توسعۀ عجب شير ، از شعار تا عمل

توسعۀ عجب شير ، از شعار تا عمل

امیر چهره گشا

مفهوم توسعه تعاریف متعددی را به خود گرفته است . برخی توسعه را صنعتی شدن تعریف می کنند ، گروهی نیل به استقلال سیاسی و بالندگی اقتصادی را توسعه می نامند و عده ای نیز آن را توسعۀ فرهنگی دانسته اند و سرانجام افرادی ، ساختن یک سدّ بسیار عظیم ، ایجاد بزرگراه ها و احداث آسمان خراش ها ، ایجاد کارخانجات ذوب آهن ، احداث شبکه تلویزیون و به کارگیری صنایع خودکار را توسعه می نامند. از دیدگاه دانشمندان علوم اجتماعی و سیاسی ، توسعه عبارت از تحول به سوی مدرنیزه شدن است. توجه آنان در بدو امر به تحولاتی است که در نهادهای اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی از طریق آموزش و پرورش صورت می گیرد ، به عبارت دیگر توسعه از دیدگاه این گروه از صاحبنظران ، توسعۀ نیروی انسانی است و آن عبارت از افزایش سطح معلومات و مهارت و استعدادهای افرادِ جامعه به منظور نیل به مدرنیزه شدن است. اینان بر این باورند که توسعه و پیشرفت اصولاً زادۀ مجاهدت و کوشش انسان های دانش آموخته و کارآزموده است. این افراد کار آزموده و تعلیم یافته ممکن است روشنفکران ،‌ رهبران سیاسی و ملی ، مهندسان ، دانشمندان ، معلمان ، حقوقدانان ، اقتصاددانان ، ‌پرستاران ،‌ پزشکان و غیره باشند .

حال با استفاده از این تعریف جامع و کامل کلمۀ توسعه ، بحث توسعه شهرستان عجب شیر را از دیدگاه های ارائه شده در این تعریف مورد کنکاش قرار می دهیم .

قبل از هر چیز ذکر این نکته را لازم می دانم که هدف از این نوشته ، خدای ناکرده تخریب و نکوهش مسئولان عجب شیر نیست بلکه بر خود وظیفه دانستم به عنوان یک شهروند عجب شیری که همواره مسائل و مشکلات این شهر دغدغه اصلی خاطرم بوده و هست . ضمن برشماری پاره ای از مشکلات و موانع توسعه این منطقه ، به ارائه چند پیشنهاد و راهکار در جهت رفع این موانع بپردازم . بر خود وظیفه می دانم از همکاری صمیمانه مسئولین کتابخانه های تخصصی استانداری آذربایجان شرقی ،‌ سازمان مدیریت و برنامه ریزی آذربایجان شرقی و بخش خدمات مرجع کتابخانه ملی تبریز که در تهیۀ این نوشته یاریگر بنده بودند صمیمانه تقدیر و تشکر نمایم . بحث توسعه شهرستان عجب شیر را در 6 شاخص اساسی توسعه ( 1. شناخت کلی شهرستان 2. جمعیت و نیروی انسانی 3. کشاورزی و منابع طبیعی 4. صنعت و معدن 5. شبکه های زیربنائی 6. خدمات ) بصورت آماری بررسی خواهیم کرد و در ضمن ارائه آمارهایی از این شاخص ها در مورد شهرستان عجب شیر ، وضع موجود این شهرستان را با دو همسایه شمالی و جنوبی اش ، آذرشهر و بناب مقایسه خواهیم کرد .

1.شناخت کلی شهرستان :

