ابزار و دار قالی بافی
دار قالی بافی دستگاهی که جهت بافت قالی از آن استفاده می شود
دار قالی می نامند و اساس آن چهار چوبی مرکب از دو چوب عمودی و دو چوب افقی
است که به وسیله اتصالاتی در یکدیگر چفت و بسته می شوند.
دار قالی
دار عمودی یا ایستاده
محتویات
اجزاء اصلی
اجرای اصلی انواع دارهای قالی بافی جدید و قدیم و وظایف هر کدام در ایران
- سردار :وظیفه مهار چله‌ها را بر عهده دارد و در بالای دار قرار می‌گیرد
- زیر دار :مانند سر دار وظیفه مهار چله‌ها را بر عهده دارد و در پایین دار قرار می‌گیرد
- راست روها :در دو سمت دار قالی قرار می‌گیرند و وظیفه نگهداری و مهار سر دار و زیر دار را دارند
- فندک :در پایین سر دار و به موازات آن و معمولا با فاصله‌ای حدود ۳۰ الی ۵۰د سانتیمتر از آن قرار دارد و به جای سر دار چله‌ها را مهار می‌کند. و در برخی از دارها مانند دارهای معروف به تبریزی از ابتدا تا انتهای بافت بر روی دار حضور دارد، ولی در دارهای مرسوم به فارسی بسته به شیوه و سنت بافت، زمان حضور آن متفاوت است که در صفحات بعد به آن خواهیم پرداخت.
- چوب کوجی :در میانه دار قالی و جلوی چله‌ها قرار می‌گیرد و با مهار چله‌های زیر به کمک نخی به نام نخ کوجی وظیفهٔ مهم جلو گیری از کجی فرش را عهده دار است. از این وسیله اغلب در دارهای قالیبافی معروف به فارسی استفاده میشود.
- چوب هاف :در لا به لای چله‌ها قرار گرفته، محدوده حرکت آن از زیر سر دار تا پشت چوب کوجیمی باشد. وظیفه چوب هاف حفظ و تشدید فاصله و زیر و رو (ضربدر) در میان چله‌ها است، و با قابلیت حرکت به سمت بالا و پایین، ردیف ضربدرها را نیز به بالا و پایین حرکت داده و موجب تسهیل عملیات پودکشی میشود.
- زیر سری کوجی :عبارت است از دو قطعه چوب و شاید هر وسیله‌ای دیگر که معمولا بین راست روها و چوب کوجی قرار می‌گیرند تا ضمن کمکد به کشیدن چوب کوجی به سمت جلو، چله‌های زیر را نیز هراه آن به بیرون از ریف چله‌ها هدایت نماید.
- گوه : وسیله‌ای است عموما به شکل مثلث که در محل اتصال سر دار و زیر دار با راست روها قرار گرفته و با ایجاد فشار و با بالا و پایین بردن سردار و زیر دار در نهایت، وظیفه شل و سفت کردن چله‌ها را عهده دار است و معمولا در دارهای چوبی استفاده میشود.
- پیچ : دو عدد پیچ در بالای سر دار همان وظیفه گوه را بر عهده دارند و می‌توان با چرخاندن آنها یا سردار را بالا و پایین برده، و در نهایت چله‌ها را شل و سفت کرد، ویا این عمل را بالا و پایین بردن فندک و حتی بعضا زیر دار، انجام داد.
- اهرم بالا :وسیله چرخاندن سر دار را به عهده دارد و فقط در دارهای متحرک مانند دارهای مرسوم به (کرمانی) از آن استفاده می‌کنند
- اهرم پایین : وسیله چرخاندن زیر دار را به عهده دارد و فقط در دارهای متحرک مانند دارهای مرسوم به (کرمانی) دیده میشود.
