بخش ششم/مونوگرافي(سليم‌‌آبادي)

مونوگرافی ( تک نگاری)[1]

مقدمه

مونوگرافی که ترجمه آن تک نگاری است یکی از شیوه‌هایی است که در روش ژرفائی برای مطالعه جوامع محدود مورد استفاده قرار می‌گیرد . در تک نگاری جوامع کوچک و محدود بطور همه جانبه مورد بررسی قرار می‌گیرند. بعنوان دیگر تک نگاری توصیفی است ژرف و همه جانبه از کی ده یا یک خانواده یا یک طایفه , بعنوان مثال در تک نگاری یک ده اوضاع اجتماعی , اقتصادی ,جمعیتی و فرهنگی ,نهادها , هنجارها و بطور کلی کلیه جزئیات زندگی مردم روستا مورد بررسی قرار می‌گیرد.

تک نگاری روستایی را غالباً در مناطقی بکار می‌برند که اطلاعات کافی در زمینه ساخت اجتماعی اقتصادی آن مناطق وجود نداشته باشد و در چنین مواردی انتخاب یک ده نمونه و متوسط الحال که ویژگیهایش حتی الامکان معرف جامعه کلی باشد, می‌تواند طرحی کلی از ساخت اجتماعی اقتصادی منطقه را نشان دهد.

مونوگرافی به معنای مطالعه" واحد موضوعی "نیز آمده است : مونوگرافی که به معنی تحقیق و نگارش یک واحد است, در واقع "واحد موضوعی "را شامل می‌شود نه واحد جغرافیایی را . با این محدود کردن واحد , محقق می‌تواند در ا، زمینه‌ای که تبحر دارد به تحقیق و مطالعه بپردازد.

تک نگاری (Monographie)

تک نگاری توصیفی است ژرف و دقیق از یک شخص (بیوگرافی) یا یک واحد اجتماعی مانند: خانواده ، طایفه ، یا قبیله ، قشر اجتماعی ، یا یک روستا یا یک واحد اجتماعی مشابه دیگر که جنبه‌های مختلف آن را در بر می‌گیرد. تک نگاری بر اساس مشاهده مستقیم و عینی استوار است. محقق با شرکت فعال در زندگی مردم جامعه مورد بررسی ، معاشرت با آنها و بکار بردن فنون مصاحبه و پرسشنامه ، وقایع و امور اجتماعی را از نزدیک مشاهده ، مطالعه و توصیف می‌کند.

ریشه لغوی تک نگاری

واژه منوگرافی از دو جز (monos) یعنی واحد ، یکتا ، تک و (Graphos) یعنی تصویر ، توصیف و نگارش ترکیب می‌شود، و در مجموع به معنی توصیف ، تصویر یا نگارش یک واحد است. در ترجمه فارسی معادل این واژه تک نگاری انتخاب شده است. در واقع تک نگاری یک شیوه تحقیق جامعه شناسی است و محقق با بکار بردن این شیوه ، پدیده‌های اجتماعی جامعه‌های کوچک را بطور ژرف و دقیق و همه جانبه مورد بررسی قرار می‌دهد.

نگاه اجمالی

مطالعات روستایی اعم از کاربردی یا دانشگاهی که صرفا جنبه نظری دارد بطور عمده با دو شیوه علمی انجام می‌پذیرد، یکی مطالعات پهنانگر (Extensive) که در مورد مسایل معینی و در سطح وسیعی صورت می‌گیرد. در این نوع مطالعات به علت وسعت جامعه ، که بررسی آن هزینه زیادی را در بر دارد از روش‌های آماری استفاده می‌شود. به این ترتیب که از کل دهات یک منطقه تعدادی ده براساس نمونه گیری انتخاب می‌شود و مورد بررسی قرار می‌گیرد.

نوع دوم مطالعات ژرفانگر (Intensive) است. اگر موضوع مطالعه مستلزم دقت و عمق بیشتری باشد، حوزه آن محدود خواهد بود. در این صورت تحقیق منحصرا به یک موضوع یا یک اجتماع کوچک و محدود از نوع روستا اختصاص پیدا می‌کند. این نوع مطالعات که با شیوه ژرفایی انجام می‌گیرد، تک نگاری یا منوگرافی نامیده می‌شود.

تک نگاری

لغت تک نگاری را در ترجمه مونوگرافی بکار برده اند. همگان در کاربرد این مفهوم، دیدگاهی یکسان ندارند، زیرا بعضی مفهوم «یکتانگاری» یا «روش بررسی موارد برگزیده» را به جای آن بکار می برند. منظور، مطالعه یک امر اجتماعی، نهاد، دسته، جمعیت، جامعه، گروه یا سازمان معینی است که با شناسائی دقیق آن می توانیم به یک سری قواعد کلی که احتمالاً در موارد مشابه دیگر نیز برقرار است، برسیم.

احسان نراقی در مقدمه کتاب طالب آباد اثر جواد صفی نژاد، در تعریف این روش می نویسد:

«تک نگاری توصیفی است ژرف ودقیق از یک شخص (بیوگرافی) یا یک واحد اجتماعی مانند خانواده، طایفه ، قبیله، قشر اجتماعی یا یک ده که جنبه های مختلف آن را در بر می گیرد. تک نگاری براساس مشاهده مستقیم و عینی استوار است. محقق با شرکت فعال در زندگی مردم جامعه مورد بررسی، معاشرت مستمر با آنها و بکار بردن فنون مصاحبه و پرسشنامه، وقایع وامور اجتماعی را از نزدیک مشاهده، مطالعه و توصیف می کند. تک نگاری نه تنها جنبه های گوناگون حیات اجتماعی از جغرافیا گرفته تا ساخت های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، خانوادگی، ارزش ها، نهادها، هنجارهای اجتماعی و ویژگی های مختلف دیگر یک واحد اجتماعی را به نحو دقیق تصویر می کند، بلکه به روابطی در درون این ساخت ها موجود است نیز توجه دارد، و آنها را تعیین می کند.»

بنابراین، به درستی می توان گفت مونوگرافی عبارت است از: مطالعه جامع یک اجتماع و یا یک امر اجتماعی نظیر خانواده، کارخانه، طبقه وغیره: «تشریح همه جانبه یک پدیده، یا مجموعه ای از پدیده هاست. در تک نگاری ابتدا از وضع عینی، ظاهر، سطح خارجی پدیده که قابل مشاهده است، آغاز می کنند، سپس ابعاد ذهنی، روانی و پیچیده آنرا به نگارش در می‌آورند. بدین سان، در این مفهوم کلیت و هم فردیت دیده می شود. کلی است، چون در خلال آن همه اضلاع یک کل شناخته می شود و جزئی است چون یک پدیده، نظیر یک ده، کی کارخانه، یک مدرسه در همه ابعادش سنجیده می شود».

