مدیریت و رهبری در آموزش و پرورش

این نوع از مدیریت در سازمانی صورت می گیرد که اهداف وعوامل عمده ی آن انسانی است ودر آن امر تعلیم وتربیت کودکان،نوجوانان،جوانان وبزرگسالان مطرح می باشد

یکی از رشته های مدیریت که بیشتر در جستجوی حل مشکلات وتنگناهای سازمانهای آموزشی است واز اصول ونظریه ها و روشهای مدیریت در اداره ی واحدهای آموزشی پیروی می کند،مدیریت آموزشی است.این نوع از مدیریت در سازمانی صورت می گیرد که اهداف وعوامل عمده ی آن انسانی است ودر آن امر تعلیم وتربیت کودکان،نوجوانان،جوانان وبزرگسالان مطرح می باشد.نظام آموزش وپرورش هرکشور رسالتها وماموریتهای متعددی بر عهده دارد وبه علت همگانی شدن تعلیم وتربیت وتخصصی شدن امرآموزش درسطوح بالاتر وتنوع برنامه های آموزشی وانتظار زیادی که از این سازمان در رشد وتوسعه ی فرهنگی،اجتماعی،اقتصادی جامعه می رود،اهمیت وضرورت سازماندهی ورهبری ونظارت برامور آموزشی وپرورشی افزون گشته است.اگردرسازمانهای دیگر جامعه در انجام وظایف واجرای ماموریتهای خود کوتاهی کنند،نتیجه ی آن مستقیما عاید گروه یا سازمانی است که با آن سر وکار دارند.اما سازمان آموزش وپرورش ومدیران آن، اگر از ماهیت کارخود غافل باشند ویا درآموزش وپرورش متعلمان کوتاهی ورزند،حاصل کار آنان متوجه جامعه در ابعاد اجتماعی،اخلاقی،اقتصادی وعلمی خواهد شد. بنابراین،مدیریت درسازمان آموزش وپرورش نقش حیاتی وحساسی در تحقق اهداف تعلیم وتربیت دارد واگر گفته شود که موفقیت برنامه های آموزش وپرورش به توانمندیهای مدیران و نحوه ی سازماندهی ورهبری آنان بستگی دارد،سخنی به گزافه نخواهد بود.

تفاوت مدیریت و رهبری

اصطلاح مدیریت ورهبری را بعضی از علمای مدیریت مترادف استعمال می کنند وبعضی بین این دواز لحاظ وسعت نقش و ویژگی تفاوت قایل هستند.دراین قسمت به دیدگاههای مختلف دراین زمینه اشاره می کنیم:

1-رهبری در سطوح وسیعتر وسازمانهای گسترده تر ومدیریت در سطوح کوچکتر مطرح است.در نظر عامه رهبری،یعنی:اداره ی کشورها وسازمانهای بزرگ که بیشتر جنبه ی،مذهبی،سیاسی و اجتماعی دارد. دراین نگرش رهبری امری است که در سطح کلان وسطوح بالای جامعه مطرح است.[1]

2-مدیریت ارتباط نزدیکی با بعد سازمانی دارد وحال آنکه رهبری بابعد شخصی وخصوصیات فردی پیوستگی دارد.

3-مدیریت با بوروکراسی ورهبری با دموکراسی ارتباط دارد.

4-از نظر علم مدیریت،مدیریت امری است سازمانی ورهبری امری است انسانی.[2]

5-مدیریت بیشترخاص سازمانهای اجتماعی است ورهبری درسازمانهای آموزش وپرورش مطرح است.

6-صاحب نظران مدیریت در وظایف مدیران پس از برنامه ریزی وسازماندهی،وظیفه ی هدایت ورهبری را ذکر می کنند.هدف از رهبری را راهنمایی زیردستان درجهت بهتر فهمیدن هدفهای سازمانی وبرانگیختن آنها بکار وفعالیت می دانند ونقش مدیررا درمقام رهبری آموزشی،ایجاد محرکهای موثر در کارکنان،برقراری ارتباط صحیح وحسنه وموثر در جهت انجام وظایف محوله ذکر می کنند.[3]

تعریف مدیریت آموزش

از مدیریت آموزشی تعاریف متعددی توسط صاحب نظران این رشته مطرح شده است از جمله:

1-فرهنگ لغات بین المللی تعلیم وتربیت،مدیریت آموزشی رابه کاربردن تکنیکهاو روشهای اداره ی سازمانهای تربیتی با در نظر گرفتن هدفها وسیاستهای کلی تعلیم وتربیت تعریف کرده اند.

2-از دیدگاه کیمبل وایلز مدیریت ورهبری آموزشی عبارت است از یاری ومدد به بهبود کار آموزشی است وهر عملی که بتواند معلم را یک قدم پیش ببرد رهبری آموزشی خوانده می شود.

