شیوه های ساخت و بکارگیری وسایل کمک آموزشی

« رسانه آموزشي به عوامل ، وسايل و يا ابزاري گفته مي شود كه كل محتواي آموزش رابه فراگيران منتقل مي‌كند؛ در حاليكه وسايل كمك آموزشي شامل اشياء ، وسايل و ابزاري است كه تنها در بخشي از آموزش از آنها استفاده مي شود».

بنابراين رسانه به خودي خود قادر به انتقال و رسانندگي پيام آموزشي است و وسايل كمك آموزشي همانطور كه از عنوان آن برمي آيد كار كمك به فرايند آموزش و تدريس را انجام مي دهند. هر قدر كاربرد وسايل كمك آموزشي غني تر باشد، امر ياددهي و يادگيري با سهولت بيشتر و در زمان كوتاه تري صورت مي گيرد. عدم كاربرد اين وسايل، درعين حال كه آموزش را متوقف نمي كند به طولاني تر شدن زمان آموزش و دشوارتر شدن ياد دهي ـ يادگيري منجر مي شود ، در حالي كه آموزش بدون استفاده از رسانه ها تحقق نخواهد يافت. در مجموع رسانه هاي آموزشي چيزي بالاتر از وسايل كمك آموزشي هستند و تلفيق اين دو با يكديگر كار آموزش را به نحو مطلوب تري ميسر خواهد ساخت.

كاربرد رسانه ها مي تواند در ايجاد تجربيات مشترك، انگيزش، جلب توجه و تمركز فراگيران تاثير گذار باشد. كه همه اينها لازمه انجام آموزش و يادگيري هستند و سپس با جلب مشاركت مخاطبان براي تكميل فرايند آموزش، از وسايل كمك آموزشي لزوم بهره گيري از آنها را در فرايند آموزش و تدريس بيش از پيش نمايان مي سازد.

اهميت كاربرد رسانه ها و وسايل كمك آموزشي:

تاثير گذاري بر باورها، عقايد و نگرش يادگيرندگان تنها با استفاده از كلام ياددهنده ميسر نيست. نتايج تحقيقات زيادي نشان داده است كه حواس مختلف در يادگيري انسان نقش مساوي و يكسان ندارد.

دو نكته مهم را بايستي سرلوحة كار فعاليت آموزشي خود قرار داد:

1. به دليل نقش مهم حس بينايي در يادگيري انسان، لازم است در موقعيتهاي ارتباطي و آموزشي به جاي تكيه صرف بر كلام( گويش) و حس شنوايي مخاطبان، از پيام هاي تصويري و رسانه هاي ديداري- شنيداري نيز به ميزان كافي استفاده كنيم.

2. بيشترين يادگيري در شرايطي است كه از حس هاي بيشتري استفاده نمود و به طور يقين اين امر به مدد كاربرد رسانه ها و وسايل كمك آموزشي حاصل خواهدشد.

علاوه بر اين در اينجا به موارد ديگري به منظور تبيين نقش و اهميت كاربرد رسانه ها و وسايل كمك آموزشي اشاره مي شود:

1. شكل دهي تجارب يادگيري دست اول ويا نزديك به آن: همانطور كه اشاره شد براي يادگيري بهتر هرموضوعي بايستي آن را با حس هاي هر چه بيشتر فراگير درگير كنيم تا به تجارب يادگيري مستقيم دست يابيم. اما تجربه هاي مستقيم به خاطر ضيق وقت، دور از دسترس بودن شيء يا عوامل ديگر، هميشه امكان پذير نيست. در اين موارد، رسانه هاي آموزشي شرايطي نسبتاً نزديك به آن تجربه دست اول را براي فراگيران فراهم مي سازند.

2. ايجاد انگيزه يادگيري و كمك به تداوم آن: شكل گيري هر فرايند يادگيري به انگيزه و علاقه يادگيرنده بستگي دارد. وجود انگيزه سبب فعاليت داوطلبانه و درگيري مستقيم يادگيرنده در جريان يادگيري مي شود و امكان دستيابي وي به اهداف آموزشي را افزايش مي دهد. به كارگيري رسانه هاي مناسب نظير چارت، عكس، فيلم و غيره اين علاقه را در فراگيران بيدار مي كند و يا شكل مي دهد و بقاي آن را در طول مدت يادگيري تداوم مي بخشد.

3. صرفه جويي در زمان آموزش :آموزش وتدريس در محدوده زماني خاصي بايد صورت پذيرند. با استفاده از رسانه هاي آموزشي مي توان در يك محدوده زماني، بهره بيشتري را نصيب فراگيران كرد، مفاهيم مورد نظر خود را در مدت كمتري آموزش داد و در مدت زمان مشخص، مفاهيم بيشتري را به يادگيرندگان آموخت.مثلاً آشنا كردن فراگيران با ساختار پيچيده مغز با استفاده از يك مدل آموزشي ساده حتما به زمان بسيار كوتاه تري نياز خواهد داشت تا انجام اين كار از طريق توضيحات شفاهي، به علاوه وقتي كه يك تلق شفاف يا چارت آماده را با خود به كلاس مي آوريد، نيازي به ترسيم شكل هاي پيچيده بر روي تابلو نيست و از اين طريق حتي مي توانيد بر ميزان صرفه جويي بيفزاييد.

