خرم آباد

خرم‌آباد

اطلاعات کلی

نام رسمی: خرم‌آباد

کشور: ایران

استان: لرستان

شهرستان: خرم‌آباد

بخش: مرکزی

نام محلی: خُورمُووه

نام‌های قدیمی: خایدالو - شاپورخواست

سال شهرشدن: احتمالاً در دوره عیلامیان خرم‌آباد مردم جمعیت: ۳۲۸٬۵۴۴ زبان‌های گفتاری: گویش لری، فارسی و لکی مذهب: شیعه جغرافیای طبیعی مساحت: ۶۲۳۳ ارتفاع از سطح دریا: ۱۱۴۷/۸ آب‌وهوا میانگین دمای سالانه: ۱۷/۲ بارش سالانه: ۵۲۵/۶ اطلاعات شهری پیش‌شماره تلفنی: ۰۶۶۱ وب‌گاه: شهرداری خرم‌آباد تابلوی خوش‌آمد به شهر خُؤش اُمائِید خُرَِم‌آباد مرکز شهرستان خرم‌آباد و نیز مرکز استان لرستان است.خرم‌آباد را در گویش لری خُورمُووه (Xormuve) تلفظ می‌کنند. جمعیت خرم‌آباد طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران برابر با ۳۲۸٬۵۴۴ نفر و جمعیت شهرستان خرم‌آباد برابر با ۵۲۱،۹۶۴ نفر می‌باشد . شهر در ارتفاع ۱۱۴۷/۸ متری از سطح دریا و در میان دره‌های زاگرس قرار دارد. فاصله خرم‌آباد تا تهران ۴۹۰ کیلومتر و تا اهواز ۳۹۰ کیلومتر است. خرم‌آباد بر سر شاهراه تهران-خوزستان قرار گرفته و دارای اهمیت ارتباطی و راهبردی است. فهرست مندرجات ۱ تاریخ سکونت در خرم‌آباد ۱.۱ تمندن کاسی‌ها ۲ تاریخ خرم‌آباد ۲.۱ شاپورخواست ۲.۱.۱ شکل گیری خرم‌آباد فعلی ۲.۲ خرم‌آباد پایتخت اتابکان لر ۲.۳ خرم‌آباد در دوره صفویان ۲.۳.۱ پل صوفی ۲.۳.۲ مسجد جامع ۲.۴ خرم‌آباد در دوره قاجار ۲.۵ خرم‌آباد در دوره پهلوی ۲.۵.۱ تأسیس شهرداری خرم‌آباد ۲.۵.۲ ساختمان‌های دوره پهلوی ۲.۵.۲.۱ میرملاث ۲.۵.۲.۲ ساختمان‌های اطراف فلک‌الافلاک ۳ آثار تاریخی ۳.۱ فلک‌الافلاک ۳.۲ مناره آجری ۳.۳ سنگ نبشته ۳.۴ پل شکسته ۳.۵ گرداب سنگی ۴ مردم شناسی ۴.۱ گویش خرم‌آبادی ۴.۲ اقلیت‌های مذهبی ۴.۲.۱ یهودیان ۵ جغرافیا و آب‌وهوا ۵.۱ راه‌های ارتباطی ۵.۱.۱ آزادراه خرم‌زال ۵.۱.۲ خسارت به طبیعت ۵.۲ جاده‌ها ۶ جای‌های دیدنی ۶.۱ دریافت آدرس جهانی از سازمان ملل ۶.۲ نقشه جای‌های دیدنی ۶.۳ هتل‌های خرم‌آباد ۷ سازمان‌ها ۷.۱ شبکه افلاک ۷.۲ رادیو لرستان ۷.۳ سازمان آتش نشانی ۸ مراکز آموزش عالی ۹ نگارخانه ۱۰ پانویس ۱۱ پیوند به بیرون تاریخ سکونت در خرم‌آباد شهری که امروزه به نام خرم‌آباد نام برده شده‌است، از نخستین سکونت گاه‌های مردم ایران به شمار می‌رود. غارهای مسکونی دره خرم‌آباد که از آن جمله می‌توان به غارهای کنجی ، یافته ، پاسنگر ، گراجنه و اشکفت قمری نام برد که حاوی آثار زندگی انسان غار نشین در دوره‌های موسترین، بارادوستی و زارزی بوده‌است. بنابر تاریخ گذاری‌هایی از راه آزمایش رادیو کربن در غارکنجی واقع در دره خرم‌آباد قدمت آثار آن متجاوز از ۴۰ تا ۵۰ هزار سال پیش است.گزارش و نتیجه پژوهش و بررسی‌های دکتر فرانک هو استاد دانشگاه رایس آمریکا و همکارش، فلانری و دیگر پژوهشگران همراه ایشان که در سالهای ۱۳۴۲ و ۱۳۴۳ خورشیدی در لرستان انجام گردید و به سال ۱۹۶۷ در آمریکا منتشر شد در بردارنده اطلاعات ارزشمندی از دوره پیش از تاریخ خرم‌آباد است. فرانک هول در مورد پژوهش‌های خود در دره خرم‌آباد این چنین می‌نویسد: « بهترین اطلاعات ما راجع به سکونت و نحوه امرار معاش انسانهای اواخر دوره چهارم زمین شناسی مربوط به دره خرم‌آباد واقع در جنوب غربی ایران است. دره خرم‌آباد به درازای ۱۵ و پهنای ۱۰ کیلومتر بین کوههای آهکی که به موازات هم کشیده شده‌اند و در ارتفاع ۱۱۷۰ متر از سطح دریا واقع شده‌است. کوههای اطراف آن به صورت یک منبع ذخیره آب در آمده‌اند. دره خرم‌آباد دارای چشمه‌های آب خنک و تعدادی غار است. به هم فشردگی این دره و وجود غارهای متعددی که به وسیله انسانهای پیش از تاریخ اشغال گردیده، سبب شد که ما این دره را مرکز تحقیقات مربوط به دوره پالئولیتیک میانه دیرینه سنگی قرار دهیم. تا کنون ما ۱۷ محل از اقامتگاههای انسانی دوره دیرینه سنگی را در این دره یافته‌ایم آنچه مسلم است این است که با تحقیقات بیشتر می‌توان محل‌های بیشتری پیدا نمود. از این ۱۷ غار، دست کم ۵ غار از آنها مربوط به دوره دیرینه سنگی بوده و شامل تمدن دوره میانه دیرینه سنگی و متجاوز از شش غار دیگر متعلق به دیرینه سنگی فوقانی و شامل تمدن بارادوستی است،دو غار دیگر نیز مربوط به پایان دیرینه سنگی فوقانی و شامل تمدن زارزی بوده شاید شش غار دیگر نیز مربوط به دیرینه سنگی فوقانی باشند.