اختلال استرس پس از سانحه

اختلال استرس پس از سانحه[1]، اختلالی است که تقریبا 000/50 نفر از نیروهای نظامی در جنگ عراق و افغانستان به آن مبتلا شدند. این ارقام شگفت آور نیست. مطالعات قبلی نشان داده اند که 31 درصد از نظامیان در فاصله کوتاهی پس از جنگ ویتنام به این اختلال مبتلا گردیده اند.

همچنین آمار و ارقام به دست آمده حاکی از آن است که درصد قابل توجهی از جانبازان هشت سال دفاع مقدس از این بیماری رنج می برند.  

اختلال استرس پس از سانحه نوعی اختلال اضطرابی است که با یک رویداد شدید آسیب زا شروع می شود؛ رویدادی که تهدید کننده زندگی و سلامتی فرد یا اطرافیان و نزدیکان وی بوده و واکنش فرد نسبت به آن با ترس و اضطراب شدید همراه است.

بسیاری از افرادیکه این رویداد آسیب زا را
تجربه می کنند، یک دوره کوتاه مشکلات سازگاری و مقابله را از خود نشان می دهند اما با گذشت زمان و استفاده از روشهای مقابله سالم معمولا واکنش آسیب زا در آنها بهتر می شود اما در برخی موارد علائم بدتر شده و ماهها و حتی سالها ادامه پیدا می کند و گاهی تمامی گستره عمر را در بر می گیرد و فرد همواره گرفتار این علائم باقی می ماند و تشخیص اختلال استرس پس از سانحه را دریافت می کند.

اختلال استرس پس از سانحه ممکن است نجات یافتگان از رویدادهای آسیب زایی مانند جنگ، سیل، زلزله، تصادفات رانندگی ، سانحه هوایی، آسیب جسمانی، تجاوز جنسی و ... را تحت تاثیر قرار دهد.

علائم و نشانه های PTSD معمولا درسه ماهه اول پس از رویداد آسیب زا شروع می شوند . البته در برخی موارد معدود ، علائم ممکن است تا سالها پس از رویداد بروز پیدا نکنند.

عمده ترین نشانه های PTSD شامل : زنده شده خاطرات مربوط به رویداد آسیب وتجربه مجدد آن برای چند دقیقه یا حتی چند روز ، احساس شرم یا گناه ، رویاهای غم انگیز در مورد رویداد آسیب زا ، احساس کرختی هیجانی ، خشم ، روابط بین فردی ضعیف ، رفتارهای خود آسیب رسان ، ناامیدی نسبت به آینده، خوابهای وحشتناک ، مشکلات حافظه ، ضعف در تمرکز و زود از جا پریدن و ترسیدن ، عدم لذت از فعالیتهایی که قبلا لذتبخش بوده و دیدن یا شنیدن چیزهایی که وجود ندارند.

عوامل متعددی از قبیل آمادگی ژنتیکی ، تجربیات فردی، خلق و خوی فرد و تغییر سطوح انتقال دهنده های عصبی مغز می توانند منجر به افزایش احتمال ابتلا به PTSD گردد ولیکن تا کنون پژوهشگران عامل خطرساز مشخصی را پیدا نکرده اند. عمده ترین عوامل خطر ساز عبارتند از :

1. رویداد آسیب زای مستمر
2. داشتن سابقه از دست دادن سلامت روانی
3. فقدان سیستم حمایتی مناسب از طرف خانواده و دوستان
4. رویداد آسیب زایی که مشخصا جدی و شدید است
5. سابقه خانوادگی PTSD
6. سابقه خانوادگی افسردگی

ابتلا به PTSD می تواند تمام زندگی ، روابط شغلی ، روابط بین فردی و تفریحات و لذتهای روزمره فرد را تحت تاثیر قرار داده و فرد را مستعد برخی اختلالات روانی از قبیل افسردگی ، سوء مصرف مواد و دارو ، اختلال خوردن ، افکار خود کشی و اقدام به خود کشی نماید.

درمانهای PTSD :

درمان اختلال استرس پس از سانحه می تواند بسیار موثر واقع شده و کمک می کند فرد احساس کنترل بر زندگی را مجددا بدست آورد . با درمان موفقیت آمیز فرد می تواند احساس بهتری از خودش داشته باشد و راههایی را فرا بگیرد که در صورت بروز مجدد علائم جهت مقابله با آنها سودمند هستند.

درمان PTSD معمولا هم درمانهای دارویی و هم روان درمانی را شامل می شود که بهترین نتیجه از ترکیب همزمان هردوی اینها بدست می آید.چندین نوع درمان دارویی در بهبود علائم PTSD کمک می کنند ؛ ضد افسردگی ها می توانند علائم افسردگی و اضطراب را بهبود بخشند و مشکلات خواب را برطرف نمایند . آنها همچنین توجه و تمرکز فرد را بهتر می کنند. داروهای ضد اضطرابی نیز می توانند احساسات اضطراب و استرس را بهبود دهند. بهترین نوع درمانهای دارویی بستگی به علائم و موقعیت خاص هر بیمار دارد . پزشک و بیمار با هم تصمیم می گیرند که کدام دارو بهتر بوده و کم ترین اثرات جانبی را در پی دارد ؛ و شاید بیمار مجبور شود چندین داروی مختلف را تجربه کرده تا بهترین نتیجه درمانی را بدست آورد.

