نکات اساسی برای گروه های مدیحه سرایی و هم خوانی قرآنی کریم

اعضای گروه های مدیحه سرائی عربی و همخوانی قرآن کریم به خصوص آنان که تازه می‌خواهند وارد این رشته شوند باید به این نکات که بر اساس مسائل علمی و تجربی گردآوردی شده کاملاً توجه نمایند. این نکات به ترتیب به نگارش در آمده است.

رفتار و اخلاق گروه

ـ اعضای گروه باید این نکته را مدنظر قرار دهند که در جامعه مورد احترام هستند. لذا باید اخلاق اسلامی را در همه حال رعایت نموده و رفتاری منطقی و اسلامی داشته باشند و برای رعایت نظم باید به هنگام اجرای برنامه از لباس یک رنگ استفاده کنند.

ـ یک گروه به همان اندازه که مورد احترام است مورد توجه و ریزبینی افراد جامعه نیز واقع می‌شود لذا رعایت مسائلی مانند مرتب و تمیز بودن لباس ها و مسواک زدن و طبیعی بودن حالت صورت در زمان اجرا اکیداً توصیه می‌گردد. در تمرین های فردی و جمعی برای طبیعی نمودن حالت صورت از آینه می‌توان استفاده کرد.

ـ اعضای گروه به هنگام اجرای برنامه نباید حرکات غیر متعارف داشته باشند و یا سیر خود را بالا و پایین بگیرند. بلکه باید به جمعیت نگاه کنند.

 ـ اعضای گروه برای انسجام هر چه بیشتر باید نظرات همدیگر را تحمل نمایند و در تمرین و اجرا و مسافرت تشریک مساعی داشته باشند. به هر صورت در برنامه‌های جمعی بر سر بعضی از مسائل اختلاف نظر به وجود می‌آید. گذشتن از خطاهای افراد ، انسجام گروه را بیشتر می‌کند. اعضای گروه برای همدلی بیشتر و پیشبرد کارها باید یک نفر را از میان خود به عنوان مسئول انتخاب نمایند . گروه هائی که مربی دارند شاید مشکلی در این رابطه نداشته باشند. در یک گروه روابط عمومی نقش بسیار مؤثری در بالا بردن کیفیت برنامه‌ها دارد. باید از بینندگان و شنوندگان نظر خواهی کرده و از انتقادات و پیشنهادات آنان استفاده نمود.

توکل

ـ قبل از تمرین و اجرا باید ابتدا توکل به خدا نمود و از ائمه اطهار استعانت جست؛ چنانچه بسیاری از قاریان مشهور کشورمان و همین طور گروههای مدیحه سرایی عربی و همخوانی رمز موفقیت خود را در این موضوع می‌دانند. باید بدانیم توجه به مسائل معنوی در اجرای برنامه‌ها بسیار مؤثرند.

صدای افراد گروه

ـ باید صدای تک‌تک افراد گروه شناسائی شود هر کس بداند صدایش در چه ارتفاعی قرار داشته و دارای چه توانایی‌هایی می‌باشد.

ـ با توجه به تقسیم بندی صداهای انسان، ترکیب صدای اعضای یک گروه باید چنین باشد: یک گروه هفت نفره باید سه صدای بم و چهار صدای زیر داشته باشد. یک گروه شش نفره به دو صدای بم و چهار صدای زیر نیازمند است. یک گروه پنج نفره به دو صدای بم و سه صدای زیر و یک گروه چهار نفره به دو صدای بم و دو صدای زیر و در صورتی که یک نفر صدای بم قوی داشته باشد به سه صدای زیر نیاز دارد. البته این انتخاب ها با توجه به توانائی‌های صدای هر فرد باید انجام شود. در مورد گروه های بیش از هفت نفر تعداد نفرات گروه های  باس bass و تنور باید مساوی باشد و اگر تعداد نفرات عدد فرد بود، نفر اضافی را باید از صدای تِنور یا زیر انتخاب نمود. ( لازم به تذکر است در ترکیبات فوق صداهای متوسط با توجه به توانائی‌های صدای هر فرد بین یکی از دو گروه باس و تنور قرار گرفته‌اند).