عجب شیر یکی از مهمترین شهرهای استان آذربایجانشرقی می باشد که در جنوب غربی این استان واقع شده است . فاصلۀ این شهرستان از مرکز استان ( تبریز ) حدود 90 کیلومتر است و با قرار گرفتن در 8 کیلومتری کرانۀ جنوب شرقی دریاچۀ اورمیه و مسیر محور ارتباطی آذربایجان شرقی به استان های آذربایجان غربی و کردستان و راه آهن تبریز – تهران ، با دسترسی به امکانات و تسهیلات بنادر رحمانلو و دانالو و ارتباط با استان آذربایجان غربی و اروپا از طریق بندر رحمانلو ، واقع شدن مهمترین مرکز آموزشی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران در این شهر ( مرآ 03 ) و نزدیکی به فرودگاه سهند ، از یک موقعیت ممتاز جغرافیایی در سطح استان برخوردار شده است . این شهر تا سال 1326 مرکز دهستان بوده و در آبان ماه سال مذکور به بخش تبدیل و تابع شهرستان مراغه گردیده است . پس از یک دورۀ زمانی طولانی در مورخۀ 27/4/1380 به شهرستان مستقل ارتقاء یافته است . لازم به یادآوری است که سه شهر بناب ، چاراویماق و عجب شیر همزمان در تاریخ 21/8/1326 به بخش ارتقاء یافته بودند و هر سه تابع شهرستان مراغه بودند شهرستان بناب در آبانماه سال 1368 و چاراویماق نیز در شهریور 1379 به سطح شهرستان ارتقاء یافتند ولی عجب شیر در اثر یک نافرمانی مدنی منتج از بی تفاوتی برخی مسئولین در قبال خواسته های به حق و قانونی مردمان نجیب و انقلابی این شهر در تابستان 1380 به سطح شهرستان ارتقاء یافت ... تنها با ذکر اسامی وجود بعضی از صنایع و کارخانه های موجود در گذشته نه چندان دور واقع در این شهرستان از جمله : کارخانه های شیشه سازی ، سفالگری ، پرورش نوغان ، ریسندگی و بافندگی و حتی کشتی سازی می توان به گذشته پر اهمیت عجب شیر پی برد ...

2. جمعیت و نیروی انسانی :

این شهرستان به دلیل قابلیت های فراوان توسعه و به دلیل تأثیراتی که در حوزۀ منطقه ای غرب استان دارد از جمعیت پذیری بالایی برخوردار است که این امر سبب رشد سریع جمعیت بخصوص در شهر عجب شیر شده است . این رشد جمعیت در نقاط روستایی شهرستان منفی بوده و قابل ملاحظه نمی باشد . عمده مهاجرت به شهرستان از شهرستان های همجوار و عمدتاً به نقاط شهری شهرستان صورت می گیرد . نرخ بیکاری ( نسبت جمعیت بیکار به جمعیت فعال ) در شهرستان عجب شیر در سالهای 75 و 83 به ترتیب معادل 6 و 1/5 بوده که کمتر از متوسط استان در سال های تحت بررسی بوده است .

این رقم برای شهرستان های آذرشهر و بناب در سال 83 به ترتیب 1/3 و 04/3 درصد می باشد که هر دو شهر نسبت به عجب شیر از وضعیت مطلوب تری برخوردار هستند .

3. کشاورزی و منابع طبیعی :

عجب شیر با دارا بودن مجموع 72748 هکتار در حدود 6/1 درصد از کل اراضی استان را در اختیار دارد . این شهرستان 84/1 درصد از کل اراضی زیر کشت محصولات زراعی استان و 25/4 درصد از کل اراضی باغی استان را دارا می باشد که نمایانگر نقش ناچیز این شهرستان در سطح زیر کشت محصولات زراعی استان می باشد . علاوه بر این از لحاظ تولید محصولات دامی از جایگاه چندان مناسبی در سطح استان برخوردار نیست . از حیث تولید شیر حائز رتبه سیزدهم بین شهرستان های استان ( 19 شهرستان ) ، از حیث تولید گوشت قرمز رتبه پانزدهم ، گوشت مرغ رتبه پانزدهم و نیز از نظر تولید تخم مرغ باز رتبه پانزدهم را در بین شهرستان های استان به خود اختصاص داده است. از لحاظ شیلات با تخصیص سهمی معادل 27/0 درصد از تولیدات شیلات استان در رتبۀ آخر استان قرار گرفته است .

از قابلیتهای قابل توجه این بخش ( کشاورزی ) می توان از وجود پتانسیل های مناسب جهت پرورش آرتمیا و وجود پتانسیل های مناسب جهت زنبورداری بدلیل مراتع شهرستان و باغات وسیع و کلاً وجود اراضی ، باغات و دشت های وسیع با قابلیت حاصلخیزی بالا و به تبع آن تنوع محصولات زراعی و باغی بویژه سیب زمینی ( رتبه دوم استان ) پیاز ( رتبه چهارم استان ) خربزه ( رتبه اول استان ) ، سیب ، گردو و بادام را نام برد . از محدودیت ها و تنگناهای این بخش نیز می توان از موارد زیر نام برد :

کمبود منابع آبی در سطح شهرستان ، کمبود ماشین آلات و ادوات کشاورزی ، کمبود زیرساخت ها و تشکل های تولید در بخش کشاورزی ، کمبود صنایع تبدیلی ، سنتی بودن شیوه کشاورزی و دامپروری، کمبود نقدینگی کشاورزان و ... .