درمانهای غیر دارویی مانند روان درمانی نیز ممکن است جهت درمان کودکان و بزرگسالان مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه بکار برده شود که بهترین نوع روان درمانی بستگی به علائم و موقعیت دارد . روان درمانی اختلال استرس پس از سانحه می تواند بصورت فردی یا گروهی صورت گیرد . برخی از روان درمانی های شایع برای PTSD عبارتند از :

-          درمان شناختی  

-          رفتار درمانی شناختی 

-          مواجهه درمانی

تمامی این درمانها می تواند به فرد کمک کند پس از وقوع یک رویداد آسیب زا کنترلش را بر ترس و آشفتگی بدست آورد . فرد می تواند درباره اینکه " چرا احساسات یا افکار خاصی دارد؟" ، به درک و بینش بهتری دست یابد و آنها را با تفکر مثبت و واقع گرایانه تری جایگزین سازد. در جلسات روان درمانی همچنین مهارتهای مدیریت استرس و مقابله سالم را ایجاد می کنند و بهبود می بخشند.نتایج پژوهشهای اخیر حاکی از آن است که ترکیب دارو درمانی و روان درمانی بیشترین اثرات درمانی را در پی خواهد داشت . بیمار در جلسات اولیه درمان با کمک دارو بر علائم بیماری غلبه کرده و سپس طی جلسات روان درمانی تغییر در شناخت ، تفکر و باورهای فرد ایجاد شده و مواجهه منجر به افزایش توانمندی بیمار شده و درمان امکان پذیر می گردد.

مقابله با اختلال استرس پس از سانحه، حمایت از بیمار:

اگر پریشانی حاصل از رویداد آسیب زا زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد ، جستجوی درمان تخصصی اولین گام محسوب می شود؛ با وجود این خود فرد نیز می تواند اعمالی را جهت مقابله با اختلال در حین درمان انجام دهد که برخی از آنها عبارتند از :

1. پیگیری دقیق دستورات درمانگر متخصص: هر چند ممکن است پس از گذشت چند هفته از شروع درمان بیمار احساس بهتر شدن کرده و خود را بی نیاز از ادامه درمان بداند لیکن باید توجه داشت که اگرچه طول دوره درمان شاید طولانی باشد ولی تا پایان باید ادامه داده شود و از رها کردن درمان پرهیز گردد.
2. مراقبت از خود: استراحت کافی ، رژیم غذایی متعادل ، ورزش و تمرینات آرامش بخش و پرهیز از کافئین و نیکوتین که می تواند اضطراب را افزایش دهد .
3. پرهیز از خود درمانی : پناه بردن به الکل یا داروهای بدون نسخه جهت فرار از احساسات ناخوشایند کمکی به درمان و سلامتی فرد نمی کند و حتی ممکن است به نتیجه عکس آن چیزی که فرد انتظار دارد منجر شود و مشکلات بیشتری را ایجاد نماید.
4. شکستن چرخه : هنگامیکه احساس می کنید مضطرب هستید برای دوری از این اضطراب و تمرکز مجدد پیاده روی کنید یا به سرگرمی مورد علاقه تان بپردازید.
5. گفتگو با دیگری : با افراد خانواده، دوستان ، رهبران وفادار یا کسان دیگری که از شما حمایت می کنند و مراقب شما هستند در تماس باشید . اگر نمی خواهید ، مجبور نیستید درباره آنچه رخ داده صحبت کنید . وقت گذرانی و قسمت کردن زمان با کسانیکه دوستشان دارید برای شما راحتی و آسایش به ارمغان می آورد.
6. یافتن یک گروه حمایتی : بسیاری از انجمن ها و جوامع برای شرایط خاص دارای گروههای حمایتی هستند. از متخصص سلامت خود بخواهید یکی از این گروهها را برای کمک پیدا کند یا در دفتر راهنمای تلفن محلی جستجو کنید و یا با سیستم خدمات رسانی اجتماعی انجمن خود تماس بگیرید.
7. راه حل پیدا کنید و به دنبال پاسخ باشید : برای بسیاری از افراد ، زندگی کردن با یک حادثه اضطراب آور باعث ایجاد تغییرات مثبت در زندگی آنان می شود و منجر به رشد هیجانی و روان شناختی آنها می گردد؛ برای مثال برخی از افرادیکه با یک حادثه تصادف جدی رانندگی زندگی می کنند که این تصادف در اثر مصرف الکل رخ داده ، باعث می شود آنها این مشکل را حل کرده و با نوشیدن الکل هنگام رانندگی مبارزه کنند