4. ارتباط آسان تر و تفهيم بهتر: رسانه هاي آموزشي با انتقال پيام، ارتباط بين مربي و فراگيران را آسان مي كنند. با استفاده از رسانه هاي مناسب، از سوء تعبيرهاي احتمالي كه اغلب ناشي از بهره گيري صرف از كلام است پيشگيري به عمل مي آيد.

كاربرد به جا و درست رسانه ها مي تواند از تاثير سوء برخي موانع ارتباطي نظير حواس پرتي و رؤيايي شدن مخاطب و يا انتقال هاي منفي پيشگيري كند.

5. شكل دهي يادگيري سريع تر، عميق تر و پايدارتر: با كمك گرفتن از رسانه هاي آموزشي مناسب، در بسياري از موارد ، مفاهيم غامض و پيچيده را آسان تر و سريعتر به فراگيران مي توان آموخت.مثلا جريان پيچيده نحوه تكثير باكتري ها و توسعه عفونت در بيمار به كمك يك فيلم نقاشي متحرك و يا استفاده از رسانه ساده اي نظير تابلو مغناطيسي، سريع تر درك مي شود.

رسانه هاي آموزشي ضمن اينكه حس هاي بيشتري از فراگيران را بكار مي گيرند، در شرايط يادگيري نيز تنوع ايجاد مي كنند. اين امر سبب تثبيت يادگيري و حفظ و بقاي آموخته ها به مدت طولاني تر مي شود. فراگيران كوچك حدود يك سوم تا يك پنجم و افراد بزرگسال حدود يك دوم آنچه را كه شنيده اند به خاطر مي سپارند؛ اين مقادير پس از دوماه به نصف تقليل مي يابد.استفاده از رسانه هاي مختلف، خصوصاً اگر با فعاليت و درگيري هر چه بيشتر فراگير در جريان يادگيري همراه باشد، نه تنها مقدار يادگيري اوليه را افزايش مي دهد بلكه مدت به خاطر سپاري را نيز طولاني تر مي كند.

6. شكل دهي تجارب يادگيري ناممكن: گرچه در فصول قبل گفتيم كه در جريان تدريس بايد در انديشه تجارب متنوع يادگيري بود، استفاده از تجارب مستقيم ودست اول در هر موقعيت آموزشي توصيه مي شود، اما كسب اين تجارب گاهي اوقات به هيچ وجه امكان پذير نيست. در چنين مواردي، استفاده از رسانه هاي آموزشي، به عنوان جانشين مناسب كسب تجارب يادگيري به شمار مي رود. براي مثال نشان دادن كار كرد دريچه هاي قلب از طريق نمايش يك فيلم ميسر خواهد شد.

انتخاب و كاربرد يك رسانه آموزشي مناسب:

از ميان وسيله هاي ارتباطي يا انتقال پيام در دسترس، كداميك را بايد برگزيد؟

جريان ارتباط، روندي متنوع و متغير است و مسايل ارتباطي پاسخ هاي يكسان و مشابه ندارند. اينكه از چه وسيله اي براي برقراري يك ارتباط خوب استفاده كنيم، از پيش تعيين شده نيست. براي شناخت اين وسيله بايد ابتدا براي سوال هاي متعددي از جلمه پرسش هاي زير پاسخ يافت و سپس با جمع بندي آنها پاسخ نهايي را پيدا كرد.

·　　　　　　　 هدف ازايجاد ارتباط چيست؟

· چه كسي مي خواهد ارتباط برقرار كند و چه ويژگي هايي دارد؟

· مخاطب ارتباط كيست، چه ميزان پذيرش دارد؟ و ويژگي هاي او چيست؟

· شرايط زماني و مكاني برقراري ارتباط چيست؟ و براي انجام اين كار چه امكاناتي وجود دارد؟

وضعيت رسانه هاي آموزشي نيز به همين ترتيب است. از يك رسانه معين هر چند كيفيت بسيار خوبي هم داشته باشد، درتمام موقعيت هاي آموزشي نمي توان استفاده كرد. زيرا هر موقعيتي رسانه خاص خود را مي‌طلبد و اين رسانه بايد با توجه به تمامي جنبه ها و مشخصه هاي آن موقعيت انتخاب شود. از اين رو براي رسانه هاي آموزشي مناسب در موقعيت هاي خاص، ويژگي هايي از جمله موارد زير را مي توان بر شمرد، تمامي اين معيارها كمتر در يك رسانه جمع مي شوند و اين امري محتمل و طبيعي است. مانند ساير انتخاب هايي كه در چنين موارد صورت مي گيرد، رسانه اي كه واجد ويژگي هاي بيشتري باشد مطلوب تر است.