1ـ سابقه تاریخی

تحقیق به شیوه تک نگاری را نخستین بار فردریک لوپله در قرن نوزده در توصیف زندگی کارگران بکار برده است. از نظر لوپله خانواده واحد اساسی اولیه واساسی برای مطالعات جامعه شناسی است، وی طی مسافرتهای متعدد خود تعداد 36 خانواده کارگر اروپائی را مورد بررسی قرار داد و نتایج بررسی های خود را به صورت کتابی زیر عنوان کارگران سال 1855 منتشر کرد: «لوپله با بکار بردن این روش در تحقیقات اجتماعی خدمت گرانبهائی به دانش جامعه شناسی کرده است. روش او بعدها بوسیله دیگر محققان تکمیل شد و در زمینه شناخت جوامع روستائی بکار رفت.»

«تک نگاری های اولیه بیشتر جنب تاریخی داشت، چنانکه در پایان قرن پیش آدامر مطالعه تاریخی درباره دهات نیوانگلند انجام داده و تحقیقات مشابهی در سالهای 1906 و 1907 باهتمام دو محقق دیگر بنام های ویلیامز و ویلسون تحقق پذیرفته بود»

«نخستین مطالعات روستائی به شیوه تک نگاری در امریکا در دهه های نخست قرن بیستم انجام گرفت، ازجمله محققانی که در تحقیقات روستائی از این شیوه استفاده کرده اند، یک مرد روحانی بنام ویلسن بود که شانزده بررسی درباره جوامع محلی روستائی و موسسات مذهبی آنها به انجام رسانده است.»

مطالعات روستائی کاسته بود به همین جهت این قبیل مطالعات در آغاز بوسیله روحانیون انجام گرفت ومنظور آنها این بود که با شناخت علل کاهش نفوذ کلیسا در اجتماعات در امریکا ابتداء بیشتر به خاطر تاثیر تمدن های جدید صنعتی در روستا بود که شیوه زندگی مردم روستائی را دستخوش دگرگونی کرده واز نفوذ کلیسا در اجتماعات روستائی تدابیری دل حل دشورای های زندگی مذهبی مردم روستاها اتخاذ کنند، تا بلکه بتوانند از ضعف مذهب جلوگیری کنند.

از مطالعات شبه تک نگاری در جامعه شناسی روستائی رساله دکتری نلسون به سال 1924 درباره یک روستای ایلالت «یوتا» است که از اهمیت زیادی برخوردار می باشند. در اروپا و از جمله در فراسنه نیز نخست پژوهش های تاریخی روستائی مورد عنایت بود و به عنوان نمونه می توان از دو کتاب «ده در نظام قدیم» اثر بابو در سا ل1882 و «دهقان و کارگران از هفتصد سال قبل تاکنون» نوشته آونل در سال 1889 یاد کرد.

پس از جنگ جهانی دوم تحت تاثیر جامعه شناسی امریکا و روش های بررسی که در آن سرزمین متداول بود، جامعه شناسان اروپائی به مطالعات روستائی پرداختند. در آسیا باید از هندوستان به عنوان پیشگام مونوگرافی یاد کرد. از جمله آثار متقدمان می توان به کتاب «دهات هند» اثر سرینیواس با همکاری جمعی از دانشمندان هندی (1960) اشاره کرد.

«هانری مندراس زیر عنوان «مطالعات جامعه شناسی روستائی» یک ده امریکائی و یک ده فرانسوی را از دیدگاه جامعه شناسی روستائی مورد مطالعه و مقایسه قرار داد. در سال 1927 مطالعاتی درباره 12 روستای اطراف رودخانه «رن» در آلمان صورت گرفت. در رومانی جامعه شناسی بنام گوستی با کمک شاگردان خود به تنظیم 628 تک نگاری روستائی همت گماشت. در سال 1953 دو تن از محققان فرانسوی بنام «برنو» و «بلانکار» تک نگاری کاملی درباره یک ده فرانسوی منطقه «نرماندی» عرضه کردند ودر آن از تاریخ، جغرافیا، جمعیت، اقتصاد، مراحل اساسی زندگی مردم از تولد تا مرگ و نیز از اندیشه ها، پندارها، ارزش ها و هنجارهای اجتماعی به دقت بحث کردند».

«در ایران تک نگاری به صورت ناقص وتقریباً ادبی از سال 1333 با چاپ کتاب اورازان و بعد در سال 1337، «تات نشینهای بلوک زهرا» توسط جلال آل احمد آغاز شد که بیشتر توجه به تحقیق در باب عقاید و آداب و رسوم و فرهنگ عامه بود و خصوصیات طبقات و گروه ها و نهادهای اجتماعی را در بر نمی گرفت. بعدها موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی به عنوان اولین پایگاه علمی بررسی های مبتنی بر تک نگاری، مبادرت به انتشار بررسی هائی از قبیل «فشندک» از هوشنگ پور کریم، «بوش» از سیروس طاهباز، »ایلخچی» از غلامحسین ساعدی و «خیاویا مشکین شهر» از همین نویسنده نموده واز سال 1342 این مطالعات وارد مرحله تازه‌ای از رشد خویش شد.

از جمله کتابهای بعد از سالهای چهل می توان به «جزیره خارک در دوره استیلای نفت» و «مونوگرافی ده طالب آباد» اشاره نمود که دارای شیوه ای نزدیک به شیوه امروزی مونوگرافی با تک نگاری است.

2ـ ویژگیهای اساسی

الف) مطالعه ای مشاهده ای: تک نگاری را کمتر در تحقیقات آزمایشی مورد استفاده قرار می‌دهند. با این شیوه تحقیق، پژوهشگر، به مشاهده مستمر ومنظم پدیده مورد نظر می پردازد، بدون آنکه متغیری را جابجا یا دستکاری کند. بدینسان می توان گفت، تحقیق یا تک نگاری، پژوهشی پذیرا یا منفعل است.

ب) مشاهده همراه با مشارکت: در کار تحقیق با این روش، بهتر آن است که محقق با موضوع مورد تحقیق زندگی کند. بدین قرار، همانطور که خواهیم دید، محققی که دست بکار تهیه تک نگاری از یک روستا می زند، سالها در آنجا زندگی می کند تا به ژرفای مسائل دست یابد واز «تحمل عقاید خاص خویش به واقعیت » مورد نظر اجتناب نماید.