با توجه به اهمیت و قابلیت این شهرستان در تولید محصولات باغی و زراعی ،‌ با انجام سرمایه گذاري های لازم در طرح های آب و خاک و توسعه شبکه آبرسانی سدها و ... می توان بر رونق فعالیت های کشاورزی و دامی این شهرستان افزود .

در این بخش شهرستان بناب با 9 درصد تولید محصولات زراعی استان در رتبه چهارم استانی قرار دارد . در برنامه چشم انداز توسعه عجب شیر در افق 1400 محوریت توسعه این شهرستان ، توسعه کشاورزی و دامداری در اولویت نخست می باشد که با ارائه این آمارها بنظر می رسد دست اندرکاران امر باید تلاش بیشتری به خرج بدهند .

4. صنعت و معدن :

در بررسی وضعیت صنعت و معدن این شهرستان کار راحتی را پیش رو داریم چرا که عجب شیر از جمله معدود شهرهایی است که تقریباً هیچ گونه صنعتی در آن شکل نگرفته است . علیرغم اینکه این شهرستان در مسیر محور تجهیز یافته تبریز – میاندوآب قرار دارد و در فاصله 90 کیلومتری تبریز واقع شده است ولی متأسفانه صنعت قابل توجهی ( برخلاف شهرستان های همجوارش ) ندارد .

در بخش معادن 7 معدن فعال در این شهرستان وجود دارد که 4 معدن آن نمک آبی است 2 معدن سیلیس و یک معدن گرانیت سبز در این شهرستان فعالیت می کند. معدن گرانیت سبز و نیز معدن سیلیس تنها معدن از این نوع در استان می باشند . 3 درصد کل مواد معدنی استخراج شده استان به عجب شیر اختصاص دارد و نیز 5/5 درصد مجموع اشتغال و 7/2 درصد سرمایه گذاری بخش معادن استان شامل این شهرستان می شود .

این آمار برای شهرستان آذرشهر با دارا بودن 32 معدن فعال به این صورت است : 9/8 درصد استخراج مواد معدنی استان ، 13 درصد اشتغال بخش معدن استان و 7/4 درصد سرمایه گذاری استان . از اقدامات اولویت دار توسعه این بخش برای شهرستان عجب شیر می توان به احداث شهرک های صنعتی ، توسعه صنایع تبدیلی کشاورزی و ... اشاره کرد .

5. شبکه های زیربنایی :

در این شاخص باید چند فاکتور اساسی توسعه بررسی شود :

1-5 حمل و نقل : خوشبختانه به سبب موقعیت استراتژیک عجب شیر ( نه برنامه ریزی مدون و ...) این شهرستان از حیث تراکم راه در هر 100 کیلومتر مربع در بین 19 شهرستان استان رتبۀ پنجم قرار گرفته و با توجه به این رتبه از وضعیت مطلوب تری برخوردار است ولی از نظر میزان برخورداری از راه های روستایی ( به علت عدم وجود برنامه های توسعه ) برخلاف آذرشهر از متوسط استانی به میزان قابل توجهی کمتر است و در بین 19 شهرستان استان در رتبۀ 16 قرار دارد . از لحاظ تراکم راه آهن نیز از متوسط استانی بیشتر است .

از اقدامات اولویت دار بخش حمل و نقل در این شهرستان می توان به موارد ذیل اشاره کرد :

تبدیل تقاطع های همسطح مهم به غیر همسطح ( مخصوصاً در مبادی ورودی و خروجی شهر ) ،‌ احداث مجتمع های خدمات رفاهی و پاسگاه های پلیس راه ، فعال سازی کشتیرانی مسافرتی و سیاحتی در رحمانلو ، ‌بازسازی جاده ها و ...

2-5 انرژی : این شهرستان فاقد تأسیسات تولید نیرو می باشد و مصارف آن از طریق شبکه سراسری برق تأمین می گردد .

3-5 شبکه های اطلاعاتی و ارتباطات :

3 درصد نمایندگی های پستی و 5 درصد دفاتر پستی شهری استان در این شهرستان قرار گرفته است . سهم شهرستان از تلفن های مشغول به کار استان 4/1 درصد می باشد . این آمار برای شهرستان آذرشهر به ترتیب بدین قرار است : 5/6 درصد ،‌5 درصد ، 8/2 درصد استانی.

