رشوه و رشوه خواری در اسلام

یکی از احکام اسلام در حوزه اقتصادی و اجتماعی و حکومتی ، مبارزه با رشوه و رشوه خوای است. در اسلام رشوه دهنده و رشوه گیرنده به شدت محکوم شده است ، در اسلام رشوه ، حرام است و جز گناهان کبیره محسوب می شود.
یکی از بلاهای جوامع انسانی و نابود کننده عدالت و حقوق افراد جامعه ، پدیده شوم ، رشوه و رشوه خواری است که از دیرباز تا به امروز رواج داشته است و تحت عناوینی همچون هدیه ، تعارف ، حق و حساب ، حق الزحمه ، انعام ، شیرینی و ... وجود داشته و دارد.
رشوه ، اثار سوئی بر جامعه و حکومت اسلامی دارد و باعث ایجاد بی عدالتی و پایمال شدن حقوق افراد جامعه خواهد شد . طبقات با نفوذ و دارای تمکن مالی با پرداخت رشوه به راحتی به اهداف و مقاصد خود می رسند و اقشار ضعیف و فقیر حتی قادر به دریافت حق خود نیز نخواهند بود و در این چنین فضای بی عدالتی ، هر کسی نفوذ و پول بیشتری داشته باشد ، برنده و پیروز است.

رشوه در قرآن
در قران ایاتی وجود دارد که به صورت صریح رشوه و رشوه دادن را گناه و حرام می داند و ایاتی نیز وجود دارد که در ان ها سفارش شده است که مال و ثروت خود را از طریق نامشروع کسب نکنید و کسب مشروع درامدی است که به واسطه تجارت و کسب و کار بدست می اید.

ولا تاکلوا اموالکم بینکم بالباطل و تدلوا بها لی الحکام لتاکلوا فریقا من اموال الناس بالاثم و انتم تعلمون.
اموال یکدیگر را به باطل (و ناحق) در میان خود نخورید و برای خوردن قسمتی از اموال مردم به گناه، (قسمتی از) آن را به قضات ندهید . در حالی که می دانید . ( سوره بقره، آیه 188 )

یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَینَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِنْكُمْ وَلَا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِیمًا.
ای کسانی که ایمان آوردهاید! اموال یکدیگر را به باطل ( و از طرق نامشروع ) نخورید مگر اینکه تجارتی با رضایت شما انجام گیرد. و خودکشی نکنید! خداوند نسبت به شما مهربان است.

رشوه در احادیث
رسول اکرم ( ص ) : خدا لعنت کند رشوه گیر و رشوه پرداز و کسی را که دلال میان آنها است; از رشوه گرفتن دوری کنید که این کار بمنزله کفر محض است و شخص رشوه خوار از رحمت خدا بدور می باشد.( بحارالانوار، ج 24، ص 9 ).

رسول اکرم ( ص ) : کسانی را که مردم به علم آنها احتیاج دارند و آنان در مقابل از آنها رشوه می خواهند، لعنت کرده است .( وسایل الشیعه، ج 18، ص 163 ).

رسول اکرم ( ص ) : هدیه گرفتن زمامدار و رئیس از دیگران حرام است و رشوه گیری حاکم شرع و قاضی، کفر است.( کنزالعمال، ج 6، ص 112 ).

امام صادق (ع) : رشوه در قضاوت کفر به خداوند است . ( وسائل الشیعه، ج 18، ص 162; معانی الاخبار، ج 6، ص 114 )

امام علی (ع) : پيشينيان شما از ايـن رو بـه هـلاكت و تباهى در افتادند كه مردمان را از حقّ ( شان ) بازداشتند و آنان ( ناچار با رشوه ) آن را خريدند و آنان را به ارتكاب باطل و نادرستى واداشتند و مردم هم از آن پيروى كردند . (نهج البلاغة : الكتاب 79 منتخب ميزان الحكمة : 236 )

حکم قابل تامل برخی از مراجع

حضرت آیة الله بهجت:
حرام است، اگر صدق رشوه شرعی کند و الا حرمت آن دائر مدار تضییع حقوق دیگران و منافات داشتن با شرایط ضمن عقد اجاره است.

حضرت آیة الله صافی گلپایگانی:
اصطلاحا رشوه در مورد قضاوت است و در موارد دیگر رشوه محسوب نمی شود، لکن به هر حال اگر گیرنده پول در ساعات کار اداری اش کار را انجام دهد جایز نیست پول بگیرد، و اگر در خارج وقت اداری انجام دهد اشکال ندارد ولی چنانچه در ساعت اداری از انجام آن خودداری کند گرفتن حقوق از دولت برایش جایز نیست و اما نسبت به دهنده پول چنانچه بدون دادن پول کار انجام نمی شود مانع ندارد که پول بدهد.