پ) مطالعه طولی: در روشهای رایج مطالعات طولی، پدیده در یک برهه بریده از زمان مطالعه نمی شود. یا به تعبیر دیگر، پدیده مورد مطالعه تنها به صورت اشیاء منجمد دیده نمی شود، بلکه پویائی، آهنگ و مسیر آن و عوامل اساسی که در حرکت پدیده موثرند، مطرح و و شناخته می شوند، در تک نگاری نیز چنین است. با این تفاوت که معمولاً در یک تحقیق طولی، نظیر پانل یا روند پژوهی آنطور که در فصل خاص خود آمده است، معمولاً نسل یا جمعیت خاص، در مقاطع گوناگون زمانی شناخته می شود حال آنکه در جریان تک نگاری، محقق واحد مورد مطالعه را با هدف شناخت بافت آن از هر جهت مورد تتبع قرار می دهد. در مطالعات پهناگر، یا وسیلع تنها یک ضلع یا بعد از واقعیت دیده می شود، حتی در پژوهشهای به اصطلاح کیفی یا ژرفانگر، نیز تا حدودی چنین است. فرض کنید درجریان تحقیقی در باب گزینش همسر در ایران معاصر سوال «چگونه همسر خود را انتخاب کردید؟» مطرح شود و نتیجه نهایی نشان دهد که فلان شیوه همسر گزینی در این حد دارای فراوانی است. در پژوهشی عمقی با ژرفائی آن وضع چندان تمایز نمی یابد، زیرا می پرسیم، چرا از این شیوه در گزینش همسرتان استفاده کردید؟ یا چه کسانی به شما در این امر کمک کردند؟ و ... در حالی که در یک پژوهش که با استفاده از روش تک نگاری صورت می گیرد، تا میت پدیده یا فرد مورد مطالعه بطور کامل دیده می شود. گذشته فرد، خانوده اولیه او، شغل، تحصیل، سن، جنس، وضع در آمد، و حتی شبکه ارتباط او شناخته می شوند.

ث) چند رشته ای بودن: هر تحقیق اجتماعی در معنای وسیع کلمه چند رشته ای است. در حقیقت، در جریان تحقیقات انسانی ـ اجتماعی مرزهای کلاسیک دانش فرو می ریزند. به عنوان مثال، چه کسی می تواند بگوید مطالعه طلاق صرفاً یک مطالعه اقتصادی است؟ بی هیچ شبه اقتصاد جامعه وخانواده بر طلاق تاثیر می گذارد، اما تنها عامل موثر نیست. بنابراین، محققی که مطالعه طلاق را مورد نظر قرار می دهد، باید آنرا از زوایای روان شناسی، اقتصاد، جمعیت شناسی، جامعه شناسی و ... مورد مطالعه قرار دهد.

«در تک نگاری این خصیصه بیشتر و بهتر به چشم می خورد. جامعه شناسی که به عنوان مثال به کار تک نگاری یک ده می پردازد، باید با فنون مختلف آشنائی داشته باشد،از دشت آوردهای علوم مختلف بهره گیرد و با اقامت طولانی در ده، شرکت فعال در زندگی مردم و از طریق مشاهده مستقیم و عینی، جنبه های مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، جمعیت، و ... زندگی مردم را به همان گونه که هست ثبت کند، آنها را طبقه بندی کرده مورد تحلیل قرار دهد و سرانجام گزارش نهائی را تهیه کند».

تامیت پدیده های اجتماعی، یعنی اضلاع متعدد آنها از سوئی و امکان تحقیق مطالعه تام با این روش، موجب شده است که تک نگاری در زمره عمیق ترین مطالعات اجتماعی به حساب ‌آید. چه، به درستی می توان گفت که در این روش تمام جوانب مربوط به یک موضوع واحد مورد توجه قرار می گیرد و در صورتی که بادقت انجام شود، یکی از عمیق ترین روشهائی است که در تحقیقات اجتماعی معمول است.

برخی از جامعه شناسان عقیده دارند، روش تک نگاری که در مطالعه یک موضوع، یک سازمان، یک شخص یا یک اجتماع کوچک به می رود، غالباً بر این اصل مبتنی است که هر مورد، نمونه موارد بیشمار متشابهی است، و در نتیجه به کشف قوانین و اصول کلی منجر می‌گردد.

از این روست که در هر تحقیق اجتماعی، اعم از مطالعه پهنانگر و مطالعه عمقی استفاده از این روش توصیه می شود. به عقیده هانری مندراس، «مطالعات پهانگر که در مورد مسئله معینی درمجموع مناطق وسیعی صورت می گیرد، هر چند مفید باشد، باز بدون تک نگاری های علمی که امکان می دهد مسئله بررسی شده ای مجدداً در تمام جامعه خاصی مورد مسئله معینی در مجموع مناطق وسیعی صورت می گیرد، هر چند مفید باشد، باز بدون تک نگاری های علمی که امکان می دهد مسئله بررسی شده ای مجدداً درتمام جامعه خاصی مودر پژوهش قرار گیرد، مفهوم نمی گردد».

3ـ طرح تک نگاری

محقق، در جریان چنین مطالعه ای با انبوه وسیع داده ها مواجه می شود. تک نگاری چه در یک روستا، چه در یک واحد کار و ... انسان را در برابر داده هائی بسیار متعدد و متنوع قرار می دهد. سوال این است که از کجا باید آغاز کرد؟

طرح چنین مطالعه ای را می توان از نظرات ژرژگورویچ در آغاز اثرش «داعیه کنونی جامعه شناسی» با بحث از جامعه شناسی ژرفانگر ارائه داد. به نظر او پدیده های اجتماعی دارای لایه‌هائی چند است. لایه های سطحی عینی ترند و مطالعه آنان نیز به روشهای پهنانگر میسر است و حال آنکه لایه های عمقی، کیفی وذهنی اند و مطالعه آنان باید با روشهائی ظریف تر صورت گیرد. در جهان واقع، لایه های پدیده اجتماعی در جریان تاثیر و تاثری دائم قرار می گیرند و با یکدیگر کل واحدی را تشکیل می دهند. بنابراین، محقق از لایه های سطحی آغاز می کند (نظیر مورفولوژی، جغرافیا، اکولوژی و ...) و سپس به سطوح ژرفائی دست می یابد(نظیر افکار عمومی، عقاید جمعی و ...) و در این راه، از مشاهده و مصاحبه سود می‌جوید.

سیر تحولی و رشد

تک نگاری نه تنها جنبه‌های گوناگون حیات اجتماعی از جغرافیا گرفته تا ساختارهای اقتصادی فرهنگی ، خانوادگی ، ارزش‌ها ، نهادها ، هنجارهای اجتماعی و ویژگی‌های مختلف دیگر یک واحد اجتماعی را به نحو دقیق تصویر می‌کند. سابقا تک نگاری آنتی‌تز آماری تلقی می‌شد، اما امروز به عنوان شیوه خاصی برای تنظیم اطلاعات مربوط به یک واحد اجتماعی مورد توجه قرار می‌گیرد. رفته رفته ، تک نگاری به عنوان یک شیوه تحقیق راه خود را ادامه می‌دهد، تا اینکه نخستین مطالعات روستایی به شیوه تک نگاری در آمریکا در دهه دوم قرن بیستم انجام گرفت. از جمله محققانی که در تحقیقات روستایی از این شیوه استفاده کرده‌اند یک مرد روحانی به نام ویلسن (W.H.Wilson) بود که شانزده بررسی درباره جوامع محلی روستایی و موسسات مذهبی آن‌ها به انجام رسانده است.