شیوه های مدیریتی سنتی ، مشکل جذب و نگهداری نیروی متخصص ، ناکافی بودن سرمایه گذاری و نامناسب بودن زیرساخت ها برای تحقق دولت الکترونیکی از محدودیت ها و تنگناهای این بخش می باشد .

6. خدمات :

در این شاخص نیز باید چند فاکتور توسعه بررسی شود :

1-6 بهداشت و درمان :

شهرستان عجب شیر از لحاظ برخورداری از امکانات بهداشتی و درمانی و همچنین نیروی انسانی متخصص ( پزشک عمومی و متخصص ) در مقایسه با متوسط استانی از وضعیت نامناسبی برخوردار است. سرانه تخت بیمارستانی و سرانه پزشک عمومی و متخصص در شهرستان پایین تر از متوسط استانی است .

با وجود این ، به دلیل بالا بودن سطح آگاهی مردم ، گسترش درصد پوشش واکسیناسیون علیه بیماری های عفونی ، بهبود نسبی تغذیه و گسترش مراقبت های اولیه بهداشتی مادر ، این شهرستان از لحاظ شاخص های بهداشتی و درمانی ( میزان مرگ و میر کودکان زیر 5 سال ، نوزادان و شیرخواران و ... ) در مقایسه با متوسط استانی از وضعیت مناسبی برخوردار است. شهرستان عجب شیر در سال 83 با 50 تخت فعال و بناب در همین سال با 150 تخت فعال ، 1/3 درصد ( برای بناب ) تخت های بیمارستانی استان را در خود جای داده است . استقرار کامل شبکه های بهداشتی بر اساس طرح توسعه نظام شبکه ای بهداشت و درمان از جمله مهم ترین راهبردها و اقدامات اولویت دار بلند مدت توسعه برای شبکه بهداشت و درمان عجب شیر می باشد .

2-6 آموزش و پرورش عمومی :

آموزش و پرورش عجب شیر حدود 8/1 درصد از دانش آموزان استان را در خود جای داده است . حدود 84 درصد از جمعیت بالای 6 سال عجب شیر با سواد هستند که متأسفانه این میزان ، از متوسط با سوادی استان ( 85 درصد ) کمتر است . این میزان درصد با سوادی برای شهرستان آذرشهر و بناب به ترتیب برابر 6/90 و 66/83 ( در سال 1382 ) می باشد . که وضعیت باسوادی آذرشهر به مراتب بهتر از عجب شیر و بناب می باشد .

3-6 بازرگانی :

ساختار بازرگانی عجب شیر کاملاً سنتی است و این شهرستان به شدت از کمبود زیر ساخت های بازرگانی رنج می برد . در این شهرستان انبار و سیلو وجود ندارد و تنها یک سردخانه وجود دارد که از نظر ظرفیت 7/4 درصد سردخانه های استان را شامل می شود . این آمار برای شهرستان آذرشهر رقمی معادل 7 درصد و برای بناب 8/14 درصد می باشد .

با توجه به قابلیت های بالای شهرستان در زمینه تولید محصولات کشاورزی انتظار می رود امکانات انبارداری ، سیلو و سردخانه شهرستان از وضعیت مطلوبتری برخوردار گردد .

4-6 گردشگری و میراث فرهنگی :

به دلیل سابقه تاریخی و ویژگیهای طبیعی ، عجب شیر دارای جاذبه های مناسب گردشگری است ولی به دلیل نبود زیرساخت های مناسب گردشگری از جمله خدمات رفاهی ، محل اقامت ، مراکز حمایتی گردشگری و عدم هماهنگی بین دستگاه های ذیربط از این قابلیتها به درستی استفاده نمی شود .

بر اساس آمار موجود در سال 1382 هیچ هتل و مهمانسرایی در عجب شیر وجود ندارد و تنها یک مهمانپذیر 21 تختی وجود دارد . تعداد بيش از يك صد اثر تاریخی حفاظت شده در عجب شیر وجود دارد . این آمار برای شهرهای بناب و آذرشهر به ترتیب 156 اثر و 38 اثر ( نیازمند حفاظت ) می باشد . در شهرستان بناب یک هتل 60 تختی و 2 مهمان پذیر 43 تختی وجود دارد. عدم حفظ و نيز مرمت ها( نه زيبا سازي با كاشي و سراميك )ي آثار باستاني در اين كهن شهر تاريخ خود گواه مظلوميت اوضاع ميراث فرهنگي منطقه است. برداشت هاي غير اصولي از خاك تپه باستاني كول تپه به منظور مصارف كشاورزي ، عبور كاميون هاي سنگين وزن از روي پل تاريخي قيزيل كورپي ، تخريب قبرستان باستاني امامزاده قاسم ، تخريب كتيبه اورارتويي جوان قالا و ... نمونه هايي از بي توجهي مسئولان امر در قبال ميراث فرهنگي عجب شير مي باشد.