حضرت آیة الله فاضل لنکرانی:
رشوه حرام مربوط به امر قضاوت می باشد و اموری که در فرهنگ ما رشوه محسوب می شود اگر موجب تضییع حقوق دیگران یا خلاف مقررات جمهوری اسلامی ایران باشد جایز نیست.

حضرت آیة الله سیستانی:
رشوه خواری کارمند برخلاف قرارداد کارمندی است و جایز نیست ولی پرداختن آن در وضع موجود و در غیر مورد قضاوت اگر مستلزم تضییع حق دیگران نباشد حرام نیست گرچه گرفتن آن جایز نیست.

حضرت آیة الله تبریزی:
رشوه در باب قضاء حرام است و در غیر باب قضاء اگر مخالف مقررات باشد نباید انجام داد.

حضرت آیة الله مکارم شیرازی:
رشوه خواری در باب قضاوت مطلقا حرام و از گناهان کبیره است و در غیر باب قضاوت چنانچه برای انجام کار خلافی پرداخته شود آن نیز حرام است ولی دادن وجهی برای تسریع در کار حلال بدون آن که حقی باطل و باطلی حق یا نوبتی ضایع شود برای دهنده اشکالی ندارد ولی گیرنده اگر در برابر انجام وظیفه وجهی دریافت کند برای او جایز نیست، اما اگر خارج از وقت، کار مباحی کرده ، گرفتن وجه در مقابل آن اشکالی ندارد. (1)
برداشت هایی از فتوا های فوق

احتمالا منظور از این حکم و فتوا ها این است که :

- اگر کار شما در جایی مثلا نیروی محترم انتظامی گیر کرد و احساس کردید کار مربوط به شما روند کندی را دارد ! می توانیم جهت تسریع امور مبلغی را به جناب سرباز و سرکار و سروان و ... بپردازید تا قلم مبارک را کمی سریع تر روی کاغذ بلغزانند و مراحل تنظیم سرقت انجام شده از منزل شما را کمی سریع تر انجام دهند و یا برای تسریع در امر یافتن مال و سارق مال خود ، می توانید مبلغ بیشتری را به تمام خدم و حشم مربوط و غیر مربوط پرداخت نمایید تا در اوقات کاری و غیر کاری به دنبال سارق اموال شما باشند !
هیچ نگران نباشد این رشوه حرام نیست چرا که نه به کسی ضرر زده اید نه حقی ضایع کرده اید ، فقط برای رسیدن به حق خود ، مبلغی را به عنوان هدیه ، کارمزد ، مشتلق و ... پرداخت کرده اید.
جنابان محترم هم نگران نباشد پول مورد نظر حلال حلال است ، شما در ازای دریافت پول ، کار اضافی انجام می دهید و به نوعی اضافه کاری محسوب می شود.

- اگر در مواردی هنگام رانندگی مستحق جریمه شدید ، می توانید جهت تسریع امور و صرفه جویی در وقت و هزینه ، جریمه را به صورت نقدی به مامور محترم پرداخت نماید که انشالله این مبلغ سریعتر به دست سازمان مربوطه برسد !
هیچ نگران نباشد این رشوه حرام نیست چرا که نه به کسی ضرر زده اید نه حقی ضایع کرده اید ، فقط برای صرفه جویی و تسریع امور مبلغ جریمه را نقدی و در محل پرداخت کرده اید.
شما دوست عزیز هم نگران نباشید ، می توانید مبلغ را در جیب خود گذاشته و در حین ماموریت جهت انجام وظیفه بهتر خرج کنید.

- اگر در اداره ایی کار شما انجام نمی شد و یا کارمندان به اهستگی وظیفه خود را انجام می دادند با نشان دادن و پرداخت یک تراول پانصد هزار ریالی انها را به تحرک و فعالیت وا دارید که انشالله کار شما سریع تر انجام شود.
هیچ نگران نباشد این رشوه حرام نیست چرا که نه به کسی ضرر زده اید نه حقی ضایع کرده اید ، فقط برای سرعت دادن و تحرک بیشتر کارمندان مبلغی را پرداخت نموده اید.
شما کارمندان محترم هم خیالت راحت ! مبلغی را که دریافت کرده اید جهت فعالیت بیشتر شما است و زمانی که فعالیت بیشتر انجام می دهید ، مستحق دریافت پاداش هم هستید که این پاداش را شخص مورد نظر با میل و رضا پرداخت کرده است.