در ایران بررسی‌های روستایی به شیوه علمی ‌دیر زمانی نیست که آغاز شده است. با گسترش مطالعات روستایی ، تک نگاری روستایی که یکی از شیوه‌های ثمربخش تحقیقات روستایی است رواج و عمومیت یافته است. در آغاز ، مطالعه درباره روستا عمدتا جنبه‌های فرهنگی را دربر می‌گرفت، و تک نگاران بیشتر به شرح مسایل فرهنگی ، آداب و رسوم ، عادات و شیوه‌های زندگی و سکونت مردمان روستایی می‌پرداختند و کمتر به شناخت ساختارهای اقتصادی – اجتماعی –قشربندی جامعه ، نهادها ، ارزش‌های اجتماعی و روابط میان عناصر ساختی جامعه توجه داشتند. با تاسیس بخش تحقیقات روستایی در موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران مطالعات روستایی اهمیت پیدا کرد.

مراحل مطالعه روستا به شیوه تک نگاری

مرحله اول به دو شکل زیر انجام می‌گیرد

مطالعه اسناد و مدارک و شناسایی محیط جغرافیایی روستا یا ناحیه ای که روستای مورد بررسی جزء آن است. مشاهده کلی روستا ، تماس با مردم بطور تصادفی ، ارتباط با رهبران و شخصیتهای روستا (کدخدا ، ریش سفید ، رئیس شورای روستا ، مدیرعامل شرکت تعاونی و موسسه‌های دیگر) پس از این مرحله است که می‌توان فرضیه‌های مورد نظر را منظم و حدود موضوع مطالعه را مشخص کرد. اگر ارتباط و تماس محقق با اجتماع روستا در مرحله اول به مشاهده کلی منجر می‌شود، مرحله دوم به تحلیل این مشاهده اختصاص پیدا می‌کند.

این مرحله بسیار طولانی است، و در واقع کلید مطالعه برروی زمین است. محقق براساس طرحی که در زیر ارائه خواهد شد، جنبه‌های مختلف زندگی مردم روستا را بطور جداگانه مورد مطالعه قرار می‌دهد، و اطلاعات را جمع آوری می‌کند، اما این طرح دستورالعمل قاطعی نیست که نتوان از چارچوب آن خارج شد، بلکه بیشتر برای به خاطر آوردن مسایلی است که مورد بررسی قرار می‌گیرند و اغلب به تناسب وضعیت های خاص هر روستا تغییر می‌کند.

در این مرحله ، محقق از تکنیک مصاحبه و پرسشنامه استفاده می‌کند. مصاحبه به دو طریق گروهی و فردی انجام می‌گیرد. مصاحبه گروهی از افراد مطلع ، ریش سفیدان ، و رهبران روستایی به عمل می‌آید. در مصاحبه فردی که همراه با پرسشنامه است، از رئیس و اعضای خانواده پرسش می‌شود و پاسخ‌ها و اطلاعات مورد نظر در پرسشنامه ثبت می‌شود.

در مرحله سوم ، کلیه اطلاعات جمع آوری شده در مرحله دوم ، و همچنین داده‌های پرسشنامه طبقه بندی می‌شود، و با استفاده از مشاهدات و تاثرات ذهنی ، مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد و گزارش نهایی تهیه می‌شود.

مونوگرافی یا مردم نگاری

امروزه در برنامه ریزی های اجتماعی آگاهی و اطلاع از ویژگی ها و تظاهرات انسانی متناسب با محیط زندگی افراد به اندازه ای مهم است که بدون توجه به آنها تبیین و اجرای برنامه های برنامه ریزان کمتر مقرون به موفقیت و اثربخشی خواهد بود. بنابراین در تدوین برنامه های شهروند محور از ابعاد گوناگون اجتماعی، فرهنگی, خدماتی و مالا موضوعات زیستی ناگزیر از توجه به مقوله ای علمی و مطالعاتی با عنوان مونوگرافی هستیم.

<< مونوگرافی یا مردم نگاری Ethnographie >> یکی از مهم ترین روش های پژوهش در مطالعات مردم شناسی است و عبارت است از مطالعه دقیق و همه جانبه تظاهرات مادی و غیرمادی فعالیت های انسانی در جامعه ای محدود. این اصطلاح در اواخر قرن ۱۸ به منظور شناخت شیوه زندگی مردم قاره های دیگر به وسیله اروپائیان به کار برده شد و در قرن ۱۹ رونق گرفت.

تک نگاری بر مشاهده زندگی جامعه مورد مطالعه, مصاحبه و توصیف مبتنی است و با روش های کمی, پرسشنامه ای و مبتنی بر آمار در سایر علوم انسانی تفاوت دارد.

در پژوهش مردم نگاری, زمینه پژوهش و گروه انسانی باید محدود و کوچک باشد تا تعداد محدودی پژوهشگر از این طریق بتوانند منطقه را مورد مطالعه قرار دهند.

از این روست که مطالعه مونوگرافی )تک نگاری( در حوزه مطالعات مردم شناسی اهمیت بسیار دارد. تحلیل مردم شناسانه جنبه های مختلف گروه های انسانی مبتنی بر مطالعه مردم نگاری حوزه مورد بررسی است که به ویژگی های اقلیمی، اقتصادی، معیشتی، اجتماعی، خانوادگی، مذهبی، سیاسی، حکومتی، آیین ها و مراسم, اعتقادات و باورها, هنر, ادبیات شفاهی و سایر شئون و جزئیات و جنبه های زندگی می پردازد.

هدف مردم نگاری, تهیه مونوگرافی و گزارش های نسبتا کاملی از همه مسائل مربوط به یک واحد اجتماعی و قابل تفکیک است و نیز سبب می شود, مردم شناسی با روش » مقایسه ای « و ترکیب آن ها به نتیجه گیری کلی برسد.

ارتباط مرد م نگاری با مردم شناسی

مردم شناسی و مردم نگاری دو رشته فرعی از انسان شناسی فرهنگی هستند. مردم نگاری صرفا جنبه توصیفی داشته و فقط اطلاعاتی از فرهنگ ها را بدون هر نوع تفسیری ارائه می کند.