شرايط انتخاب و كاربرد يك رسانه آموزشي مناسب:

1. همخواني با هدف ها، محتوا و شيوه هاي آموزشي:

مي دانيم كه هر فرايند ارتباطي از جمله فرايند هاي ارتباطي آموزشي، در پي اهدافي خاص شكل مي گيرند. در موقعيت هاي آموزشي، هدف هاي آموزشي، حاصل و نتيجه نهايي كار ياددهيـ يادگيري هستند كه به صورت رفتارهايي بايد در فراگيران شكل بگيرند. اين هدف ها، عامل تعيين كننده اي در كل جريان ارتباطي و از جمله در انتخاب رسانه مناسب هستند. به اين ترتيب رسانه هاي مناسب است كه باهدف هاي آموزشي، محتوا و فعاليت هاي آموزشي انتخاب شده منطبق و سازگار باشد. مثلا اگر هدف آموزشي دست يابي به يك مهارت عملي معين باشد، رسانه هايي نظير اشياء حقيقي مناسب ترين رسانه ها خواهد بود. با توجه به اين موضوع جدول رسانه هاي آموزشي كه در ابتداي اين فصل بدان اشاره شد ستون اهداف آموزشي در نظر گرفته شده است.

2. توانايي انتقال پيام مورد نظر:

درتعريف رسانه ها اشاره شد كه «رسانه» وسيله انتقال پيام است. بنابراين يكي از شرايط ضروري قبول هر نوع شيء ، تصوير، نوار صوتي، فيلم و... به عنوان رسانه آموزشي مناسب، توانايي آن وسيله در ارايه و القاي پيام مورد نظر است. به عبارت ديگر وسيله اي كه نتواند منظور ما را به خوبي به مخاطبان منتقل كند، هر چه كه از لحاظ كيفيت فني و ساير جنبه ها بسيار عالي باشد، در آن موقعيت آموزشي خاص نبايدمورد استفاده قرار گيرد. حاصل اين كه هر رسانه تاثير گذاري خاصي دارد و در انتقال پيام هاي خاصي مي تواند به كار برده شود.

3. انطباق با ويژگي هاي مخاطبان

رسانه آموزشي انتخاب شده بايد با توانايي ها، علاقه هاو نيازهاي فراگيران منطبق باشد. در رسانه هاي شنيداري نظير فيلم، مطالب بايد با زبان قابل فهم مخاطبان ارايه شود. توضيحات نبايد زياد و كسل كننده ويا كم و غير كافي باشد. در انتخاب واژه ها، تصاوير، موسيقي، طنين صدا، سرعت بيان، فشردگي مطالب و ... بايد به علاقه ها و توانايي هاي مخاطبان توجه بشود.

يكي از ويژگيهاي مهم فراگيران، سن آنهاست.مخاطبان كم سن تر بيشترين يادگيري هاي خود را از طريق تجارب عيني كسب مي كنند. در بررسي پديده ها، هر چه از حواس بيشتري بتوانند استفاده كنند، درك بهتري از آن به دست خواهند آورد. بنابريان براي برقراري ارتباط با اين گونه فراگيران تا حد امكان بايد از نوعي رسانه هاي آموزشي استفاده كنيم كه امكان كسب تجارب يادگيري دست اول يانزديك به آن را فراهم سازند.

همراه با افزايش سن مخاطبان، به تناسب از رسانه هايي كه از تجارب دست اول يا محسوس دورتر به تجارب نيمه انتزاعي و انــتزاعي نزديك ترند استفاده بيشتــري مي توان به عمل آورد. ادگاريــل ( 1969) براي اولين بار با بررسي تجارب يادگــيري مختــلف آنها را بر حســب عينــي ( محسوس) و ذهني بودنشان در طبقاتي مرتب كرد و در شكل مخروط مانندي سازمان داد. در اين مخروط، تجربه هاي عيني تر در سطوح پاييني جاي دارند و هر چه به سمت طبقه هاي بالا پيش مي رويم از محسوس بودن تجربه هاكاسته شده و بر ذهني بودنشان افزوده مي شود مشاهده مي كنيم كسب تجارب مطرح شده درهر يك از سطوح مخروط ذيل، معادل يا همراه با استفاده از رسانه هاي خاصي است. به اين ترتيب بر اساس آنچه كه درباره لزوم و چگونگي انطباق تجارب يادگيري با مخاطبان گفته شد از مخروط تجارب ذيل، به عنوان راهنمايي براي انتخاب رسانه هاي مناسب براي شاگردان مختلف مي توان استفاده كرد.

4. شيوه آموزشي:

هر كدام از شيوه هاي آموزشي، رسانه خاص خود را مي طلبد. راديو و تلويزيون براي بحث گروهي مناسب نيست، در سخنراني استفاده از مدلها بكار نمي آيد.