- اگر برای دریافت وام از بانکی دچار مشکل شدید مثلا ضامن معتبر نداشتید یا وثیقه مورد نظر ارزشی کمتر از وام مربوطه داشت و ... می توانید با پرداخت مبلغی به رئیس یا کارمندان بانک از انها بخواهید که کمی با شما کنار بیایند و وام را بدون ضامن و یا با همان وثیقه اندک به شما دهند.
نگران نباشید شما حق کسی را ضایع نکرده اید ، فقط ضامن نداشتید و وثیقه شما ناچیز بود که با پرداخت مبلغی ان مورد برطرف شد.
دوستان بانکدار ما هم نگران نباشند شما حقی را ضایع نکردید و پولی که دریافت کرده اید حق زحمه شما بوده است.

- اگر در امور ساخت و ساز خود دچار مشکل شدید و در اتاق های شهرداری معلق و سرگردان بودید ، می توانید جهت تسریع در کار خود و دریافت مشاوره و کمک ، مبلغی را به یکی از افراد مسئول و یا حتی غیر مسئول ( مثلا ابدارچی ) با واسطه و یا بی واسطه پرداخت نماید تا از این بلاتکلیفی نجات پیدا کنید.
نگران نباشید این رشوه حرام نیست چرا که نه به کسی ضرر زده اید نه حقی ضایع کرده اید و فقط حق زحمه و حق المشاوره این افراد را پرداخت کرده اید.

اگر بیماری در بیمارستان دارید و احساس می کنید پرستاران به خوبی به او رسیدگی نمی کنند می توانید با پرداخت مبلغی به پرستاران از ان ها خواهش کنید ، مدت بیشتری را صرف بیمار شما کنند .
نگران نباشید این نوع رشوه هم حرام نیست و حق بیماران دیگر ضایع نخواهد شد چرا که پرستاران به همه بیماران رسیدگی می کنند و فقط به بیمار شما به صورت ویژه رسیدگی می کنند و شایسته است شما مبلغی را به او پرداخت کنید.
اگر ...

نکته اخر دقت نمایید که در امور قضاوت و شخص قاضی به هیچ وجه رشوه پرداخت نشود که شدیدا حرام است !. البته در مواردی که حقی ضایع نشود و یا در قضاوت تاثیری نداشته باشد ، بالامانع است. البته می توانید مبلغی را به قضات یا مسئول دفتر و ... جهت ارائه مشاوره و راهنمایی پرداخت نمیاید ! .
به هیچ وجه نگران نباشد ، این رشوه حرام نیست چرا که نه به کسی ضرر زده اید نه حقی ضایع کرده اید ، فقط برای دریافت مشاوره مبلغی را پرداخت کرده اید و واضح و روشن است که حق المشاوره حلال و مباح است.

خداوند به همه رشوه دهندگان و رشوه گیرندگانی که با رشوه خود هیچ حقی را ضایع نمی کند ، اجر و پاداش دهد ! .

مطلب فوق اگرچه در قالب طنز مطرح شد اما واضح است که حقیقت دارد و اگر امروز شاهد این چنین رشوه ها و زیر میزی ها و هدیه ها و شیرینی ها و پول چایی ها و امثال این ها هستیم ، اگر امروز رشوه همچون یک افت تمام ارکان بخش های حکومت های اسلامی را فرا گرفته است و چنان در ملت اسلامی نفوذ کرده است که دیگر کمتر کسی به گناه و حرام بودن این عمل توجه دارد. اگر امروزه شاهد این چنین مسائلی هستیم ، قطعا حکم قاطع و صریح اسلام را اجرا نکرده ایم و با بیان نادرست یک حکم اسلامی زمینه را برای سو استفاده فراهم کرده ایم.

فتوای اسلام
رشوه حرام است. دریافت کردن و پرداخت کردن رشوه حرام است. دریافت و پرداخت رشوه در هر صورت و هر شرایطی ، به هر شکل و عنوانی ، توسط هر شخص حقیقی و حقوقی ، به هر میزان و مبلغی ، به هر دلیل و مدرکی ، در هر شرایط و موقعیتی ، با هر هدف و قصدی ، در هر جا و مکانی ، حرام است و هر دو گناهکار و مجرم هستند و هر فردی هم که از این موضوع اگاه است و ساکت می نشیند ، گنهکار و شریک و مجرم است.

اری از نظر اسلام رشوه تحت هر شرایطی حرام است . اگر مراجع و فقها امروز عمده تاکید و تحریم شان در بحث رشوه ، مربوط به رشوه در قضاوت است به سبب وجود نصر صریح قرآان است اما کاملا روشن و واضح است که رشوه در امور دیگر نیز به همان اندازه منفور و برای افراد و جامعه اسلامی افت است و به همان میزان حرام و گناه می باشد. لازم است مراجع و فقها کمی ریز بین تر و قاطع تر احکام اسلامی را استخراج و بیان کنند تا جای هیچ شک و شبهه و سو استفاده ایی وجود نداشته باشد.
اگر مراجع و فقهای ما پرداخت دستمزد و اجرت برای انجام کاری را ، با مقوله رشوه قاطی می کنند یک اشتباه است چرا که هر فردی به خوبی فرق رشوه و دستمزد و اجرت را می داند.
رشوه ، مالی است که اشخاص از روی ناچاری و درماندگی و گاهی از سر ترس یا فرار از قانون و یا برای پایمال کردن حق دیگران و بردن نفع و سود و ... به شخصی که در مسند قدرت است و یا توانایی انجام کاری را دارند ، می دهند. مشخص است که هیچ شخصی بی خود و بی جهت به کسی ، از مال خود بذل و بخشش نمی کند و همه افراد فرق بین هدیه و کارمزد و اجرت و رشوه را بخوبی می داند.

