته و بازخوردهای مثبت و منفی آن را دریابیم و به اصلاح و تکمیل آنچه که موجودیت دارد بپردازیم . در جهان از سال های 2002و2001 طرح هایی موسوم به (CDS) رواج یافته و در کشور ما نیز به تازگی در چند شهر از جمله بندرانزلی ،شاهرود و قزوین در حال پیاده سازی است. لذا هنوز زود است که بخواهیم از نتایج آن به ویژه در درون کشورمان سخنی به میان آوریم و به نقادی آن بپردازیم . ( رفیعیان )ولی بهر ترتیب می توان در مورد شیوه های تهیه ، اجرا ، محتوا و ... طرح های مذکور به نقادی نشست و نیز چالش های پیش و رو و محدودیت ها و موانع را بررسی نمود .

در مورد پشتوانه ی قانونی این طرح ها چنانچه قبلا نیز ذکر گردید هنوز محمل قانونی مشخصی ندارد که باز در مورد مثبت و منفی بودن امر ،دیدگاهها متفاوت است. شکی نیست که استناد به قانون و بخش نامه های روشن می تواند در مراحل مختلف از جمله اجرای طرح ها بسیار مفید باشد ، لیکن در آن سوی قضیه باید ذکر شود که آیا طرح های گذشته از جمله طرح های جامع شهری و هادی روستایی به صرف داشتن پشتوانه های قانونی و استنادهای روشن بخش نامه ای و سازمانی ، توانسته اند موفق عمل کنند؟ جواب به طور واضح منفی است. اما با این وجود نیازمند آن هستبم که در میان مجموعه ی اسناد برنامه ریزی کشور یک جایگاه مشخص برای این سند نوپا پیدا کنیم .

از زاویه ی شرح خدمات با توجه به موارد مطالعاتی ملاحظه می گردد که اغلب تفاوت چندانی با آنچه که در مورد طرح های مرسوم سابق مثل طرح جامع وجود داشت، ندارد . البته منظور آن است که مطالعات اجتماعی گسترده بدان معنا وجود ندارد و سنجش ویژگی های اجتماعی و پایه های مشارکتی در اینجا نیز چندان قوی عنل نکرده است ، و گر نه به لحاظ نوع مطالعات و سرفصل ها ، تفاوت های بسیاری با طرح های گذشته دارد و شیوه ی بکار گرفته شده نیز متفاوت است. این مساله را به طور موردی در مورد شرح خدمات (CDS) شهر بندر عباس می توان ملاحظه کرد. (بانک جهانی ، برنامه ی بهسازی شهری و اصلاحات بخش مسکن، شرح خدمات مطالعات وضعیت شهر بندرعباس، مرحله ی اول برنامه ی تهیه ی (CDS) شهر بندرعباس ، صص 1-5).

تاکید بر اهمیت مطالعات اجتماعی از این روست که اصولا فرایند تهیه و اجرای استراتژی های توسعه ی شهری فی النفسه یک فرایند مشارکتی است و با این توصیف نیاز به مطالعات گسترده و قابلیت سنجی در این مورد احساس می شود . از نظر مالی و زمانی گفته شده است که با آنکه هزینه های سند راهبرد توسعه ی شهر بر حسب دامنه مطالعه و شرایط ویژه ی هر شهر و کشور مربوطه ، متفاوت می باشد ولی اگر پروژه ی مذکور تحت نظارت سازمان ائتلاف شهرها قرار داشته باشد تا 50 درصد از هزینه های آن (حداکثر 250000 دلار ) توسط این سازمان تامین می گردد. بعبارتی بانک جهانی این اعتبارات را تامین می کند. پروپوزال های تهیه شده نیز بر اساس معیارهای بیان شده توسط سازمان مذکور باید در چارجوب زمانی 2 ساله باشد. نکته ای که باید بدان توجه کرد این است که آیا تکیه بر چنین سازمانی بعنوان یک منبع حمایتی دائمی می تواند درست باشد؟ و آیا تضمینی برای تامین اعتبار برای همه ی شهر هایی که این نوع استراتزی در آن قرار است پیاده شود وجود دارد یا خیر؟ و اینکه آیا رعایت چارچوب زمانی فوق برای تمامی موارد باید الزام آور باشد؟ این ها سوالاتی ان که جای تفکر بسیار دارد .