آثار خرم‌آباد حاکی از سکونت دامنه دار و مداومی در زاگرس هستند. » فرانک هول ۱۳ مورد تاریخ یابی به وسیله رادیوکربن از آثار دیرینه سنگی در دره خرم‌آباد انجام داده‌است که دو مورد مربوط به دوره موستری و ۱۱ مورد مربوط به مرحله، بارادوستی بوده، ۲ مورد نمونه موستری از لایه زیرین غارکنجی به دست آمده و تاریخ آن متجاوز از ۴۰ هزارسال است و نمونه بارادوستی به دست آمده از غاریافته بین ۲۱ هزار تا ۴۰ هزار سال پیش تاریخ گذاری شده‌اند. فرانک هول به علت فراوانی محل‌های دوره دیرینه سنگی در دره خرم‌آباد به یک دسته بندی موقتی از محل‌های مسکونی به شرح زیر دست یافته‌است : اقامتگاههای فصلی که احتمالا به وسیله یک یا دو خانواده پدر سالاری در مدت کوتاهی و یک فصل از سال اشغال می‌شده‌است. اقامتگاههای کشتار که به وسیله گروهی از شکارچیان برای یک یا دو روز اشغال می‌شده‌اند که بین ۴۰ هزار تا ۱۰۰ هزار سال قبل از میلاد مسیح مورد استفاده بوده‌اند. اقامتگاههای موقتی که شکارچیان برای لحظاتی کوتاه جهت برررسی وضع شکار یا ساختن ابزار سنگی در آنجا توقف نموده و معمولاً پس از ترک کردن دیگر به آنجا مراجعه نمی‌نمودند. وی در ادامه پژوهش‌های خود در دره خرم‌آباد به محل اردوگاههای شبانی که مربوط به ۶۰۰۰ تا ۵۸۰۰ سال پیش از میلاد مسیح بوده‌است، دست یافته و نتیجه گرفته‌است که بین ۴۵ هزار تا ۳۸ هزار سال پیش از این مردمانی غار نشین در این دره سکونت داشته‌اند که گاهی برای شکار غذایی اصلی خود کوچ می‌کرده‌اند.دیگر آثاری که از هزارهای پیش از میلاد مسیح در این سرزمین به جای مانده‌است حکایت از زیست اقوام و تأثیر مردمان و فرهنگ آن بر فرهنگ ایران باستان دارند. پیشرفت آنان به ویژه کاسی‌ها قدیمی‌ترین ساکنان و حکام آریایی این دیار که ۵۷۶ سال بر بابل حکومت کردند . باعث تعجب جهانیان شده‌است، و به همین دلیل لرستان را مهد تمدن مفرغ نامیده‌اند.اما در تاریخ نام عیلامیان به عنوان نخستین دولت که به طور منظم بر لرستان حکومت کرده‌اند ثبت شده‌است. تمندن کاسی‌ها نوشتار اصلی: کاسی‌ها کاسی‌ها در حدود هزاره سوم پیش از میلاد و پیش از آن از راه قفقاز وارد فلات ایران شدند، از نواحی آذربایجان و طالش عبور کردند و سپس در غرب و جنوب غربی دریای خزر اسکان نمودند و به تدریج به نواحی استان قزوین و همدان آمدند، نخستین بار همدان را ساختند و آن را آکسیان نام نهادند. سر انجام در هزاره دوم پیش از میلاد در نواحی جنوبی تر در لرستان، کوهستانهای شمالی جلگه شوش در لرستان و در حدود استان کرمانشاه در مرز شرقی سوبی گالایان (در حدود جنوب کرمانشاه) ساکن شدند. این منطقه تا پیش از ظهور آنها، در هزاره سوم ق.م بخشی از قلمرو کشور عیلام بوده‌است. تاریخ خرم‌آباد خرم‌آباد در نقشه ایران، ۱۸۰۸ میلادی به نظر بسیاری از محققان شهر خرم‌آباد فعلی زمانی شهر مهم عیلامی یعنی خایدالو برجای آن قرار داشته‌است.همچنین بسیاری از محققان بر این عقیده هستند که شهر قدیمی شاپورخواست در دوره ساسانی و قرن نخست هجری که دارای اهمیت بسیاری بوده در مکان شهر قدیمی خایدالو و مکان فعلی شهر خرم‌آباد قرار داشته‌است. هنوز بقایایی از دیوارهای بزرگ و پهن که از سنگ و ملاط به سبک دوره ساسانی از مکان کنونی شهر تا روستای تیربازار وجود داشته‌است دیده می‌شود. در اواخر قرن ششم خاندان اتابکان لر کوچک شهر خرم‌آباد را به عنوان مرکز حکومت خود انتخاب کرده و آن را توسعه دادند.