اموزش خط

هنر چیست؟ (تعریف لغوی هنر):

<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

هنر اصالتاً کلمه ایست پهلوی و در زبان پهلوی یک کلمه‌ی مرکب است از "هو" و "نر" یا "نره".

"هو" به معنای نیک، حسن، زیبا، فضیلت و شرافت.

"نر" همان مسئله‌ی نرینگی و نر .

در ترکیب "هنر" یعنی جوانمرد، شرافتمند، نیک‌مرد یا ولی همانگونه که از معنی کلمه برمی‌آید مسئله‌ی جنسیت و نرینگی در آن مطرح نیست. در حقیقت این معنا به ساختار معنوی وماهیت درونی هنر اشاره دارد و یک امر درونی است و هنرمند باید دارای تزکیه نفس و تهذیب درون باشد؛ در اوستا می خوانیم: « تو با هنر خویش نیکان را از بدان باز خواهی شناخت».

تئوری دیگری هم هست البته جالبتر:

هنر را ترکیبی از "هو" و "نر" نمی داند بلکه آنرا ترکیبی از کلمه‌ی "هو" یعنی نیکی و "ن" میانوند که نقش خنثی دارد و جزء بعدی "اره" که در زبان پهلوی به معنای "کمال" است. یعنی کسی که کاری را در حد کمال انجام دهد.

در زبان یونانی ، هنر اصطلاحا "تخنه" نامیده می‌شد و ریشه‌ی کلمه‌ی "تکنولوژی" یا "تکنیک" است ( این اصطلاح در مغرب زمین به مدت 2500 سال کلمه‌ی معادل هنر بود) تخنه در زبان یونانی یعنی: بوجودآوردن، ساختن و فرم دادن است.در قرن 18 و 19 از کلمه‌ی "آرت" یا "ارس" (که ریشه در کلمه‌ی "اره"‌ی پهلوی دارد) استفاده شده. پس میتوان به این نتیجه دست یافت که ماهیت هنر در فرهنگ غربی و شرقی کاملا متفاوت است یعنی در فرهنگ غربی هنر یک امر برونی و عینی (Objective) است ولی در فرهنگ شرقی یک امر کاملا درونی (Subjective) است.

چینیان برای نقاشی ازطبیعت باید در حالت خلصه باشند چون اصل اول، اصل "چیچون" است؛ یعنی شخصی که می‌خواهد یک منظره بکشد باید روزها مراقبه کند باید "ذن" داشته باشد تا موقعی که طبیعت اجازه‌ی تصویرگری خودش را به او بدهد. در این حال به اصل دوم می‌رسیم یعنی قلم زدن و هرچه بر او الهام می‌شود قلم می‌زند.

در فرهنگ شرق هنر مند خالق نیست "کاشف" است یعنی پردهَ‌ها را کنار می‌زند، حجاب‌ها را برمی‌گیرد.

همین است که وقتی ویکتور هوگو برای اولین بار وارد الحمراء (در اسپانیا) می‌شود بی اختیار شعری می‌سراید:

ای قصری که فرشتگان

در خیال خود تورا ترسیم کرده‌اند

الحمراء . . .

در فرهنگ شرقی اصل در شرافت و انسانیت و پاکی هنرمند است:

قلندران حقیقت به نیم جو نخرند

قبای اطلس آن کس که از هنر عاری است (حافظ)

+ نوشته شده در دوشنبه چهاردهم خرداد 1386ساعت 0:50 توسط محمد رضا سراجی | 4 سرمشق

در پاسخ به سئوال "نیما"ی عزیز ترتیب اندازه های قلم از ریز به درشت:

1. غبار 2. خفی 3. کتابت 4. سرفصلی 5. مشقی 6.جلی

به این ترتیب بند دوم سئوال شما صحیح است.

(برای اطلاعات بیشتر درباره ی تقسیم بندی جزئی به کتاب «آداب الخط امیرخانی» انتشارات انجمن خوشنویسان ایران ، صفحه 5 مراجعه کنید).

در ضمن اندازه های قط قلم در زیر آمده است:

میرزا غلام‌رضا اصفهانی میرزا غلام‌رضا اصفهانی، از خوشنویسان بنام و نوابغ خطوط نستعلیق و شکسته است که حدود یک قرن پیش – یعنی قرن سیزده هجری – زندگی می‌نموده است.
پدر میرزا در سال 1212 از اصفهان به تهران آمده و به کسب قنادی مشغول شد. از آن‌جا که با وجود چند فرزند دختر، هیچ پسری نداشته، به زیارت امام‌رضا(ع) مشرف شده و با توسل به آن حضرت خداوند در سال 1246 ه.ق. پسری به وی می‌دهد که به همین دلیل نام وی را غلام‌رضا نهادند.
غلام‌رضا در 5 سالگی به مکتب رفت پس از دو سال قادر به خواندن قرآن به تمامی شد. میرزا در خاطراتش می‌نویسد که در همان سال در رؤیایی صادقه به محضر امیرالمؤمنین علی(ع) شرفیاب شده و همین واقعه سیر زندگی او را دگرگون می کند. میرزا در قطعه‌ای به خط شکسته‌ی خفی چنین می‌نویسد:
«قریب هفت‌سال از سنین عمرم گذشته در دبستان به خواندن قرآن اشتغال داشته. شبی به خواب، بزرگواری ارشادم نمود به تقبیل آستان شاه‌اولیا در دنبالش شتافتم. در گوشه‌ی آن جا حضرت شاه اولیا ارواح العالمین له الفدا توقف داشتند. چون نزدیک‌تر شدم فرمود مشقت بیاور. علی‌الفور صفحه کاغذ و دواتی به حضور مبارک تقدیم نمودم. در وسط آن صفحه لام و الف و یایی نگاشته و فرمودند از این رو بنگار. فردای آن شب در دبیرستان معلم صورت خواب را سؤال نمود. این بنده ی حقیر ماجرا کماجرا باز گفت. دیگر حقیر را به تحصیل خط واداشت...»
میرزا پس از آن نزد میر سید علی تهرانی به تعلیم خط پرداخته تا جایی که در نه سالگی به حسن‌خط نامی می‌شود و در طول عمر نچندان بلندش آثار بسیاری را آفریده که برخی از آن‌ها در زمره‌ی آثار ملی هنری کشور ثبت شده‌اند.
هنگامی که میرزا 54 ساله بود، صاحب فرزندی می‌شود که نامش را محمد رضا می‌گذارد. اما محمد رضا در سه سالگی فوت نموده و داغ بزرگی به جان میرزا می‌نشیند تا جایی که آرزوی مرگ می‌نماید و طولی نکشید که به آرزویش رسید و در روز پنج‌شنبه چهارم ربیع‌الثانی سال 1304 هجری‌قمری به سرای باقی کوچ کرد و در باغ میرزا حسین خان سپهسالار در چشمه‌علی شهرری به خاک سپرده شد.
از آن جا که میرزا در زمان حیات نامی‌ترین استاد مسلم خوشنویسی بود، نگارش آثار بسیاری به وی سفارش داده می‌شد که برخی را به شاگردان خود سپرده (مانند کاشی‌های پیرامون بقعه‌ی شیخ صدوق این بابویه که به محمد ابراهیم تهرانی واگذار نمود.) و تعدادی را نیز خود رقم زد که از آثار جاودانه‌ی هنر خوشنویسی به شمار می‌روند. که می‌توان کتیبه‌های مدرسه‌ی سپهسالار (مدرسه‌ی عالی شهید مطهری فعلی در میدان بهارستان تهران) را مثال زد که در سال 1301 نگاشته شده و از بهترین نمونه‌های کتیبه‌نویسی به خط نستعلیق است.

میرزا غلام‌رضا شاید تنها خوشنویسی است که هر دو خط نستعلیق و شکسته‌نستعلیق را به مهارت و استادی تمام می‌نوشته و در هر دو نیز صاحب سبک ویژه‌ی خود است.
رساله‌ی تحفه‌الوزراء در سال 1259، مناجات‌نامه‌ی منظوم منسوب به حضرت‌علی(ع)، 298 صفحه بیاض که تنها سند کتبی اشعار میرزا می‌باشد، رساله‌ال در اصطلاحات صوفیه، گلستان سعدی به خط شکسته، سفرنامه‌ی حاج سیاح در 216 صفحه به خط شکسته(ناتمام)، کتاب پاتولوژی ترجمه‌ی میرزا علی خان رئیس‌الاطباء در حدود 200 صفحه به خط شکسته و تعداد نسبتا زیادی از قطعات نفیس شکسته و نستعلیق از جمله‌ی آثاری که از میرزا غلام‌رضا به یادگار مانده‌است.
شیوه‌ی میرزا در خط از محکم‌ترین و قوی‌ترین شیوه‌های خوشنویسی است و کتنیبه‌ها و قطعات و سیاه‌مشق‌های وی نیز در صدر آثار خطوط شکسته و نستعلیق محسوب می‌‌شوند.

آموزش خوشنویسی :1- ابزار خوشنویسی (2)و(3)

مرکب ، دوات و لیقه

مرکب خوشنویسی مرکب مخصوصی است که برای اینکار به صورت سنتی ساخته میشود بنابراین انواع دیگری که بصورت جوهر و ... بصورت صنعتی برای خودنویس ها و مصارف دیگر ساخته میشوند برای خوشنویسی مناسب نیستند.