3-مدیریت آموزشی،برنامه ریزی،سازماندهی،هدایت ونظارت واداره ی کلیه ی امور مربوط به آموزش وپرورش است.

4-مدیریت آموزشی عبارت است از تصمیم گیری و اجرای تصمیمات درباره ی آموزش وپرورش است .

5-مدیریت آموزشی،فرایندی است اجتماعی که با به کارگیری مهارتهای علمی،فنی وهنری کلیه ی نیروهای انسانی ومادی را سازماندهی وهماهنگی نموده وبا فراهم آوردن زمینه های انگیزش ورشد با تامین نیازهای منطقی فردی وگروهی معلمان،دانش آموزان وکارکنان به طور صرفه جویانه به هدفهای تعلیم وتربیت برسد.

اهداف مدیریت آموزشی

اهداف مدیریت آموزشی متعدد است،زیرا اهداف سازمانهای آموزش وپرورش گوناگون است.این گوناگونی،ناشی از سیاستها،نگرشها وخصوصیات اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی،مذهبی وسیاسی هر کشور است.در یک سازمان آموزشی اهداف زیر می تواند از هدفهای مهم مدیریت آموزشی محسوب گردد.[9] الف:1-اهداف اقتصادی واخلاقی 2-اهداف علمی 3-اهداف فرهنگی ،هنری 4-اهداف اجتماعی 5-اهداف سیاسی 6-اهداف اقتصادی 7-اهداف زیستی

ب: 1- یاری به اعضای سازمان برای درک وفهم بهتر هدفهای آموزش وپرورش.

2-کمک به اصلاح و بهبود جریان تعلیم وتربیت.

3-فراهم کردن زمینه های تبادل نظر،مشورت واحساس مسولیت مشترک.

4-کمک،راهنمایی،حمایت وتقویت اعضای سازمان.

5-افزایش کارآمدی واثربخشی سازمان آموزشی و.....

سیر تاریخی و تکوینی مدیریت آموزشی

مدیریت آموزشی به عنوان یک دانش جدید سابقه ای طولانی ندارد.قدمت مدیریت آموزشی به صورت مستقل با توجه به اصول و روشهای خاص آن بیش از نیم قرن نمی باشد.در دوره های گذشته،مدیریت آموزشی مانند سایر مدیریتها،یک هنر یا فن تلقی می شد.از این رو برای اداره ی موسسات آموزشی به تجربه افراد،میزان سابقه ومهارت مدیران اهمیت داده می شد وهدایت فعالیتهای آموزشی به آنان سپرده می شد.وجود مدارس،مکاتب وکلاسهای محدود وعدم گسترش سازمانهای آموزشی موجب شده بود که به پرورش مدیران آموزشی کمتر توجه شود ویا احساس نیاز گردد.با گسترش مدارس ودیگر سازمانهای آموزشی به دلایل مختلف از جمله رشد جمعیت،تقاضای فزاینده برای برخورداری لازم از آموزش وپرورش،بیشرفتهای علمی وصنعتی،موضوع مدیریت آموزشی،انتخاب وتربیت مدیران ورهبران آموزشی مورد توجه صاحب نظران قرارگرفت.در سالهای 1930 تا کنون مدیریت آموزشی متاثر از نظریه های مدیریت علمی،رروابط انسانی ورفتار سازمانی وسیستمی بوده است وهم اکنون در اداره ی سازمانهای مختلف آموزش و پرورش از اصول،نظریه ها و روشهای مختلف مدیریت به ویژه نظریه ی روابط انسانی استفاده می شود.

تواناییها و ویژگیهای مدیران آموزشی

صاحب نظران مدیریت در مورد ویژگیهای مدیران ورهبران آموزشی دیدگاههای مختلفی دارند ومدیر خوب وموفق را با عوامل متعدد مرتبط می دانند ودر این زمینه پژوهشهای متعدد نیز انجام داده اند.

استاگدیل از جمله صاحب نظرانی است که در مورد خصوصیات فردی مدیریت ومیزان تاثیر آن در موفقیت مدیر به بررسی پرداخته است.حاصل این مطالعه مبین این امر بوده است که بین توفیق در رهبری وعوامل جسمانی نظیر قد،وزن،رنگ وسایر مشخصات جسمانی ارتباط زیادی دیده نمی شود.لکن بین پاره ای از خصوصیات روانی وارتباط آن با توفیق در رهبری آموزشی همبستگی قابل توجهی وجود دارد.از این رو،خصایصی نظیر اخلاق و خوش برخوردی،اعتماد به نفس،اراده ی قوی،قدرت بیان،نکته سنجی،نشاط وحرارت،ابتکار وخلاقیت،هوش واستعداد رهبری در موفقیت مدیران آموزشی موثر می باشد.