ـ باید در هر گروه دو به دو یا سه به سه صدای افرادی را که ترکیبی یکسان دارند شناسائی کرد. برای شناسائی صداها آسانترین شیوه این است که از فاصله چند متری بدون دیدن افراد به صدای آنان که همزمان با هم قطعة یکنواختی را قرائت می‌کنند، گوش دهیم. اگر صدائی با صداهای دیگر فرق داشته یا اصطلاحاً بیرون زد مشخص می‌شود. ترکیب هماهنگ یا در اصطلاح موسیقی همرنگ بودن صداها مانع از این می‌شود تا متوجه شویم چه تعدادی در حال خواندن هستند . آیا یک نفر قرائت می‌کند یا تعداد بیشتری در حال خواندن هستند.

ـ باید قبل از تمرین و اجرا از خوردنی های سرد مثل آب یخ و بستنی و خوردنی های بسیار گرم مانند چای داغ اجتناب نمود. به طور کلی قبل از تمرین و اجرا نباید چیزهایی را که موجب تحریک حنجره می‌شود ( مثل ترشی‌ها، شیرینی‌ها و مواد خوراکی تند و فلفل دار) استفاده کرد.

ـ همیشه قبل از شروع تمرین باید صداها را گرم نمود. منظور از گرم کردن صدا خواندن متنی با پرده‌های م یا ادا کردم حرف (آ) می‌باشد. ابتدا باید از پرده‌های بم شروع نمود و تا چند پرده صدا را پرده پرده از صدای بم به سمت صدای زیر بالا برد. آنگاه دوباره به پردة اولیه بازگشت و اینکار را تا اکتا و پرده‌ای که در ابتدا گرفته شد ادامه داد.

مراقبت

ـ قبل از اجرا و حتی در مواقع تمرین نباید اجازه داد هوای سرد وارد دهان و حلق شود. کسانی که با موتورسیکلت تردد می‌کنند باید به این نکته توجه نموده و حتماً سینه و گلو و دهان خود را بپوشانند.

 ـ به منظور ذخیرة انرژی بیشتر قبل از اجرای برنامه حتی المقدور از صحبت کردن باید خودداری شود.

تمرین

ـ باید تمرین در محیطی کاملاً ساکت و آرام انجام شود و اگر صدا بیرون می‌رود از خروج صدا جلوگیری نمود تا مزاحمتی برای دیگران ایجاد نشود. در محیط تمرین باید از رفت و آمد و حضور افراد متفرقه جلوگیری نمود.

ـ تمرین همیشه باید به مدت یکساعت بدون هیچ صحبت متفرقه‌ای انجام شود؛ و اگر توضیحی مربوط به تمرین بود مربی باید آنرا توضیح داده و دیگران گوش دهند. بعد از یکساعت تمرین، ده دقیقه استراحت برای رفع خستگی لازم است. در خلال استراحت سکوت را باید رعایت نمود تا اعضای گویایی و شنوایی استراحت کنند. بعد از استراحت باید تمرین را ادامه داد

ـ زمان تمرین نباید از ۲ ساعت کمتر و از ۵/۳ ساعت بیشتر گردد

پردة صوتی مناسب

ـ در برنامه‌هایی که اوج صدا در آن زیاد است باید پیش‌بینی نمود چنانچه پردة اولیه بالاتر یا پایین تر از توانایی صدای اعضای گروه درآمد،  به چه ترتیبی باید با آن برخورد کرد. بهترین کار این است که اولاً همیشه مدیحه‌سرایی یا همخوانی مورد نظر را در پرده‌های مختلف تمرین نمود؛ ولی چنانچه در هنگام اجرای برنامه، پرده مطلوب نبود، باید در نقطه‌ای که امکان تعویض پردة صوتی وجود دارد،  بلافاصله از پردة قبلی خارج شده و با پردة مطلوب برنامه را ادامه بدهیم؛ به گونه ای که خارج محسوب نشود.

ـ گرفتن پردة اولیه در هر اجرا خیلی مهم است. یک دستگاه ضبط صوت کوچک یا دیاپازون مهمترین نقش را می‌تواند در این رابطه داشته باشد. باید پردة اولیه را در ابتدای یک نوار خام ضبط نموده و یک نفر وظیفه داشته باشد تا آن را مرور کند. این شخص لحظاتی قبل از اجرا به نوار گوش کرده و آن را در کلمات یا مصرع اول و یا بیت اول اعلام می‌کند و دیگران بقیة متن یا شعر را ادامه می‌دهند. همین کار را می‌توان با وسیله‌ای به نام دیاپازون که برای کوک کردن سازها و صداها در موسیقی به کار می‌رود انجام داد. این وسیله چند نوع است. یک نوع آن شبیه ساز دهنی ولی گرد است و یک نوع آن شبیه پرگار است. و انواع دیگری نیز دارد. بعضی از آنها فقط یک نت و بعضی تمام نتها را به صدا در می‌آورند