از نظر ساختاری باید گفت که رای تدوین استراتژی توسعه ی شهری لازم است بسترسازی کافی انجام شود و اقدامات چندی صورت پذیرد تا نسبت به فراهم سازی و تامین پیش شرط های لازم اطمینان حاصل گردد. اینکه خواست و اراده ی کافی و تعهدات الزام آور در مورد انجام چنین طرح ها و پروژه هایی از جانب مدیران بالا دست وجود داشته باشد چرا که بدون وجود چنین چیزی مشکل است که بتوان به اجرای این فرایند و یا اصلاح آن امیدوار بود. به ویژه آنکه وقتی فرایند مذکور، یعنی تدوین استراتژی توسعه ی شهری دارای جنبه های مثبت و موفق باشد، بدون شک در پی خود چشم اندازهای جدیدی خلق می نماید که از لازمه های ان،انجام تغییرات و اصلاحات در نظام اداری و ساختار مدیریتی شهر است. در این حالت فقط با کسب موافقت نظرات و دیدگاههای مدیران رده ی بالا، این امر – اصلاحات ساختاری – ممکن خواهد بود. با توجه به ساختار مدیریتی و ساختار قدرت حاکم ، تحقق این امر اگر نگوییم غیر ممکن ، حداقل برای مدت درازی ، مشکل خواهد بود . این مساله از آن دسته از موارد است که در ورای چارچوب های تهیه و تدوین استراتژ ی های توسعه ی شهری قرار می گیرد. شاید بتوان این نقص را در حیطه ی نظام جامع مدیریت و برنامه ریزی دید . ولی هر چه که هست ادامه ی وجود یک ضعف مشخص در برنامه ریزی ها و طرح های توسعه می باشد که در طرح های گذشته ی شهری وجود داشته واکنون در مورد (CDS) نیز تکرار می شود . ( گلکار، کوروش و جلال آزادی ؛ شهر نگار ، شماره ی 30 ، 1384 ،صص 59-79).

از بعد هدف باید به دو نکته در مورد (CDS) اشاره نمود . اول ، نفس هدف که با توجه به نمونه های مطالعاتی باید گفت که دارای اهداف نسبتا جامع و مطلوبی است و فی نفسه عیبی در آن مشاهده نمی شود . و چنانچه در راستای به واقعیت پیوستن آن درست گام برداشته شود و به عبارتی در صورت دستیابی بدان اهداف می توان آینده ی روشنی را برای شهرها تصور نمود . اما نکته ی دوم روشن و صریح بودن اهداف است که از ویژگی های بارز اینگونه طرح هاست . چرا که در چشم اندازی که تهیه می شود و به عنوان نقطه ی مطلوب و مشترک همه ی گروهها محسوب می گردد ، حد نهایت وضوح و روشنی بکار رفته و فهم آسان ، مشارکت و انگیزش افراد از ویژگی های آن به شمار می آید . نیز به گونه ای آشکار در این مدل گام هایی که باید پیموده شوند آمده است بدین گونه که ؛

- کجا می خواهیم باشیم

- اکنون کجا هستیم

- به کجا می رویم

- چگونه به آنجا برسیم

(توسلی ،محسن ؛ 1384 ،ص45).

ازاین رواستراتژی های توسعه ی شهری دربعداهداف ،بصورت مناسب وخوب عمل می کنند.

ازنظرشیوه تهیه ، نفس استراتژیهای توسعه شهری ایجاب می کند که فرایندی مشارکتی بکارگرفته شود. این امردرتئوری بسیارپسندیده است و جای هیچ تردیدی نیست که بکارگیری سرمایه های اجتماعی ومشارکت مردمی درصورتی که نوعی هماهنگی وسازمان یافتگی وجودداشته باشد وبین نظرات گروههای مردمی ومتخصصان وکارشناسان هماهنگی وتعادل ایجاد شود مفید خواهد بود اما معمولا درمرحله عمل با مشکلاتی مواجه می شوند . درشرایطی که گفته می شود مالکان اصلی فرایند و محصول راهبرد توسعه شهری ، شهروندان هستند فقدان تجربه های مشارکتی گروههای ذی نفع وشهروندان یکی ازچالش های اصلی کار به شمارمی اید. اهمیت بحث مشارکت درتهیه این طرح ها از این روست که مسائل گوناگون شهری معمولا گروههای اجتماعی رابه طرق مختلف تحت تاثیرقرار می دهند. اما واقعیت این است که دراغلب کشورهای درحال توسعه ازجمله کشورما که فاقد سازمانها ونهادهایی مردمی وغیردولتی (ngo) می باشد، تحقق مشارکت سازمان یافته ی اقشارمختلف اجتماعی درفرایند چشم اندازسازی بسیارمشکل است. مضاف براینکه دراین کشورها برای تامین ظرفیت مالی وفنی لازم جهت تهیه راهبرد توسعه شهری همواره به کمک های خارجی نیاز هست. وازاین روست که اغلب بدنبال جلب حمایت نهاد حمایت کننده ای مانند سازمان ائتلاف شهرها وبانک جهانی می باشند که این امرنیزمشکلات ومسائل خاص خود را دارد.پس می توان گفت که شیوه تهیه آن به علت فرایند مشارکتی ای که دارد می تواند مطلوب باشداما درعمل با دشواری های چندی همراه است زیرا بحث مشارکت به همان اندازه دشواراست که شیرین وآسان به نظر می رسد.