5. موضوع آموزشي:

رسانه ها لازم است با توجه به موضوع آموزشي انتخاب شوند. رنگ، صدا، حركت، تصوير و... در القاء موضوعات آموزشي نقش دارند.

6. شرايط:

بالا بودن هزينه تهيه و توليد يك رسانه مناسب، سبب مي شود كه آن رسانه انتخاب نشود . دستيابي دير هنام به رسانه، علاقه آموزش دهنده به رسانه هاي خاص، نگهداري و بكاراندازي رسانه و ... از عواملي هستند كه در انتخاب رسانه تاثير مي گذارند.

اما بطور يقين يكي از مؤثرترين فعاليتها در بهره گيري از رسانه ووسايل كمك آموزشي جلب مشاركت يادگيرندگان در توليد آنهاست برهمين اساس با توجه به امكانات و شرايط موجود مي توان درصدد تهيه و تدارك مواد آموزشي لازم براي ارايه آموزش موفق و اثر بخش تر بود.

بطور كلي رسانه هاي آموزشي: در ميزان يادگيري فراگيران اثر مي گذارند و ازطرف ديگر از طول زمان لازم براي سخنراني مي كاهند. رسانه هاي آموزشي ويژگي هاي متفاوتي دارند و اين وظيفه آموزش دهنده است تا با آگاهي و آشنايي با آنچه در اختيار دارد، نوع يا انواعي را كه متناسب با نيازها و موقعيت فراگيران و شيوه آموزشي مورد استفاده است، برگزيند.

عمده ترین دلایل عدم استفاده از وسایل کمک آموزشی:

((آرمزی)) و ((دال))معتقدند که یکی از دلایل مقاومت معلمان در هراسی نهفته است که در برابر وسایل و ابزارهای جدید احساس می کنند . آنان نگرانند که مبادا آنچه را که جوهر اصلی حرفه ای خود می شناسند ؛از دست بدهند.

برخی از عوامل مهم در عدم بکارگیری فیلم های آموزشی و تگنولوزی چنین مطرح شده است :

1. بر اساس یافته های پزوهشی ؛مهم ترین عامل بازدارنده ؛کیفیت نازل فیلم های تهیه شده وعدم ارتباط آنها با مسایُل و موضوعات مهم آموزشی است .

2. هراس معلمان در استفاده از تکنولوزی آموزشی و مقاومت کردن در برابر نفوذ این پدیده در عرصه ی تعلیم و تربیت . این بدان جهت است که متولیان تربیتی غالبابر این باورند که نفوذ تکنولوزی آموزشی به صحنه وقلمرو آموزش وپرورش در حقیقت نقش وجایگاه آنان را به مخاطره خواهد انداخت .

3. ضعف مهارتی معلمان در بهره گیری از وسایل وابزار مورد نیاز برای بکار گیری تکنولوژی آموزشی(فیلم ؛ویدیُو و.....)و نداشتن اعتماد به نفس کافی در این زمینه

مهم ترین موانع کاربرد وسایل کمک آموزشی به شرح ذیل می باشد :

الف ) نبود افراد متخصص و کاردان .

ب ) فقدان انگیزه ی کافی در بهره گیری از لوازم کمک آموزشی.

ج ) اعمال شیوه ی مدیریت غیر علمی و ناآگاهی مدیران از مفهوم و فلسفه استفاده از ابزار کمک آموزشی.

د ) عدم نظام ارزشیابی صحیح از کار معلمان ؛ به طوریکه هیچ تفاوتی بین آموزگارانی که از وسایل کمک آموزشی استفاده می کنند و معلمانی که از این وسایل بهره نمی برند ؛ وجود ندارد .

ه ) عدم آگاهی مربین از نقش وتاثیر مثبت بکارگیری لوازم کمک آموزشی.

و ) وجود نارسایی های آموزشی که باعث شده معلمان نتوانند از ابزار اندک موجود در مدارس استفاده ی لازم را به عمل آورند .

برخی از موانع اساسی در کاربرد و بهره گیری از وسایل کمک آموزشی در مدارس :

1. نبود رغبت وتمایل معلمان به کاربرد وبهره گیری از وسایل کمک آموزشی در جریان تدریس.

2. آشنا نبودن وتسلط اندک آموزگاران در استفاده ی مطلوب از تکنولوزی آموزشی.

3. حجم زیاد مطالب کتاب ها و کمبود وقت در ارایُه ی مفاهیم و موضوعات درسی .

4. نبود آگاهی و اعتقاد متولیان تربیتی به نتایج مهم و مثبت استفاده از فناوری آموزشی در فرایند یاددهی _ یادگیری

5. عدم استفاده ی مطلوب از توان و تجربیات نیروهای متخصص و کارشناس در رشته ی تکنولوزی آموزشی.

6. نبود نظارت و ارزشیابی صحیخ از کار معلمان در استفاده از ابزار کمک آموزشی .