لحن

ـ یکی از مسائل مهم رعایت لحن عربی است که حتی در تمرین‌ها باید مراعات شود. منظور از لحن عربی رعایت مخارج و صفات حروف و احکام تجویدی است. البته با توجه به اینکه مدیحه سرایی عربی با قرآن تفاوت دارد، گاهی اوقات مد بیش از اندازه کشیده می‌شود، یا در جایی که باید ادغام نمود، اظهار صورت می‌گیرد؛ ولی در هر صورت باید توجه داشت مخارج و صفات حروف نباید تغییر کند و چنانچه تغییری بود، باید در احکام انجام شود 

تحریر

ـ برای منطبق کردن تحریرها در ذهن باید موارد زیر به ترتیب انجام شود. ابتدا باید مدیحه سرائی عربی یا توحیدیات یا همخوانی قرآن را مربی گروه در نواری ضبط نموده و آن را در اختیار تک‌تک اعضای گروه قرار دهد و اعضای گروه در محیطی کاملاً ساکت و آرام که فقط صدای نوار شنیده می شود، تا ده مرتبه متوالی از ابتدا تا انتهای آن را فقط استماع نموده و از یازدهمین مرتبه همراه نوار زمزمه‌وار تمرین کنند. به گونه‌ای که صدای نوار بلندتر از صدای آنها باشد. اعضای گروه باید تا مرتبة بیستم به همین روش ادامه داده و هر مرتبه صدای خود را بلندتر کنند تا صدایشان با نوار هم طراز شود. البته هر گاه فردی از لحن خارج شد باید فوراً آن را اصلاح نماید. پس از این مرحله در تمرین های گروهی، مربی گروه باید ایراد تک‌تک اعضا را برطرف کند و چه بسا تمام این مراحل را نیز تکرار نماید.

ـ برای هماهنگی در تحریرهای گروهی و یکسان کردن آنها اعضای گروه باید به ترتیب طبق مراحل زیر عمل نمایند

الف ـ تحریرها را با توجه به نوع آن قسمت بندی نمایند

ب ـ سرعت تحریرها را کند کنند

ج ـ نرمی تحریرها را به تیزی تبدیل کنند

د ـ تحریرها را شمارش نمایند

 ـ با توجه به مراحل ذکر شده ، باید یک قسمت را با سرعت کم و با توجه به تعداد و تیز نمودن نرمی تحریرها، تمرین نموده و بعد از ملکه شدن آن در ذهن افراد، قسمت بعدی را تمرین نمود، آن گاه کلیه قسمت ها را به هم وصل کرده و بعد از چند بار تمرین با سرعت کند به تدریج سرعت آن را زیاد نمود. این کار برای همخوانی قرآن کریم بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد ولی در مدیحه سرایی و توحیدیات نیز به یک قسمت پرتحریر که نیاز به هماهنگی دارد برخورد می‌کنیم که باید مراحل فوق الذکر را در آن اجرا نماییم

 نفس گیری

ـ افراد پر نفس هر گروه باید شناسایی شوند تا در جایی که احتیاج به نفس زیاد است خصوصاً در همخوانی قرآن کریم بتوانند دیگران را یاری نمایند. برای نفس گیری مناسب در این مواقع باید به نکات زیر توجه نمود

الف ـ قبلاً جاهایی را که باید نفس گرفت معین و بین افراد تقسیم نمود

ب ـ برای این که صدا افت نکند در زمان نفس گیری فقط یک نفر باید نفس بگیرد

ج ـ فردی که نفس گیری نموده باید با صدایی که از لحاظ ارتفاع با بقیه در یک پرده قرار دارد ولی از لحاظ شدت ضعیفتر است، وارد صدای گروه شود و بعد کم‌کم حجم صدایش را بیشتر کند تا به حد دیگران برسد

د ـ حالت خواندن و چهرة افراد باید طبیعی باشد تا بینندگان و شنوندگان متوجه نفس گیری نشوند

 خیلی کم انجام می‌شود مانند مواردی که مثال زدیم

برخورد با اعضاء

ـ مربی گروه اگر در هنگام تمرین متوجه شد که یکی از اعضاء نسبت به سایرین گیرایی ضعیفتری دارد باید لحظاتی او را به حال خود گذاشته و با دیگران تمرین نماید تا در خلال تمرین او نیز آماده شود؛ آن گاه با او نیز تمرین کنند