چند سوال
چطور ممکن است رشوه ایی داده شود اما حقی ضایع نشود ؟
چطور ممکن است شخصی حاضر به پرداخت رشوه شود در حالی که بدون رشوه هم کار او انجام می شود ؟

مثال و نمونه ای عینی برای مسئله رشوه نمی توان یافت که در ان حقی ضایع نشود و یا مفسده ایی نداشته باشد و یا باعث شیوع و ترویج مفسده ایی نشود. رشوه تحت هر شرایطی همراه با فساد است و از نظر اسلام هر امری که موجب مفسده و فساد شود گناه و حرام است.
رشوه در موادی پرداخت می شود که شخص خواسته ایی غیر معمول دارد و در ازای انجام خواسته غیر معمول و اغلب غیر قانونی خود ، رشوه می دهد.

رشوه حتی برای یک امر نیک و ثواب هم حرام است.
مثلا شخصی بگوید ما رشوه می دهیم تا مجوز ساخت فلان مسجد را در فلان محل بگیریم ! این رشوه نیز حرام است ، مگر می شود مانعی در کار نباشد ، پایمال شدن حق کسی در کار نباشد و ان وقت در ازای انجام ان کار رشوه داده شود.
کدام عقل سلیمی قبول می کند که رشوه ایی داده شود اما حقی ضایع نشود ، عملی غیر قانونی انجام نشود ، نوبتی عقب و جلو نشود ، شخصی یا فردی ناراضی نشود ، خواسته غیر معمولی اجرا نشود ، حق بیشتری به کسی داده نشود ، نفعی برده نشود و ...
رشوه ، ممکن است در زمان رشوه دادن ظاهرا همره با تضییح حقی نباشد اما حقیقت چیز دیگری است ، همین امر رشوه ولو در امور ثواب هم در دراز مدت اثراتی به مراتب خطرناک تر و فجیح تر دارد.
رشوه کاملا مشخص است و هر شخصی رشوه دهنده و رشوه گیرنده عمل خود را به خوبی می دانند و می دادند در ازای چه چیزی رشوه می دهند اما وجود چنین تبصره هایی که مشخص نیست چطور و از کجا امده است ، راه توجیح را باز می کند.

لازم است مراجع و فقها کمی دقیق تر و قاطع تر احکام اسلام را استخراج کنند و با ایجاد تبصره و شک و شبهه به رواج پدیده شومی همچون رشوه خواری و رشوه دهی دامن نزنند. امروز که شاهد هستیم افراد سود جویی برای سرپوش کارهای خلاف خود به دنبال تایید اسلام و خدا و مراجع و فقها هستند ، وظیفه مراجع و فقها بسیار مهم است و امیدواریم که مراجع و فقها ، مدافع احکام ناب اسلام باشند.

سخن آخر
ای مسئول ، ای مدیر ، ای کارمند ، ای وکیل ، ای وزیر ، ای مردم ... به اسلام قسم ، به قرآن قسم ، به پیغمبر اسلام قسم ، رشوه حرام است. مال رشوه حرام و نجس است ، نجس تر از گوشت سگ.
بدان اگر امروز به حرام خواری و نجاست خواری روی آوری فردا روز صفاتی همچون حیوانات نجس خواهی داشت.
بدان فردا روز از تو خواهند پرسید ، انسانیت را به چه قیمت فروختی ؟!
ارزان مفروش ، تو که اهل حساب و کتابی نفروش ، نفروش که خریدارش خداست.

پاورقی
----------------------------------------
(1) کتاب مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع به نقل از سایت تبیان

رشوه و رشوه خواری در اسلام

مطالب مشابه :

لیست بیمارستان های تهران ، آدرسهای بیمارستانهای تهران ، Tehran's Hospitals

امربه معروف ونهی ازمنکربه تأسی ازسیدالشهداء(2)وضعیت وعملکردقوه قضائیه درجهت حفظ دس

زندگی نامه و دستورالعملهاي شیخ حسنعلی نخودکی اصفهانی(رض)

رشوه و رشوه خواری در اسلام