امروزه مرکب خوشنویسی به دو صورت جامد و مایع در بازار موجود است

برای ساخت مرکب روشهای گوناگونی وجود دارد ولی متداول ترین آن که در بین خطاطان رایج است بدین صورت است که ابتدا مقداری دوده (برای رنگ سیاه و انواع کیاهان برای رنگهای دیگر ) رادر آب جوشیده سرد حل کرده و داخل آن زاج سفید ریخته و سپس آنرا با شعله کم میجوشانند؛ سپس آنرا آرام آرام خنک میکنند . این روش ساده ترین روش ساخت مرکب است . البته در بعضی مواقع زعفران ، پوست گردو و ... نیز کاربرد دارد.

برای استفاده بهتر از مرکب آنرا داخل دوات میریزند . دوات ظرف کوچکی است که دارای دهانه گشاد بوده و در داخل آن لیقه که الیاف ابریشم طبیعی است قرار میگیرد . مهمترین خاصیت لیقه تنظیم مقدار مرکب روی نوک قلم نی است .

کاغذ خوشنویسی

برای نوشتن خط میتوان روی هرنوع کاغذی نوشت بشرط آنکه جوهر روی آن پخش نشود و سطح آن صاف و نرم باشد امروزه کاغذهای گلاسه برای نوشتن مناسبند هر چند که در صورت عدم دسترسی میتوان از طریق مالیدن صابون خشک روی کاغذهای معمولی تاحدودی آنرا برای نوشتن اماده کرد.

+ نوشته شده در دوشنبه دوم مرداد 1385ساعت 1:21 توسط محمد رضا سراجی | 4 سرمشق

مقدمات تعلیم خوشنویسی

ابتدا باید در نظر داشت واحد سنجش اندازه و تناسب حروف و کلمات در خوشنویسی نقطه است که آن عبارتند از اثر زبانه قلم بر روی کاغذ که یک مربع کامل را تشکیل میدهد هر نقطه خود به شش قسمت مساوی تقسیم میشود که هر بخش یک دانگِ همان نقطه است .

طراحی حروف ؛ با ایجاد قوت و ضعفِ متناسب و نیز اتصالاتِ حروف برای تشکیل کلمه با نسبت های لازم ِ دانگ تحریر میگردد.

لازم به توضیح است که استادانِ قدیم و پیروان آن سبک و شیوه ، نقطه را مربع کامل ترسیم میکردند و مبنا قرار میدادند که پایهء اصلی طراحی حروف و کلمات بر اساس همان مربع کامل قرار داشت ؛ حال آنکه مرحوم محمد رضا کلهر اندکی از طول کشش قلم (بقدر 6/1) کاهش داد و نقطه پنج دانگی را مبنا قرار داد که ما نیز به پیروی از سبک وی اینگونه مینویسیم.

در زیر انواع تقسیم بندی سنتی آمده است :

از کوچکترین قلم تا اندازه نیم میلیمتر ؛ غُبار

از نیم تا سه جهارم (4/3) میلیمتر ؛ خفی

از 4/3 تا 1.5 میلیمتر ؛کتابت

از 1.5 تا 2 میلیمتر ؛ سرفصلی

از2 تا 6 میلیمتر ؛ مشقی یا قطعه

از 6 میلیمتر تا 2 سانتی متر جلی صفحه

از 2 به بالا ؛ کتیبه

که خود این تقسیم بندی ها هریک دارای تقسیم بندی مجزایی است که مجال توضیح آن نیست.

آموزش خوشنویسی :1- ابزار خوشنویسی (1)

ابزار اصلی این هنر :قلم نی ، مرکب ، دوات لیقه ، کاغذ و زیر مشقی است ؛ تهیه ابزار خوب همیشه باعث ایجاد هیجان و علاقه در هنر آموز است و وی را به تمرین بیشتر ترغیب میکند لذا در این مبحث از مشخصات لوازم و ابزارهای مناسب جهت تمرین یاد میشود.

1. قلم نی

بهترین نوع قلم نی که برای نوشتن مناسب است قلم نی دزفولی است این نوع قلم را از نیزارهای جنوب کشور و در منطقه خوزستان و دزفول بدست میاورند رنگ آن هرچه سرخ تر و متمایل به قهوه ای سوخته باشد مرغوبتر است سلطانعلی مشهدی که از هنرمندان نستعلیق نویس قرن دهم هجری است در رساله خویش از قلم خوب چنین یاد میکند :

که قلم سرخ رنگ می باید نه به سختی چو نگ می باید

نه در او پیچ و نه دراو تابی ملک خط نیک راست اسبابی

نه سیاه و نه کوته و نه دراز یاد گیر ای جوان زروی نیاز

معتدل نه ستبر و نه باریک و اندرونش سفید، نی تاریک

گرقلم سخت باشد و گر سست دست از این آن بباید شست

به عبارت دیگر میتوان گفت قلم غیر از اینکه باید سرخ متمایل به قهوه ای سوخته باشد ؛ باید در حد امکان گرد و استوانه بوده و دارای پیچ و تاب و کژی نیز نباشد و ...

میر عماد در نگاه هنر مندان میر عماد الحسنی