بیماری بلاست برنج

خلاصه

تولید برنج در مناطق مختلف اغلب با تنش های زنده و غیرزنده مواجه می باشد عواملی مانند آفات، بیماری ها وعوامل اقلیمی نامساعد در طول فصل زراعی این محصول با ارزش را تحت تأثیر خود قرار می دهد . بیماری بلاست یا رنگ گردن که توسط قارچ pyricularia oryzae ایجاد می شود از بیماریهای عمده برنج درمناطق معتدل و گرمسیری می باشد و هرساله خسارت جبران ناپذیری به این محصول وارد می نماید . درمناطق گرمسیری به دلیل استفاده از ارقام اصلاح شده خالص که به آسانی به این بیماری مبتلا می گردند و به کاربردن مقادیر زیادی کودهای نیتروژنی که عامل بیماری بلاست برنج در تمام مراحل رشد گیاه فعال است و می تواند در روی اندامهای بیرونی گیاه آلودگی ایجاد نماید.

کلمات کلیدی برنج – بیماری – آفت – قارچ- بلاست

مقدمه :

برنج از قدیمی ترین گیاهانی است که دردنیا کشت می شدبنا به مدارک به دست آمده اولین مبدأ پیدایش برنج در آسیا و از کشورهای هندوستان و چین بوده است ( 17 ). برنج یکی از مهمترین منابع غذایی مردم جهان می باشد به طوری که 3/2 کیلو کالری انرژی روزانه مورد نیاز مردم آسیا و 3/1 کیلو کالری از انرژی روزانه مورد نیاز مردم امریکای جنوبی و افریقا را این محصول تامین می کند ( 7 ). این گیاه مناسب کشت در مناطق گرم و مرطوب بوده و سطح زیر کشت آن در جهان بالغ بر 146 میلیون هکتار و تولید آن بیش از 520 میلیون تن در سال می باشد . که ایران تنها 4/0% مساحت زیر کشت برنج جهان را در اختیار دارد و تقریباً 75% آن در استان های شمالی ( گیلان – مازندران – گلستان ) کشت می شود ( 7 ). محصول برنج هر ساله مورد حمله آفات و بیماری های مهمی قرار می گیرد که بیماری بلاست یکی از مخربترین بیماریهای برنج در دنیا محسوب می شود

( 11- 15- 8 – 1 ). این بیماری از اکثر مناطق برنج کاری جهان گزارش شده است در سال 1964 طغیان این بیماری در فیلیپین گزارش شده است ( 21 ). گرچه توسعه این بیماری به عوامل جوی بستگی دارد ولی مصرف روز افزون کودهای اذته در شدت این بیماری سهم بسزایی دارد ( 3 ).

Blast : pyricularia oryzae

تاریخچه انتشار

این بیماری ازبیش از 70 کشور جهان گزارش گردیده تقریباً در تمام کشورهایی که برنج کاری می شود شیوع دارد ( 21 – 4 – 3 ). بیماری مزبور در ایران از سال های قبل در استان گیلان و مازندران وجود داشته ولی اولین علائم و نمونه بیمار حدود 30 سال پیش در اطراف لاهیجان مشاهده شده است ( اخویزادگان 1355 ) در حال حاضر علاوه بر گیلان و مازندران و گرگان بیماری در سایر نقاط کشور از جمله میانه ، اصفهان ، چهار محال بختیاری ، قصر شیرین و گیلان غرب نیز شیوع دارد این بیماری یکی از مهمترین بیماری های برنج بوده که قادر است خسارت قابل توجهی به این محصول وارد نماید (3). به عقیده یا ماگوچی ( 1974 yamaguchi ) خسارت وارده توسط بیماری بلاست در ژاپن بطور متوسط 300000تن می باشد که این مقدار در موقع شدت بیماری به 600000 تن در سال می رسد ( 3 ). خسارت در ایران به درستی معلوم نیست و بر اساس گزارش موجود در سال 1353 در بعضی نقاط رودسر بطور متوسط حدود 20% محصول بر آورد نموده اند ( 15 و 3 ).

