شجریان و مثنوی افشاری ( مثنوی پیچ )

در ابتدا ، فرا رسیدن ماه مبارک رمضان را بر تمام عاشقان حق تعالی تبریک می گویم و امیدوارم در این ماه مبارک ، صفای دل و آرامش روحی خویش را ، بدست آوریم :

باش در روزه شکیبا و مُصّر دم به دم قوت خدا را منتظر

خشکی لب هست پیغامی ز آب که به مات آرد یقین ، این اضطراب

در سال های گذشته و در سال هایی که رسانه به اصطلاح ملی ، اهمیت بیشتری به فرهنگ اصیل ایرانی می داد ، بسیاری از شما دوستان لحظه های افطار ، در ماه رمضان را با آواز زیبا و ملکوتی مثنوی افشاری با صدای محمدرضا شجریان ، همراه می شدید. هر چند که این آواز چندین سال است که به دلایل نامعلوم ! دیگر پخش نمی شود ولی همچنان یکی از مشهورترین و ماندگارترین اجراهای مثنوی افشاری ( مثنوی پیچ ) ، همین اجرا با اشعار مولانا می باشد.

مثنوی افشاری با صدای محمدرضا شجریان ( این دهان بستی ... دهانی باز شد ... )

من فکر کنم این آواز در سال ۱۳۵۹ به همراه مناجات "ربنا" اجرا و پخش شده است. آواز مثنوی افشاری آقای شجریان زیباست و به خاطر وسعت صدای شجریان خوب اجرا شده است و مطابق با مکتب تهران است اما باید در نظر گرفت که بعضی اصول آوازخوانی در آن رعایت نشده است. مثنوی افشاری ، مثنوی پیچ هم گفته می شود که علت آن چرخش های تحریری است که در 4 نوبت در درآمد و فرود آواز صورت می گیرد که در مثنوی که آقای شجریان خوانده اند ، این موضوع دیده نمی شود. در صورتی که در اجرای مثنوی افشاری باید این اصول آوازی رعایت شود تا نام مثنوی پیچ به خود گیرد. توجه داشته باشید که هر چیز اصیل " لزوما " زیبا نیست و هر چیز زیبا " لزوما " اصیل نیست. شاید به نظر خیلی از خوانندگان ، حتما نباید از تحریر ها در شعر استفاده کرد ولی آواز اصیل ایرانی موسیقی ساخته شده در گذشته است و موسیقی نو و تازه ای نیست به طوری که بعضی از گوشه ها در سال های بسیار دور ساخته و خوانده شده و امروز به دست ما رسیده است بنابراین تغییرات در " ساختار کلی و اصول " ردیف ها و گوشه ها جایز نیست.

البته بسیاری از اصولی که شامل مثنوی افشاری می شود ، در این اجرا رعایت شده است به طوری که این مثنوی افشاری بسیار صحیح تر و زیبا تر از مثنوی پیچ است که در آلبوم " دل مجنون " خوانده شده است و در آلبوم دل مجنون با شعر " بشنو از نی چون حکایت می کند ... " این آواز بسیار ضعیف تر اجرا شده است. گرفتن نت شروع ( مایه ) بیش از حد بم ، به طوری که بسیاری از تحریر ها و کلمات نامشخص و حتی شنیده نمی شود ، رعایت نکردن کشش های آواز افشاری و همین چرخش تحریر ها و ... باعث تفاوت بیش از حد این مثنوی با اجرای اولیه مثنوی پیچ ( این دهان بستی ... ) شده است. این را نیز باید بگویم که این دو اجرا شامل ردیف خوانی نیست و بر اساس حس و حال دورنی خواننده در آن لحظه خوانده شده است و هیچ خواننده ای نیز دقیقا عین ردیفی که فرا گرفته را نمی خواند و با تغییراتی در جزییات گوشه ( نه ساختار کلی آن ) برای جلوگیری از تکرار ، به اجرای ردیف می پردازد. بنابراین نمی توان این دو اجرا را به عنوان ردیف مرجع و قابل استناد در نظر گرفت و آن را ردیف آموزشی نامید. اما اجرای دیگری نیز موجود است که به عنوان "ردیف آموزشی" توسط آقای شجریان برای هنرجویان خویش خوانده شده است :