احتمالا در اثر حمله مغول بخش عمده‌ای از شهر ویران شده‌است. حمدالله مستوفی در سال ۷۴۰ هجری قمری می‌نویسد: « خرم‌آباد شهری نیک بوده، اکنون خراب است. » این نخستین بار است که از خرم‌آباد به این شکل در تاریخ یاد شده‌است. در اواخر دوره صفوی خرم‌آباد مرکز حکومتی والی لرستان فیلی بوده و به نوشته تاریخ حزین از آبادانی برخوردار بوده ، ولی متاسفانه بر اثر هجوم سپاه عثمانی بار دیگر ویران شده‌است.در دوران قاجار خرم‌آباد نسبتاً توسعه پیدا کرد و قلعه گلستان ارم (فلک الافلاک) از آثار معروف خرم‌آباد به دستور محمد حسین میرزای دولتشاه مرمت شد.بارون دوبد یکی از ماموران روسیه تزاری که در سال ۱۸۴۵ میلادی از خرم‌آباد دیدار کرده ، شهر را دارای ۴ مسجد، ۸ گرمابه و ۱ محله یهودی نشین توصیف کرده‌است. شاپورخواست نوشتار اصلی: شاپورخواست شاپورخواست به عقیده بسیاری از مورخین و محققین نام باستانی شهر خرم‌آباد کنونی بوده‌است. بسیاری از محققان بر این عقیده هستند که شهر قدیمی شاپورخواست که به دستور شاپور اول در دوره ساسانی و قرن نخست هجری بنا شده‌است در مکان فعلی شهر خرم‌آباد قرار داشته‌است.در کتب مورخین و جغرافیا نگاران دوره اسلامی اطلاعات ارزنده‌ای در رابطه با شهرهای لرستان نوشته شده‌است که در شناسایی موقعیت آنها کمک می‌کند . براساس این متون شاپورخواست یکی از شهرهای مهم این منطقه محسوب شده که در طول این دوران از عمران و آبادانی برخوردار بوده‌است.در لرستان آثار و مناطقی منسوب به شاپور ساسانی وجود دارد که از آن جمله می‌توان از شهر شاپورخواست ، دژ شاپورخواست ،پل شاپوری ، پل شاپوری کاکارضا و شاهپورآباد در شهرستان الیگودرز نام برد. شکل گیری خرم‌آباد فعلی در اواخر قرن هفتم هجری شهر شاپورخواست به کلی ویران و خالی از سکنه شد و مردم آن به قسمت غربی قلعه فلک الافلاک که از لحاظ داشتن آب فراوان و موقعیت مناسب تر و همچنین امنیت ، برتری داشت نقل مکان کردند ، در حقیقت فلک الافلاک در این زمان هسته اصلی شهر خرم‌آباد فعلی را تشکیل داد و موجب شکل گیری آن در این منطقه شد. البته به نظر می‌رسد که آب شهر شاپورخواست از طریق نهری که از قسمت شرقی شهر می‌آمده تأمین می‌شده‌است که شاید خشک شدن این نهر عامل ترک این منطقه شده‌است.عوامل متعددی دیگری چون موقعیت سیاسی ، ارتباطی و جغرافیایی در شکل گیری شهر خرم‌آباد دخیل بوده است. آرامگاه باباطاهر خرم‌آباد از آثار قدیمی این بخش از شهر می‌توان به قبرستان قدیمی آن اشاره کرد که مقبره زین ابن علی در آن واقع شده‌است که بنابر متون تاریخی زین ابن علی درگزینی در سال ۵۲۷ وزیر طغرل دوم سلجوقی بوده و در شاپورخواست به دار آویخته شده‌است. همچنین آرامگاه باباطاهر که برخی آن را مقبره باباطاهر عریان ذکر می‌کنند.این قبر براساس شواهد باستان‌شناسی متعلق به دوره سلجوقی می‌باشد که در دوره‌های بعد مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته‌است .در این دوره قلعه هسته توسعه شهر بوده که براساس ساختار طراحی محدوده شهر از طرف قلعه با محله‌های کوچک و خیابان‌های منحنی شکل در حال توسعه در مسیر شمال غربی بوده‌است.نکته قابل توجه دیگر در این دوره دروازه‌های قدیمی شهر خرم‌آباد است که عبارتند از : دروازه خوز بر سر راه کاروان رو به سوی دزفول. دروازه گرداب بر سر راه کاروان رو به سوی کرمانشاه. پلی قدیمی که محل رفت و آمد عابرین بوده و بر سر راه بروجرد قرار داشته ‌است . [ویرایش] خرم‌آباد پایتخت اتابکان لر نوشتار اصلی: اتابکان لر کوچک خرم‌آباد پایتخت اتابکان لر کوچک اتابکان لر کوچک سلسله کوچکی از اتابکان لرستان هستند که در فاصلهٔ سال‌های ۵۸۰ تا ۱۰۰۶(ه.