نشانه های بیماری

بیماری بلاست تمام قسمت های هوایی گیاه برنج از قبیل : برگ ها ، گره ها ، گردن ( پایه خوشه گل ) و خوشه ها را مبتلا می کند ( 21و 3 و 2 ). واضح ترین نشانه های بلاست در برگ و گردن خوشه پدیدار می گردد ( 9 و 3 و 2 ). برخی از کارشناسان بلاست را به دو مرحله، بلاست برگ ( قبل از ظهور خوشه ) و بلاست خوشه ( بعد از ظاهر شدن خوشه ) تقسیم می کنند بلاست برگ در مرحله اولیه رشد در شرایط مساعد جوی سبب مرگ بوته ها می شود ( 2 ). نشانه های روی برگ در طول دوره رویشی گیاه به وجود می آید روی برگ ها معمولاً در مرحله نشاء لکه هایی ایجاد می شود که میله ای شکل و در انتها نوک تیز ( دوکی) می باشد. و اغلب با حاشیه ای متمایل به قهوه ای و با مرکز خاکستری است (21و 18 و 7 و 3 و 2 ). اندازه ، رنگ و شکل لکه ها مطابق شرایط و میزان مقاومت به بیماری تفاوت دارد ودر ارقام مقاوم به بلاست یا در شرایط نا مساعد برای توسعه این بیماری ، این لکه ها کوچکتر ، قهوه ای تر و باریک تر می شوند . گاهی اوقات لکه های کوچک قهوه ای رنگی دیده می شوند .

شرایط مساعد در بیماری بلاست باعث می شود ، این لکه ها بزرگتر ، عریض تر و به رنگ خاکستری در آیند ( 21و 17 و 9 و 3 و 2و 1).

هنگامی که بلاست به گردن خوشه برنج حمله می کند ، خسارت جدی تر می شود ، این آسیب اغلب در نزدیک بالا ترین گره پدید می آید گردن خوشه در آغاز خروج خوشه گل نسبت به حمله عامل بیماری خیلی حساس است ، هرچه خوشه به زمان رسیدگی دانه نزدیک تر شود ، از حساسیت گردن آن کاسته می گردد . سوختگی های قهوه ای – خاکستری تشکیل شده گردن خوشه را احاطه می کنند و موجب سقوط کامل خوشه می شود . ( 21 و 2 و 1 ). اگر عامل بیماری پیش از مرحله شیری دانه رخ دهد ، دانه ها پوک می گردند ، اگر پس از مرحله شیری ، گیاه مورد حمله قرار گیرد دانه ها به طور جزئی پر می شوند نه کامل، ولی دانه ها گچی و شکننده یا سبز رنگ خواهند شد ( 21 و 3 و 1 ). این بیماری ممکن است به گره های ساقه نیز حمله کند ، در این صورت گره های آلوده سیاه و شکننده شده و ممکن است ساقه ها از محل گره بشکنند .

این بیماری در انتهای دانه ها و شاخه ها به صورت لکه های قهوه ای مشاهده می شود

( 21 و 20 و 14 و 12 و 11 و 7 ). در اکثر مناطق برنجکاری بدلیل شرایط آب و هوایی مناسب ، پاتوژن های هوازی وجود دارند که بیماری ها را در سطح وسیع پراکنده می کند . برای ایجاد آلودگی رطوبت بالای 92% و درجه حرارت 27- 24 درجه سانتیگراد مورد نیاز است اختلاف زیاد درجه حرارت شب و روز و افزایش اذت موجود در خاک آلودگی به بلاست را افزایش می دهند ( 9 ).

عامل بیماری

عامل بیماری بلاست قارچی بنام ( pyricularia oryzae ) با فرم جنسی magnaporthe grisae و از گروه آسکومیست است ( 21 – 10 – 3 – 1 ). سال 637 در چین آنرا تب برنج Rice fever می نامیدند . در ژاپن از حدود سال 1700 بیماری را می شناختند . در قرن نوزدهم عامل بیماری شناسایی و نامگذاری شد . فرم غیر جنسی قارچ بسیار مهم است فرم جنسی قارچ توسط ژاپنی ها در شرایط آزمایشگاه تشکیل و شناسایی شد ( 21 ). عامل بیماری بلا ست چندین نژاد فیزیولوژیک دارد که تاکنون از گیلان و مازندران بیش از ده نژاد فیزیولوژیکی آن شناسایی شده است ( 2 ). قارچ تولید کنید یفورهایی می کند که مرتب رشد کرده و دوباره کنید یوم می دهد ( 21و 12 و 10). کنیدیوم سه سلولی است و به رنگ سبز زیتونی می باشد زیرا کنیدیوم یک زائده کوچک دارد معمولاً سلول های پایینی و بالایی کنید یوم جوانه می زنند . شکل جنسی قارچ تولید پریتسیوم می کند و قارچی هتروتالیک است و تولید آسکوکارپ می کند . این قارچ می تواند در کلیه مراحل رشد ، بوته برنج را آلوده کند ( 21 – 16 ).

قارچ بذرزاد است علائم تقریباً در همه جای گیاه غیر از ریشه دیده می شود . در طوقه ، غلاف گره ها ، دم خوشه ، دانه و برگ لکه های خاکستری به وجود می آید که حاشیه کشیده شده دارند در وسط لکه خاکستری است و اطراف آن قهوه ای. در مناطق خشک مثل فارس بیماری روی گره یا طوقه است و باعث مرگ گیاه می شود . عمده خسارت و اپیدمی روی برگ است . پر خسارت ترین مرحله زمانی است که قارچ به دم خوشه حمله کند اگر دانه هنوز نبسته و قارچ به گلوم حمله کند، دیگر دانه تشکیل نمی شود (21 ).