مثنوی افشاری با صدای شجریان ( بشنو از نی ، چون حکایت می کند) - ردیف آموزشی

اصل مثنوی افشاری یک الگو ( یا sequence ) ملودیک است که در همان مصرع اول آن شنیده می شود و مهم ترین قسمت آن نیز ، همین قسمت اولیه است که متاسفانه در این اجرا ، پیاده کردن صحیح الگو و ساختار کلی مثنوی رعایت نشده است. برای درک بهتر موضوع شما می توانید این اجرا را با اجرای سال ۱۳۵۹ ( این دهان بستی ... ) مقایسه کنید :

این دهان بستی دهانی بازشد = بشنو از نی چون حکایت می کند

اگر شما به خواندن شعر مثنوی دقت کنید خواهید شنید که بر روی کلمه "بستی" ، روی حرف ب صدای اَ ، کشیده می شود که اشاره به نت بالایی ( نت زیر تر ) می کند ( یعنی با یک نت و ساده خوانده نمی شود و با یک کشش به نت بعدی اشاره می کند : بـَـ ـــَ ـــَ ـــَ ـــَستی ) اما در اجرای ردیف آموزشی ، همین اصل که لازمه اجرای گوشه مثنوی است رعایت نمی شود و هیچ کشش و اشاره ای روی کلمه "چون" شنیده نمی شود و صدا منطبق با نت تعیین شده نیست و پایین تر از آن یا به اصطلاح فالش می باشد. همچنین ۴ نوبت چرخش تحریری از زیر به بم نیز ، خوانده نمی شود و تنها تحریرهای کوتاه خوانده می شود که در فرود تحریر های انتهای هر مصرع بیش از حد ، به سمت صدای بم می باشد و مطالب دیگری نیز وجود دارد که به علت طولانی شدن مطلب ، به آن ها نمی پردازیم.

دراین نوشته ها ، ۳ اجرای مثنوی افشاری با صدای آقای شجریان بررسی شد و همان طور که دیدید ، هر کدام از این ۳ اجرا دارای تفاوت های اساسی ( و نه جزیی ) با یکدیگر بودند. البته مثنوی افشاری آلبوم دل مجنون با مثنوی خوانده شده به صورت آموزشی ، دارای شباهت های بیشتری با هم هستند. در بین این ۳ اجرا از همه کامل تر ، صحیح تر و زیباتر اجرایی است که در هنگام افطار پخش می شود ( این دهان بستی ... ) و این در صورتی است که باید اجرای ردیف آموزشی دارای هیچ گونه اشتباهی نباشد و باید کامل تر و درست تر از بقیه باشد. مثنوی افشاری سال ۵۹ به غیر از رعایت نشدن چرخش های تحریری ، دارای نقص دیگری نیست و با حس و حال مناسب و صحیح و بسیار زیبا اجرا شده است.