5-6 تربیت بدنی :

عجب شیر از لحاظ امکانات ورزشی در مقایسه با سایر شهرستان های استان در سطح متوسطی قرار دارد . این شهرستان حدود 9 درصد استادیوم های استان ، 3/1 درصد سالن های ورزشی استان ، 8/4 درصد مساحت های زمین های ورزشی روباز استان و 2 درصد اماکن ورزشی سرپوشیده استان را به خود اختصاص داده و از لحاظ شاخص سرانه زیربنای اماکن ورزشی نسبت به متوسط استان از وضعیت مناسبی برخوردار است . با این حال این شهرستان از لحاظ سرانه اماکن ورزشی سرپوشیده نسبت به متوسط استان وضعیت نامناسبی دارد . همچنین این شهرستان فاقد سالن ورزشی چندمنظوره سقف بلند ، استخر شنای سرپوشیده ، پیست دو و میدانی است که ضرورت سرمایه گذاری مناسب در این زمینه بویژه از طریق بخش خصوصی احساس می گردد.

اطلاعات آماری در زمینه های مختلف تربیت بدنی شهرستان آذرشهر ، از وضع مناسب این شهرستان نسبت به عجب شیر حکایت دارد .

6-6 فرهنگ و هنر :

شهرستان به اصطلاح فرهنگي عجب شیر از لحاظ برخورداری از امکانات فرهنگی و هنری در مقایسه با سایر شهرستان های استان وضعیت مناسبی ندارد و از لحاظ شاخص سرانه فضای کتابخانه پایین تر از متوسط استانی قرار دارد. در سال 1382 یک باب کتابخانه عمومی در این شهرستان وجود داشت . این کتابخانه از لحاظ سرانه فضای کتابخانه پایین تر و از لحاظ جلد کتاب به ازاء هر عضو بالاتر از میزان متوسط استانی است . این شهرستان فاقد سینما است و از 307 چاپخانه موجود در استان سهم عجب شیر 2 باب ( 7/0 درصد ) چاپخانه می باشد . از کل 2120 واحد موقوفات استان 11 باب آن (5/0 درصد ) در این شهرستان واقع گردیده است . از تعداد کل مساجد استان که بالغ بر 6568 باب می باشد 97 باب ( 5/1 درصد ) در این شهرستان واقع گردیده است .

تعداد 8 باب کتابخانه در آذرشهر و 3 باب کتابخانه در بناب و 6 باب در شهرستان کلیبر واقع گردیده است . از لحاظ دیگر شاخص های آماری فرهنگ و هنر وضعیت دو همسایه عجب شیر یعنی آذرشهر و بناب به مراتب بهتر از عجب شیر می باشد . عجب شیری که در ابتدای ورودی شهر از طرف مرکز استان در روی تابلوی خوش آمدگویی عنوان شهر فرهنگی را یدک می کشد طبق این اطلاعات و آمار سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان آذربایجان شرقی معلوم می شود که لفظ فرهنگی متأسفانه با توجه به وجود شاخصه های فرهنگی ، بیشتر برازنده شهرهایی همچون کلیبر ،‌ آذرشهر ، هشترود می باشدتا عجب شیر .

احداث کتابخانه های جدید ، مجتمع های فرهنگی و هنری ، سالن نمایش و ... در عجب شیر از راهبردها و اقدامات اولویت دار بلند مدت توسعه بخش فرهنگ و هنر می باشد . با توجه به قابلیت ها و تنگناهای شهرستان عجب شیر ، محوریت توسعه این شهرستان از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان به ترتیب درسه بخش کشاورزی ، معدن و گردشگری تعیین شده است که با نگاهی گذرا به آمار ارائه شده از سوی این سازمان در بخش های قبلی این نوشته و مقایسه آنها با تعاریف توسعه که در مقدمه ذکر شد ، متوجه می شویم که توسعه این شهرستان با برگزاری همایش هاي توسعه و دعوت از مغازه داران و کارمندان جزء اداره جات دولتی در عمل ره به جایی نخواهد برد . ظاهراً یکی از مهمترین اهداف و رویکردهای برگزاری این چنین همایش هایی از سوی مسئولین امر شناسایی و شکوفایی توانمندی ها و پتانسیل های منطقه در بخش های مختلف صنعتی ، اقتصادی ، فرهنگی ، گردشگری و ... بیان می شود ولی جالب است در همایشی که مهمترین کمیسیون یک همایش ( که همان تبلیغات و اطلاع رسانی می باشد ) وجود نداشته باشد چطور می توان توانمندی ها و پتانسیل های منطقه را شناساند ؟