ق) در قسمت‌های شمالی و غربی لرستان ناحیه لر کوچک حکومت می‌کرده‌اند. امرای این سلسله از اعتاب شجاع‌الدین‌خورشید، مؤسس سلطنت لر کوچک بوده‌اند و آخرین حاکم لر کوچک به دست شاه عباس یکم صفوی کشته و سلسله اتابکان لر منقرض گردید. طوایف لر کوچک قبایلی بودند مخلوط از کردان آسیای صغیر و لران ایرانی که در حدود بین عراق عجم و عراق عرب ییلاق و قشلاق می‌کردند و خراج خود را به دیوان بغداد می‌دادند و به بسیار کم حکومتی مستقل داشتند. سرزمین لرستان به دو قسمت لر کوچک و لر بزرگ تقسیم می‌شود. در کتاب تاریخ مغول در صفحه ۴۴۲ و در کتاب مجمل التواریخ گلستانه در صفحه ۲۰۴ به این شرح در خصوص نواحی لر کوچک و بزرگ آمده‌است : « لر کوچک همان است که حالیه هم آن را لرستان می‌گوییم و غرض از این قسمت اخیر که در آن ایام لر کوچک خواند می‌شده بیشتر ناحیه فیلی یعنی اطراف خرم‌آباد و اراضی پشت کوه بوده‌است . مراد از لرکوچک ،ایلات لرستان، حالیه و مراد از لر بزرگ ، ایلات بختیاری دانسته شده‌است یعنی به خلاف تقسیم فوق. خرم‌آباد در دوره صفویان [ویرایش] پل صوفی خرم‌آباد در زمان حکومت صفویان و پس از انقراض سلسله اتابکان لرستان اهمیت خود را حفظ کرد، صفویان در دوره حکومت خود به آبادانی خرم‌آباد اهمیت دادند. از جمله اقدامات مهم می‌توان به احداث پلی مهم در خرم‌آباد اشاره کرد که به نام پل صفوی مشهور است، این پل نزد مردم خرم‌آباد به نام پیلِ گَپ (پل بزرگ) مشهور است. پل صفوی شرق خرم‌آباد را به غرب و قلعه فلک‌الافلاک متصل می‌کند. طول این پل بیش از ۳۵۰ متر، پهنای آن ۸٫۵ متر و ارتفاع آن از کف رودخانه تا روگذر پل ۸ متر است.بخش میانی پل و شاه نشین آن شباهت زیادی با شاه نشین پل خواجو در اصفهان دارد که در اثر سیل تخریب شده و مجددا با سیمان مرمت شده است.مصالح به کار رفته در قسمت پایه‌ها از سنگ‌های تراشیده شده با ملات آهک و گچ و پایه های چشمه طاقها از آجر ساخته شده است. در قمست شمالی پل کتیبه‌های سنگی نصب شده است که با حروف مقطعه نوشته شده وبه عنوان طلسم معروف است.این پل در دوره قاجار به پل محسنیه معروف گشت. هم اکنون عبور و مرور خودروهای سبک و سنگین از روی این پل و گذر خودرو از زیر پل و خیابان‌های ساحلی خطر بزرگی برای قسمت‌هایی از این پل محسوب می‌شود. پل صفوی به شماره ۲۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است مسجد جامع در دوره حکومت صفویان مسجد جامع خرم‌آباد نیز ساخته شد، این مسجد در سال ۹۷۰ هجری قمری و به دستور شاه پرور سلطان ساخته شد و در سال ۱۱۱۰ قمری به دستور شاه سلطان حسین و در دوره کریم خان زند مرمت شد. این مسجد جامع پس از سال ۱۳۲۲ به حوزه علمیه تبدیل شد. خرم‌آباد در دوره قاجار شهر خرم‌آباد در دوره قاجار به محله های اطراف قلعه فلک الافلاک محدود بوده است.محله هایی مانند ، پشت بازار ، درب دلاکان و درب باباطاهر از جمله معروف ترین محلات شهر در زمان قاجار محسوب می شدند. بازار اصلی شهر در محله پشت بازار واقع بوده و شهر از لحاظ رشد و رونق در کسب و کار وضعیت نسبتاً خوبی داشته است. این دوره را می توان آغاز مهاجرت از شهرهای کوچک استان لرستان و روستاهای اطراف شهر به خرم‌آباد دانست.مهاجرت‌ها علاوه بر بالابردن جمعیت شهر باعث به وجود آمدن محله‌های جدید و توسعه محله‌های قدیمی شد. خرم‌آباد در دوره پهلوی میدان گپ (بزرگ)، محله پشت‌بازار، هم‌زمان با جنگ جهانی دوم تأسیس شهرداری خرم‌آباد شهرداری خرم‌آباد در زمستان ۱۳۰۲ و هم‌زمان با ورود نیروهای نظامی به شهر و شکست حصر عشایر تشکیل شد و نخستین انجمن شهر نیز در سال ۱۳۰۶ متشکل از ۷ نفر تشکیل شد که رئیس این هیئت هفت نفره سرگرد ناصرقلی‌خان صدری‌اصفهانی بود. سه عضو دیگر از محله پشت بازار در این انجمن حضور داشتند که اسامی آنها عبارت است از سرگرد سیف‌الله پارسا، سیدحسین قاسمی و محمدعلی رسولی و سه عضو دیگر از محله درب‌دلاکان نیز در این انجمن حضور داشتند ، صادق جوادی، علی‌اصغر ناصریان و سیدعیسی محمدیان ، این هیئت هفت نفره وظیفه مدیریت شهر را به عهده داشت. ساختمان‌های دوره پهلوی میرملاث ساختمان میرملاث در سال ۱۳۱۴ و به منظور استقرار شهرداری خرم‌آباد ساخته شد.این ساختمان در شمال شهر و در دامنه‌ای با شیب نسبتاً زیاد ساخته شد، دلیل نامگذاری آن به کاری گیری نقاشی‌های بدست آمده از غاری در نزدیکی خرم‌آباد با همین نام بود.