قواعد طراحی انواع سوالات امتحانی

مقدمه :

ارزشیابی به عنوان حلقه ای از زنجیره ی فعالیت های آموزشی معلم و تکمیل کننده ی سایر فعالیتهای او،همواره بخش تکمیلی و جدانشدنی از تعلیم و تربیت بوده است.از طریق ارزشیابی می توان با استفاده از روش ها ،فنون و ابزارهای مختلف اندازه گیری، بازده دانش آموزان را در زمینه های مختلف درسی و رفتاری سنجید و مورد ارزیابی قرار داد.ارزشیابی تنها به امتحانات پایانی محدود نمی گردد ، بلکه برای مقاصد گوناگون و به صورت ای مختلف انجام ی پذیرد.

امروزه سنجش و ارزشیابی نتایج یادگیری های دانش آموزان و ارزیابی پیشرفت تحصیلی آنان ،تنها به نمره دادن و صدور گواهینامه خلاصه نمی شود.بلکه هدف اصلی و اساسی آن کمک و آموزش معلمان در جهت بهبود شیوه های آموزشی،الگوها و راهبردهای تدریس خویش و رفع نواقص یادگیری فراگیران است.

آموزش و پرورش را می توان به صورت فرایندی تعریف کرد که به منظور تغییر و تعدیل رفتار دانش آموزان با توجه به هدف های معین،طرح ریزی شده است.دراین فرایند نقش معلم عبارت است از فراهم ساختن شرایط و امکانات لازم به گونه ای که تغییرات مطلوب در رفتار دانش آموزان ایجاد شود .برای سنجش و مشخص کردن این تغییرات،همواره از عاملی همچون امتحان استفاده می شود.

اهمیت و ضرورت

در گذشته امتحان وسیله ای بود که فقط برای غربال کردن دانش آموزان مورد استفاده قرار می گرفت و عامل مهمی که حاکم بر سرنوشت آینده ی دانش آموزان باشد،به شمار می رفت.اما امروزه بر ثر پیشرفت روز افزون علوم و تکنولوژی و دگرگون شدن مفهوم آموزش و پرورش،نقش امتحان تغییر یافته و عاملی است برای کشف و شناسایی استعدادها و توانایی های دانش آموزان و آماده سازی آنان برای شرکت در فعالیت های سازنده ی جوامع.

در سال های اخیر با تغییرات اساسی در کتاب های درسی وبه ویژه در مقطع متوسطه ،مولفان کتابهای جدید را با رویکرد تدریس با شیوه های فعال و گروهی تالیف نموده اند.

بنابراین لازم است در ابزار اندازه گیری این شیوه ی تدریس تجدید نظر شده و از سوالات مفهومی برای ارزشیابی دانش آموزان استفاده شود.

سوالات مفهومی دانش آموزان را در موقعیت های جدیدی قرار داده و به دانش آموز فرصت بیشتری برای تفکر در مورد مفاهیم علوم می دهد. که این یکی از اهداف اساسی در تحول بنیادی و اساسی در آموزش و پرورش است.

ما دراین نوشتار به دنبال به دنبال طراحی یک آزمون خوب هستیم.یک آزمون خوب،آزمونی است که شما را در راستای رسیدن به هدف یاری دهد.یک آزمون خوب باید شامل نمونه ی جامعی از محتوا بوده و هدف های مهم درس را بسنجد.

قبل از نوشتن سوالات امتحان چه باید کرد؟

تهیه ی جدول مشخصات یا جدول دو بعدی قبل از طراحی سوالات الزامی است.این جدول دارای تعدادی ردیف و ستون است که ارتباط بین محتوا و هدف را برقرار می کند.این جدول تووزیع کننده ی سوالات با توجه به محتوا و هدف است.هنگام نوشتن اهداف درجدول مشخصات باید دقت نمود که هدف ها نه خیلی کلی باشد و نه خیلی جزئی. زیرا کلی بودن هدف ها باعث مبهم شدن موضوع و جزئی بودن آن ها حوزه ی عملکرد معلم و دانش آموز را محدود می کند.هر خانه ی جدول، هدف و محتوای آموزشی را به یکیگر مربوط نموده و در آن خانه، تعداد یا درصد سوال های آزمون نوشته می شود.

جدول مشصات شامل موارد زیر است:

1-محتوای درس یا دروسی که قرار است از آن ها سوال داده شود.

2-اهداف مورد نظر با توجه به موضوعات انتخاب شده

3- تعیین سطح اهداف مورد نظر با توجه به سطوح حیطه ی شناختی

4- تعداد سوال یا دصد سوالات از هر هدف

5-بارم موردنظر برای سوال یا سوالات متناسب با هر هدف

6- نوع سوال(چند گزینه ای ،جورکردنی،صحیح-غلط ، تشریحی و .... )

در زیر نمونه ای از جدول مشخصات یا دوبعدی را می بینید:

فصول یا دروس	سطوح یادگیری	اهداف رفتاری	محتوای درس	نوع سوال	تعداد سوالهای عینی و نیمه عینی	تعداد و درصد سوالهای تشریحی

سطوح حیطه ی شناختی :

حیطه ی شناختی از ساده ترین توانایی های ذهنی تا پیچیده ترین مهارت ها را شامل می شود که شامل شش سطح است.