- کمان :قطعه چوبی است که اغلب به شکل کمان می‌باشد و همراه دو عدد طناب که در دو سوی آن بسته شده و به کمک دو عدد چوب شبیه چوب کوجی که یکی به چله‌های زیر، و دیگری به چله‌های رو بسته شده، می‌توان چله‌ها را در دارهای کمان‌دار جا به جا کرد و عملیات پود کشی را انجام داد
- سه‌پایه :این وسیله فقط در برخی از دارهای زمینی تعبیه میشود و مانند زیر سری کوجی، همان عمل را به نحو دیگری انجام می‌دهد. علاوه بر آن بافندگان توپک‌های خامه‌های قالیبافی را نیز از آن آویزان می‌کنند.
دسته‌بندی دارهای قالی بافی
- گروه ۱:دارهای قالی بافی را باید به دو گروه افقی (زمینی) و عمودی (ایستاده) تقسیم کرده‌اند. دارهای زمینی فقط یک گروه از دارهای زمینی را شامل میشود و دارهای ایستاده یا عمودی دارهایی به نام‌های فارسی، ترکی، و یا کرمانی هستند. کل دارهای قالی بافی را در سه نوع دار خلاصه می‌کنند: ۱
- دارهای فارسی را ویژه مناطق فارسی باف، ۲ -دارهای ترکی را ویژه مناطق ترک زبان و آذربایجان، و۳ - دارهای کرمانی نیز دارهایی است که در منطقه کرمان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- گروه۲: دارهای زمینی و ایستاده آنها را به دو گروه ثابت و متحرک دسته بندی کرده‌اند. دارهایی که قابل انتقال از مکانی به مکان دیگر هستند را از نوع دارهای متحرک میدانند و دارهایی که قابلیت نقل و انتقال ندارند و پایه‌های آنها در زمین فرو رفته و ثابت شده است را از نوع دارهای ثابت می‌نامند.
- گروه۳:اگر دار قالی به شیوه ترکی چله کشی شود به دلیل قابلیت گردش چله‌ها بر روی دار، باید آنها را دار متحرک دانست و دارهایی را که به شیوه فارسی چله کشی می‌شوند، به دلیل عدم امکان گردش چله‌ها بر روی دار، باید دارهای ثابت نام نهاد و اگر نحوه چله کشی و بافت فرش به گونه‌ای باشد که همزمان با بالا آمدن فرش و رج‌های آن بافنده نیز حرکت کرده و به سمت بالا رود، دار از نوع متحرک است (مانند دارهای کلاردشت) و اگر نیاز به جابجایی بافنده نباشد از نوع ثابت است.
اشکال اصلی روش طبقه‌بندی در همه این قبیل دسته بندی‌ها در این است که از ابتدا هیچ توجهی به عنوان این بحث نگردیده است. در واقع ما به دنبال طبقه‌بندی دارهای قالی هستیم و به عبارتی تمامی طبقه‌بندی‌های هیچ نگاه موثری به ساختمان اصلی دار قالی نداشته‌اند .
در اینجا می‌توان تمامی دارهای قالی و نامگذاری آنها را از ابتدا تا انتها با توجه به مراحل ساخت و پیشرفت آنها به این ترتیب طبقه‌بندی نمود:
- دارها ی زمینی (اعم از کمان‌دار یا بدون کمان) که به طور کامل فاقد راست رو هستند و چله کشی بر روی دار انجام می‌پذیرد.
- دارهای عمودی ثابت (فاقد راست رو و چله کشی بر روی دار انجام می‌پذیرد) که البته می‌توانستند کمان‌دار باشند.
- دارهای عمودی متحرک فاقد راست رو (که چله کشی به شیوه معرمف به فارسی برای انجام آن می‌گردید) که البته کمان‌دار بوده و هستند.
- دارهای عمودی متحرک دارای راست رو (که چله کشی به شیوه معروف به فارسی برای آن انجام می‌گردد) که البته کمان‌دار بوده و هستند.
- دارهای عمودی ثابت با راست رو (با چله کشی فارسی که می‌توانستند کمان‌دار باشند که البته امروز دیگر نیستند) سایر دارهای قالی به هر نوع که مشاهده شوند در ذیل هر یک از انواع مذکور قرار می‌گیرند. حتی دارهایی که برای بافت قالی‌های حجمی از آنها استفاده میشود خارج از این طبقه‌بندی قرار نداشته و فقط در ظاهر دار تغییر یافته است.