ساختمان میرملاث پس از جابجایی شهرداری خرم‌آباد به ساختمان دیگری، به وزارت فرهنگ پهلوی تحویل شد و پس از مرمت، نگارخانه‌ای در آن برپا شد.این ساختمان در سال ۱۳۸۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. ساختمان‌های اطراف فلک‌الافلاک در دوران پهلوی ساختمان‌هایی جهت اصطبل و سربازخانه و ستاد لشگر ۵ ارتش در محدوده حصار ۱۲ برجی و قلعه فلک‌الافلاک احداث گردید که دو ساختمان از مجموعه ساختمانهای مذکور در محوطه سپاه باقیمانده ‌است و ساختمان دیگر که معروف به ساختمان اصطبل بود در سال ۱۳۷۸ توسط سپاه پاسداران تخریب گردید. همچنین دو ساختمان دیگر از مجموعه ساختمانهای مربوط به آن دوره در محدوده فعلی دانشگاه لرستان باقی مانده‌است که یکی از آنها محل برگزاری کلاسهای درس در دو طبقه و در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۳۷۶۵ به ثبت رسیده‌است. قرینه همین ساختمان در سال ۱۳۷۳ توسط دانشگاه لرستان تخریب و به جای آن دپارتمان شیمی احداث شده‌است و ساختمان دوم یک طبقه‌است که به عنوان محل بانک از آن استفاده می‌شود. ویژگی قابل توجه بناهای مذکور یک دست بودن با بافت تاریخی اطراف قلعه و نموداری از تاریخ یک دوره از معماری ایران است که آن را می‌توان معماری ایرانی - فرنگی نامید. با این حال ساختمانهای مذکور از ویژگیهای قابل توجه زمان خود برخوردارند که به طور کلی می‌توان به کاربرد پلان متقارن ، استفاده از درز انبساط ، آجرکاری پرکار به صورت برجسته در ساختمان دانشگاه و همچنین سقفهای شیروانی پوش نام برد .زیباترین ساختمان این مجموعه ساختمان دانشگاه است که توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. در دوران پهلوی نخست مجموعه حصار ۱۲ برجی و قلعه به پادگان نظامی تبدیل گردید و قلعه فلک‌الافلاک تا سال ۱۳۳۰ به محل نگهداری مهمات لشگر ۵ مخصوصاً مین و مواد منفجره و مهمات تبدیل گردید که در همان سال مهمات ذخیره شده را خارج کردند و قلعه را برای پذیرایی تبعیدیها آماده ساختند آثار تاریخی فلک‌الافلاک خرم‌آباد از درون پنجره فلک الافلاک نوشتار اصلی: فلک‌الافلاک قلعه باستانی فلک‌الافلاک یا دژشاپورخواست که تاریخ ساخت آن به زمان ساسانیان بر می‌گردد از زمان قاجار به بعد به این نام خوانده می‌شود. فلک‌الافلاک بر فراز تپه‌ای دربلندترین نقطه شهر خرم‌آباد واقع شده‌است.نام قدیم آن دژ شاپورخواست بوده وبنای آن به دورهٔ ساسانیان می‌رسد این قلعه اکنون دارای ۶ برج است ولی درگذشته دارای ۱۲ برج بوده و به همین سبب به دوازده برجی نیزمعروف است.درقسمت شمالی زیر قلعه چشمه‌ای بنام گلستان جاری است ولی آب موردنیاز خود قلعه از چاهی به عمق ۴۰ متر که در میان قلعه وجود دارد تامین می‌شود.قلعه فلک‌الافلاک بر شهر خرم‌آباد کاملاً مشرف است و مساحت آن درحدود ۵۳۰۰ متر مربع است.فضای داخل آن به چهار تالار نسبتاً بزرگ حول دو حیاط و تعدادی تالار و اتاق تقسیم شده‌است.این بنا در عهد فتحعلیشاه قاجار مرمت گردیده و برج مرتفعی به آن افزوده شده و از آن پس فلک‌الافلاک خوانده شده‌است. مناره آجری نوشتار اصلی: مناره آجری مناره آجری یکی از آثار باستانی ارزشمند شهر خرم‌آباد می‌باشد. این بنا با قدمتی در حدود ۹۰۰ سال در جنوب خرم‌آباد و در کناره شهر قدیمی شاپورخواست بر روی پایه سنگی برپا شده و حدود ۳۰ متر ارتفاع دارد. قطر سطح تحتانی آن ۵/۵ متر است و با پیمودن ۲۹ پله دورانی می‌توان به بام مناره صعود نمود. ظاهراً از آن برای هدایت کاروان‌هایی که به سمت شهر باستانی شاپورخواست می‌آمده‌اند استفاده می‌شده‌است سنگ نبشته نوشتار اصلی: سنگ نبشته خرم‌آباد این سنگ نبشته که خط کوفی بر روی آن حک شده‌است در قسمت جنوبی شهر خرم‌آباد قرار دارد این سنگ بصورت یک مربع تراشیده‌است و در روی آن راجع به سند مالکیت چرای دامهای موجود در آن زمان حک شده‌است. این سنگ نبشته به گونه‌ای ساخته شده‌است که چهار گوشه آن به سوی آثار باستانی پل شکسته ، مناره آجری ، فلک الافلاک و حوض موسی نشانه رفته‌است.