جایگاه اسب در فرهنگ گذشته

جایگاه اسب را بین حماسه ها واسطوره ها و ادیان مختلف میتوان دید . در بین حماسه ها واسطوره ها می توان به شاهنامه فردوسی اشاره کرد که فردوسی با دقت و وسواس خاصی از اسب رستم به نام رخش سخن می گوید وجایگاهی که در شاهنامه به او قایل می شود در بین افسانه ها و روایت های باستانی می توان به داستان اسب کوروش اشاره داشت واینکه چطور اسب سرکش فقط توسط کوروش رام می شده است. ودیگری اسب شبدیز که او نیز از شهرت خاصی در تاریخ برخوردار است واینکه خسرو پرویز به اسبش نیز بسیار تعلق خاطر داشته وداستان مرگ اسب وخبر رساندن مرگ اسب توسط باربد، داستان جالب وخواندنی است . دیگر ی می توان به افسانه وروایت به تاج وتخت رسیدن داریوش اشاره داشت که چگونه با شیهه کشیدن به موقع اسب ،داریوش به قدرت می رسد . ودیگری می توان به اسب سیاوش اشاره داشت وداستان عبور کردن آن از آتش وثابت کردن بیگناهی سیاوش . در بین ادیان مختلف نیز می توان می توان به نقش آن در معراج رفتن اشاره داشت مانند معراج رفتن در “ارداویراف نامه” ،که “کرتیر” بدان اشاره می کند و حتی در دین اسلام نیزاز شخصیت هایی چون پیامبر اسلام(ص) به همراه اسبی به نام “براق” که در شب معراج ایشان را همراهی کرد، امام علی (ع) با اسبی به نام “دولدول” وامام حسین (ع) با اسبی به نام “ذوالجناح” صحبت به میان آمده است واسبهایی خاص بودندوهمواره یار و وفادار بوده اند که در تاریخ مشهور شدند .ویا در آیین میترایسم ، معراج میترا توسط چهار مرکب است .میترا که به نهایت پاکی می رسیده با گردونه خورشید که چهار اسب مینوی آن را می کشند به آسمان عروج می کند .و در کتاب مقدس زرتشتیان از اسب به عنوان فرشته نگهبان چهارپایان نیز نامبرده شده و به طور مکرر از آن یاد شده است .
اسب همواره جایگاه ویژه ای در اعتقادات مردم حتی در دنیای معاصر دارد تا جاییکه باورهایی مانند اینکه :اسب سفید خالص یا اسبی که پیشانی ودو پا ی آن (در قسمت مچ )سفید باشد باعث خیر وبرکت در زندگی صاحب اسب میشود .
نقش اسب را در فرهنگ ایرانی ودر زندگی مینوی در گذشتگان ودر قبور کشف شده توسط باستان شناسان تا دوره آریایی ها می توان پی گرفت . تقدس اسب تا جایی پیش رفت که گاهی آن را برای خدایان وصاحب منصبان وگاهی پهلوانان قربانی می کردند . گاهی برای نذرهایی چون پیروزی بر دشمنان و… قربانی می شد . در میان اقوام باستان سکاها مظاهر طبیعت را پرستش می کردند وپرستشگاه خاصی نداشتند وبه مردگان خود احترام میگذاشتند . ” آنها به هنگام دفن رهبران خود پنجاه تن از نگهبانان او را می کشتند وسپس آن ها را با اسب هایشان در گور دفن میکردند ….ودر جشن سر سالش (سالگرد فوت ) پنجاه اسب وهمخوابه اش را به نزد وی می فرستادند .” (بهزادی ،رقیه :۱۳۸۶،قوم های کهن در آسیای مرکزی وفلات ایران ،ص۱۱).
دفن کردن وسایل مورد علاقه متوفی واسبان با آنها نشان دهنده ترس از راز ورمز مرگ بوده واینکه معتقد بودند وسایل مورد علاقه وتقدس اسب موجب آرامش روح مردگان می شده وآنها را از عذاب دنیای دیگری می رهاند . از اقوام دیگر می توان از ماساژتها نام برد که در ترکستان روسیه امروزی اسکان داشتند . ماساژت ها اقوامی خورشید پرست بودند واسب را برا ی خورشید قربانی می کردند .