عده ای از صاحب نظران برای توجیه موفقیت رهبران اموزشی،تکیه بر خصوصیات فردی آنان را کافی نمی دانند ومعتقدند که عناصر سازنده ی شخصیت آدمی هنوز به درستی تعریف نشده وخصوصیات سازنده و موثر در شخصیت انسانی زیاد است واندازه گیر ی دقیق این صفات وخصایص عملی نیست.این گروه معتقدند که شخصیت فرد عبارت است از ترکیبی از شخصیتهای دیگران که به نحوی در او اثر گذاشته اند.در این صورت، مدیرانی موفقترند که به انتظارات وتوقعات جامعه باسخ دهند.و توفیق رهبران ومدیران به شرایط محیطی واجتماعی مربوط می شود.

مدیران آموزشی را می توان از لحاظ ویژگی وتوانمندیهای لازم برای مدیریت به سه دسته ی عمومی،بلوغی و رهبری تقسیم نمود.[10]

منظور از توانمندیهای بلوغی،توانمندیهای ناشی از دانش عمومی وتخصصی است ومنظور از توانمندیهای رهبری،ویژگیهایی است که رهبران آموزشی ازآنهابرخوردارهستند، مانندهوش، استعدادرهبری، ابتکاروخلاقیت، اراده ی قوی، حسن ،پشتکار، قدرت تصمیم گیری وحل مسئله، خودپنداری مثبت.

منظور از توانمندیهای عمومی، توانمندیهایی است که باید در مدیریت و مدیریت آموزشی، مدیران عالی ،میانی، اجرایی، معاونان، معلمان و سایرکارکنان باشد،مانند روانی جسمانی، روانی، ایمان داشتن و متقی بودن.

راههای جذب مدیران آموزشی

یکی از اقدامهای اساسی در جهت بهسازی مدیریت آموزشی جذب افراد شایسته برای ایفای نقش مدیریت در سطوح عالی،میانی واجرایی است.مدیران عالی آموزش وپرورش و مدیران میانی لازم است از طریق طراحی وتصویب طرح افراد شایسته به مدیریت مدارس،پیش بینی راههای مناسب،زمینه را برای افزایش داوطلب مدیریت وانتخاب افراد صالح وشایسته فراهم سازند.موارد متعددی رامدیران مورد تاکید قرارداده اندکه:[11] 1-تفویض اختیارات بیشتر به مدیران. 2-پرداخت حقوق و مزایای مناسب،به ویژه حق مدیریت کافی. 3-توجه به پیشنهادهای مدیران در تصمیم گیریهای مربوط به مدارس. 4-قدردانی از کوششها و فعالیتهای آنها. 5-ثبات در مدیریتها وحمایت از مدیران در موارد لازم. 6-کم کردن کارهای خدماتی و جنبی و...7-رعایت موازین اخلاقی هنگام تغییر مدیران و....

شیوه های انتخاب مدیران آموزشی

شیوه ی انتخاب مدیران آموزشی،به شیوه ی اداره ی آموزش وپرورش هرکشور(اداره به صورت متمرکز یا غیرمتمرکز یا حدفاصل این دو)مربوط می شود.بنابراین،مدیران آموزشی ممکن است به یکی از طرق زیرواجد قدرت واختیار مدیریت شوند واین وظیفه را بر عهده گیرند.[12]

1 -انتخاب مدیراز بین گروه همکار.در سازمانهای آموزشی و توسط آنان یکی از روشهای رایج که با شیوه ی غیر متمرکز ارتباط دارد،انتخاب مدیر هر سازمان آموزشی توسط همکاران همان سازمان است.این روش با روش آزادمنشانه در مدیریت نیز ارتباط دارد.

2-انتصاب به سمت مدیریت (مدیرانتصابی).دراین روش مدیران موسسات آموزشی قدرت واختیارات خود رااز خارج گروه به دست می آورد.در واقع،مدیران از طرف مقامات بالاتر سازمانی منصوب می گردند واز خارج به گروه تحمیل می شوند.این قبیل مدیران بیشتر از بیرون سازمان وتوسط مقامات اداری بالاتر حمایت می گردند.

3-شیوه ی انتخابی-انتصابی.در این شیوه،گروه همکار در هر واحد آموزشی در ذهن خود چند نفر را انتخاب کرده وبه مقامات بالاتر سازمانی معرفی می کنند.مقامات خارج ازگروه یکی از افراد پیشنهاد شده را انتخاب نموده ومنصوب می نمایند.