ابزار مورد استفاده در قالی بافی
چاقوی قالیبافیچاقوی قالیبافی وسیله‌ای است برای بریدن نخ‌های خامه قالیبافی در هنگام گره زدن. به دلیل اینکه نوع گره زدن در مناطق مختلف ایران به دو صورت است تغییراتی در شکل و ظاهر چاقوی قالی بافی وجود دارد تا گره زدن راحت تر صورت گیرد.
۱-کاردک قالی بافی: همان چاقوی معمولی است که بیشتر در مناطقی که گره فارسی می‌زنند استفاده میشود.
هر کاردک از دو قسمت تشکیل شده است: الف:تیغه فلزی ب: دسته چوبی
۲-قلاب قالی بافی:قلاب وسیله ایست مانند کارد که در انتها آنقدر باریک میشود که به صورت میله ای به طول یک تا دو سانت در می آید.در انتهای این میله زائده ای قلاب مانند وجود دارد که بافندگان برای جلو آوردن تار و گره زدن خامه و بیرون کشیدن پرز از لا به لای تارها از آن بهره می گیرند و با لبه کارد مانند قلاب ،بخش اضافی پرز را از کلاف خامه قطع می کنند.این وسیله که به قلاب تبریزی معروف است در مناطق ترک باف استفاده می شود.هر قلاب از دو قسمت تشکیل شده است: الف :تیغه و قلاب ب:دسته فلزی
دفتین (دفه، کرکیت، کلوزار، دستوک)دفتین وسیله‌ای است برای کوبیدن گره‌های فرش پس از بافتن یک رج، و نیز خواباندن پودهای ضخیم و نازک قالی مورد استفاده واقع می‌شودکه هم باعث بر جای گیری گره ها و هم باعث ظرافت و صافی و یکنواختی در پشت فرش میشود.دفتین وسیله ای فلزی و شانه مانند است که دارای دسته چوبی و یا فلزی است. دندانه های این ابزار که معمولا پهنای کمی دارد،به صورت متوازی با فاصله های متناسب،با فاصله تارهای قالی بر روی دسته ای فلزی یا چوبی وصل میشود.
دفتین
هر دفتین شامل دو قسمت است:الف:دسته ب:تیغه‌های فلزی
قیچی قالی بافیبرای پرداخت و کوتاه نمودن پرز های بلند استفاده می شود.
از راست به چپ قلاب،سیخ پود کشی،دفتین،قیچی
قیچی‌های متداول در قالی بافی را به دو نوع تقسیم می‌کنیم:الف: قیچی فارسی (قیچی اصفهانی):این نوع قیچی بر روی هر دو تیغه خود دارای لبه‌هایی است که ارتفاع لبه‌ها متناسب با ارتفاع پرزها در رجشمارهای مختلف تغییر می‌کند. ب:قیچی ترکی: این قیچی از لحاظ ظاهر شبیه به قیچی‌های معمولی و خانگی است با این تفاوت که تیغه‌ها و دسته‌های قیچی در دو سطح متفاوت قرار دارند.در قیچی نوع تبریزی دسته ها در سطحی بالا تر و با زاویه ای مختصر نسبت به تیغه ها قرار دارند .این انهنا موجب آسان شدن کار می شود.
قیچی معمولی خیاطیبرخی از بافندگان از همان قیچی‌های معمولی که عموما در کارهای خانه مانند خیاطی کاربرد دارند استفاده نمایند.
قیچی‌های برقیدر برخی مناطق، بافندگان هنگام بافت پرزهای اضافی را قیچی نمی‌کنند بلکه فرش را کامل می‌بافند و بعد با قیچی‌های برقی بطور همزمان تمام سطح فرش را قیچی می‌کنند.
شانه (قالیبافی)شانه وسیله‌ای است برای جلو کشی گره‌های فرش و ایجاد نظم بیشتر در پشت فرش استفاده می‌کنند. بعد از بافتن هر رج از فرش و قبل از کوبیدن دفتین، شانه را بر روی گره‌های فرش می‌کشند.