7. به کار گماردن نیروهای غیر متخصص و غیرمرتبط به عنوان کارشناس تکنولوزی آموزشی در مناطق آموزش و پرورش.

-وسايل كمك آموزشي:

1. پمفلت – بروشور- تراكت:

پمفلت، ليفلت، فولدر

ïپمفلت معمولاً در اندازه كاغذ A4مي باشد كه به سه قسمت مساوي تقسيم شده و به سه لت تبديل مي‌گردد. نوع كوچكتر يا بزرگتر آن نيز وجود دارد .

ليفت، از سه لت بيشتر است و گاهي به صورت آكاردئوني طراحي مي شود.

فولدر، نيز در قطع كاغذ۴ A است كه از وسط تا مي شود و به « تا شو» نيز معروف است. اين رسانه مي‌تواند آموزشي، هشدار دهنده و يا تبليغاتي باشند و به علت كم حجم بودن مورد استفاده زيادي در آموزش سلامت دارند.

در اين نمونه ها بايد طراحي و تصوير و صفحه آرايي متناسب با موضوع باشد.

نكات مهم:

در طراحي اين گونه نشريات، ترتيب مندرجات به شرح زير در نظر گرفته مي شود:

الف- صفحه روي جلد: نام و نشان سازمان متبوعه- عنوان نشريه- تصوير متناسب با موضوع ( در صورت لزوم)- نام فرد، واحد يا مركز تهيه كننده نشريه- ناشر و شماره و تاريخ انتشار.

ب- صفحات داخلي: نام خدا- مقدمه در مورد اهميت موضوع و ضرورت انتشار معرفي – موضوع- راههاي سرايت يا ابتلاء، پيشگيري،درمان( در مورد بيماريها)- زمان، مكان ، مدت، تعداد، تاريخ، طرز تهيه يا استفاده و تاثيرات( در مورد وسايل و روشها)- فوايد، مضرات، الگوها و توصيه هاي( در مورد رفتارهاي بهداشتي و غير بهداشتي)- تصوير( عكس، نقاشي، كاريكاتور، نمودار و...) – ساير اطلاعات ضروري.

ج- صفحه پشت جلد: هشدارها، شعارها، آيات و روايات و نقل قولها- نشاني و شماره تماس- پست الكترونيكي

چند نكته ديگر:

ïبروشور- تراكت: نشريه اي است تك برگي ( يك رو يا دو رو) كه بيشتر در بسيج هاي آموزشي مورد استفاده قرار مي گيرد. قطع آن نيز مي تواند متفاوت باشد اندازه آن درحدود كاغذ A4 است. موضوع آموزشي و اطلاع رساني بكار رفته در بروشور بسيار ساده است زيرا گروه هدف آن اقشار مختلف جامعه مي باشند.

2. كتاب / كتابچه:

ïكتاب: مهمترين رسانه آموزشي نوشتاري آكادميك و غير آكادميك محسوب مي‌شود.تاليف و ترجمه ونگارش كتاب به عشق و علاقه و تخصص و صرف مدت طولاني نياز دارد. در بخش بهداشت ، به كاركنان بهداشتي توصيه نمي شود كه الزاماً به نگارش يا تاليف و ترجمه كتاب اقدام نمايند اما همه آنها و كل جامعه به مطالعه كتاب ترغيب و تشويق مي شوند. بنابراين توصيه مي شود به منظور دستيابي به اطلاعات علمي تازه و تنفس در فضاي نشاط آور معرفت و دانش ارتباط مستمر خود را با كتاب و كتابخانه حفظ نماييم.

ïكتابچه، جزوه: زماني كه حجم مطالب آموزشي كه مي بايست در شكل انواع رسانه ها ارايه گردد، زياد است و در ظرف ساير رسانه هاي نوشتاري نمي گنجد. آنرا به شكل كتابچه( بوكلت) و يا جزوه تهيه مي كنند. علاوه بر موضوعاتي كه براي پمفلت، ليفلت وفولدر ذكر شد، موضوعات كتابچه و جزوه مي تواند برخي ازموارد زير باشد:

دستورالعملها، گزارش عملكردها، پس خوراندها( فيدبكلها) ، پروپوزالها و نتايج مطالعات تحقيقي، مطالب تئوريك علمي، الگوهاي عملي مهارتها، طرح جامع وبرنامه تفصيلي واحدهاي بهداشتي، طرح و برنامه هاي عملياتي اجرايي و آموزشي، راهكارها و توصيه ها، فيلمنامه ها و نمايشنامه ها، مقاله ها و...

كتابچه در قطع A4 و جزوه در قطع A4 گاهي با جلد مقوايي تهيه مي شوند. از آنجايي كه جزوه در برنامه هاي آموزش بهداشت مورد استفاده زيادي دارد، در بخش طراحي رسانه هاي نوشتاري آموزشي، بيشتر آن را مد نظر قرار مي دهيم.