1-سطح دانش

2- سطح درک و فهم

3- سطح کاربرد

4-سطح تجزیه و تحلیل

5- سطح ترکیب

6- سطح ارزشیابی

مثال هایی از اصطلاحات قابل اندازه گیری برای بیان نتایج خاص یادگیری در سطوح مختلف شناختی

سطح شناختی	فعل
دانش	تعریف می کند،شرح می دهد،مشخص می سازد،فهرست می کند،جور می کند،نام گذاری می کند،رئوس مطالب را ذکر می کند،تکرار می کند،انتخاب می کند و بیان می کند
درک و فهم	تبدیل می کند،از یک مطلب یا نظریه دفاع می کند،متمایز می کند،تخمین می زند،تشریح می کند،بسط و تفضیل می دهد،تعمیم می دهد،مثال هایی ذکر می کند،استنتاج می کند،تفسیر و تاویل می کند،پیش بینی می کند،مطلبی راکه خوانده است می نویسد و خلاصه می کند.
کاربرد	تغییر به وجود می آورد،محاسبه می کند،نمایش می دهد،کشف می کند،اشیاء را دست کاری می کند،تبدیل می کند،اصلاح می کند،عمل می کند،تولید می کند،مرتبط می سازد،مسئله ای را حل می کند و به کار می برد
تجزیه و تحلیل	مطلبی را بهاجزاری آن تقسیم می کند،نمودار می سازد،تفاوت ها و وجوه تمایز را مشخص می سازد،تشخیص می دهد،تعیین هویت می کند،مطلبی را به صورت مصور روشن می سازد،ارتباط را می یابد،انتخاب می کند و آماده می سازد
ترکیب	رده بندی می کند،مطالب را با هم در می آمیزد،گردآوری و تالیف می کند،تصنیف یا خلق می کند،طرح می دهد،به وجود می آورد،برنامه ریزی می کند،ترتیب چیزی را که به هم خورده است ؛ دوباره می نویسد،تجدید نظر می کند،خلاصه نویسی می کند،سخنرانی می کند و مقاله می نویسد.
ارزشیابی و داوری	ارزش گذاری می کند،مقایسه می کند،نتیجه گیری می کند،مقابله می کند،نقد می کند،تشریح می کند،تفسیر می کند،وجوه اشتراک را مشخص می سازد،از نظریه ای با دلیل پشتیبانی می کند

انواع سوالات امتحانی:

بهترین آزمون ،آزمونی است که شامل انواع سوالات بسته پاسخ و بازپاسخ باشد.البته منظور این نیست که درهر آزمون 13 نوع سوال با هم استفاده شوند بلکه بهتر است به صورت متنوع در هر آزمون سه یا چهار نوع طراحی شود.

با استفاده از دو دسته از سوالات بسته پاسخ و باز پاسخ می توان 13 نوع سوال به شرح زیر طراحی کرد:

بسته پاسخ یا عینی

آزمون های عینی یا بسته پاسخ:

آزمون هایی هستند که هم سوال ها و هم جواب سوال ها را در اختیار آزمون شوندگان قرار می دهد و آزمون شوندگان درباره ی جواب های داده شده،اعمالی انجام می دهند و یا تصمیم هایی را اتخاذ می کنند.در تصحیح برگه های آزمون عینی ،نظر شخصی مصحح هیچ گونه دخالتی ندارد،از این رو به این آزمون ها، آزمون عینی می گویند.

توصیه هایی برای تهیه سوال های بسته پاسخ یا عینی

1-با هر سوال تنها باید یك جنبه از محتوا یا تنها یك اندیشه را اندازه گرفت.

2- جمله بندی سوال تا حد امكان باید از جمه بندی كتاب درسی تفاوت باشد اما اكثر دانش آموزان معنای آن را بدانند.

3-در یك آزمون،یك سوال نباید پاسخ سوال دیگری را آشكار كند و همچنین پاسخ یك سوال نباید به پسخ دیگری وابسته باشد.

4-محل قرار گرفتن پاسخ صحیح باید به طور دائم تغییر كند.

انواع آزمون های صحیح –غلط

1- نوع صحیح – غلط :

یك جمله ی خبری داده می شود، و آزمون شونده باید درست یا غلط بودن آن را تعیین كند.

مثال:نقشه های بزرگ مقیاس جزئیات را بهتر نمایش می دهند. ص □ غ□

2-نوع بلی – خیر :

متن این سوال باید به صورت پرسشی نوشته شود.

مثال : آیا یكی از ساده ترین و قدیمی ترین تعاریف جغرافیا «علم توصیف زمین» است؟

بله □ خیر□

3-نوع اصلاحی :

جمله ای داده می شود كه در آن غلطی وجود دارد ،آزمون شونده باید غلط را تشخیص دهد و درست آن را بنویسد.