4-شیوه ی مدیریابی و انتصابی. دراین شیوه،معمولا مقامات بالاتر سازمانی هیئتی را مامور یافتن مدیران شایسته می کنند.این هیئت طبق ضوابط وشرایط،فردی یا افرادی را برای انتصاب در سمت مدیر یا رهبری آموزشی به مقامات بالاتر معرفی می کنند ومقام سازمانی،فرد مورد نظررا منصوب می نماید.در واقع،این شیوه ی انتصابی است،ولی مدیران مافوق با تایید یک هیئت به انتصاب مدیر اقدام می کنند.

صاحب نظران مدیریت آموزشی روش انتخابی را در افزایش کارایی و اثر بخشی سازمان آموزشی موثرتر می دانند.در ایران معمولا مدیران عالی،میانی و اجرایی(مدارس)آموزش وپرورش با شیوه های دوم وچهارم منصوب می گردند.

شیوه های مدیریت و رهبری آموزشی

شیوه های مدیریت در سیر تاریخ تا کنون چند گونه گفته اند که سه نوع مهم آن عبارت است از:[13]

1-شیوه ی مستبدانه

شیوه ی است که،مدیر یک موسسه ی آموزشی از طریق اعمال قدرت وبهره گیری از روشهای متعدد تنبیه به اداره ی سازمان مربوطه پرداخته اند.مناسب نبودن این شیوه به ویژه در سازمانهای آموزش و پرورش بسیارواضح و روشن است،واثرات نامطلوب آن در روحیه ی کارکنان وعدم بروز استعدادها،خلاقیتهای افراد،قابل مشاهده خواهد بود ولذا مدیران در این حالت خود را حاکم مافوق گروه احساس می کنند.

2-شیوه ی کنترل و داوری

در این شیوه مدیران،میزان پیشرفت امور را با توجه به ضوابط،آیین نامه ها و مقررات مربوط تعیین نموده و درباره ی هر یک از افراد در ایفای وظایف محوله داوری می نمایند.هم اکنون بسیاری از سازمانها با این روش اداره می شوند،ولی به یقیین اعمال این روش در حوزه های آموزش و پرورش از ارزش علمی برخوردار نبوده و مشکلات و نواقصی را در می یابیم.

3-شیوه ی آزادمنشانه

اعمال این شیوه را در سازمانهای آموزش و پرورش بسیار مفید و موثر و سازنده می دانند.زیرا موجب میشود که:-اعضای سازمانها ی مختلف آموزشی می توانند بیش از پیش برای انجام فعالیتهای لازم ونیل به اهداف موسسه آماده تر گردند.- مدیریت در این نگرش،راهنمایی،مددکاری وفراهم کردن محیط مناسب تلقی می گردد. – بی نظمی،خودخواهی،آزادی بی قید وبند وجود ندارد،بلکه نظارت توام با آزادی در موسسه ی آموزشی مورد تاکید است. – مدیر سازمان آموزشی،مشکلات خود را ذکر می کند،در هدایت و رهبری اعضای موسسه مهارت دارد. – صداقت در کار دارد،وبه اعضا ارزش وشخصیت می دهد. –از قانون ومقررات به عنوان وسیله استفاده می کند. – از روابط انسانی بخوبی بهره می گیرد ،خود را مافوق گروه احساس نمی کند.و.....

نتیجه گیری

نظر به اینکه مدیریت در دستگاه آموزش وپرورش از سطح مدرسه تا وزارتخانه نقش حیاتی و حساسی را در پیشبرد و تحقق اهداف آموزش و پرورش دارد،سرمایه گذاری در مورد تربیت مدیران رده های مختلف به ویژه مدیران مدارس بهترین و سودمندترین نوع سرمایه گذاری است.در ایران تهیه وتصویب و اجرای طرحهای مناسب در زمینه ی جذب،تربیت و تامین مدیران آموزشی از اقدامات اساسی و بنیادی است که باید مورد توجه قرار گیرد.افزایش عده ی دانش آموزان،گسترش واحدهای آموزشی و اداری،توسعه ی مناطق آموزشی مبین این امر است که وزارت آموزش وپرورش به بیش از دویست هزار مدیر آموزشی و معاون در سطح وزارتخانه،استان،شهرستان،منطقه و مدرسه نیاز دارد.این نیاز در سطح وزارت علوم،تحقیقات وفن آوری و وزارتخانه ها و سازمانهایی که با امر آموزش سر و کار دارند نیز بخوبی احساس می شود. این مدیران قبل از انتصاب،ضمن خدمت به آموزش و باز آموزی نیاز مبرم دارند.

مدیریت و رهبری در آموزش و پرورش

مطالب مشابه :

عکس کلاس اموزش اسکواش در مجموعه ورزشی مادر

آخر خط دنیا

سال های مدرسه 1

مدیریت و رهبری در آموزش و پرورش