3. فيليپ چارت يا چارت برگردان:

ïفيليپ چارت ( چارت برگردان): چارتهايي هستند كه مطالب بصورت مرحله به مرحله ارايه مي شود در اين نوع از چارتها اطلاعات تقسيم شده و هر بخش يا مرحله بر روي يك صفحه قرار مي گيرد. سپس يك طرف از اين صفحه ها به هم وصل مي شوند. هنگام ارايه مطالب در هر زمان بر حسب نياز ، صفحه ها به ترتيب برگردانده شده و درمقابل ديد تماشاگران قرار داده مي شوند.

بيشتر بدانيم:

چارت: چارت عبارت از تعدادي پوستر يا تصوير يا تراكت است كه به ترتيب يكي بعد از ديگري نشان داده مي‌شود و از اين طريق مي توان جنبه ها و مراحل مختلف يك موضوع را نشان داد . چارتها رسانه هايي هستند كه حس ديدن را به كار مي گيرند. در آنها از خط، تصاوير، كاريكاتور، عكس، نمودار، نقاشي و نوشته براي خلاصه كردن مفاهيم و انديشه ها و نظم دادن به آنها استفاده مي كنند. چون چارتها بيشتر به اطلاعات ارايه شده نظم مي دهند پس مي توان آنها را بر روي هر حامل ارتباطي مثل تخته سياه، تابلو پارچه اي، تابلو مغناطيسي، طلق شفاف يا مقوا رسم نمود.

چارتها را از نظر نحوه ارايه مطالب، در دو دسته به شرح زير مي توان تقسيم بندي و مطالعه نمود:

• چارت هايي كه مطالب را به صورت مرحله به مرحله ارايه مي دهند، چارت هاي برگردان(‌فيليپ چارت) و چارتهاي پوششي در اين گروه قرار مي گيرند.

• چارت هايي كه مطالب را به صورت همزمان ارايه مي دهند. چارت هاي جرياني ، شاخه اي، درختي، جدولي، نقشه اي و تصويري جزء اين گروه هستند.

• چارتهاي پوششي: در چارتهاي پوششي گرچه اطلاعات بر روي يك سطح قرار دارند اما هر بخش به وسيله كاغذ پوشانده شده است. هنگام ارايه مطالب، كاغذي كه بر روي هر بخش قرار داده شده، يكي يكي برداشته مي شوند و فقط بخشي كه مورد نياز است در مقابل ديد بيننده قرار مي گيرد.

• چارتهاي جرياني: در اين چارتها گامهايي كه در تهيه يك چيز طي مي شود، يا رويدادهايي كه به دنبال هم مي آيند بر روي يك صفحه نمايش داده مي شوند.

• چارتهاي جدولي: در اين نوع از چارتها، اطلاعات در دو ستون عمودي و افقي ارايه مي شوند و ارتباط هر عامل در ستون افقي با عامل ديگر در ستون عمودي نشان داده مي شوند. برنامه هفتگي كلاس درسي ساده ترين نوع اينگونه چارتهاست.

• چارتهاي شاخه اي: به كمك اين چارتها نحوه تركيب چند رويداد و به وجود آمدن يك رويداد ديگر، يا تركيب چند جزء و به وجود آمدن يك كل نشان داده مي شود.

• چارتهاي درختي: اين چارتها برعكس چارتهاي شاخه اي هستند و نشان مي دهند چگونه از يك كل، جزء به وجود مي آيد.

• چارتهاي نقشه اي: براي ارايه منظم اطلاعات و خلاصه كردن آنها، از نقشه و انواع مختلف نمادها ( سمبلها) استفاده مي شود. مثلاً براي نشان دادن نقاط تحت پوشش كه داراي خانه بهداشت مي باشند از اين نوع چارتها استفاده مي شود.

• چارتهاي تصويري: دراين چارتها از تصاويري معمولي يا سمبوليك براي نشان دادن اجزاي مختلف يك عضو يا انواع مختلف يك چيز استفاده ميشود.

4و5 پوستر- پوستر ساخته شده توسط مربي:

ïپوستر: برگي از كاغذ گلاسه يا معمولي بوده و داراي كلمات، تصاوير و سمبل‌هايي است كه پيامي را القا مي‌كند و براي سه هدف به كار مي رود:

- اعلام رويدادها و برنامه هاي مهم

- ارايه توصيه هاي مفيد واطلاعات لازم در مورد يك موضوع

- تشويق به انجام يا منع از انجام يك كار

پوسترها يا يك نظري هستند يا چند نظري:

پوسترهاي يك نظري: بعضي پوسترها با حداقل كلمات يا تصاوير، يك مطلب يا مفهوم منفردي را بيان مي‌كنند. بطوري كه هر كس بدان نگاه آني بيندازد، بدون آنكه نيازي به توضيح شفاهي در آن باشد، آن را دريافت مي كند، مانند پوسترهايي كه دربيمارستان ها نصب مي شود و از همه مي خواهند تا « سكوت» را رعايت نمايند.