سیخ پود کشیسیخ پود کشی وسیله‌ای است برای پود کشی فرش. سیخ پود کشی با ورق نازک آهن که حالت فنری و انعطاف زیاد داشته باشد ساخته می شودتا به راحتی از بین چله‌ها عبور کند.سیخ پود کشی وسیله ای است به عرض دو سانتیمتر و به طول 50 تا 70 سانتی متر .با راندن سیخ پود کش از میان تارها به وسیله زائده قلاب مانند نوک آن پود را گرفته و بر روی رج بافته شده قرار میدهند.[۷]
بر پاکیبرپاکی وسیله‌ای است که در برخی مناطق همچون کرمان و خراسان برای جلو کشی و خواباندن بهتر گره‌ها بر روی یکدیگر استفاده میشود. در واقع بر پاکی هم کار شانه و هم کار دفتین را انجام می‌دهد. برپاکی از یک ورقه نازک آهن ساخته میشود و دسته آن به تیغه متصل است و از همان جنس می‌باشد. نحوه کوبیدن برپاکی به نحوی است که از بالا و محکم تیغه را بر روی لبه‌های بافت می‌کوبند.
سک (سنگ)وسیله‌ای است که معمولا برای کوبیدن پود و منظم کردن چله‌ها به کار می‌رود. این وسیله اغلب در کردستان و لرستان و مناطق غری کشور استفاده میشده است. در برخی از مناطق کشور ابزاری شبیه به این وسیله وجود داردکه از آن هم برای کوبیدن پود و هم برای عبور پود از میان چله‌ها استفاده می‌کنند.
سوزنی این وسیله معمولا در بافت قالی‌های استان کرمان (کرمان، راور، رفسنجان، زرندو...)استفاده میشود. کار اصلی این وسیله جلو گیری از کجی فرش می‌باشد. در دارهای فارسی و مناطق فارسی باف چوب کوجی وسیله است برای جلوگیری از کجی فرش.مطالب مشابه :
قالی بافی
دار قالی بافی در واقع مهمترین وسیله ای است که برای بافت یک فرش مورد نیاز است .اجزاء اصلی
آموزش / بهداشت حرفه ای در کارگاه های قالی بافی
آموزش / بهداشت حرفه ای در کارگاه های قالی بافی معایب دستگاههای دار قالی قدیمی و خطرات آن
آموزش چله كشي
دانشنامه فرش ايران - آموزش چله كشي - جمع آوري مطالب در ارتباط با فرش گليم گبه تابلو فرش
ابزار و دار قالی بافی
دار قالی بافی دستگاهی که جهت بافت قالی از آن استفاده می شود دار قالی می نامند و اساس آن چهار
آموزش بافت گلیم
قالی و قالیچه - آموزش بافت گلیم اجزای دار گلیم بافی: الف) گوه (گاوه –گاز) ب) گله (کجو-گرد)
گزارش:قالی زواره از دار افتاده است
زواره نيوز - گزارش:قالی زواره از دار افتاده است - زواره شهری تاریخی درحاشیه
سودجویان تیشه بر دار قالی بروجرد زدند/ افول صنعتی از عرش به فرش!
سودجویان تیشه بر دار قالی بروجرد زدند/ افول صنعتی از متولی آموزش فرشبافی سازمان فنی و
به همت کمیته امداد شهرستان گرمی ,40 دار قالی تحویل مددجویان گرمی شد
مهندس علائی فرماندار مغان در آئین افتتاح دوره آموزشی قالی 40 دار قالی آموزش و پرورش
ابزار و وسایل برای بافت قالی
آموزش هنر. صفحه وسیله‌ای چوبی یا فلزی می‌باشد که از آغاز تا پایان بافت قالی بر روی دار
آموزش چله کشی
آموزش چله کشی برروی دار نصب می به اندازه طول قالی می باشد.دراین نوع چله
برچسب :
اموزش دار قالی