مردم شناسی اطلاعات به دست آمده را طبقه بندی می کند و از دیدگاه انسان شناسی که مبتنی بر جریان تکامل انسان و رفتار انسانی است،ارائه می دهد و به تحلیل داده ها می پردازد تا صحت و سقم آن ها را که بیانگر روابط و کارکرد عوامل مختلف آن فرهنگ ویژه است، به دست دهد. روش تحقیق

آنچه را که تحت عنوان روش تحقیق مردم نگاری بیان می شود اشاره ای کلی به خطوط اصلی تحقیق دارد، زیرا روش تحقیق مردم شناسی مستلزم مطالعه نظرات و تحقیقات و تجربیات گوناگون مردم نگاران و شناخت مکاتب مختلف است و تنظیم یک فرمول یا دستوالعمل به عنوان روشی که به اصطلاح مختصر و مفید باشد, نمی تواند در تحقیقات مردم شناسی سرمشق کار قرار بگیرد. بنابراین به برخی از مفاهیم و نظرات مردم نگاران در مورد روش تحقیق اشاره می نماییم:

روشهای تحقیق مونوگرافی

قلمرو جغرافیایی

با توجه به ژرفانگر بودن روش مردم نگاری, محدود کردن قلمرو مطالعه ضروری است. زیرا فقط در قلمرو محدود امکان ژرفانگری وجود دارد.برای این که امکان شناسایی کامل وجود داشته باشد,جامعه مورد مطالعه، محدود در نظر گرفته می شود.بدین ترتیب محقق می تواند مانند عضوی از اعضای گروه, به مشاهده و مصاحبه بپردازد و خانه به خانه، آداب و اعمال و رفتار فرهنگی را ثبت و ضبط نماید.

قلمرو موضوعی

محدود کردن صوری و کمی، اولین قدم روش تحقیق است. ولی هر قدر هم که جامعه ای محدود و کوچک باشد اهمیت کیفی تکنیک ها,ضوابط, روابط و بالاخره خصوصیات فرهنگی جامعه محدود نمی شود. بنابراین برای احراز از کلی نویسی و تحقیقات سطحی, پژوهشگران الزاما یک نهاد اجتماعی و حتی محدودتر,یک موضوع را انتخاب می کنند و بالطبع با انتخاب یک موضوع،فرصت وامکان بررسی آن را در ابعاد مختلف و در ارتباط با نهادهای دیگر فراهم می کنند. مونوگرافی، که به معنی تحقق و نگارش یک واحد است, در واقع » واحد موضوعی «را شامل می شود و نه واحد جغرافیایی را. با این محدود کردن واحد, محقق می تواند در آن زمینه ای که تبحر دارد به تحقیق و مطالعه بپردازد.

زمان تحقیق

از آنجا که تکیه مردم نگاری بر مشاهده است,حداقل زمانی که محقق بتواند شاهد فعالیت های به هم پیوسته زندگی اجتماعی در همه فصول و تمامی روزها باشد << یک سال >> است و معمولا همین مدت را برای انجام تحقیق توصیه می کنند. بدیهی است که با مشکلات اقتصادی, اجتماعی, اداری و خانوادگی , توقف کی ساله محقق در جامعه مورد تحقیق آسان نیست و معمولا تحقیقات متناوبا و در فصول مختلف صورت می گیرد.

تعداد محقق

در تحقیقات مردم نگاری, کثرت افراد نه تنها مشکلی را حا نمی کند,بلکه خود ممکن است مانعی برای تحقیق باشد.بدین منظور توصیه می شود حتی المقدور تعداد محقق کم و حداکثر از سه نفر تجاوز نکند و آن هم در صورتی که هر یک از سه نفر از نظر تخصص و ویژگی های فردی مکمل یکدیگر باشند. با این وجود، تجربه نشان داده است که در هر حال تحقیقات انفرادی ثمره و نتیجه ای بهتر و بیشتر داشته است.

اخیرا تحقیقات دسته جمعی با برنامه های چند ساله بر اساس روش ژرفانگر و برای مطالعه یک منطقه متداول شده است که علاوه بر شناخت, آبادانی منطقه را نیز مورد نظر دارد. بدین ترتیب که یک موسسه یا سازمان با همکاری جغرافی دان , زمین شناس، باستان شناس, اقتصاددان، پزشک، جامعه شناس و مردم نگار به تحقیق می پردازد تا سرانجام بتواند با هماهنگی جنبه های مختلف تحقیق, برای منطقه برنامه ریزی کند. حال آن که در چنین مواردی نیز موضوعات تحقیق عملا از یکدیگر مجزا هستند و ماحصل کار, مجموعه ای است از تحقیقات و نه یک تحقیق دسته جمعی .

روش جمع آوری اطلاعات

برای این که اطلاعات مربوط به زندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی یک جامعه به دست آید از روش های پرسش نامه، مصاحبه و مشاهده، و مطالعه اسناد و مدارک استفاده می شود.

مهمترین اسناد و مدارکی که معمولا در مطالعه و تحقیق مردم شناسی مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از اسناد مکتوب. یکی از راه های جمع آوری اطلاعات در یک جامعه, استفاده از قباله ها, عقدنامه ها, قراردادها و به طور کلی همه اسناد مکتوب است. این اسناد و مدارک نه تنها می تواند راهنمای مطالعه در زمینه های اقتصادی، اجتماعی، خویشاوندی و اعتقادی باشد, بلکه در تحقیقات مرد منگاری نیز نقش بنیانی دارد.

یادداشت کردن اطلاعات شفاهی, افسانه ها, قصه ها, حوادث تاریخی و سایر جنبه های دانش عامه از جمله روش های جمع آوری اطلاعات است که گاه حائز کمال اهمیت است . عکس و صدابرداری نیز دو تکنولوژی جدیدند که امکان ثبت و ضبط وقایع و امور تحقیقاتی را فراهم آورده است.

فیلم برداری از حرکات و حالات، امکان دیگری در بیان و تفسیر موضوعات مردم نگاری است و تهیه فیلم های مردم نگاری، کوششی موثر در شناختن و شناساندن جنبه های تکنیکی و تظاهرات فرهنگی جامعه است.

روایی و پایایی ابزار سنجش

ابزار سنجش باید از روایی و پایایی لازم برخوردار باشد تا محقق بتواند داده های متناسب با تحقیق را گرد آوری نماید.

روایی ابزار سنجش.

منظور از روایی این است که مقیاس و محتوای ابزار یا سئوالات مندرج در ابزار دقیقا متغیرها و موضوع مورد مطالعه را بسنجد.

پایایی ابزار سنجش.

که از آن به اعتبار، دقت و اعتمادپذیری نیز تعبیر می شود. ابزار پایا یا معتبر ابزاری است که از خاصیت تکرارپذیری و سنجش نتایج یکسان برخوردار باشد.

عوامل زیر معمولا بر پایایی و روایی ابزار سنجش تأثیر منفی دارد:

تعریف نشدن اصطلاحات.