اينگونه پوسترها ، پوسترهاي يك نظري ناميده مي شوند. درك پوسترهاي يك نظري نيازبه هوش و معلومات خاصي نداشته و بيشتر از طريق حواس صورت مي گيرد.

پوسترهاي چند نظري: معمولاً پوسترهاي چند نظري، مطالب و تصاوير زيادي را در خود جاي مي دهند و براي درك منظور، به زمان بيشتري احتياج است.

ويژگيهاي يك پوستر خوب:

- كلمات بايستي به زبان محلي، ساده وكوتاه باشد.

- پوستر بايد مخاطبين را به تفكر وادارد. بدين منظور بهتر است هر پوستر داراي يك ايده يا پيام باشد، چرا كه ايده هاي متعدد باعث ابهام در پوستر مي گردد.

- از تصاوير يا سمبلهايي استفاده شود كه افزاد بي سواد هم بتوانند بفهمند.

- حروف و طرح ها بايد به اندازه اي بزرگ باشد كه از دور ديده شود.

- در يك پوستر خوب طرح و رنگ بايستي با موضوع هماهنگ بوده تا بتواند احساس درستي را در مورد تناسب و روابط دروني اجزاي پوستر سبب گردد.

طرز تهيه يك پوستر:

با استفاده از كاغذ، قلم، مداد، ماژيك، مدادشمعي، قلم مو، رنگ، عكس، تصاوير مجلات و چسب، پوستر را طراحي كنيد. براي اطمينان از درك و پذيرش مردم، طرح پوستر را مورد آزمايش قبلي قرار دهيد. در صورتيكه امكان چاپ يا تكثير داريد به تعداد مورد نياز از پوستر خود تهيه و در جاي مناسب آنرا نصب نماييد. از پوستر در آموزش گروه استفاده كنيد و نظر افراد را در مورد آن جويا شويد و ببينيد آيا پيام پوستر را دريافته اند؟ پوسترها در صورت تعويض نشدن، يكنواخت و كهنه خواهند شد. پس از تعويض آنرا براي استفاده مجدد در موقع مناسب، نگهداري كنيد.

پوسترهاي آموزشي، در اندازه هاي بزرگتر از پوسترهاي معمولي، و بيشتر براي استفاده كاركنان بهداشتي تهيه شده و دراتاق كار آنان نصب مي شود.

6.وايت بورد:

ïوايت بورد يا تابلوي سفيد رايج ترين وسيله محسوب مي شود و تمامي آموزش دهندگان و فراگيران با كاربرد و تكنيك آنها آشنايي دارند، با اين وجود توجه به نكات زير مي تواند آموزش دهنده را در استفاده بهتر از آنهاياري دهد.

- پاكيزه و تميز بودن آنها، آموزش را تسهيل مي كند.

- چيزي كه بر روي آنها نوشته يا ترسيم مي شود بايد انتخابي باشد، از جمله قواعد جديد، كلمات، نمودار، چارت، نقشه، خلاصه بحث، سرفصلهاي بحث و نكات مهم.

- نوشته هاي قبلي كه ارتباطي باموضوع بعدي ندارند بايد پاك شوند، زيرا باعث انحراف توجه فراگيران مي شوند.

- نوشته ها قابل خواندن بوده و درگروه كوچك و متوسط از آن استفاده شود.

- چيزي كه بايد بر روي آنها نوشته يا ترسيم شود از قبل آماده شود تا وقت كمتري صرف آن گردد.

- سعي شود هنگام نوشتن بر آنها، صحبت يا سخنراني انجام نشود، زيرا نوشتن و صحبت كردن با سرعت موازي پيش نمي روند وقوه تطبيق و ارتباط با فراگيران كم مي شود.

- از تمامي فضاي تابلو و با نظم و قاعده استفاده شود.

بيشتر بدانيم:

تابلوي پارچه اي يا قاب ماهوتي(فلانل گراف)؛ و نكات قابل توجه آن:

• اين وسيله آموزشي از يك صفحه چوبي يا يونوليتي تشكيل شده است كه روي آن را با پارچه يا موكت پوشانده اند و تصاوير آموزشي را مي توان به طور قطعه قطعه و جدااز هم باسوزن روي آن چسباند.

• اين ويژگي تابلوهاي پارچه اي كه تصوير بتدريج كامل مي شود به جذابيت آموزشي مي افزايد و توجه مخاطبان را در انتظار چسباندن قطعه بعدي به خود جلب مي كند.

• قطعه هاي كوچكي كه به عنوان جزئي از تصوير نهايي تهيه مي شوند بايد سايده باشند . توصيه مي‌شود اين قطعه ها هر يك نشان دهنده شيء واحدي باشند. مثلا انواع ميوه يا مواد غذايي يا انواع حشرات، انتخاب كاغذ و رنگ مناسب براي اين قطعه ها بسيار مهم است.