 ـ اگر در اجرای یک برنامه، فردی از اعضای گروه اشتباهی کرد نباید به هنگام اجرا به وسیلة ایما و اشاره او را متوجه نمود ، چون موجب حواس پرتی افراد گروه و جلب توجه بینندگان و شنوندگان می‌شود. تذکرات لازم ساعاتی پس از اجرا باید به او داده شود. البته اگر به صورت قراردادی علائمی در این موارد بین اعضای گروه گذاشته شود، بسیار مناسب است

تکخوان و گروه

ـ در مواردیکه در مدیحه سرایی و توحیدیات تکخوانی نیز وجود دارد، باید تمام افراد گروه ، متن تکخوانی را تمرین نمایند تا در صورت عدم حضور تکخوان، از دیگران استفاده گردیده و برنامه مختل نشود. به علاوه در مواردی که تکخوان دچار عارضه‌ای می‌شود نباید کار گروه به خاطر او معطل بماند

ـ مدیحه سرایی یا توحیدیات و یا همخوانی قرآن کریم را باید در مواقع بیکاری به تنهایی تمرین نمود تا کار گروه در تمرینهای جمعی راحت‌تر پیش برود

ترکیب و حالت استقرارگروه

ـ نحوه نشستن یا ایستادن افراد گروه باید به صورتی باشد که 

الف ـ افراد تکخوان نزدیک میکروفون قرار بگیرند

ب ـ کسانی که صدایشان خسته یا مریض است نزدیک میکروفون قرار نگیرند

ج ـ در صورتی که تعداد نفرات زیاد است گروه باس پشت گروه تنور یا در کنار گروه تنور قرار گیرند و در صورتی که تعداد نفرات کم است به صورت هلالی قرار بگیرند. البته این موضوع بستگی به جایگاه نیز دارد

د ـ افرادی که صدایشان شبیه به هم ( همرنگ ) است کنار هم قرار بگیرند

هـ ـ چنانچه موارد بالا رعایت گردیده است به ترتیب قد قرار بگیرند

و ـ حالت بدن نسبت به زمین چه در حالت ایستاده ، یا نشسته بر روی زمین و صندلی قائم باشد

ـ باید افراد گروه از قرار دادن متن در مقابل خود به هنگام اجرا اجتناب نمایند و برنامه را از حفظ اجرا کنند. اجرای از حفظ تسلط انسان را زیاد می‌کند

ـ اعضای گروه باید ترتیب ورود به صحنه را قبلاً مشخص کنند و پس از استقرار در جایگاه با سکوت کامل خود حاضرین در جلسه را ملزم به رعایت سکوت نمایند

سیستم صوتی

ـ سیستم صوتی مورد استفاده باید قبل از اجرا توسط مسئول یا مربی گروه مورد بررسی قرار گیرد. تنظیم مکان میکروفون ها به عهده خود گروه بوده و باید برای تکخوان ها میکروفون جداگانه و برای اعضای دیگر هم میکروفون های جدا در نظر گرفته شود. ضمناً میکروفون های گروه باید به گونه‌ای قرار گیرد که صدای کل گروه به یک اندازه شنیده شود. قرار دادن میکروفون ها در بالای سر افراد در گروه های پر جمعیت به چنین کاری کمک می‌کند. مناسب است در صورت امکان برای تک‌تک افراد میکروفون سینه‌ای تهیه شود. باید توجه داشت اگر گروهی بهترین برنامه را اجرا کند ولی سیستم صوتی ضعیف باشد، یا سوت بزند و اکوی زیادی داشته باشد ، یا قطع و وصل شود کل برنامه تأثیر خود را از دست می‌دهد. لذا تنظیم سیستم صوتی یکی از مهمترین مراحل اجرای برنامه یک گروه است

شاعران معروف  

اکنون به معرّفی شاعران معروف جهان اسلام ،  خصوصاً شاعران و مادحان بزرگوار اهل بیت علیهم السلام  می پردازیم . دانستن اسامی آنها جهت دستیابی به منابع سرشار و ارزنده ادبی و مضامین بلند عرفانی و توحیدی باسیتنی است . برخی از این شعرا عبارتند از: کمیت بن زید ، حسّان بن ثابت، ابن ابی الحدید معتزلی ، دعبل خُزاعی ، فَرَزْدَق ، صاحب بن عُبّاد، ابن سکّیت ، ابنُ الرّوحی، المتنبّی، ابنُ الفارض، ابوالعلاء مَعرّی، سیدرضا موسوی هندی، ابوفراس حَمدانی ابی نُؤاس، البوصیری، ابوالعتاهیّه، الشّریف الرّضی ، شیخ بهایی، شیخ کاظم الاُزری، حافظ رجب البَرسی، مهیار الدّیلمی، سید اسماعیل حُمْیَری، ابوتمام الطّایی، ابن حمّاد، بوالاسود الدُؤلی، الطّغرایی، سیدجعفر و سیدحیدر حلّی،سیدمحمدسعید الحبّوبی  