عدم توجیه پرسشگران.

عدم تجانس و همگونی پاسخگویان

تغییر شرایط و زمینه های اجرای پرسشگری

وضعیت ظاهری و درونی ابزار

عدم تناسب مراحل مختلف فرایند تحقیق

روشهای سنجش اعتبار و پایایی

محققان برای اطمینان از روایی و پایایی ابزار از روش های مختلفی استفاده می کنند که در زیر به آن ها اشاره می شود:

استفاده از روش های دوگانه و موازی.

استفاده از روش مقایسه با معیار. در روش کنترل مقایسه با معیار، محقق می تواند علاوه بر پاراکترهای جامعه، از نتایج کلی پیمایش ها نظیر سرشماری، صورتحساب ها و اسناد استفاده نماید.

استفاده از روش پیش آزمون

تک نگاری لایتناهی

تک نگاری بین انواع فرم مقاله، شرایط خاصی دارد. وقف یک کتاب یا یک رساله به یک موضوع متعین و مشخص در عالم واقعی، در بین دیگر انواع مقاله جایگاهی عجیب دارد و بیش از دیگر جلوه های این فرم به هنر نزدیک است. گئورگ لوکاچ در مقدمه درخشانش بر «جان و صورت»، که هنوز پس از گذشت قریب به یک قرن از کلیدی ترین متون در سنت اندیشیدن به مقاله به شمار می رود، اعلام می کند که هدف او اندیشیدن به مقاله به منزله یک فرم است، فرمی با قواعد خاص خود که مستقل است از موضوع یا اثری که بدان اختصاص دارد. از دید لوکاچ هر مقاله یی گویی زیرعنوان پنهانی «به بهانه “» را در خود دارد، و طبق رویکرد لوکاچ، می توان گفت آن موضوع یا مضمونی که مقاله «به بهانه»اش نوشته شده، در حکم سکوی پرتابی است به سوی فرمی مستقل با قواعد زیباشناختی خاص. به نظر می رسد تک نگاری همان شکلی است که بیشترین امکان را برای تحقق ایده لوکاچ در خود دارد و بی جهت نیست که تقریباً تمام مقاله های کتاب «جان و صورت» تک نگاری به شمار می روند.

نوشتن درباره یک فیگور خاص، چه مارکس و هگل و نیچه باشد چه لنین و استالین یا در مورد سرزمینی مشخص مانند ایران یا روسیه یا درباره هر چیز که به عالم عینیات گره خورده است، تفاوتی بنیادین دارد با نوشتن درباره یک مفهوم، مثلاً درباره دیالکتیک. آن کس که درباره موضوعی تک نگاری می کند گویی به وسط استخری شیرجه زده است و برای غرق نشدن باید مدام دست و پا بزند و در برابر نیروی آب مقاومت کند. در تک نگاری زمان (متنی) تنگ است، فرصتی برای آموختن اصول و پرداختن قواعد و مقدمات برای ورود به بحث نیست، همچنان که آن کس که بی محابا به وسط استخر شیرجه زده است فرصتی برای آموختن اصول شنا و ماندن روی آب ندارد، هر مکث و صبری موجب غرق شدنش می شود. شاید به همین دلیل است که خیل تک نگاری های آکادمیک و اصولی که وسواس گونه در پی بر ساختن اصول اولیه کار و شرح مقدماتند، چنگی به دل خواننده نمی زنند و محکوم اند به خاک خوردن در بایگانی های دانشگاه ها. این نگاه یبوست آور دانشگاهی، محکوم است پیش از رسیدن به لبه استخر در آب غرق شود.

داستایوفسکی معتقد بود؛ «ما روس ها همه نهیلیست هستیم» و همین جمله نشان می دهد رسالت کسی که می خواهد درباره روسیه دست به تک نگاری بزند، تا چه حد دشوار است. روسیه ترکیبی است هولناک از افراط و تفریط ها، از جنون های حیرت انگیز و تعصب های فراگیری که هر فرد ناآشنا به روح روسی را انگشت به دهان می گذارد. روس ها یا به حد افراط نهیلیست و پوچ باور هستند یا به حد افراط متدین و آخرت باور و متعصب. بردیایف بخشی از این خصایص را به جغرافیای پهناور روسیه و دشت های بی کران آن نسبت می دهد و منشاء این افراط و تفریط ها را چشم اندازهای لایتناهی در برابر چشم مردم این کشور می داند. گویی روس ها ناظر ایده بنیادین هگل در پدیدارشناسی روح هستند؛ جز نامتناهی وجود ندارد و تمام موجودات تناهی های موقتی هستند از تطور لایتناهی روح به سوی ابد. رذل ترین انسان ها و درستکارترین شان را می توان در روسیه یافت و همین است که هر نوع نزدیک شدن به این سرزمین عجایب را با مخاطرات بسیار مواجه می کند.

بی جهت نیست که داستایوفسکی را مهم ترین و بزرگ ترین شارح روح روسی دانسته اند، و در ابعادی وسیع تر، بی جهت نیست که ادبیات روسیه چنین جایگاه والایی دارد. حتی نه شعر و داستان کوتاه، بلکه فقط رمان است که می تواند از عهده چنین عظمتی برآید، فقط رمان است که قابلیت گنجاندن چنین پیچیدگی هایی را در خود داراست و همین است که مورخان و فلاسفه چنین در تبیین وضع چنین کشوری عاجز مانده اند.نام کتاب، «ریشه های کمونیسم روسی و مفهوم آن»، به گونه یی است که در گام اول خواننده را پس می زند. شاید اگر توصیه دیگران نبود هرگز این کتاب را نمی خواندم، چون نام آن همان خروارها خزعبلات آکادمیک را در ذهن تداعی می کند که درباره شان گفتیم، همان کسانی که وسط آب منتظر آموختن شنا می مانند و غرق می شوند.

کتاب بردیایف نمونه یی است عالی از تک نگاری درباره یک سرزمین، که به دست یکی از ساکنان، یا بهتر است بگوییم عاشقان این سرزمین صورت گرفته است. در این کتاب نه از شرح آرای اقتصادی خبری هست، نه اصول کمونیسم در آن دیده می شود، نه مقدمه و نتیجه گیری مشخص دارد، نه هیچ نظم آکادمیک خاصی در آن به چشم می خورد. بردیایف از همان سطر اول، که حکم شیرجه اولیه در درون استخر را دارد، مشغول دست و پا زدن است تا در برابر نیروی هولناک سرزمین مادری اش غرق نشود، بتواند با کلماتش بر این لایتناهی هولناک غلبه کند و تصویری قابل قبول از تاریخ روسیه به خواننده ارائه دهد. بردیایف گاه به شدت احساساتی می شود، در بسیاری از تحلیل ها، به خصوص تحلیلش از ساده لوحی لنین، عصبانیت او از فرصت سوزی ها و کوتاهی های لنین دیده می شود، و هیچ حد و مرز محدودکننده یی در نوشتن پیرامون سرزمینش برای خود قائل نشده است. همین است که کتاب او را به سختی می توان زمین گذاشت، و خواندنش به اندازه خواندن یک رمان پرحادثه جذاب خواهد بود.آنچه گفتیم صرفاً دعوت نامه یی است برای خواننده علاقه مند به تاریخ و فلسفه، یا اصلاً علاقه مند به کتاب، به خواندن این اثر درخشان. بردیایف همچنین تحلیل هایی دقیق و استادانه از روسیه ارائه می کند که از آن جمله می توان به قیاس لنین و پتر کبیر و رابطه مسیحیت و کمونیسم در روسیه اشاره کرد که پرداختن به آنها نیاز به مجالی دیگر دارد.