• از خصوصيات جالب تابلوهاي پارچه اي مي توان به متحرك بودن اجزاي تصوير اشاره كرد. بنابراين مدرس مي تواند نه تنها اين تصاوير را تك تك روي تابلو بچسباند، بلكه اين امكان را نيز دارد كه درادامه بحث خود قطعات را جابجا كند و در جاي ديگري از تابلو و با نظم جديدي نصب نمايد.

• اگر مدرس براي جلسه هاي آموزشي خود، مجموعه اي از تصاوير مخصوص تابلوي پارچه اي تهيه كند مي تواند آنها را در يك پاكت كوچك نگه دارد و به راحتي با خود به مكانهاي مختلف انتقال دهد. بنابراين بارها و بارها مي توان از قطعات تصوير استفاده كرد. حتي مي توان قطعه هايي از يك مجموعه را در جريان آموزش موضوع جديد، با قطعه هاي مجموعه ديگر در هم آميخت.

• تهيه اين وسيله آموزشي بسيار ساده و ارزان است.

7.نمونه هاي واقعي ، مدلها و ماكت:

نمونه هاي واقعي ، آموزش را واقعي تر مي كند. در برنامه هاي آموزشي مي توان از نمونه هاي واقعي اشياء استفاده نمود. به عنوان مثال وسايل پيشگيري از بارداري، انواع حبوبات، سبزي ها و ميوه ها، غذاها ، ابزار، داروها، نمونه هاي نشريات و رسانه ها را مي توان برشمرد. زماني كه نمونه هاي واقعي اشياء خيلي بزرگ يا كوچك هستند و يا تهيه آنها دور از دسترس مي باشد. از مدل ها درآموزش استفاده مي شود، مدل ها را فراگيران مي توانند لمس كنند ويا خودشان آنها را ساخته يا تهيه كنند، همه نوع موادي در تهيه مدل ها، مورد استفاده قرار مي گيرد. ماكت ها و برش ها نيز نمونه اي از مدل ها مي باشند.

8.فيلم، ويدئو:

مردم فيلم را دوست دارند زيرا فيلم داراي صدا، رنگ و حركت است و آنان مي توانند به راحتي با فيلم ارتباط برقرار كنند. فيلمهاي 8 ميليمتري، 16 ميليمتري و 35 ميليمتري( سينمايي) امروزه در برنامه هاي آموزشي كاربرد زيادي ندارند و آنچه رايج است و مورد استفاده قرار مي گيرد نمايش فيلمهاي ويدئويي از طريق تلويزيون است. در بسياري از مراكز، مدارس و سازمان ها، تلويزيون و ويدئو وجود دارد و درصورت لزوم مي توان اين رسانه ها را به ساير مكانها حمل و نقل نمود. يك فيلم ويدئويي آموزشي نبايد بيش از 60-30 دقيقه باشد در غير اين صورت ( به ويژه در سخنراني و فيلمهاي آموزشي صرف) بهتر است در چند نوبت نمايش داده شود. فيلم را بايد براي گروه هاي كوچك و متوسط به نمايش گذاشت و در صورتي كه از دستگاه ويدئو پروژكتور استفاده شود ، مي توان آن را براي گروه هاي بزرگ هم نمايش داد.

فيلمهاي بهداشتي را مي توان از مركز بهداشت به امانت گرفت . در حين نمايش فيلم براي گروهها، راحتي و ظرفيت فراگيران و ساير جوانب را براي استفاده بهتر از فيلم را بايتسي درنظر گرفت. نمايش فيلم مي تواند رفتارهاي جديد را آموزش دهد و بر تغيير نگرش ها و ارزشها تاثير بگذارد.

بيشتر بدانیم:

پروژكتور اورهد:

تلقهاي شفاف كه براي نمايش با استفاده از پروژكتور اورهد به كار مي روند داراي خصوصيات زيرمي باشند:

1. مي توان تلقهاي شفاف را بدون تاريك كردن اتاق نمايش داد.

2. تلقها را حتي در جريان اداره كلاس نوشت.

3. مي توان با قرار دادن چندتلق روي هم موضوع را مرحله به مرحله كاملتر كرد.

4.مربي به راحتي روبروي فراگيران قرار مي گيرد.

5.مي توان بارها از تلق استفاده كرد.

6. نبايستي هنگام تهيه تلقهاي شفاف از رنگهاي روشن و خط نازك استفاده كرد.

شیوه های ساخت و بکارگیری وسایل کمک آموزشی

مطالب مشابه :

تهیه ی پمفلت

اصول اموزش به مددجو

شیوه های ساخت و بکارگیری وسایل کمک آموزشی

روش اجرايي 9 راه حل ايمني بيمار

حيطه هاي يادگيري و اهداف آموزشي

نگاهی به اهداف و فوايد شوراي معلمان

آسیب شناسی اجتماعی در مدارس

اهمیت رسانه درتکنولوژی آموزشی پیشرفته