آقای شجریان زحمات بسیاری برای این موسیقی کشیده و خواننده بسیار خوبی است ، آقای شجریان کسی است که با اجراهای زیاد و زیبا در سال های سخت پس از انقلاب ، این موسیقی را تا به امروز زنده نگه داشته است و این کاری بسیار بزرگ و شایسته تقدیر است ، اما بحث ردیف دانی و خوانندگی با هم تفاوت های زیادی دارند و به قول یکی از اساتید وقتی بحث ردیف و آموزش آواز در میان باشد ، هیچ گونه اشتباه و کوتاهی جایز نیست و بحث امانتداری و مسئولیت در مقابل هنرجو ، مطرح است. در ردیف های آموزشی که توسط آقای شجریان اجرا شده است ، اشتباهات بسیاری در خواندن گوشه ها دیده می شود. عدم شمردگی تحریرها ( که متاسفانه در هیچ کدام از ردیف های مکتب تهران دیده نمی شود و فقط در مکتب اصفهان این موضوع در نظر گرفته می شود ) ، استفاده از تحریر های ناقص و مقطع به طوری که بسیاری از تحریر ها جویده جویده ادا می شود ، بی اطلاعی از جایگاه تاکید ها و گذر های مناسب بر روی کلمات اشعار مورد استفاده و ... از مواردی است که شامل نقص های مکتب تهران است و هیچ تقصیری بر آقای شجریان نیست. ایراد کار از آنجاست که شما آقای شجریان را ردیف دان می دانید و برای آموزش آواز ، بسیاری از هنرجویان نزد ایشان می روند ، در صورتی که شما باید بدانید آقای شجریان یکی از برترین خواننده های ایران است و نه یک مدرس آواز .

حالا برای اینکه به شما هم نشان دهم که من آقای شجریان را بسیار بیشتر از شما دوست می دارم ( هر چند م.بیدار می گوید چون سند و مدرکی نداری ، نمی توانی این موضوع را ثابت کنی ! ) به مناسبت تولد ایشان ، عکسی کمیاب از ایشان را ، در اختیار شما و دوستداران ایشان می گذارم :

ایرج و محمدرضا شجریان در مراسم سالگرد استاد تاج اصفهانی (سال ۱۳۶۰ )

مثنوی افشاری دیگری نیز با صدای اشکان کمانگری وجود دارد که تقریبا مشابه اجرای اولیه آقای شجریان ( این دهان بستی دهانی ... ) می باشد. در اینجا نیز شما در مصرع اول اشاره به نت زیر تر را بر روی کلمه پاک ( پا ا ا ا ا ک ) می شنوید که در خواندن ، این موضوع رعایت شده و صحیح می باشد و قسمت اوج آواز نیز ، یا به علت محدودیت صدای خواننده و یا به علت دیگر ، به جای نت اوج ، یک اکتاو پایین تر از آن و به حالت زمزمه اجرا شده است.

مثنوی افشاری با صدای اشکان کمانگری ( ای خدای پاک و بی انباز و یار )

این دهان بستی دهانی بازشد = ای خدای پاک و بی انباز و یار

گر تو این انبان ز نان خالی کنی = هم دعا از تو اجابت هم ز تو

که بیت دوم قسمت اوج آواز می باشد. امیدوارم که خوانندگان جوان موسیقی اصیل ایرانی ، مثل اشکان کمانگری و ... حمایت بیشتری از طرف مردم شوند زیرا که به حمایت مسئولین امیدی نیست !

مثنوی افشاری در مکتب اصفهان :

مثنوی زیر برای هنرجویان دوره مقدماتی آواز خوانده شده که دارای تحریر های شمرده و دقیق است ، مثلا ۳ قسمت اول آن شامل ۱۱۴ تحریر می باشد ! این آواز توسط استاد کاظمی اجرا شده که به صورت ردیف آموزشی می باشد :

مثنوی افشاری با صدای استاد کاظمی ( بشنو از نی چون ... ) - ردیف آموزشی

شجریان و مثنوی افشاری ( مثنوی پیچ )

مطالب مشابه :

دود عود

دانلود تصنیف دود عود (اجرای کنسرت) به همراه نت آن از پرویز مشکاتیان

تصنیف دود عود(اجرای کنسرت به همراه نت)

شجریان و مثنوی افشاری ( مثنوی پیچ )

آلبوم دود عود، محمدرضا شجریان-نی: جمشید عندلیبی

دود عود | استاد محمد رضا شجریان | آهنگساز: پرويز مشكاتيان - دستگاه: نوا - اجرا: ۱۳۶۶

جانا هزاران آفرین ... ( برای دستگاه نوا )

معرفی ردیفهای آوازی آلبوم دود عود

تصنیف ای یوسف خوش نام ما

موسیقی محلی در ایران و موسیقی شمال خراسان