زیست شناسی

زمستان گذرانی ( سیکل زندگی ) به صورت کنیدیوم و میسلیوم در بقایای گیاهی و یا بر روی بذر شکتوک می باشد ( 21و 3 و 2 ). انتشار بیماری در فصل رویش معمولاً توسط کنیدی ها ومخصوصاً بوسیله باد انجام می گیرد که این کنیدیها در شرایط آب و هوایی مرطوب بخصوص در هنگام شب سریعاً و به تعداد بسیار تشکیل می گردند
( 15و13و9و3و2). میسلیوم در شرایط خشک تا یک سال در کلش باقی می ماند و روی گره ها 4-2 سال باقی مانده است ( 21). کنیدی ها پس از استقرار بر روی برگ یا دم خوشه و با وجود رطوبت کافی و قشر نازکی از آب ، جوانه زده و لوله زایای حاصل به داخل بروز می کند وبدین ترتیب چرخه زندگی قارچ سریعاً هرچند روز یک بار تکرار می گردد ، توسعه و گسترش بیماری بستگی به عوامل زیر دارد :

رطوبت ، درجه حرارت ، آفتاب، مه ، ارقام مقاوم و اذت و فسفر زیاد

- رطوبت نقش مهمی در گسترش بیماری داشته و کنیدی قارچ موقعی روی برگ تولید
می شود که رطوبت نسبی هوا حدود93% و یا بیشتر باشد . هر چه رطوبت بیشتر باشد تولید کنیدی نیز به همان نسبت افزایش خواهد یافت . حرارت نیز نقش مهمی در گسترش بیماری دارد . مناسب ترین حرارت برای جوانه زدن و تشکیل کنیدی 28- 25 درجه سانتیگراد می باشد . مشاهد ه اخوی زادگان ( 1354 ) در مزارع شمال کشور نشان می دهد که علاوه بر حرارت و رطوبت ، آفتاب نقش مهمی در متوقف کردن فعالیت بیماری دارد زیرا آفتاب علاوه بر جلوگیری از تندش کنیدی ، باعث کم شدن رطوبت و د ر نتیجه جلوگیری از توسعه بیماری می شود ( 15 و 3و2). از این رو در قسمتی از مزارع که در سایه و یا پناه درختان قرار دارند بیماری گسترش یافته و روی برگ لکه های بیضی مضرس و آبی مایل به خاکستری که حامل تعداد زیادی کنیدی می باشند تشکیل می شوند (21-3 ). طبق بررسی هایی که در ژاپن انجام شده ، بر روی هر لکه در شرایط آزمایشگاهی هر شب 5000- 4000 کنیدی تولید می شود و این عمل به طور مداوم تا مدت 14-10 روز ادامه دارد (3).

در مواقعی که بیماری در مزرعه شدت داشته باشد روزانه حدود 15میلیون کنیدی در سطح یک متر مربع مزرعه می افتد کنیدی ها تا ارتفاع 25 متر از سطح خاک و به طور افقی تا 20 کیلومتری مزرعه قابلیت انتقال دارند . وجود کنیدی ها حتی تا فاصله 2100 متری سطح زمین که توسط هواپیمابرروی لام نمونه برداری شده است وجود داشته اند . اثر مه آلودبودن هوا و مدت خیس ماندن برگ ها در رابطه با بیماری نیز بررسی شده است و رشد قارچ در حرارت 26 درجه سانتیگرادچنانچه برگ به مدت 12 ساعت خیس بماند بخوبی انجام می شود ( 3 ).

کنترل و مبارزه :

1- کاشت واریته های مقاوم 2- کاشت بذرسالم 3- زود کاشتن بذر 4- خارج کردن و انهدام کاه وکلش از مزرعه 5- رعایت بهداشت زراعی 6- اجتناب از آب سرد جهت مصرف آبیاری 7- آبیاری صحیح و حرکت دادن آب به داخل کرتها در فصل رویش و متوقف کردن حرکت آب در موقع رسیدن دانه ها 8- عدم استعمال بیش از حد کودهای ازته و فسفر

روش های شیمیایی

1- ضد عفونی بذر ها با قارچ کش بنومیل تیرام ، توپسین تیرام و ویتاواکس به نسبت 5-2 در هزار.

2- استفاده از قارچ کش های آلی فسفره و سیستمیک مانند بنومیل 299: EL تری سیکلازول، توپسین ، هینوزان ،کیتازین

3- علاه بر این ها استفاده از آنتی بیوتیک بلاستیسیدین BLASTICIDIN به نسبت ppm 20 اسپری پاشی، و به نسبت 2% تا 4/0% به صورت پودر پاشی .