“برخی از مردم باستان تصوری که ازخورشید داشتند این بود که هنگامی که خورشید غروب می کرد آنان را ترس خاصی فرا می گرفت ومنتظر طلوع بعدی خورشید می ماندند بنابراین ایرانیان برای تداوم (وترس از طلوع نکردن دوباره )خورشید وآسمان ،اسب را پیشگاه خدای خورشید قربانی میکردند که احتمالا خورشید همان میتراست .”(بهزادی،رقیه :همان کتاب ،ص۱۶)
دوره هخامنشیان را می توان روزگار زرین اسب پروری وسوارکاری دانست زیراکه در همین دوره بود که کودکان را در سنی خاص سوارکاری می آموختند . از نظر قربانی کردن اسب در زمان هخامنشیان نیز توجه ویژه ای می شد ومراکزی برای پرورش اسب ساخته شده بود.برخی از اسبان برای جنگ آوری پرورش داده می شدند.
“این را هم باید افزود که مراقبت ودست چینی وتخمه کشی باعث شد که اسبان ایرانی کم کم بزرگتر شوند ودر آخر دوره هخامنشی اسبان گران پیکری در زیر جنگاوران ایرانی می یابیم که نمونه های قبلی را نداشتند …..”(شهبازی، شاهپور: همان مقاله )
برخی اسبان فقط برای قربانی شدن نگهداری می شد وآنها دارای نشانه ورنگها ی خاص بودند . “به گزارش آریان در پاسارگاد هر ماه در آرامگاه کوروش یک اسب قربانی می کردند که بانی این قربانی ،کمبوجیه پسر کوروش بود .این آیین بیش از دو سده تا زمان اسکندر دوام داشت .”(رجبی ،پرویز:۱۳۸۱ ،هزاره های گمشده ج۵ص۱۵۶).
برخی محققان معتقدند اسبی که برای کوروش قربانی می شده سپید بوده است . به نظر می رسد به دلیل تقدسی که رنگ سپید در میان اسبها داشته این رنگ انتخاب شده است . گاهی قربانی اسب برای نذرهایی چون پیروزی بر دشمن انجام می شده است . “گاهی قربانی اسب به صورت خنجر زدن وکشتن نبود بلکه آنان را خفه می کردند .مهرداد دوم پادشاه پارتی ،هنگام ی که قصد حمله به پیشانیه را کرد ونذر نمود که هر گاه پیروز شود ،قربانی برای خداوند دریا ها بگذارد ،اسب های سفید گردونه خود را به عنوان پیش کش به پوزیدون ،دستور داد تا به دریا انداختند .”(رضی ،هاشم :۱۳۸۱آیین مهر ،تاریخ آیین رمزآمیز میترایی ،ج ۱،ص۲۵۴ ).
این باور که اسب سفید تقدس خاصی دارد در اعتقادات امروز نیز دیده می شود بطوریکه در دنیای معاصر نیز در تعبیر خواب جایگاه ویژه ای دارد .مثلا معبران دیدن اسب سفید را در خواب نشانه نیکبختی وکامیابی بیننده خواب می دانند . ازین گذشته نقش اسب را می توان در میان پرچم های سپاهیان ایران باستان دید . ….. اما اگر بخواهیم در مورد نژاد اسب های ایرانی واینکه این اسبها بیشتر به کدام منطقه ها برده می شدند ویا گاهی به عنوان خراج گرفته می شده است ونحوه استفاده از اسب ها در سلسله های مادها وهخامنشیان واشکانیان وساسانیان بحث کنیم . هر کدام جداگانه مطالب زیادی است که وقت زیادی می طلبد که ممکن است از حوصله خواننده خارج شود ولذا به همین دلیل سعی شد بسیار مختصر به این مسئله پرداخته شود .

پژوهشگر: فاطمه خرم پور

کارشناس ارشد تاریخ ایران باستان

جایگاه اسب در فرهنگ گذشته

مطالب مشابه :

60 قاف

دعا برای یافتن محل دفینه

کتاب مفتاح طلاسم کنوز 2

جایگاه اسب در فرهنگ گذشته

تعدادی از قواعد علم علوم غریبه شامل :

باستانشناسی و کشف دفینه ها

نرم افزار آندرویدی عتیقه شناسی بروز شد

عکس متحرک/ بیماری با روحیه‌ای عالی

پخش آنلاین شبکه های ترکیه

عواقب دیرخوابیدن