شاید بتوان گفت که مشکل اصلی وواقعی استراتژی توسعه شهری ، دربعد اجرایی آن است(دکتررفیعیان-مهندس روستا ،مصاحبه). یعنی درمحیط اجرایی با مشکلات زیادی مواجه می شود. زیراازیک سو برنامه ریزی استراتژیک شهری را فرایند مشارکتی می دانند که درآن تمامی گروههای ذینفع وذ ی نفوذ شهر متشکل ازتمامی گروههای اجتماعی باید حضور یابند. مسلما هماهنگ سازی وکنارهم نهادن آنها وساماندهی شان چندان آسان نیست. ازسوی دیگربحث های اداری وسازمانی مطرح است. سند راهبرد توسعه ی شهرالزامات سازمانی وتشکیلاتی خاص خود رادارد. چرا که برمبنای تعریف ، استراتژی توسعه شهری سند جامعی است که برعملکرد وفعالیت تعداد زیادی ازادارات تاثیر می گذارد. ازاین رولازم است که تمامی سازمانهای دخیل دراداره ومدیریت شهر هماهنگ شوند وازموازی کاری وکارهای فرسایشی جلوگیری شود. یعنی نیازاست که عملکردهای سازمان های مختلف با نظارت وهماهنگی یک اداره یا نهاد مسئول برتر، نسبت به یکدیگرتعدیل وهمسو شوند. نظام اداری درشهرهای ایران نیزبگونه ای ا ست که همواره عملکرد منفی نسبت به نظام برنامه ریزی شهری داشته است. چرا که ساختاراداری آن دریک شهربه نحوی است که هرگزیک نهاد ، مسئول و پاسخگوی مستقیم توسعه ی شهر نبوده و نیست و چندین نهاد دولتی در آن مستقیما دخالت دارند . این امر جدا از ایجاد ناهماهنگی ها ، انجام کارهای فرسایشی ، موازی کاری ، صرف هزینه های اضافی و دخالت دادن سلایق مختلف ، نارضایتی شهروندان را به همرا ه خواهد داشت زیرا تنها چیزی که بدان دست یافته نمی شود همانا توسعه ی واقعی شهر است . در این بین تغییر شرایط و ساختار اداری امری آسان نیست اما اگر تلاش ها در برنامه ریزی معطوف به دخالت دادن سایر ذی نفعان جهت دهی شود می توان ضمانت اجرایی لازم را فراهم آورد . در این باره برگزاری کارگاههای تخصصی می تواند بسیار مفید باشد همان گونه که در فرایند استراتژی توسعه ی شهری کرمان بدان توجه شده و یا در نمونه ی موفق شهر ملبورن اجرا شده است . اما هنوز نکته ی حل نشده ی دیگری وجود دارد که ساختار انجام کار برنامه ریزی است . به ویژه در کشور ما که به لحاظ ساختاری ، شهرداری ها موظف به اجرای برنامه های توسعه ی شهر می باشند ولی متاسفانه متناسب با آن ، امکانات سازمانی و پرسنلی شان تکامل نیافته است . از طرفی طبق نظام موجود اجرایی ، طراح برنامه های شهری ، وزارت مسکن و شهرسازی است و مجری آن شهرداری ها می باشند و این دو گانگی ها سبب بروز برخی مشکلات و تعارضات در اجرای برنامه می شود . این مسائل به ویژه با توجه به اینکه طرح های موسوم به (CDS) هنوز در کشور ما جایگاه مستحکم و مشخصی ندارد و در بدنه ی نظام برنامه ریزی توسعه ی کشور به خوبی جا نیفتاده است ، بیشتر نمایان می شود . لذا از مشکلات عمده ی استراتژی توسعه ی شهری مخصوصا در کشورهایی مثل ما، بعد اجرایی آن است .

از لحاظ نتایج حاصله با توجه به اینکه این طرح ها قدمت زیادی در کشور ما ندارد ، هنوز زود است که بخواهیم در این مورد نظری بدهیم (رفیعیان ، مجتبی و عبدالرضا گلپایگانی ؛ ماهنامه79 شهرداری ها،1386).

راهبرد توسعه شهری(CDS) بخش سوم

مطالب مشابه :

دانلود پروژه کارآفرینی احداث کارخانه نساجی

ضوابط جدید طرح تفصیلی تهران

طرح جامع چیست؟

انواع طرح های شهرسازی

داير كردن دفتر اسناد رسمي بوسيله ي مالك،‌ استفاده تجاري محسوب نمي شود

راهبرد توسعه شهری(CDS) بخش سوم

مصوبه شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران در خصوص طرح جامع ـ تفصيلي شهر لاهرود

سه مفهوم مهم

رأی شماره 482 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

عکس و توضیح درباره پارک های جنگلی ایران