مفهوم فقر

با ورود به قرن بيستم تا حدی توجه به فقر کاهش يافته و ساير موضوعات جامعه شناختی مورد توجه محققان قرار گرفته بود، اما در سال 1929 بحران بزرگ موجب شد تا تعداد فقرا در کوتاه مدت افزايش چشمگيری پيدا کند و همين موضوع به علاوه اعتراضات اتحاديه های کارگری دولت ها را بر آن داشت تا به مسأله فقر توجه بيشتری نشان دهند.

اروپای پس از جنگ هم به دليل بحران های ناشی از جنگ نيازمند توجه به فقر و فقزدايی بود. اما به تدريج با مطرح شدن جامعه مرفه بودجه های تحقيقاتی کاهش يافت. پس از آن در دهه 1960 جنبش های گروه های اجتماعی اقليت موجب شد تا دوباره فقرزدايی از اهداف اصلی دولت ها شود. اما با روی کار آمدن تاچر در انگلستان و ريگان در آمريکا سياست های نئوليبرال جايگزين حمايت های اجتماعی پيشين شد و در نتيجه تعداد فقرا افزايش يافت. همچنين سياست های تعديل ساختاری در کشورهای در حال توسعه موجب شد تا شورش های موسوم به شورش های نان شکل بگيرد و در نتيجه توجه به فقر و فقرزدايی وارد مرحله تازه ای شد.

قدم اول شناخت فقر و معنای آن است. ساده ترين و متداول ترين تعريف فقر، تعريف اقتصادی آن است. معمولاً در تعاريف متداول فقر را به فقر مطلق و فقر نسبی تقسيم می کنند. فقر مطلق بر اين اساس تعريف می شود که هر فرد حداقل نيازهای پايه برای معيشت دارد که عدم تأمين آنها وی را دچار مشکل می کند. در نتيجه خط فقر مطلق ميزان درآمدی است که شخص با کمتر از آن نمی تواند احتياجات اصلی خود را تأمين کند. برای اين منظور قيمت اين کالاها محاسبه و با يکديگر جمع می شود. احتياجات پايه عبارتند از تغذيه، مسکن و بهداشت (Harvey، 1993: 106).

مهم ترين اين پيمايش ها کار بوث (1889) و رونتری(1901) بود. آنها غذا، مسکن و پوشاک را نيازهای اساسی انسانی تشخيص داده بودند و در نتيجه عدم تأمين آنها را نشانه فقر می دانستند. يکی از مهم ترين انتقاداتی که به محاسبه خط فقر مطلق وارد می شود همين تفاوت تعريف نيازهای پايه انسانی است. در اصل توافقی بر روی نيازهای اساسی وجود ندارد تا تنها بر مبنای آن فقر تعريف شود. به عنوان مثال سازمان جهانی بهداشت تنها بر اساس ميزان کالری مصرفی روزانه خط فقر را تعريف می کند که در اصل خط سوء تغذيه است. انتقاد مهم ديگری که به اين تعريف می شود در نظر نگرفتن نيازهای اجتماعی انسان در تعيين خط فقر است. به هر حال انسان در کنش با ساير انسان هاست و عدم توجه به نيازهای اجتماعی او وضعيت بهداشتی و معيشتی او را مخدوش می کند.

فقر نسبی مفهومی مقايسه ای و راه حل عالمان اجتماعی برای غلبه بر انعطاف ناپذيری اندازه گيری فقر مطلق است. فقير با توجه به خط فقر نسبی خطی است که افراد را فقير می داند اگر نتوانند استاندارد زندگی در جامعه خود را برآورده کنند. بنابراين با اين تعريف در بريتانيا فردی که نتواند خانه خود را گرم کند يا فردی که در ايران تلويزيون نداشته باشد فقير به حساب می آيد.

بنابراين فقر نسبی استانداردهای زندگی در يک جامعه خاص در زمان معين را مشخص می کند و از يک مقدار مطلق حداقلی آغاز نمی کند. نکته مهم علاوه بر عنصر مکانی در فقر نسبی عنصر زمانی است؛ همان طور که پيش تر گفته شد عدم دسترسي به تلويزيون در حال حاضر ايران فقر است اما مسلما در دهه 1330 چنين نبوده است. فقر نسبی تا حد زيادی توانسته است مشکل زمانی و مکانی و مطلق نبودن مفهوم فقر در زندگی اجتماعی را حل کند، اما همواره مشکل ترين سوال در مورد فقر نسبی آن است که چگونه بايد اندازه گيری شود.

سؤال اين است که آيا بايد درآمد افراد در جامعه را برای محاسبه فقر در جامعه در نظر گرفت يا آن که بر اساس نابرابری در جامعه فقر نسبی تصميم گيری کرد. آيا بايد در محاسبات خانوار را به عنوان واحد در نظر گرفت يا خانوار؟ سوالاتی اين چنين موجب شده است که حتی در سطح يک کشور هم شاهد تعداد زيادی خط فقر نسبی باشيم که در نتيجه آمار متفاوتی در اختيار برنامه ريزان قرار داده است. به همين دليل در آمريکا در دوره ای سه برابر هزينه خوراکی خانواده فقير نوعی به عنوان خط فقر نسبی در نظر گرفته شد، بعدها که ناکارآمدی اين نسبت مشخص شد خط فقر نسبي به پنج برابر حداقل هزينه خوراکی افزايش يافت.

معمولا برای مشخص کردن حالت شديد و حاد فقر خط ديگری با نام خط گرسنگی در نظر گرفته می شود . گرسنگی يا فقر بسيار شديد حداقل درآمدی است که فرد را زنده نگاه می دارد. در نتيجه توجه آن بيشتر به هزينه های خوراکی است و حتی هزينه های مسکن و پوشاک را هم در نظر نمی گيرد. در اصل خط گرسنگی بيانگر قوت لايموت افراد يک جامعه است.

مفهوم فقر

مطالب مشابه :

«فقر فرهنگی» بزرگترین مشکل اجتماعی در چابهار است

مفهوم فقر

جملات زیبا فقر، جملات تاثیر گذار، جملات زیبا واقعت های تلخ زندگی، جملات ناراحت کننده