سهراب سپهری

سهراب سپهري

سهراب در سال 1307 در كاشان متولد شد و چند ماهي پيش از كودتاي 28 مرداد يعني در خرداد ماه 1332 دوره ي نقاشي دانشكده ي هنرهاي زيبا را به پايان رساند . علاقه به شعر و نقاشي در سهراب به موازات هم رشد يافت .چنان كه پا به پاي مجموعه ي شعرهايي كه از او به چاپ مي رسيد نمايشگاه هاي شب شعري هم ترتيب مي داد تلفيق شعر و نقاشي در پرتو روح انزوايي و متمايل به گونه اي عرفان قرن بيستمي هم به شعر او رقّت احساس و نازك بيني هنرمندانه اي مي بخشيد و هم نقاشي او را به نوعي صميميّت شاعرانه نزديك مي كرد .

تخيّل آزاد و بر روي هم گونه اي سوررئاليسم خفيف و جستجوي روابط متعارف اشياء و مفاهيم به وجهي شاعرانه و آميخته با خيال پردازي از مشخّصه هاي آشكار شعر سپهري است . همين ويژگي است كه در نظر برخي وي را به تمايلات سبك هندي و قابليّت مقايسه با بيدل عظيم آبادي ، شاعر عارف و خيال پرداز سده ي دوازدهم هند نزديك كرده است .

سفرهاي سهراب به غرب و شرق عالم و ديدار از رم ،آتن ،پاريس و قاهره ، تاج محل ، و توكيو براي او بيشتر سلوك روحي و معنوي و سير در انفس به حساب مي آمد تاگشت و گذار و جهان ديدگي و سير در آفاق .

پيشتراز آن كه به هند و ژاپن سفر كند با فكر و انديشه ي بودايي و سلامت عارفانه ي پيشينيان آشنايي داشت ،اين سفرآشنايي و علاقه ي او را ژرفتر كرد و در مجموع به هنر او سيرتي عارفانه و پارسايانه بخشيد. سفر به ژاپن كه به قصد آموختن حكاكي روي چوب آهنگ آن كرده بود به او چيز هايي ديگر نيز آموخت . اين كه شعرهاي سپهري را گاهي در حال و هواي «هايكو »يافته اند ،اين كه سپهري به سنت ها و داشته هاي خود خرسند و به شهر و ديار و طبيعت رهاي اطراف شهر خود (كاشان )پاي بند است ،هر چند اندك ،مي تواند نتيجه ي تأ ثير اين گونه سفرها باشد ،چنان كه توجه او به طبيعت هم در نقاشي و هم در شعر نيز از اين تأثير به كلّي دور نمانده است .

او چشم به طبيعت داشت و از پيرامونيان خود ،كه شايد تنها اندكي از آنان از صداقت و صميميّت انساني بالايي برخوردار بودند ،پرهيز مي كرد .

علاقه ي سهراب به هنر و مكتب هاي فلسفي شرق دور معروف است .اين علاقه را وي با آگاهي توأم كرده بود . او به مطالعه در فلسفه و اديان بسيار علاقه مند بود . سهراب ابتدا در دهه ي 1330 به عنوان نقاشي نوپرداز به شهرت رسيد . كار شعر را هم از همان ايّام آغاز كرده بود . نخستين مجموعه ي شعر او مرگ رنگ در سال 1330 به چاپ رسيد زندگي خواب ها را در سال 1332 و آوار آفتاب و شرق اندوه هر دو را به سال 1340 عرضه كرد در اين مجموعه ها ي نخستين او گهگاه طنين صداي نيما يوشيج به گوش مي رسيد ؛ امّا مجموعه هاي بعدي يعني صداي پاي آب ،مسافر و بويژه حجم سبز كه در سال 1346 انتشار يافت ،هيچ صدايي جز صراي آشناي خود او نيست هر چند برخي در واپسين شعرهاي سپهري رنگي از زبان انديشه ي فرخزاد ديده و در نتيجه از پاره اي جهات شهرت آن دو را قابل مقايسه دانسته اند . مجموعه ي اين هفت كتاب به همراه يك كتاب ديگر او به نام ما هيچ ما نگاه كه قبلاً نيز منتشر شده بود، در سال 1356 يك جا در مجموعه اي با عنوان هشت كتاب به چاپ رسيده كه بعد از آن بارها تجديد چاپ شده است .

شعر سهراب ابتدا با انكار و انتقاد مواجه شد . شاعران و منتقدان ملتزم ،شعر و شيوه ي شاعري او را نكوهيدند و او را منفي نگر و بي مسؤوليّت و رويگردان از جامعه معرفي كردند . اما سهراب بي توجه به اين نكوهش ها و جارو جنجال ها به كار خود ادامه داد و سر به شعر و نقاشي خود فرود آورد برترين ويژگي شعر سهراب غناي آن از نظر جوهر شعري است ،چيزي كه نزد كمتر شاعري به اين زلالي مي توان يافت .

از لحاظ ساخت و قالب شعر او كه از قيد وزن عروضي ورديف و قافيه رهاست در اكثر موارد آهنگين ارائه شده است . پيوند كلمات و همنشيني تصويرها در كارهاي او بديع و پاكيزه از كار درآمده است .اين تصويرها بيشتر از آن كه در طبيعت قابل لمس باشد ،در ذهن و روح خواننده حس مي شود و با ادراك انساني او در مي آميزد سهراب سپهري در ميان انبوه شاعران نيمايي پيش از انقلاب ،وجودي استثنايي بود كه از همه ي جنجال هاي روشنفكرانه و غرب گرايانه پا كنار كشيده . او براي بسياري كسان بهترين نمونه ي يك هنرمند واقعي بود . انساني وارسته كه به استعداد و توانايي هاي ذاتي خويش تكيه داشت .تنها زيست و در اين تنهايي از نيرنگ و دو رويي و تقلّب دور بود. گويي تمام فضيلت هاي يك هنرمند اصيل و نجيب ايراني را در خود داشت .

سپهري روز اوّل ارديبهشت ماه 1359 در اثر ابتلا به بيماري سرطان خون درگذشت . با آن كه شعر وي حاوي فضيلت هاي گمشده ي انساني بود در زمان حياتش مقبوليّت عام پيدا نكرد ،امّا بعد از انقلاب و بويژه در دهه ي 1360 گروهي زياد از شاعران و شعر دوستان به او روي آوردند و بر شعرش نقد و تفسير نوشتند .

سهراب سپهری

مطالب مشابه :

نماد در اشعار سهراب سپهری