تک نگاری یک فرمان

فرمان خصوصی سازی با ابلاغ بند «ج» اصل ۴۴ قانون اساسی توسط مقام معظم رهبری در این روز صادر شد تا اقتصاد دولتی ایران دنبال نسخه جدیدی برای خصوصی سازی باشد. هرچند این ابلاغیه بعد از این با ورود بحث سهام عدالت تعدیل شد اما ۹ شرکت بزرگ دولتی در این مدت بخشی از سهام خود را در بورس عرضه کردند که هرکدام با حاشیه ها و اختلافات زیادی بین خریداران و فروشندگان همراه بود.

۱۶ بهمن ۸۵

۴۰ سال پس از آغاز فعالیت بورس تهران نقطه توجه تمام فعالان بازار سرمایه به کیفیت و قیمت اولین عرضه سهام دولتی دوخته شد. کارگزار عرضه کننده فملی به عنوان اولین شرکت صدر اصل ۴۴ در ساعت ۱۱ صبح آماده عرضه ۱۷۴ میلیون سهم معادل سه درصد کل سهام شرکت بین ۲۹۰ پایانه کارگزاری شد اما این خبر رقابت بر سر قیمت های ۳ هزار یا ۳۵۰۰ ریالی بود که بازار را تقریباً شوکه کرد.

با این حال معامله ۶۴ میلیارد تومانی با قیمت متوسط ۳۷۰۰ ریالی برای هر سهم شرکت ملی مس به سرانجام رسید اما حرف و حدیث های بسیاری به دلیل حذف ۲۰ میلیون دستور خرید بر جا ماند. پس از عرضه ملی مس ایران در بهمن ۸۵ بلوک های ۵ درصدی این شرکت نیز به تدریج در بازار عرضه شد که تقریباً با استقبال سهامداران روبه رو بود. قیمت سهام ملی مس در پایان هفته گذشته ۹۰۳۴ ریال بود.

۲۱ اسفند ۸۵

پس از عرضه ناموفق سهام مپنا و ابطال معامله این سهم سازمان خصوصی مترصد عرضه بزرگ ترین شرکت بورس بود. فولاد مبارکه در حالی عرضه شد که در حال حاضر به تنهایی ۱۰ درصد ارزش بازار را در اختیار دارد. روز یکشنبه سرانجام انتظار برای ورود فولاد مبارکه اصفهان به عنوان بزرگ ترین شرکت بورس با حجم سرمایه ۱۵ تریلیون ریال به پایان رسید. در حالی که بازار در نخستین دقایق شروع به کار بورس در انتظار آغاز معامله بود سازمان خصوصی سازی در ساعت ۱۱ اقدام به بازگشایی نماد با قیمت ۱۹۰۰ ریال کرد و رقابت در ساعت ۳۰/۱۱ آغاز شد. این در حالی بود که عموم بازاریان دامنه قیمتی ۱۶۰۰ ریال به پایین را برای خرید سهام فولاد وارد سیستم معاملات کرده بودند.

ارزش بازاری فولاد در روز اول عرضه به ۳ هزار میلیارد تومان رسید و طی عرضه این سهم بازار برای اولین بار ارزش کل خود را بیش از ۴۰ هزار میلیارد تومان دید تا در نهایت فولاد با استقبال حقوقی ها و خرید تنها ۵ میلیارد تومان از سوی فعالان حقیقی بازار معامله ۴۷۴ میلیون سهمی معادل سه درصد سهامش را با موفقیت سپری کند. هر چند نماد فولاد در مدت کوتاهی بعد از عرضه سود مناسبی نصیب سهامداران کرد اما در نیمه دوم سال ۸۶ تا اوایل سال ۸۷ وضعیت مناسبی نداشت تا اینکه با افزایش قیمت فولاد در بازار های جهانی صف خرید فولاد دوباره شکل گرفت تا اینکه در قیمت ۴۹۸۱ ریال بسته و آماده ورود به مجمع شد.

۱۵ خرداد ۱۳۸۶

سهام ایرالکو در حالی در بازار عرضه شد که آخرین بار در اردیبهشت ماه ۸۳ به قیمت ۳۵۰۰ ریال در بازار معامله شده بود و قیمت عرضه شده در ۱۲ هزار ریال سهم را اعتباری دوباره بخشید. حجم عرضه کمتر از ۱۰ میلیارد تومان بود اما موجب رشد ۳۴ واحدی شاخص شد.

خریداران امیدوار بودند نزدیکی برپایی مجمع سالانه و تقسیم ۲۰۰ تومان سود به ازای هر سهم و تجربه افزایش قیمت های قبلی آنان را در کوتاه مدت به سود قابل توجهی برساند. بازار رفته رفته با شرایط عرضه ها هماهنگ می شد تا جایی که به یکباره در افزایش قیمت از هزار به ۱۲۰۰ تومان اجماع کرد و در نهایت گفته شد دولت از عرضه سربلند بیرون آمده است. بعد از عرضه سهام ایرالکو بلوک ۲۰ درصدی این شرکت نیز در مراحل بعدی واگذار شد. قیمت سهام این شرکت در پایان هفته گذشته ۱۲۱۶۲ ریال بود.

۱۶ مرداد ۱۳۸۶

هیجان برای خرید سهام فولاد خوزستان به اندازه یی است که بسیاری را برای اولین بار وارد بورس کرده است. قیمت های کارشناس برای سهم بیشتر از ۲۸۰۰ ریال را نشانه نمی رفت اما همگان اطمینان داشتند جو روانی بازار منجر به افزایش قیمت در روز عرضه خواهد شد. بالاخره ۴/۹۶ میلیون سهم شرکت در ۳۳۵۰ ریال و با ارزش ۳/۳۲ میلیارد تومان در دو دقیقه به فروش رفت.