شیوه ساختن تواشیح

 ارکان مهم تشکیل دهنده تواشیح عبارتند از

 ۱- کلام (شعر): که عموما یـــا بر وزن یکی از اوزان عروضی شعر عرب ساخته می شودو یا خارج از وزن عروضی است که اغلب از همین نوع است. در این زمینه استاد حاج عباس حزباوی سهم بسزائی در کتابت اشعارتواشیح دارندکه نه فقط گروه ثقلین بلکه اغلب گروههای کشورراتغذیه شعری می کنند.

۲- لحن: لحن یا همان آهنگ دومین رکن تواشیح است که خود یک هنر مستقل بشمار می رود دراین خصوص مسئول گروه به دو شیوه عمل می کند:

 نخست آهنگسازی است دراین مرحله شعری را بگونه ای آهنگسازی نموده که متناسب با کلمات و موضوع آن تواشیح باشد دراین صورت تواشیح ۱۰۰% ابداعی است .

شیوه دوم اقتباس است یعنی آهنگ زیبائی از موسیقی اصیل عرب انتخاب می شود و کلمات در آن جاسازی می شود ملاک انتخاب زیبائی آهنگ و تناسب آن با کلمات است واین تشخیص به عهده مسئول گروه است که خود احاطه لازم به مکاتب مختلف موسیقی اصیل عرب را داراست .

 بعنوان مثال وقتی استاد ابو العینین شعیشع تواشیح (اقرا باسم ربک یامرسل)را استماع نمود شدیدا متاثرگشت و عنوان کرد که : (من این آهنگ راقبلا شنیده بودم و آهنگی است که مرحوم شیخ سید درویش ساخته است و شاید همه مصریها هم آن را شنیده باشد اما بحدی متاُثر شدم و گریستم که قبلا چنین احساسی نداشتم واین بجهت زیبائی ادای شماست واز آن مهمتر تبدیل کلمات این لحن به کلماتی دینی ودر مدح حضرت رسول‹ص›).

البته اقتباس خود اصولی دارد وتنظیم و وصل قطعات به یکدیگر خود هنری جدا و مستقل است، ما برای آهنگسازان مسلمان وحتی غیرمسلمان این نوع آهنگها که مورد اقتباس و استفاده دینی و مذهبی قرار می گیرند و می دانیم هیچکدام ازآنهادر قید حیات نیستند طلب آمرزش و مغفرت می کنیم و تردیدی نیست که صدقه جاریه ای برای آنها محسوب می شود و از ثواب آن بی نصیب نخواهند بود،امیدواریم برای ما نیز چنین باشد.

۳-اداء: رکن سوم یک تواشیح اجراء وادای آن است که بسیار مهم است هر اندازه که هماهنگی و تسلط بین اعضای گروه بیشتر باشد واز صدای های رسا وجذابی برخوردار باشند و با احساس بیشتری اجرا نمایند قطعا مؤثرتر و بهتراست و کیفیت مطلوبی خواهد شد و چه بسا آهنگ زیبائی با ادائی بد از بین برود.

۴-مستمع: رکن چهارم تولید یک تواشیح مستمع است (یاهمان گوش دهنده است که بنظرمی آید ازکلمه شنونده دقیق تراست) قطعاً تا شنونده ای برای این کار نباشد ویا ضرورتی ایجاب نکند که تواشیح تولید شود هیچگاه بوجود نمی آید در این خصوص در جمهوری اسلامی استقبال مردم مسلمان وعلاقه مند، این پدیده را بوجود آورده که امیدوارم استمرارداشته باشد.

*در پایان این نکته را متذکر می شوم که اگر در یک گروه  به سرپرست گروه احترام گذاشته شود  و در تصمیم گیریها به او اختیار تام داده شود ،  باعث قوت و قدرت گروه خواهد شد  و رعایت نکردن این مهم باعث تزلزل و اختلاف در گروه می شود . و این امر به تجربه ثابت شده است که گروههایی ماندگارترند که سرپرست مقبول تر و قویتری داشته اند. 

                                                             منبع:(golestanetavashih.blogfa.com)