شهرهای همجوار منطقه عجب شیر و سایر شهرها و بخش های دور افتاده استان به واسطۀ وجود مدیران لایق ، دلسوز و کارآمد و نيز مشاركت هاي مردمانش در امر توسعه شهر و منطقه شان ، همچنان به حرکت سریع السیر در مسیر توسعه ادامه می دهند در حالی که در عجب شیر ما تازه بعد از گذشت سال ها محرومیت و بی توجهی ، ‌ مسئولان به فکر تشکیل کمیتۀ اجرایی افتاده اند تا استعدادها و توانمندی های منطقه را مورد بررسی قرار دهند حال آنکه مشکلات و مسایل این شهر سال ها قبل مطالعه شده و نیازی به مطالعه مجدد ندارد .

به نظر می رسد با در نظر گرفتن واقعیت های موجود ، ارائه آمارهاي غير واقع بينانه شاخص هاي توسعه از سوي مسئولان شهرستان و برگزاری همایش های زمان بر و پر هزینه چیزی جز سرپوش نهادن به کم کاری برخی مسئولین و نیز بی توجهی به شعور مردم منطقه نمی تواند باشد. توسعه شهرستان عجب شیر نه در شعار بلکه در عمل محقق خواهد شد . برای نیل به این هدف باید ضمن حذف مدیران ناکارآمد و سلیقه ای از بدنه مدیریتی و اجرایی این شهرستان بدور از هرگونه عوام فریبی و جار و جنجال آستین های همت را بالا زد که مردم شهید پرور و انقلابی عجب شیر لایق این همه بی مهری و بی عدالتی نیستند.

منابع و مآخذ :

1.سالنامه آماری استان آذربایجانشرقی 1384 ، سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان آذربایجانشرقی

2. بررسی تقسیمات کشوری و سازمان اداری استان آذربایجانشرقی در یکصد سال اخیر ،‌ تهیه کننده : مهدی سلیمان پور ، سازمان مدیریت و برنامه ریزی آذربایجانشرقی ،‌1386 .

3. سیمای شهرستان عجب شیر در سال 1382 ،سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان آذربایجانشرقی

4. طرح توسعه شهرستان عجب شیر ،سازمان مدیریت و برنامه ریزی آذربایجانشرقی ، زمستان 1385

5. طرح توسعه شهرستان آذرشهر ، سازمان مدیریت و برنامه ریزی آذربایجانشرقی ، زمستان 1385

6. طرح توسعه شهرستان بناب ، سازمان مدیریت و برنامه ریزی آذربایجانشرقی ، زمستان 1385

7. مقالۀ همایش در شهر پیرمردان ، روزنامه کیهان مورخه 13/6/86 .

8. مصاحبه مطبوعاتی فرماندار محترم عجب شیر ، اعتدال مورخه 3/5/87 .

9. آموزش و پرورش تطبیقی ، دکتر احمد آقازاده ، انتشارات سمت تهران 1386 .

10. زنداني زمان ، امير چهره گشا ، نشر اختر ، تبريز 1383.

11. عجب شير در گذر زمان ، امير چهره گشا ، نشر تكدرخت ، تهران 1389.

توسعۀ عجب شير ، از شعار تا عمل

مطالب مشابه :

دعوای مالک و مستاجر سالانه چند نفر را به دادگاه‌ها می کشاند؟

دانلود آمار جامع دهستانها و روستاهای کشور (سالهای 1375 و 1385)

هرم سني جمعیت ارسباران به هزار نفر در سال 1385

لایه های SHP تقسیمات استانی ایران از سال 1351 تاکنون

توسعۀ عجب شير ، از شعار تا عمل

پهنه بندی خشکسالی

پهنه بندی خشکسالی

آشنایی با مناطق حفاظت شده ی استان یزد