ماهیت برزخ

از آيات و روايات چنين استنباط مى شود كه انسان، پس از مرگ، يكباره وارد جهان اخروى نمى شود؛ بلكه وقوع «قيامت كبرى» همراه با يك سرى انقلابها و دگرگونى ها در كل نظام هستى و موجودات جهان است

البته، تصور نشود كه در فاصله مرگ تا قيامت، انسانها در خاموشى، بى حسى و بى حياتى به سر مى برند؛ بلكه در فاصله بين دنيا و قيامت، عالمى - به مراتب - برتر از دنياى كنونى هست كه داراى حيات همراه با لذت و سرور براى نيكوكاران و رنج و اندوه براى بدكاران است.

عالم واسطه بين دنيا و آخرت - كه اين نوشتار را به انگيزه بحث از آن نگاشته ايم - «برزخ» نام دارد.

«عالم برزخ» نسبت به آخرت (قيامت بزرگ)، «قيامت كوچك» ناميده مى شود. از اين رو در روايت آمده است:

قال النَّبي(ص): «الْمَوتُ، الْقيامَة؛ مَنْ ماتَ، فَقَدْ قامَتْ قيامَتُه».(30)

پيامبر(ص) فرمود: «مرگ، آغاز قيامت است؛ هر كس بميرد، قيامتش بر پا مى شود».

بنابراين، مراد از قيامت در اين روايت، قيامت كوچك (عالم برزخ) است؛ نه، قيامت بزرگ (عالم آخرت).

براى آشنايى بيشتر با معنا و مفهوم اين واژه، كاربرد آن را در كتاب و سنّت پى مى گيريم:

الف - اين واژه سه بار در قرآن آمده است:

(مَرجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيانِ بَيْنَهُما بَرْزَخٌ لايَبْغيانِ)(6)

خداوند، دو دريا را به هم آميخت و ميان آن دو، فاصله اى قرار داد تا از مرز خود خارج نشوند.

(وَجَعَلَ بَيْنَهُما بَرْزَخاً وَ حِجْراً مَحْجوراً)(7)

بين آب اين دو دريا حائلى قرار داد تا هميشه از هم جدا باشند.

(وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرزَخٌ اِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ)(8)

از لحظه مرگ تا روز برانگيختن، فاصله است.

اين سه آيه به خوبى معناى برزخ را آشكار مى كند؛ ولى اين لفظ به گونه اى كه در آيه سوم استعمال شده است، به كار مى رود و در همان معنا، ويژگى يافته است.

برخى از كلمات داراى دو معنا هستند: 1-معناى لغوى؛ 2-معناى اصطلاحى؛ مانند: «صلات، زكات، حج و جهاد» كه در لغت به معانى «دعا، رشد، قصد و كوشش» مى باشند؛ اما در معانى مصطلح كنونى ويژگى يافته اند.

لفظ «برزخ» نيز اينگونه است: در لغت به معناى واسطه و فاصله بين دو چيز است؛ اما در اصطلاح به معناى عالم قبر (حيات برزخى) استعمال مى شود.

از اين رو، هنگامى كه پرسيده مى شود: برزخ چيست؟ امام صادق(ع) در پاسخ مى فرمايند:

«از لحظه مرگ تا وقتى كه از قبر خارج مى شويم».(9)

امام نيز لفظ برزخ را در معناى ويژه و اختصاصى آن به كار مى برند؛ نه در معناى لغوى آن.

بنابراين، از اين پس، هر جا لفظ «برزخ» را استعمال مى كنيم، مراد همين معناى اصطلاحى است.

ب - در «نهج البلاغه» اين واژه دو بار ذكر شده است:

«سَلَكُوا في بُطُونِ الْبَرزَخِ سَبيلاً؛ سُلِّطَتِ الارْضُ عَلَيْهِمْ فيه، فَاَكَلَتْ مِنْ لُحُومِهم وَ شَرِبَتْ مِنْ دِمائِهم...».(10)

در درون برزخ راهى را پيمودند كه در آن راه، زمين بر آنها چيره شده؛ گوشتهايشان را خورده و از خونهايشان آشاميده است.

«فكَانَّما قَطَعُوا الدُّنْيا اِلى الْآخِرَةِ وَ هُمْ فيها؛ فَشاهَدُوا ما وَراءَ ذلك؛ فَكَانَّما اطّلَعُوا غُيُوبَ اَهْلِ البَرزخِ في طُولِ الإِقامَةِ فيه...».(11)

(بندگان شايسته) گويا دنيا را به پايان رسانيده فراسوى آن را مى نگرند و امور اخروى را مشاهده مى كنند؛ و گويى بر احوال پنهانى برزخيان و مدت اقامت آن سامان آگاهند.

ج - اين واژه در روايات نيز به صورت متعدد به كار رفته است؛ از جمله:

قالَ الصّادق(ع): «اَلْبرزَخُ، اَلْقَبْر؛ وَ هُوَالثَّوابُ وَالعِقابُ بَيْنَ الدُّنيا وَالآخِرَة».(12)

امام صادق(ع) فرمود: «برزخ، عالم قبر است كه عبارت از ثواب و عقاب بين دنيا و آخرت است».

قالَ الصّادق(ع): «وَاللَّهِ ما اَخافُ عَلَيْكُمْ اِلّا الْبرزخ».(13)

امام صادق(ع) فرمود: «سوگند خداى را كه جز از عالم برزخ بر شما بيم ندارم».

.......................................

. رحمان (55) آيه 19 - 20.

7. فرقان (25) آيه 53.

8. مؤمنون (23) آيه 100.

9. «تفسير نور الثقلين»، العروسى الحويزى، ج 3، ص 554، مطبعة الحكمة. «بحارالانوار»، ج 6، ص 267.

10. «نهج البلاغه»، خ 212 ص 695 (مطابق شرح و ترجمه فيض الاسلام).

11. «نهج البلاغه»، خ 213، ص 704.

12. «تفسير نورالثقلين»، ج 3، ص 553. «بحار»، ج 6، ص 218.

13. «تفسير نورالثقلين»، ج 3، ص 553. «بحار»، ج 6، ص 214.

30. «المحجة البيضاء»، ج 8، ص 297.

ماهیت برزخ

مطالب مشابه :

در مورد قبر ؛ مرگ ؛ عالم برزخ// قسمت 7

بهره‏گيرى اموات، از اعمال نيك خود در منزل گاه خطير عالم برزخ، آنچه كه موجب نجات انسان است اعمال نيك

عالم ارواح و روحهای سرگردان

ماهیت برزخ

اموات و قبور در گذشته