سمپاشی مزرعه با سولفات مس و ترکیبات جیوه ای می تواند تا حدی بیماری را کنترل کنید ( 21- 3- 2).

قارچ کش وین برای کنترل بلاست برگ وخوشه و گردن بسیار کارایی دارد همچنین مصرف آن به صورت ضد عفونی قبل از انتقال به زمین اصلی درخزانه توصیه می شود.

در صورت بروز آلودگی شدید در آخر فصل که بلاست در مراحل گردن و خوشه برنج رسید می توان با سمپاشی مجدد با وین بیماری را کنترل نماییم . به دلیل خاصیت چربی دوستی وین این قارچ کش پس از تماس با برگ برنج در کوتیکول برگ باقی می ماند در نتیجه فقط به سمت بالا در برگ حرکت می کند و این نمونه تاثیر در کنترل بلاست گردن بسیار حائز اهمیت است.

مقدار مصرف : 400میلی لیتر یا 4/0 لیتر از فرم تجارتی آن در هکتار (9).

سپاسگذاری

بدین وسیله از مساعدت و راهنمایی های جناب آقای مهندس ابوذری مدیر محترم گروه قدر دانی و تشکر می نمایم .

منابع

1- اخوت ، سید محمود . 1376 . برنج کاشت . داشت . برداشت . انتشارات فارابی.

2- الهی نیا ، سید علی . 1375 . چاپ دو . قارچ شناسی و بیماری های گیاهی . انتشارات دانشگاه گیلان.

3- بهداد ، ابراهیم . 1359 . گیاهپزشکی گیاهان ایران .نشاط اصفهان.

4- بهداد ، ابراهیم . 1375 . گیاهپزشکی گیاهان ایران . جلد1

5- بهداد ، ابراهیم . 1375 . گیاهپزشکی گیاهان ایران . جلد2.

6- بهداد ، ابراهیم . 1375 . گیاهپزشکی گیاهان ایران . جلد3 .

7- بی نام . 1382 . آمار وفن آوری اطلاعات . بانک اطلاعات زراعت . وزارت جهاد کشاورزی.

8- بی نام . 1386 . فصل نامه علمی – پژوهشی ژنتیک نوین . دوره 2 ، شماره 1

9- بی نام . بروشور تبلیغاتی سموم شرکت بایر آلمان.

10- پورمند ، یوسف . 1362 . زراعت برنج . تحقیق طرح برنج تنکابن.

11- ترابی ، محمود . 1365 . بیماری های گیاهی . انتشار موسسه تحقیقات آفات و بیماری گیاهی.

12- سلیمانی ، عبد الله . 1372 . اصول به زراعی برنج . مدیریت کشاورزی تنکابن.

13- سعیدیان ، عبدالحسین .1380 . دائره المعارف نو . جلد اول . چاپ دو. انتشارات علم و زندگی .

14- عبد میشانی ، س. بوشهری . ع ، 1363 اصلاح نباتات تکمیلی . موسسه انتشارات دانشگاه تهران.

15- کاظمی اربط ، حمد الله . .1374 زراعت خصوصی. جلد اول . غلات . مرکز نشر دانشگاهی تهران.

16- معیین ، جواد . ترجمه : علی کریمی . 1363 . عوامل زیان آور در زراعت برنج . انتشارات سازمان ترویج کشاورزی.

17- مقاله تحقیقاتی برنج و روش های به زراعی و به نژادی و بیماری آن . 1371 . ایستگاه تحقیقاتی برنج چپر سر تنکابن .

18- مومنی ، ع . 1381 . تجزیه ژنتیکی و مولکولی مقاومت برنج به بلاست با استفاده از نشانگرهای دفاعی خاص . دانشگاه تهران.

19- میر هادی ، توران . ایرج . ج . 1382 .فرهنگنامه کودکان و نوجوانان . شورای کتاب کودک . شرکت تهیه نشر فرهنگنامه کودکان و نوجوانان . تهران .

20- نشریه ترویجی آفات و بیماری های برنج و مبارزه با آن . سازمان جهاد کشاورزی مازندران . مدیریت ترویج و آموزش تنکابن .

21.www.google.com

بیماری بلاست برنج

مطالب مشابه :

مجوزهاي صنعتي، صنايع کشاورزی و فرايند اخذ

مقاله: علت آموزش و ترویج کشاورزی

چکیده قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغی

ساخت دستگاه تعیین کننده نیازآبی زمین های کشاورزی

استاندارد مدرسه رادیویی و تلویزیونی

بیماری بلاست برنج

برنامه‌های هفته کتاب