این سنگ ریشه در کوه دارد و در چند سال اخیر به علت توسعه بلوار شریعتی خرم‌آباد برش داده و جابجا شده‌است. پل شکسته پل شاپوری نوشتار اصلی: پل شکسته پل شکسته یا پل شاپوری یا به گویش لری طاقِ پیل اِشکِسَه یکی از شاهکارهای معماری دوره ساسانیان محسوب می‌شود و در ضلع جنوبی قلعه فلک افلاک در جنوب شهر خرم‌آباد در استان لرستان واقع شده‌است. پل شاپوری عامل ارتباط غرب استان لرستان(طرهان) با شرق و از آنجا به خوزستان و تیسفون (پایتخت ساسانیان) بوده‌است.این پل هم اکنون ویرانه‌ای بیش نیست که درجنوب غربی خرم‌آباد قراردارد این پل در زمان خود از شاه کارهای معماری به حساب می‌آمده و دارای ۲۸ طاق یا دهانه بوده‌است اما امروز تنها ۶ طاق آن به جای مانده‌است.پل شاپوری در راستای غربی -شرقی با ارتفاع ۱۶ متر ساخته شده‌است ودردهانه پرطاق موج شکنهایی لوزی شکل برای کاهش تخریب سیل تعبیه شده‌است. گرداب سنگی نوشتار اصلی: گرداب سنگی گرداب سنگی یا به گویش لری گِردآو بَردینَه ، یکی از آثار تاریخی بر جای مانده از دوره ساسانیان در شهر خرم‌آباد است. گرداب سنگی در مرکز شهر خرم‌آباد و در میان بافت قدیمی شهر در کنار میدان تختی واقع شده است. بنای گرداب سنگی دایره ای شکل است و به دور چشمه ای با استفاده از سنگ و ساروج ساخته شده است تا آب خارج شده از چشمه را ساماندهی کرده و سپس از طریق کانال آب چشمه را به نقاط مختلف شهر باستانی شاپورخواست منتقل کند.[۳۰] [ویرایش] مردم شناسی جمعیت شهر خرم‌آباد طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ مرکز آمار ایران برابر با ۳۸۱٬۸۰۴ نفر و جمعیت شهرستان خرم‌آباد برابر با ۵۲۱٬۹۶۴ نفر می‌باشد.اهالی خرم‌آباد جزئی از مردم لر به شمار می آیند،لر نام خاندی ایرانی است که در باختر و جنوب باختری ایران زندگی می‌کنند. هرم جمعیتی خرم‌آباد در سال ۱۳۸۵ مردان سن زنان ۱٬۶۳۰ ۶۵+ ۱٬۴۴۱ ۴۷۰ ۶۰-۶۴ ۵۲۸ ۷۰۷ ۵۵-۵۹ ۸۱۶ ۱٬۰۹۷ ۵۰-۵۴ ۱٬۱۷۳ ۱٬۴۹۸ ۴۵-۴۹ ۱٬۵۲۹ ۱٬۶۲۶ ۴۰-۴۴ ۱٬۸۰۷ ۲٬۲۰۹ ۳۵-۳۹ ۲٬۴۷۱ ۲٬۴۶۳ ۳۰-۳۴ ۲٬۹۷۵ ۲٬۷۲۶ ۲۵-۲۹ ۳٬۷۴۴ ۸٬۶۱۲ ۲۰-۲۴ ۵٬۲۷۴ ۴٬۱۳۱ ۱۵-۱۹ ۳٬۲۴۱ ۱٬۶۴۲ ۱۰-۱۴ ۱٬۶۵۳ ۸۳۰ ۵-۹ ۸۱۵ ۵۳۱ ۰-۴ ۵۳۱ گویش خرم‌آبادی نوشتار اصلی: لری خرم‌آبادی گویش مردم خرم‌آبادی و روستاهای اطراف آن لری خرم‌آبادی است. از ویژگی‌های این گویش توانایی آن در ساخت اشعار، سرودها و موسیقی است.مردم خرم‌آباد علاوه بر زبان فارسی به دو گویش لری و کوردی لکی با یکدیگر گفتگو می کنند. ساکنین مناطق جنوب خرم‌آباد اغلب با گویش لری صحبت می کنند.در سال‌های بعد از انقلاب ۵۷ به علت مهاجرت بالای روستائیان و عشایر به شهر خرم‌آباد ، هم اکنون عده‌ای از مردم شهر که بیشتر در مناطق شمالی و شرقی خرم‌آباد زندگی می کنند از کوردهای لک می باشند که به زبان کوردی لکی محاوره می نمایند. اقلیت‌های مذهبی یهودیان ورود یهودیان به شهر خرم‌آباد به سال ۸۰۰ هجری قمری باز می‌گردد. قبل از سال ۱۲۸۸ جمعیت خرم‌آباد ۱۵ هزار نفر و خانه‌های مهم این شهر هفتاد و دو عدد بوده که از این تعداد ۳۰ دستگاه از عمارت‌های مهم به یهودیان این شهر اختصاص داشته است.در دهه ۱۳۰۰ جمعیت یهودیان کاهش یافت در این دوره تقریباً تعداد یهودیان هزار نفر گفته شده است. تا قبل از خلع سلاح لرستان به دست علی رزم آرا، شهر خرم‌آباد دارای دو محله بزرگ به نام‌های ، پشت بازار و درب‌دلاکان بود، یهودیان خرم‌آباد در محله درب‌دلاکان و در کوچه‌ای که به کوچه یهودیان شهرت داشته ساکن بوده‌اند. مشاغل عمده یهودیان در خرم‌آباد ، بزازی، باغداری، زرگری و طبابت بوده است. گورستان یهودیان خرم‌آباد در منطقه‌ای به نام گورجِی (گورستان- جهودها) در کنار حوض موسی قرار داشته است، این گورستان امروز به محله‌ای مسکونی به نام کوی فلسطین تبدیل شده است.