مثال : بارش و باد دو عنصر اصلی آب و هوا هستند.

پاسخ: غلط ، اصلاح :به جای باد ،دما

4-نوع خوشه ای :

تنه ی سوال به صورت یك جمله ی ناتمام نوشته می شود و به دنبال آن تعدادی جواب قرار می گیر.به این ترتیب هر یك از جواب های پیشنهادی باید به عنوان صحیح یا غلط مورد قضاوت قرار گیرد.

مثال :روستا محلی است كه فعالیت اغلب ساكنان آن وابسته به ........

الف)زمین باشد ص□ غ□

ب) دام باشد ص□ غ□

ج) باغ باشد ص□ غ□

د) صنایع دستی باشد ص□ غ□

محاسن آزمون های صحیح – غلط:

1-بیان موضوع های درسی در قالب عبارات ساده 2- سادگی تهیه 3- عینی بودن تصحیح جواب ها 4- زیادی تعداد آن ها در هر جلسه ی امتحان

معایب آزمون های صحیح – غلط:

1-اغلب برای سنجش اطلاعات جزیی و كم اهمیت به كار می رود.

2-حدس زدن كوركورانه در آن ها خیلی دخالت دارد.

3-بیشتر برای سنجش اهداف سطح پایین به كار می روند.

4-كاربرد زیاد آن ها سبب تاكید بر حفظ طوطی وار اطلاعات كم اهمیت می شود.

قواعد طرح سولات صحیح –غلط :

1- سوال ها را تا حد امكان مختصر،ساده و روشن بنویسید.

2-اطمینان پیدا كنید كه هر عبارت قطعاً صحیح یا غلط است.

3- از عبارت های منفی اجتناب شود.

4- از نوشتن عبارات گمراه كننده خودداری كنید.

5- از كاربرد كلماتی چون همه،بعضی وقت ها،غالباً،هرگز و از این قبیل بپرهیزید.

6- سعی كنید طول سوالهای صحیح و طول سوالهای غلط ،تقریباً به یك اندازه باشد.

7- سوال ها را از روی جملات كتاب ننویسید.

8- سعی كنید تعداد سوالهای غلط و درست به یك اندازه باشد.

9- سعی كنید هر سوال به یك هدف آموزشی مهم مربوط باشد و از گنجاندن مطالب بی اهمیت بپرهیزید.

سوالات جور كردنی:

سوالات جوركردنی شكل تغییریافته ای از سوالات چند گزینه ای هستند.در این نوع سوال، دو ستون وجود دارد ،یك ستون معف پرسش ها و ستون دیگر نشان دهنده ی پاسخ هاست.

انواع سوالات جور كردنی :

5- ساده یا معمولی : در این دسته از سوالات هر پرسش ،یك پاسخ دارد كه به وسیله ی خطی به یكدیگر متصل می شوند یا حرف یا علامت سمت چپ در داخل پرانتز نوشته می شوند.

مثال: كدام مورد سمت چپ ،مربوط به عبارت سمت راست است؟ حرف مورد نظر را در داخل پرانتز بنویسید.(تذكر:یك مورد سمت چپ اضافی است)

1- جلگه ی سند و پنجاب ( ) الف)شمال

2-جلگه ی دجله و فرات( ) ب) جنوب

3- بابان تركمنستان( ) ج) مشرق

4- سواحل دریای عمان و خلیج فارس( ) د) مغرب

هـ ) جنوب شرقی

6- نوع رده بندی :

یك طرح رده بندی نظیر دوره های تاریخی، زمان وقوع پدیده ها و غیره به دانش آموزان ارائه می شود و از آن ها خواسته می شود تا طبق این طرح آنها را رده بندی كنند.

مثال :با توجه به مطالبی كه درباره ی نقش ارتفاعات در شكل گیری سكونت گاه آموختید ،كلمات زیر را از نظر زمان وقوع با یكدیگر مقایسه نموده و به ترتیب زمانی بنویسید(از 1 تا 7)

بارش – مخروط افكنه – جویبار-روئ-توسعه ی كشاورزی-جابه جایی مواد آبرفتی-اسكان جمعیت

قواعد طراحی انواع سوالات امتحانی

مطالب مشابه :

قواعد طراحی انواع سوالات امتحانی

جدول مخصوص کودکان (جدول کودکانه) با جواب

جدول آشنايي با كشورهاي همسايه ايران

جدول مخصوص کودکان - جدول کودکانه - با جواب

فعال سازی بانک سوال/طراحی سوالات براساس جدول هدف ها و محتوا

اصول و فنون طراحی سوال

سوال وپاسخ از دوره چهارم جدول تناوبی

پاورپوینت در مورد جدول تناوبی فصل دوم شیمی (2) و آزمایشگاه

اصول و ضوابط طراحی سوالات امتحانی