با قیمت گذاری سهام فولاد خوزستان این شرکت به همراه فولاد مبارکه و ملی مس در جمع ۱۱ شرکت بزرگ بورس قرار گرفت تا این سه، ۲۳ درصد ارزش بازار را از آن خود کنند. قیمت سهام فولاد خوزستان در حالی بیش از فولاد مبارکه رقم خورد که با نگاهی به حاشیه سود ۲۳ درصدی و P/E برابر ۸/۶ واحد برای فولاد مبارکه در برابر سود ۹ درصدی فولاد خوزستان همگان می توانستند حرکت احساسی بازار در قبال خرید سهام خصوصی سازی را رصد کنند اما در ادامه فخوز حرکت مستحکم تری نسبت به فولاد داشت و هیچ گاه دچار لرزش به جز در برخی مقاطع کوچک نشد اما نکته مهم تر در مورد این عرضه اینجاست که فخوز برای اولین بار پای یک فرد حقیقی را برای خرید بلوک ۵/۳۰ درصدی به بازار باز کرد. محمد جابریان مدیر عامل مجتمع فولاد آرین در یک رقابت ۹ روزه در ۹ تیرماه بالاخره بلوک ۳۰ درصدی فولاد خوزستان را با ارزشی معادل ۱۳۶۰ میلیارد تومان که ۲۰ درصد نقد آن ۲۷۸ میلیارد تومان برآورد می شود، خرید. پس از این هم فخوز با قیمت ۱۱۱۹۴ ریال بسته شد و به مجمع رفت.

غلامحسین ساعدی و تک‌نگاری‌های مردم‌شناسانه‌اش

یکی از مهم ترین روش های پژوهش در مطالعات مردم‌شناسی،

“مردم‌نگاریEthnographie” است که بر مشاهده همراه با مشارکت در زندگی جامعه مورد مطالعه و مصاحبه و توصیف مبتنی است و با روش های کمی، پرسش‌نامه‌ای و مبتنی بر آمار در سایر علوم انسانی تفاوت دارد. در پژوهش مردم نگاری ، زمینه پژوهش و گروه انسانی باید محدود و کوچک باشد تا تعداد محدودی پژوهشگر از این طریق بتوانند منطقه را مورد مطالعه قرار دهند. از این روست که مطالعه مونوگرافی ( تک نگاری ) در حوزه مطالعات مردم شناسی اهمیت بسیار دارد. تحلیل ِ مردم شناسانه‌ی جنبه های مختلف گروه های انسانی مبتنی بر مطالعه مردم نگاری حوزه مورد بررسی است که به ویژگی های اقلیمی، اقتصادی، معیشتی، اجتماعی، خانوادگی، مذهبی، سیاسی، حکومتی، آیین ها و مراسم، اعتقادات و باورها ، هنر و ادبیات شفاهی و سایر شئونات و جزئیات و جنبه های زندگی می پردازد.

در ایران متاسفانه این گونه مطالعات بسیار نیستند و سابقه طولانی هم ندارند. حتی امروزه نیز آن طور که شایسته و بایسته است به آن پرداخته نمی شود.

در این فرصت اندک دسترسی به منابع نبود و آنچه در ذیل می آید دقیق نیست. به‌خصوص از نظر تاریخ و سال‌های ذکر شده. غرض از این نوشته اشاره ای مختصر بر اهمیت مطالعات دکتر غلامحسین ساعدی است که به زعم نویسنده با در نظر گرفتن اینکه دکتر ساعدی خودش را مردم‌شناس نمی دانست، هنوز و همچنان جزء بهترین هاست.

در نیمه دورم قرن نوزدهم در اروپا تفاوت دو علم جامعه‌شناسی sociology و مردم‌شناسی Ethnology در حوزه‌ی مورد مطالعه بود. مردم شناسان اروپایی حوزه مورد مطالعه شان را جوامع مستعمره که به زعم آن ها ابتدایی می نمود قرار داده بودند، اما سیاست های استعمار طلبانه کشورهای متبوع در نوع پژوهش هایشان بی تاثیر نبود. پس از جنگ جهانی دوم بود که با به استقلال رسیدن مستعمرات، این پژوهشگران مجبور شدند به کشورهای خود بازگردند و وارد حوزه هایی شدند که پیش از آن صرفا در محدوده مطالعه جامعه شناسی قرار می گرفت. این تفاوت ها عمدتا در روش تحقیق بود. مردم شناسان تلاش می کردند به درکی جدید از مفاهیم انسان و فرهنگ دست یابند. از این به بعد بود که تغییر نام Ethnology به Anthropology رخ داد. ( فکوهی، ناصر ، ۱۳۷۹)

در آن زمان در ایران کسی ” مردم شناسی ” و ” فولکلور ” را قابل اعتنا نمی دانست. دنیا از آستانه ی مدرنیسم گذشته بود و مناسبات سنتی جامعه ی ایرانی نیز به هر حال رو به دگرگونی داشت. وضعیتی که همچنان ادامه دارد و جامعه ی ایرانی به جامعه ی گذار تبدیل کرده است. با توجه به گنجینه ی غنی فرهنگ ِ شفاهی که کم کم تغییر می یافت و احتمال به فراموشی سپردنش بود، انجام مطالعات مردم‌نگارانه الزامی می نمود. در میان گرایش هایی که تنها دغدغه ی ایران ِ باستان را داشتند، فرهنگ ِ مردم کوچه و بازار و فرهنگ جوامع ِ روستایی عشایری همچنان نادیده گرفته می‌شد.

از تعدادی پژوهش در حوزه فرهنگ و تاریخ ایرانی به دلیل گرایش های ایرانی‌گرایانه که بگذریم و به تلاش های علامه دهخدا و محمدعلی جمالزاده در ارائه ی گوشه هایی از فرهنگ عامه در آثارشان اشاره کنیم، صادق هدایت به عنوان بزرگ ترین داستان نویس ایرانی در همیشه دوره ها، با نگاه ِ انسان گرایانه اش اولین کسی بود که به لزوم مطالعات مردم نگارانه تاکید کرد و اولین طرح گردآوری فرهنگ ِ مردم را نگاشت. نگاه ِهدایت به فرهنگ، نگاهی انسان شناختی است و به همین دلیل در کنار آثار داستانی اش به مطالعه اقوام ایرانی، فرهنگ ها و گویش های بومی و ادبیات شفاهی شان می پرداخت. او در سال ۱۳۱۰ به تشویق ِ زنده یاد ” ذبیح بهروز” اولین گردآوری در موضوع فولکلور و فرهنگ مردم را با نام ” اوسانه ” به چاپ رساند و این مهم را بعدها همچنان

بخش ششم/مونوگرافي(سليم‌‌آبادي)

مطالب مشابه :

مزايده تاريخ 1390/09/12

همه چیز از همه جا

بخش ششم/مونوگرافي(سليم‌‌آبادي)