گویش یهودیان خرم‌آباد ، گویش لری خرم‌آبادی بوده است. یهودیان در خرم‌آباد دارای چندین کنیسه، مدرسه و یک حمام عمومی مستقل بوده‌اند.جغرافیا و آب‌وهوا شهر خرم‌آباد مرکز شهرستان خرم‌آباد و استان لرستان است.این شهرستان از شمال به شهرستان نهاوند، از شمال‌ شرق به شهرستان بروجرد، از شرق به شهرستان‌های دورود و الیگودرز، از جنوب به شهرستان اندیمشک و از غرب به شهرستان کوهدشت محدود می‌شود.خرم‌آباد در مختصات ۳۳٫۴۸ شمالی و ۴۸٫۳۵ درجه شرقی و در ارتفاع ۱۱۴۷/۸ متری از سطح دریا قرار دارد.خرم‌آباد دارای آب و هوایی معتدل و نیمه مرطوب است، وجود منابع آب‌های زیر زمینی و چشمه‌های درون شهر از نکات قابل توجه در جغرافیای شهر خرم‌آباد است. آب و هوای خرم‌آباد ژانویه فوریه مارس آوریل مـــــه ژوئـن ژوئیـه آگوست سپتامبر اکتبـر نوامبر دسامبر سـال گرم‌ترینC° ۱۰ ۱۳ ۱۷ ۲۲ ۲۹ ۳۶ ۴۰ ۳۹ ۳۵ ۲۸ ۲۰ ۱۳ ۴۴ میانگین‌گرم‌ترین‌هاC° ۹ ۱۱ ۱۷ ۲۰ ۳۰ ۳۵ ۴۰ ۳۸ ۳۵ ۳۰ ۲۱ ۱۳ ۳۹ میانگین‌سرد‌ترین‌هاC° ۱ - ۰ ۴ ۷ ۱۲ ۱۳ ۲۲ ۲۰ ۱۵ ۱۰ ۶ ۲ ۳ سردترینC° ۱- ۱ ۵ ۸ ۱۲ ۱۵ ۲۰ ۱۹ ۱۴ ۱۰ ۶ ۱ ۱- بارشmm ۸۶ ۷۳ ۸۳ ۷۲ ۳۷ ۰ ۰ ۰ ۱ ۲۴ ۵۴ ۸۴ ۵۰۵ منبع سایت ودربیس دسامبر ۲۰۰۹ راه‌های ارتباطی آزادراه خرم‌زال نوشتار اصلی: آزادراه خرم‌زال آزادراه خرم‌زال که با نام آزاد‌راه خرم‌آباد - پل زال نیز شناخته می شود و عملیات ساخت آن از سال ۱۳۸۴ آغاز شده بود در حد فاصل دو شهر خرم‌آباد و اندیمشک به طول ۱۰۴ کیلومتر قرار گرفته است.از جمله اهداف ساخت این آزادراه کاهش تصادفات، کاهش زمان سفر و همچنین صرفه جویی سالانه ۴۰۰ میلیارد ریال در مصرف سوخت، کاهش ۶۰ کیلومتری طول آزاد راه نسبت به مسیر قدیمی خرم‌آباد - پلدختر - اندیمشک، کاهش بار ترافیکی و افزایش سرعت مطمئن در این محور عنوان شده است. خسارت به طبیعت احداث این آزاد‌راه دوهزار هکتار از عرصه های طبیعی استان لرستان را از بین برده است.آزاد‌راه خرم زال از نقاط بکر و جنگل‌های بلوط جنوب لرستان عبور کرده است. جاده‌ها فاصله خرم‌آباد تا تهران ۴۹۰ کیلومتر و تا اهواز ۳۹۰ کیلومتر است. خرم‌آباد بر سر شاهراه تهران-خوزستان قرار گرفته و دارای اهمیت ارتباطی و راهبردی است.جاده‌های شماره ۳۵ و ۳۷ که مناطق شمال و غرب ایران را به جنوب و استان خوزستان متصل می‌کنند از خرم‌آباد می‌گذرند.مسیرهای دسترسی به خرم‌آباد عبارتند از:خرم‌آباد - بروجرد : به سمت شمال شرق به طول ۱۰۰ کیلومتر که امتداد آن به طول ۲۰۳ کیلومتر به اراک و به طول ۴۹۰ کیلومتر به تهران متصل می شود. خرم‌آباد - اهواز : به سمت جنوب به طول ۳۷۵ کیلومتر. خرم‌آباد - الشتر : به سمت شمال به طول ۵۳ کیلومتر. خرم‌آباد - کرمانشاه : از کیلومتر ۴۰ جاده خرم آباد به الشتر یک راه فرعی به هرسین می‌رود که از این طریق خرم‌آباد با راهی به طول ۱۸۰ کیلومتر به کرمانشاه متصل می شود. جای‌های دیدنی پارک جنگلی شوراب ، جنوب شهر خرم‌آباد نقشه راهنمای آثار تاریخی و گردشگری خرم‌آباد شهر خرم‌آباد در دره‌ای خوش آب و هوا و پر آب قرار گرفته‌است. وجود چشمه‌های فراوان و آثار تاریخی متعدد باعث به وجود آمدن مجموعه‌ای از دیدنی‌های طبیعی و تاریخی در شهر خرم‌آباد شده‌است.وجود دریاچه کیو ، سراب‌ها و چشمه‌ها در کنار آثار تاریخی مانند قلعه فلک افلاک ، پل شاپوری ، مناره آجری ، سنگ نبشته و گرداب سنگی که خود مجموعه‌ای از آثار تاریخی و طبیعی است مجموعه‌ای بی نظیر را در شهر خرم‌آباد تشکیل داده‌است.در اطراف شهر خرم‌آباد نیز گردشگاه‌های بسیاری وجود دارد که از جمله آنها پارک جنگلی شوراب در جنوب شهر و پارک جنگلی مخمل‌کوه در شمال شهر را می‌توان نام برد.خرم‌آباد را می‌توان یکی از شهرهای توریستی ایران دانست. دریافت آدرس جهانی از سازمان ملل خرم‌آباد از سوی دفتر منطقه ای اسکان بشر سازمان ملل متحد به عنوان یک شهر نمونه گردشگری انتخاب شده است.این انتخاب به منظور اجرای طرح توسعه پایدار شهری بر مبنای گردشگری است. محور اجرای این طرح قلعه فلک الافلاک است و ساماندهی فضای اطراف این قلعه و همچنین طرح مرمت و حفاظت از سایر آثار باستانی سطح شهر خرم‌آباد نیز جزء این طرح محسوب می شود. خرم‌آباد به عنوان نخستین شهر ایران به منظور اجرای این طرح از سوی دفتر منطقه ای اسکان بشر سازمان ملل متحد انتخاب گردیده و هزینه اجرای این طرح نیز ۷۰۰ هزار دلار اعلام شده است.خرم‌آباد هم اکنون از سوی دفتر منطقه ای اسکان بشر سازمان ملل متحد به عنوان شهر نمونه گردشگری انتخاب شده است.نقشه جای‌های دیدنی ۱ قلعه فلک الافلاک ۲ گرداب سنگی ۳ غار اشگفت قمری ۴ پناهگاه پاسنگر ۵ کاروانسرای میرزا سید رضا ۶ پل آجری ۷ نگارخانه میرملاس ۸ آرامگاه باباطاهر ۹ پل شکسته ۱۰ مناره آجری ۱۱ آسیاب گبری ۱۲ سنگ نبشته ۱۳ غار کنجی ۱۴ امامزاده زید بن علی ۱۵ دریاچه کیو هتل‌های خرم‌آباد خرم‌آباد در حال حاضر دارای ۱۰ هتل می‌باشد و همچنین هتل ۴ ستاره پارک صخره‌ای نیز درحال ساخت است. هتل‌های خرم‌آباد عبارتند از: هتل استقلال ؛ میدان دانشجو هتل شقایق ؛ میدان امام حسین هتل شهرداری خرم‌آباد ؛ پارک شریعتی هتل کیو ؛ میدان ۲۲ بهمن ، جنب صدا و سیما هتل عطر ؛ ( در حال حاضر تعطیل می‌باشد) هتل آپارتمان تابان ؛ میدان آزادی هتل ارشیا ؛ خیابان ساحلی دریاچه کیو هتل فردیس ؛ کیلومتر ۵ جاده الشتر هتل کارون ؛ خیابان شریعتی هتل سالیز ؛ میدان امام سازمان‌ها ساختمان صدا و سیمای لرستان، خرم‌آباد شبکه افلاک نوشتار اصلی: شبکه افلاک شبکه افلاک که با نام شبکه استانی سیمای مرکز لرستان نیز شناخته می‌شود. شبکه تلویزیونی استانی متعلق به سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران است که ویژه مردم استان لرستان برنامه پخش می‌کند. تلویزیون از سال ۱۳۵۱ با نصب چند ایستگاه فرستنده تلویزیونی در خرم‌آباد بخشی از شهرستانهای لرستان تحت پوشش قرار گرفت.برنامه‌های این مرکز پیش از ایجاد شبکه استانی از سال ۱۳۶۷ با افتتاح نلویزیونی محلی استان فعالیت خود را به طور منسجم در مر کز آغاز نمود.رادیو لرستان نوشتار اصلی: رادیو لرستان رادیو لرستان در سال ۱۳۳۷ آغاز به کار کرد.در آن زمان نیروی ارتش و لشکرمستقر در خرم‌آباد به وسیله بی سیم، هفته‌ای یک روز به مدت شصت دقیقه برنامه‌های مختلفی پخش می‌کرد.در سال ۱۳۵۱ یک فرستنده یک کیلوواتی با پخش روزانه ۹ ساعت برنامه در خرم‌آباد آغاز به کار کرد که از این مدت ۸ ساعت به تقویت شبکه سراسری رادیو و یک ساعت نیز اختصاص به پخش اخبار و ترانه داشت. در سال ۱۳۵۲ در یکمین سالگرد تاسیس رادیو مرکز لرستان ساعات کار این مرکز به ۱۰ ساعت رسید که از این ده ساعت دو ساعت تولید محلی و بقیه آن تقویت شبکه بوده‌است. سازمان آتش نشانی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهر خرم‌آباد در سال ۱۳۵۳ تنها با یک دستگاه کامیون مخصوص و دو نفر خدمه کار خود را آغاز کرد.این سازمان تا سال ۱۳۵۶ توانست یک ایستگاه مجهز در بلوار شریعتی تاسیس کند.هم اکنون این سازمان با ۲۲۶ نفر خدمه و کارمند و ۲۶ دستگاه خودروی سبک و سنگین و ۶ ایستگاه از مهمترین سازمان‌های آتش‌نشانی در استان لرستان است. مراکز آموزش عالی خرم‌آباد دارای ۶ مرکز آموزش عالی است، دانشگاه علوم پزشکی لرستان وابسته به وزارت بهداشت و نیز دانشگاه لرستان وابسته به وزرات علوم، دو دانشگاه فعال دولتی در استان لرستان هستند که هر دو در شهر خرم‌آباد قرار گرفته‌اند.دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم‌آباد و دانشکده سما نیز به عنوان دو دانشگاه غیر دولتی در خرم‌آباد فعال هستند.از جمله سایر مراکز آموزش عالی شهر خرم‌آباد می‌توان به دانشگاه پیام نور و دانشگاه علمی کاربردی خرم‌آباد اشاره کرد. نگارخانه بافت قدیمی جنوب و جنوب غرب خرم‌آباد پارک زیبا کنار در کنار دریاچه کیو فلک الافلاک نماد شهر خرم‌آباد نمای شهر خرم‌آباد بر فراز قلعه فلک الافلاک

آمارهای ارائه شده در این متن مربوط به سرشماری سال ۱۳۸۵ میباشد

تصاویر طبیعی شهرستان خرم آباد

دریاچه کیو kio